|
2000
|
|
|
Premiek gerturatzen dituzte; kontratuak biderkatu egiten dira, euren premiak beste. Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta
|
zer
nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Kode Zibila eta Zuzenbide idatzia, horra hor legelariok azken berrehun urteotan Europan zehar (Britainiako uharteak salbu) izan dugun lelo ezin baztertuzkoa. Lelo ezaguna, errepikatua, geureganatua, eta,
|
zer
esanik ez, Europatik kanpora ere zabaldua eta barreiatua.
|
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek
|
zer
zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak. Legegilearen ahalegina
|
zer
arautu eta zer horren aniztasun eta garrantziari egokitu behar zaio.
|
|
|
Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak. Legegilearen ahalegina zer arautu eta
|
zer
horren aniztasun eta garrantziari egokitu behar zaio.
|
|
|
|
Zer
egin behar du legegileak. Horren legeak ezin hutsgabekoak izan, noraino eta jasanezinak suertatzeraino hartzaile dituzten gizakientzat.
|
|
|
Ezkontzak inoizkorik askeenean direnean; berdintasun politikoak baldintzen desberdintasun muturrekoena desagerrarazi duenean, hau da, ezkontideek izadiaren goi arnas gozoei men egin eta harrokeriazko aurreiritzien aurka borrokatu behar ez duten une horretan bertan. Gizarte deusezkeria horiek, hain zuzen ere, sortzen zituzten, ezkon hitzetan eta ezkontzetan, deserosotasuna, premia larriak eta
|
zergatik
ez esan, patuaren ezinbestekotasuna ere.
|
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio
|
zer
guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
|
Bi gauza horiek ezin daitezke joan batak bestea alboratuta.
|
Zergatik
, bada, ondasun banantzea legezta dezaketen arrazoi berberek ezkontza desegin. Ezkontza pertsonen arteko batuketa da; senar emazteak aske dira euren ogasuna kolokan ez jartzeko.
|
|
|
Ezkontza pertsonen arteko batuketa da; senar emazteak aske dira euren ogasuna kolokan ez jartzeko.
|
Zergatik
, beraz, ezkontza esekita utzi, arrotza zaion kari batetik?
|
|
|
Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu honetako gorabeheretan. Familiaren Kontseilua, agi denez,
|
zer
eskatu eta aurretik huraxe emateko prest dago. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea baino, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik.
|
|
|
Arrazoi sustraidunak tartean direla erdietsi zuen hark dibortzioa; ordutik hona, haren egintzak, ordura arteko gaitzak menderaturik, beraren egoera hori ezerezten dio eta ordaindu beharreko kalte handiak ere egiten. Ez dago
|
zertan
orekatu, bi ezkontideon artean, dibortzioa nork eskuratu eta nork egin duen ezinbesteko.
|
|
|
Isilpeko eragozpena, ustekabeko gertaera,... horrek desegiten du haien aurrearreta; horretan, alabaina, guraria, itxura eta ezkontzaren izena saritzen dira; gutxiago ederresten da seme alabak
|
zer
diren, guraso horiek euren ondorengoentzat duten gogoa eta nahia baino.
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du.
|
Zergatik
, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean. Beste gauzen antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman daiteke.
|
|
|
Jabetza eskubidea, alabaina, jabearen bizitzarekin arautzen da; beraz, jabearen ostean
|
zer
gertatuko da ondasunekin, haren heriotza dela-eta ondasunok jabegabe badira?
