|
2002
|
|
|
Produktu hauek
|
beren
arbasoak (maneiatu gabeko barazki eta landarezkoak) baino garestixeago badira ere, nutrizio aldetik eragin mesedegarria izan dezakete, orain arte astirik ez zeukatelako edo erosoago jazotzen zitzaielako, barazki gutxi kontsumitzen zuten pertsonen elikabidea osatu eta hobetu egingo baitute.
|
|
|
Nekazari eta abeltzainen eskeletoak eta
|
beren
arbaso izaniko ehiztari eta biltzaileenak elkarren ondoan jarrita konturatu ginen haziak ereiteak eta abereak zaintzeak ez ziotela gizakiari bizitzeko esperantza luzatu, ezta osasuna hobetu ere.
|
|
2003
|
|
|
Bi kasuetan ere aurreko tradizioarekin jarraikortasun garbia dago: benetako euskaldunak nekazaritza giroan,
|
beren
arbasoen erara, ezertxo ere aldatu gabe, bizi direnak dira; mundu patriarkala, kristautasun hertsikoa, orekatua, jatorrizkoa eta betikoa, zorion  tsua. Koldo Mitxelena izango da 1951n horren guztiaren aurrean errebelatzen hasiko den lehenengoetarikoa, eta ondorengo  hamarkadetako euskal literaturaren joera seinalatuko duena:
|
|
|
katoliko zorrotza eta eliz  koia. Beti hala izan zela eta hala izango zela esaten zen, euskaldunek ez ziotela
|
beren
arbasoen fede zaharrari hutsik egingo. Ez al zen, bada, nahiko adierazgarria Euskaldun fededun" esaera zaharra"?
|
|
|
1795etik aurrera, baserri arrunt batek jada ekoizten zuena baino gehiago behar zuen bizitzeko; baserritarren familiak, gehienetan maizterrak, ez jabeak? gero eta lan gehiago egin behar zuen;
|
beren
arbasoek baino gehiago. Gainera, lehen, herri baso eta herri lurrek nekazarien egoera eramangarriagoa egiten bazuten, prozesu desamortizatzailea abiarazi zenean, baserritarra aziendentzat larrerik gabe geratu zen, eta baita ongarri eta egurrik gabe ere.
|
|
2004
|
|
|
“Moqui kanika” txikienek milimetro bateko diametroa neurtzen dute, baina badira zentimetro batzuetakoak ere. “Hopi indiarrek diotenez, “moquiak”, edo
|
beren
arbasoen espirituak, amerikar hego mendebaldeko hematita zehaztapenekin jostatzen ziren puxtarri kanikoetan”, azaldu du Washingtongo Unibertsitateko David Cattling ek. Chan eta haren kolaboratzaileak —besteak beste, Madrilgo Astrobiologia Zentroko (CAB) Jens Ormo geologoa— uste dute Utah ren zehaztapenak duela 25 milioi urtekoak direla.
|
|
2005
|
|
|
kodetutako proteinen %29k amino sekuentzia berak kodetzen dituzte. Izan ere, giza proteina tipikoak aldaketa bakarra pilatu omen du, duela 6 milioi urte gizakia eta txinpantzea
|
beren
arbaso beretik banandu zirenetik.
|
|
|
Demokrazia bat azkenan da sistema bat baina da kultura bat ere bai, eta beraz joan egiten da ikasten, praktikatzen eta transformatzen baita ere gizarte guztia transformatu ahala. Eta beraz, juez bihurtzen direnean
|
beren
arbasoak sekula juez izan ez direnak, ze orain zer gertatzen da: juez bati galdetzen diozu bere aita izan da juez edo, baina baita ere sistemako gizon bat da.
|
|
|
Proiektu Genetikoaren bultzatzaileek modu berezian sustatuko dute borondatezko parte hartzea. 100 euroren truke, emaileek
|
beren
arbaso urrunenen historia zehatza zein den jakin ahal izango dute. Hamar laborategietan, DNAri azterketa biokonputazional sofistikatu bat egingo zaio zenbait markatzaile genetiko aztertzeko.