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi dezake eta,
|
zer
esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu.
|
|
|
Atarikoan, horratio, legea zein eta
|
zer
nolakoa izan eta horien ondorioak araugai. Portalis, beti legez, ideia horien mintzatzaile:
|
|
|
Portalisek, esan gabe doa, badaki Erromako Zuzenbidearen iturrietan edaten. Zuzenbide horretatik bereganatzen du ezkontzaren izatea, ezkontza
|
zer
den taxuz azaltzeko:
|
|
|
Oihartzun dute Portalisen baitan dibortzioaren aldeko eta aurkako argudioek. Bera ere, zabal zabal barik, ozta ozta darantzu edozein legegileri luzatzen dion galdera, dibortzioaren aurrean
|
zer
egin jakiteko:
|
|
|
Dirua balio guztien zeinua da; onura edo fruituak ematen dituen oro eskuratzen du.
|
Zergatik
, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean?
|
|
|
Ez dago munduan legerik giza kontuetan zenbat eta
|
zer
nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Hori horrela delarik, onargarri al da ondorengotzaren alderako testamentua? Hala bada ere,
|
zer
nolakoa?
|
|
|
Kontratu horrek, arestian aurkeztu ditugun oharren arabera, senar emazteak behartzen ditu,
|
zertara
eta elkarrekiko edota ondorengoekiko betebehar erkideetara. Horrexegatik, herri aurreratu guztietan, nahitaezko izan dituzte legeek betebehar horien menekoak zehazteko moldeak.
|
|
|
...en senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela
|
zertan
gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati dagozkion desadostasunekin baino; ororen buruan ere, hautsezintasunik erabatekoena familiaren zinezko onuraren kontrakoa dela, Estatuaren onuraren aurkakoa adina, gutxienez ere.
|
|
|
Alboko senide zahar eta gaixo hori, ez al da iraungiko, baliabiderik eta laguntzarik gabe, inguratu dezaketen horiek oinordetzarako igurikimenik ñimiñoena ere ez badute?
|
Zer
izango da gradu urruneko senidetasun lotura hori, bestelako loturarik ez bada. Irabazpidea, sarri askotan gizakiak eurak aldatzen dituena, ez al da profitatu behar, ahal dela, gizakiak gerturatu eta bat egiteko?
|
|
|
Ez al da beharrezko etxeko bertuteen, aitaren aginpidearen eta familia gobernuaren lege onespena? Norbaitek guraso ezbidezko izan ditzakeela-eta, beldur bada,
|
zergatik
ez gauza bera seme alaba arimagabekoen kariaz. Familia baten egoera nolakoa izan eta seme alaben artean banaketa zati berdinetan egitea, ez ote litzateke, besterik gabe, desberdintasun izugarriaren iturburua?
|
|
|
Gizartearen maila langintsuetan, zein seme alabek bilduko ote ditu bere ahaleginak gurasoenekin, nekearen ordez irabazpideak ikusi ez, eta okerragoa dena, bere industriaren emaitzak galtzeko tenorean sumatzen baditu?
|
Zer
gertatuko da artisau eta nekazariekin, behin bizitza norbaitzuei eman, eta horiek, lehenengoak bertan behera uzten badituzte, euren zahartzaroa dela eta. Bestaldetik ere, ez al dira ondasuntzak aita familiakoaren xede zuhurra behar dutenak?
|
|
|
Alabaina,
|
zer
nolako lana legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela.
|
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak baino; haatik, herritarrek zer zaindu eta
|
zer
babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
Legearen zeregina da, zabal jokatuta ere, zuzenbidearen goiburu nagusiak finkatzea; ondorio ugaridun oinarri emankorrak zehaztea; ez, ordea, gai bakoitzean sor daitezkeen
|
zerik
barreiatuenak xehetu eta aletzea.
|
|
|
Orobat, magistratuek eta juriskontsultoek ebatzi behar dituzten gaien bilakaerari so egiten bazaio.
|
Zer
esanik ez, gertaeren nondik norakoak eta gizarte harremanak sarritan aldatzen dituzten inguruabarrei jaramonik eginez gero. Azkenean ere, ikusgarri suertatzen da arestiko hori, grina eta interes guztien aldeko eta kontrakarreko bolada jarraituak begi bistan badira.
|
|
|
Herriak, hala esan ohi da, ezin du korapilo horretan askatu
|
zer
saihestu behar den edo zer egin behar duen, bere eduki eta eskubideetan ziurtasunik indartsuena izateko.