|
|
2006
|
|
|
Pirinioetako animalia basatien artean handiena eta indartsuena izaki, betidanik eta arrazoi askorengatik nabarmendu izan den espeziea da hartz arrearena. Gizakiarekin batera milaka urtetan bizi izan den arren, gure arbasoek
|
beren
arbasotzat hartu eta miretsitako piztia sakratua izatetik, gorrotatutako etsaia izatera iritsi da, gure antzeko elikadura duelako eta gizakiok etxekotutako animaliak, tarteka, harrapatu izan dituelako. Horri gehitzen bazaio azkeneko ingurumenaren aldaketa, ondorioa ez da harritzekoa:
|
|
|
Hortaz, kritikak ez ditu kontuan hartu behar teologia sistema paganoaren aldrebeskeria guztiak, kritika horrek antzinako poesiaren nozio egoki bat osatu nahi baldin badu. Era berean, gure ondorengoek berdin jokatu behar dute
|
beren
arbasoekin. Poetei ezin zaie egotzi erru gisa inongo erlijio printzipiorik, printzipio horiek printzipioak baino ez baldin badira, hau da, printzipioak poeten bihotzean ez baldin badira behar besteko indarrarekin iltzatu fanatismoaren edo sineskeriaren mendean eror daitezen.
|
|
2008
|
|
|
que hagan su filiacion por entronque con ascendientes», latibo de dominio» eskatzen baitzuten, beste hamaika agirirekin batera. Beste mutu
|
beraien
arbasoak udal partaideak izan zirela frogatuz. Milarren gaian, ordea, oso zorrotz agertzen ziren, lurrak bahian zituztenen kalterako lur horien «tittulo trasrrean, Undiano lizentziatuaren txostenak kaparetasunari ematen zion lehentasuna? «el que tenga pendiente aun el simple entronque por ser procedente de noble, no puede vottar; pues el votto es frutto o emolumentto de aquella calidad» zioen?, eta milarren inguruan, ez zen hain zorrotza agertzen«?
|
|
2010
|
|
|
Etxeko txikienek
|
beraien
arbasoak non eta nola bizi ziren ikusi eta bizitzeko aukera izango dute, eta beraientzako pottokak eta historiaurreko tailerrak egongo dira, besteak beste.
|
|
2012
|
|
|
Historian hori mila aldiz saiatu izan da, eta bakarrik etsaigo berriak sortu ditu. Beren herritik kanporatuak izan diren populuak oraindik jarraitzen ari dira esaten
|
beren
arbasoen lurrak berriz okupatu dituztela: hor dira judutarrak, armeniarrak, palestinarrak...
|
|
2013
|
|
|
ardi asko eta, jakina, gure behi gehien gehienak. Ez dituzte
|
beren
arbasoek adarrak tentetzen! Esne greba berehala genuke.
|
|
2016
|
|
|
Aipatutako erreinu eta inperio horien garaietan judaismoak, kristautasunak egin zuen bezala, jarraitzaile berriak lortu bazituen Europan bizi ziren judu askoren arbasoak ez ziren Palestinan bizi. Europako judu horiek izango ziren XIX. mende amaiera eta XX. zehar sionismoak bultzatuta
|
beraien
arbasoen lurraldera bueltatuko zirenak.
|
|
|
1513ko idatzian, agotek berek, pairatzen duten bereizkuntzaren arrazoia ematen dute: Tolosako Raimundo Kondearen aldekoak izan zirela
|
beren
arbasoak, baina berak giristino onak zirela. Konde hori eta izen bereko semea, Okzitanian, 12 eta 13 mendeetan zabaldu zen dogma katarraren babesleak izan ziren.
|
|
|
Frantzian gerlak izan ziren protestanteen eta katolikoen artean, baita Iparraldeko hiru probintzietan, sarraski handiak eginez, hala nola protestanteek Donibane Garaziko eliza erre zuten 1570ean. Dokumentatua den hipotesi bakarra katarrena da, agotek berek 1513an, Aita Sainduari idatzi bai zioten Tolosako Erramun Kondearen aldekoak izan zirela
|
beren
arbasoak. Pentsa daiteke, Leon X. ematen dituen xehetasunen arabera, arbaso horiek eskumikatuak izan zirela, baita haien ondokoak katoliko bilakatu zirela.
|
|
|
Balio ote zuen hori guzia ilunpetik ateratzea? Nik uste dut baietz, Ameztoiko askaziaren ondokoak harro izan daitezen
|
beren
arbasoez! Bilatu nahi duenarentzat, oraindik badaiteke zer aurkitu nitaz.
|
|
|
Lekukotasun hau nire alabatxi eta sematxiei eskaintzen diet, jakin dezaten nongoak diren eta harro izan daitezen
|
beren
arbasoez. Nahiz eta agoteak izan, burua apaltzen ez zuten horietarik ziren, mendez mende ikasia zutenak zuzengabekerien kontra borrokatzen.
|
|
|
Liburu hau Ameztoiko ondokoei eskaintzen diet, jakin dezaten nondik heldu diren eta harro izan daitezen
|
beren
arbasoez, burua apaltzen ez zuten horietarik baitziren, mendez mende ikasi zutenak zuzengabekerien kontra borrokatzen. Ameztoia, nire sortetxea, agoten memoria gordearen lekuko isila!
|
|
|
Gisa batez, Kogi horiek pentsatzen dute besteak baino gehiago direla. Ez espantuka artzea gatik bainan hori baita
|
beren
arbasoen ganik ikasia dutena, Kogi direnak Lurraren begirale eta zaintzale ekarriak, Jainkoak edo jainkoek emana kargu hori, Lurra atxikitzeko garbi eta sano.
|
|
2017
|
|
|
Ikerketatik ondorioztatu genuen Zadarreko arbanasiera mintzairan kontzeptu zehatz batzuei erreferentzia egiteko bi sinonimo edo gehiago erabiltzen dituztela. Batzuetan, nahiz eta
|
beren
arbasoek jatorri lurraldetik ekarritako hitza ezagutu, nahiago izaten dute mailegua erabili egoeraren eta giroaren arabera. Oso fenomeno arraroa da, munduan dagoen bakarrenetakoa, izan ere, ez da arrunta hiztun bakar batek kontzeptu bera izendatzeko sei sinonimo ezagutzea.
|
|
|
Beste frango bezala, Aroztegikoak aski atxikiak dira sortu eta beren haur denbora pasatu duten etxeari. Nahiz ez duen oraino arras menderik
|
beren
arbasoak hor kokatu zirela. Eta funtsean, jakinik ere etxe ala etxalde hortan beste odol bateko egoiliarrak izan diren aitzinagotik, etxearen atxikimenduak elgarretaratzen bezala egiten ditu lehengoak eta ondokoak, harri berek gerizatu baitituzte, lur bera landu baitute, zuhaitz berdinen itzulian jostatu baitira denak haurtzaroan...
|
|
2018
|
|
|
AEBetan nazioaren sorrera uneari loturiko data izan ez ezik, udazkeneko merkealdiaren barruan egun handienetako bat da Columbus Day. Izenburutik bertatik Hillek argi uzten du genozidioaren biktimen ondorengoek urriaren bigarren astean ezer ospatzeko arrazoirik ez dutela, ez bada
|
beren
arbasoen memoria eta kolonizazio unetik hona herri indigenek zein haien aldekoek aurrera eraman dituzten erresistentzia ekintzak. Azken horien artean, 1990ean Hego Dakotako gobernadoreak, George Mickelsonek, urriaren 8a Native American Day izendatu izana aipatzen du Hillek; ekimen xumea, egileak berak onartzen duenez, baina, bizikidetza sustatzeari begira, urrats esanguratsua.