|
|
|
Herriak, hala esan ohi da, ezin du korapilo horretan askatu zer saihestu behar den edo
|
zer
egin behar duen, bere eduki eta eskubideetan ziurtasunik indartsuena izateko.
|
|
|
Han dira ikusgarri justiziaren bila doazenen izu eta ikara, hura eskatu eta hartzean.
|
Zergatik
ez gertaera bera gure epaileen aurrean. Gaietan trebe direlako; jakituriak eta argiak dituzte eta etengabe ari dira besteei aholku eskatzen.
|
|
|
Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira,
|
zer
egin behar du Estatuak. Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira.
|
|
|
Legegileak jurisprudentziaren kezka behar du izan; hortaz, jurisprudentziak harena ongi dezake eta,
|
zer
esanik ez, legegileak berak ere jurisprudentzia zuzendu. Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea.
|
|
|
Aldatu beharra dago, nahitaez, aldaketarik kaltegarriena aldatze eza den guztietan. Ez dago
|
zertan
amore eman aurreiritzi itsuen aurrean. Aspaldiko oro berria izan zen behin batean.
|
|
|
Bazen, lehendik ere, betidaniko gatazka apaizgoaren eta aginpidearen artean, gai pisutsu horren inguruko legeak egin eta epaiak eman behar zirenean. Ezkontza bera
|
zer
zen, lege zibilak lege naturaletan eta lege erlijiosoak lege zibiletan zertan ziren osagarri, lege horien aginpidea noraino luza, horiek guztiak ziren ezjakin eta zehaztugabekoak.
|
|
|
Bazen, lehendik ere, betidaniko gatazka apaizgoaren eta aginpidearen artean, gai pisutsu horren inguruko legeak egin eta epaiak eman behar zirenean. Ezkontza bera zer zen, lege zibilak lege naturaletan eta lege erlijiosoak lege zibiletan
|
zertan
ziren osagarri, lege horien aginpidea noraino luza, horiek guztiak ziren ezjakin eta zehaztugabekoak.
|
|
|
Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan baino. Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako
|
zer
guztiak, gorputz eta arima. Horrexegatik ezarri diogu gure buruari halako goiburua, ezkontza bi gizabanakoen arteko konpromisoa dela baieztatzeko.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin
|
zer
nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
Harrezkeroko historiak ez die azken hauei arrazoirik kendu. Beren galdera gakoa,"
|
zer
nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala: ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin.
|
|
|
ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin. "
|
Zer
nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’ gauza bera direla adierazterakoan?", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean. Dakigunez, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak, denak ez esatearren, hil edo erbesteratu egin zituzten naziek.
|
|
|
3 XX. mendeko zientziaren filosofian jorratu eta garatu diren arazo eta ikusmolde desberdinen ikuspegi orokor eta zorrotz baterako, ikus BAZTARRIKA, P.; EIZAGIRRE, X.; IBARRA, A.; OIANGUREN, J.: 1992,
|
Zer
da zientzi teoria delako hori. Egungo zientziaren filosofiarako sarrera, Bilbo, UPV/EHUko Argitalpen Zerbitzua.
|
|
|
Eta preseski ezagutza zen fenomenalistek, sentimen datuez baliatuz, oinarritu nahi zutena. Gogoeta edo enuntziatu baten eduki kualitatiboa ezin bada komunikatu, ezin izango da jakin
|
zer
nahi den esan termino bat erabiltzerakoan. Beraz, horrela solipsismoa agertzen da:
|
|
|
Haur bati hizkuntza fenomenalista erakutsi nahi bagenio, zerbait pribatuari egin genioke erreferentzia. Hau da, irakaskuntzaren objektua
|
zer
edo zer pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke. Baina pribatua bada, irakaslearen ‘adimenean’ bakarrik baldin badago, ezin da seinalatua izan, kasu horretan irakasleak haurrarekin partekatuko bailuke eta, ondorioz, publiko egin.
|
|
|
Haur bati hizkuntza fenomenalista erakutsi nahi bagenio, zerbait pribatuari egin genioke erreferentzia. Hau da, irakaskuntzaren objektua zer edo
|
zer
pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke. Baina pribatua bada, irakaslearen ‘adimenean’ bakarrik baldin badago, ezin da seinalatua izan, kasu horretan irakasleak haurrarekin partekatuko bailuke eta, ondorioz, publiko egin.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren
|
zer
edo zer agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo
|
zer
agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta hau hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko.
|
|
|
Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen nola Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia,
|
zer
edo zer —enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez doa haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen nola Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia, zer edo
|
zer
—enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez doa haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar. Ez zaio ardura zientzialariak
|
zer
egiten duen aurkikuntza egin baino lehenago, baizik eta bere jardueraren azken emaitzak soilik. Eta hauek, oro har, zientzi esparru bakoitzaren aldizkarietan argitaratzen dira lehendabizi, eta liburuetan edo disko konpaktuetan geroago, batez ere zientzi komunitateak aurkikuntza berriak onartu eta bereganatu eta gero.
|
|
|
enpirista logikoen arabera, epistemologia ez da horretaz arduratzen. Horretarako osatuko dira komisio politikoak, edo talde aktibista salatzaileak agertuko dira, edo,
|
zergatik
ez, ustelkeriak aurrera egingo du eroso. Baina inoiz ez da izango epistemologiaren auzia, hots, ez da izango zientziaren filosofiaren helburua.
|
|
|
Onartzerakoan, biak hein berean errealak direla onartzen da.
|
Zerk
bereizten ditu, beraz, hautemandako ezaugarriak unibertsaletatik? (...) Edozein erantzun posiblek faktore berri bat sartuko luke bereizketaren oinarri lez, horrela abiapuntu inmanentearen oinarrizko printzipioa sakrifikatuz.
|
|
|
Dena den, auzi hauei buruzko Schlicken azterketa 1918 aurretik hasi zen. Jada" Die philosophische Bedeutung des Relativitatsprinzips" [Erlatibitate printzipioaren esanahi filosofikoa] (1915) 113 idazkian, erlatibitatearen teoriak garaiko bi sistema filosofiko nagusien gain —Cassirer, Natorp eta Marburgoko eskolaren neokantianismoan, batetik, eta Machen positibismoan (enpiriokritizismoan), bestetik—
|
zer
nolako inpaktua eduki zuen aztertzeari ekin zion. Beraz, Schlickek oraindik ez zuen positibismoarekin guztiz bat egin.
|
|
|
Alabaina,
|
zertarako
horrelako eraikuntza logiko bat, errazago bailitzateke, enpirista tradizionalistek bezala, oinarrizko elementuak onartzea?
|
|
|
Filosofoak, zientzialariak legez, errealitateari buruz mintzatu nahi izatean oinarritzen zuten Zirkulukideek filosofiari halako hertsitasuna eskatzea. Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan baziren fisikan, hau da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak
|
zergatik
ez du hura onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada. Zergatik izan behar du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila?
|
|
|
Einsteinek esan legez, Hume eta Machen printzipioak nahitaezkoak izan baziren fisikan, hau da, filosofiak fisikaren gain eragina izan bazuen, eta honek egiaztagarritasun printzipioa onartzen badu, orduan, filosofiak zergatik ez du hura onartu behar, errealitateari buruz mintzatzen omen bada?
|
Zergatik
izan behar du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila. Apika agerkundez dakizki gauzak?
|
|
|
Hortaz,
|
zer
nolako eginkizuna uzten zen filosofiaren esku. Zer geratzen zitzaion egiteko?
|
|
|
Hortaz, zer nolako eginkizuna uzten zen filosofiaren esku?
|
Zer
geratzen zitzaion egiteko. Erraz esanda, analisi logikoaren betebeharra:
|
|
|
Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak jartzen dituzte agerian, Ayerrek aipatu moduan. Zerbait ona dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko
|
zer
edo zer egiten da; edo Aupa! adierazteko egitearen antzeko zerbait.