|
|
|
Inolaz ere ezin da alardea ikuskizun moduan hartu. Ez da ikusleek gozatzeko ekintza edo jolas publiko bat, hondarribiarrek
|
beren
arbasoekiko duten konpromiso bat baizik. Alardea ikuskizun moduan hartzea herriaren tradizio historikoaren erabat aurkakoa da; arinkeria bat.
|
|
|
aro agortu bateko azken uhina da.Euskaldunek beren geroa ezagutzen dute: beren ibarretatik tartaroak uxatuko dituzte,
|
beren
arbasoek godoak eta zelta zaharrak uxatu zituzten bezala. Mendietako jendeak sartaldeko Pirinioetan geldituko dira, beregain, libre!
|
|
2019
|
|
|
Eta Euskalherriko gazteriaren desnazionalizatzea, erdalduntzea ez othe da gure seme alhabak
|
beren
arbasoak gandik ebastea, eta hunela izan ezkero, zergatik zuzen [tarzuna] eztagokie euskaldunei. Hunelako prozedura Aquinastarr Thomasek dioenez iura naturalearen kontra baldin ba da, zergatik hunelako gisak gure herrian monjattoek eta praideek eskoletan darabiltzate?
|
|
|
Handi mandien jukutria horien aldean, badaude beharrik beste xedeak, tokian tokikoak eta ahal bezala eramanak, jendeak bere historiaz beste ikuspegi bat ukan dezan. Bat aipatzekotan, izenda nezake Baigorrin muntatu nahi duten Baxenabarreko historiari buruzko interpretazio zentroa, herritarrek eta baxenabartarrek bederen jakin dezaten nolako gorabeheretatik ibili diren
|
beren
arbasoak.
|
|
|
Ez ziren aste asko pasa etorri berri haiek beste mezu bat pixkanaka zabaltzen hasteko: oso ederra omen zen, zirraragarria,
|
beren
arbasoek etxea utzi zutenean jendea nola bizi zen ikustea. Dena zegoen aitona amona haiek kontatu zieten bezala, denbora igaro ez zela ematen zuen.
|
|
|
–Eta hor ziurtasun bat: ez ditugu heredatzen ezaugarri fisikoak eta psikikoak bakarrik, gugan txertatuak geratzen dira gurasoen mamuak ere, eta haiek ere
|
beren
arbasoen mamuak zamatzen dituzte, eta horrela batek daki zenbat belaunalditara egin genukeen atzera, zenbat oinaze zaharretara. Auskalo nire arbasoetako zenbatek zauritu duten beren burua gauza zorrotzen batekin, auskalo zenbat bihotz odoltsu egon daitezkeen familia bakar batean.
|
|
|
• Aditz nagusia erabili zuten lehenbiziko aldian: atzizkiak erabiliz, gizon emakume haiek
|
beraien
arbasoetatik eskuratutako aditzetan, partizipioak indarrean jarri zituzten. Aditzen formen artean aditzoinak dira zaharrenak; aginduak emateko asmatuak, soilak erabiltzen zituzten.
|
|
2020
|
|
|
Praktika magiko zenbait oraino baliatzen dira, nahiz jende gehienak alegia magian sinesten ez duela egin. Maiz, jendeek
|
beren
arbasoen kultura bizirik atxikitzeko tradizio bilakatu dituzte praktika horiek, batzuetan aspaldian zuten erran nahia ulertu gabe.
|
|
|
Bere zurak agian galeoiak eraikiko zituen
|
beren
arbasoak inbasioetatik salbatu zituztenak.
|
|
2021
|
|
|
Eta harrotzen hasi ziren nire aurrean indioilarraren lumak, elkar biluzten genuen bitartean. Seme alabak izan zituen berak ere, bere kuota bete zuen, baina haiek ezagutzeari uko egin zion lehen belaunaldia izan zen harena, eta zintzo bete zuen
|
berak
arbasoek erabakitakoa. Eredu izan behar zuten hurrengoentzat.
|
|
|
Baina bezero bat sartu orduko, berehala zutitzen ziren kasu egiteko. Gozo gozo egiten zuten barre bezeroak esandako guztiarekin; harro mintzatzen ziren
|
beren
arbasoez eta biek prestatutako tortillen testura zoragarriaz. Ukondoraino goratzen zituzten mahukak beren azalaren zuritasuna erakusteko, indio odola zutenik ukatu nahian kartsuki.
|
|
|
Homeroren izena bi testu epikori lotua dago, nahiz eta bi testu horiek idatzi ziren garaiari dagokionez ez duen zentzu handirik autoretzaz hitz egiteak. Ahozko etapan, poemak jendaurrean errezitatzen ziren, tribu nomadengandik jasotako ohitura bat betikotuz, zaharrek suaren ondoan
|
beren
arbasoen ipuin zaharrak eta heroien balentriak errezitatzen zituzteneko ohitura. Poesia sozializatua zegoen, guztiena zen eta ez zen inorena.
|
|
|
Gure garaian, terminoaren erabilera, bere bilakaeran, obra bakar baten izenburura murriztua gelditu da, Bibliarenera. Erromatarrei liber hitzak ez zien gogorarazten ez hiririk ez merkataritzako ibilbiderik, baizik eta basoaren misterioa, han hasi baitziren idazten
|
beren
arbasoak haizeak hostoei xuxurla eginarazi bitartean. Izen germaniarrak ere — book, Buch, boekzuhaitz izen batetik heldu dira:
|
|
2022
|
|
|
Annie Sabarots ek segida hartu du, 2021ean 61 kide ziren, urtez urte elkarteak bere misioa segitzen du. Argentinara, Uruguaira edo Txilera emigratu diren arbasoen bila dabiltzan euskalduneri laguntza ekartzen du, bai eta Hego Amerikakoeri
|
beren
arbasoen bidetik dabiltzanak.
|
|
|
Haatik, gaur ere agaramontarrak eta beaumontarrak baditugu Euskal Herrian.
|
Beren
arbasoak baino zuhurrago bilakatu behar lukete, baina berehala.
|
|
|
Bidaiaria ere suerteko zegoen atzo, eta bisitari saldo baten barruan aurkitu zuen bere burua Louisbourgeko gotorlekua ikustera joan zenean: Kanadak 149 urteko independentzia ospatzen zuen, hain zuzen ere, atzo, uztailak 1 Eta otu zitzaion gehienak britainiarrengandik askatu zirenekoa ospatzen ariko zirela, baina frantsesdun gutxi batzuk ere baziren tartean, eta haiek erdipurdiko independentzia moduko bat ospatzen ariko zirela pentsatu zuen, duela 250 urteko setioa, eta XVIII. mendean, oro har,
|
beren
arbasoek jasandakoei buruz entzuten ari zirenak entzunda.
|
|
|
Zertarako balio zuen unibertsoko gizarterik oparoenean, nor ziren ez bazekiten? Zertarako balio zuen sekula inork izan zituen bizi baldintzarik hoberenak izateak,
|
beren
arbasoen ondarea zakarrontzira bota bazuten? " Zaborra gara...".
|
|
|
Amaiera solemne horrek jaiaren zentzua erakusten digu: bere herriaren aurrean, ama lurra lekuko hartuta, karaibeak konprometitu eta konjuratu egiten dira
|
beren
arbasoen irakaspenei eta ohiturei leial eusteko.
|
|
|
Ez al dira ama lurrarekin ituna berritzen ari? Eta komunitate osoaren aurrean lurra lekukotzat hartuz eta haren izenean, ez al dira konprometitzen
|
beren
arbasoek transmititu dieten jakinduria gordetzera eta defendatzera, eta, modu horretan, herri eta komunitatearen hitza babestera. Idazkerak hitza babesten eta zaintzen du, bere boterea basamortuko hondarrean ura bezala galtzea saihesten du.
|
|
|
(Eta bidenabar esanik: irudikatzera iritsi nintzena izan zen, erdi ametsetan edo, nola nonbaiteko jainkoek egin zuten nonbait mundu bat gizaki moduko batzuekin, lanik eta heriotzarik gabea, eta nola gizaki moduko horiek hasi ziren, guztiz ustekabean eta jainkoen harrimenerako,
|
beren
arbasoen arrastoen bila lurpean, ez zituzten arbaso batzuen bila, jakina?, eta nola jainkoek betiko zigortu zituzten gizaki haiek lanaren mendean eta heriotzaren usainpean bizitzera.)
|
|
2023
|
|
|
Beren ingurumenarekin sinbiosian, nomadak dira, batez ere ihizitik eta landare bilketatik bizi dira.
|
Beren
arbasoek ikasiari esker, oihanaren eta bertako landare jangarri eta sendagarrien ezagutza biziki zehatza dute. Sortzetik hil arte, Hongana Manyawak bere bizitza osoa oihanean pasatzen du.
|
|
|
Hiru emazte hauen eguneroko borroka agertzen da, boteretsu handien kontra ingurumenaren zaindariak izan dira.
|
Beren
arbasoen lurraldean industrialariak inposatu dira, bertako baliabideak ustiatzeko, bazterrak errausten eta agortzen dituztela. Bizitzaren suntsipenaren gibelean diren pertsona batzuen begiradaren lekukoak dira.
|
|
|
CRISPR akronimoa bakterioen eta arkeoen DNAn dauden sekuentzia errepikakor batzuen izena da. Mikroorganismo horiek
|
beren
arbasoak infektatu dituzten birusen material genetikoaren zatiak gordetzen dituzte errepikapenen artean, eta, horri esker, infekzioa errepikatzen bada, inbaditzailea ezagutzeko eta hartatik babesteko aukera dute, errepikapen horiekin lotutako Cas entzimen bidez inbaditzaileen DNA mozten dutelako. Zientzian moztu eta itsatsi egiteko bidea da: «Mutazio bat dagoen tokira edo DNA moldaturik edo kalteturik dagoen lekura bideratu daiteke, eta hura zuzendu».
|
|
|
Bihar ospatuko den arraza bereizkeriaren aurkako Nazioarteko Egunaren harira aurreiritziak desegin eta arrazakeriari aurre egiteko Nafarroako Gobernuko Migrazio Politiketako Zuzendaritza Nagusiak “Aniztasuna gure DNAn dago” kanpaina abiatu du. Horretarako, Nafarroako pertsonaia ezagunak (kirolariak, musikariak, kazetariak…) bildu dituzte DNA proba bat egiteko eta Azalaren azpian dauden aztarna genetikoak berrikusteko,
|
beren
arbasoen jatorria ezagutzeko.
|
|
|
Aitziberrek segidan idatzi zion Mario Baglioniri; Esmeralda ezagutu orduko. Bazekien Euskal Herrian arbasoak zituzten argentinarrak errabiatuak zirela genealogiara, eta Euskal Herriko familia anitzek baino anitzez gehiago zekitela
|
beren
arbasoez. Galdegin zien ea zer ikertu zuten Agorreta etxeko familiaz eta istorio zaharrez.
|
|
|
Eta Gernikara doazenentzat. ...espainol hauek, matxino basati batzuk ke eta su horren kontra ari diren arren, baina laster amaituko da lokamutsa, eta bide horretan munta handiko urratsa da gaur egitera doana, bera eta bere emazte Sofia Margarita Viktoria Federika Schleswig Holstein Sondeburg Glücksburg, Greziako eta Danimarkako printzesa izana, orain Espainiako Erregina Sofia, izan ere, Espainiako errege erregina gazte hauek,
|
beren
arbaso Gaztelako errege zaharren gisa, Gernikako Juntetxera datoz, arbola sainduaren itzalpean euskal foruei zin egitera, XX. mende hondar honek eskatzen dituen gaurkotze guztiekin, erregea ez zaldiz ez gurdiz baizik helikopteroz datorrelako gaur Gernikara, eta zin egin beharrekoa ez baita foruen lege zaharra baizik eta berriki negoziatu eta onartu eta bozkatu den autonomi estatutua, herri hau as...
|