|
|
|
Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak jartzen dituzte agerian, Ayerrek aipatu moduan. Zerbait ona dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko zer edo
|
zer
egiten da; edo Aupa! adierazteko egitearen antzeko zerbait.
|
|
|
Adibidez, ‘gizakiak hilezkorrak dira’ bezalako hipotesi batek esanahia duela zioen printzipioak. Gure etorkizuneko esperientziari buruzko hipotesia da eta erraza da ulertzea
|
zerk
egiazta dezakeen hura. Alabaina, hilezkortasunaren hipotesia ez da zientziaren berezko auzia, eta egiaztagarritasun printzipioa ikerketa guztiak zientziarekin batu zitezen sortu zen74 Argumentua C.I. Lewisena zen, eta Schlick izan zen lehena erantzuten, oztopo seriorik ez baitzuen ikusten horretan:
|
|
|
Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat lortu nahi izan zuten Zirkulukoek. Hots, beren izate ontologikoaren bila zebiltzan —ea existitzen ziren ala ez, ea nolatan esan zitekeen existitzen zirela—, edota, Carnapek legez, asmo ontologikoak eta jardun metafisikoa identifikatuz gero, eraikin logikoak ziren ala ez, eta
|
zer
motatakoak ziren jakitearen atzetik.
|
|
|
Lewisek hipotesi azpiatomikoak esanahitasun maila bat gutxienez bazuela defendatu zuen; edota, hura ezean, beste esanahitasun motaren bat bazuela. Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura
|
zer
nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo zer ulertzeko.
|
|
|
Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa
|
zer
edo zer ulertzeko. Beraz, ezagutza nolakoa zen onartzeko bi modu geratzen ziren irekita:
|
|
|
Baina Schlick izan zen ideia horren aurka sutsuen jarri zena, berarentzat enuntziatu edo perpaus bat ulertzea hura zer nolako baldintzetara egokitzen den ezagutzea baita. Hortaz, sentimendu lausoak —definitu gabekoak—, intuizio bat edo azaletik ezagututako zerbait, ez ziren arrazoi nahikoa zer edo
|
zer
ulertzeko. Beraz, ezagutza nolakoa zen onartzeko bi modu geratzen ziren irekita:
|
|
|
Eta osagai horien artean, nola ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen. Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan,
|
zer
motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu. Tamalez, filosofia eta zientziaren diskurtsoan Carnapen irekitze honek ez zuen ez eraginik ez arrakasta handirik lortu, esparru hauetan —filosofia zientifikoa bailitzan ulertuz, jakina— garrantzizkoa esanahi teorikoa bakarrik baitzen.
|
|
|
Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa
|
zer
zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
|
|
Bestaldetik, Schlicken ‘eskuin alderdiak’ distortsio pragmatisten aurkako iritzia bere egin zuen, zeren, Carnapek haiek erlatibismopean sartu nahi ez zituen arren, erlatibismo haztegia zen nolabait. Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin,
|
zer
eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. Schlicken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez, beren orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen.
|
|
|
Ikuspuntu aniztasuna, hortaz, nabarmena zen. Enpirismo logikoaren eragina, zentzu honetan, erabat indartsua izan zen, eta zientzia
|
zer
zen ala zer ez zen zedarritzeko joerari ekin zion —Popperren ildotik, batez ere—86 Ez da arraroa ikustea, hortaz, neurketa eta egiaztagarritasunetik urrun zeuden ikerketa joerek —psikoanalisia edo sasizientziak, esate baterako— ezin izan zutela zientzi akademian sartu.
|
|
|
Ikuspuntu aniztasuna, hortaz, nabarmena zen. Enpirismo logikoaren eragina, zentzu honetan, erabat indartsua izan zen, eta zientzia zer zen ala
|
zer
ez zen zedarritzeko joerari ekin zion —Popperren ildotik, batez ere—86 Ez da arraroa ikustea, hortaz, neurketa eta egiaztagarritasunetik urrun zeuden ikerketa joerek —psikoanalisia edo sasizientziak, esate baterako— ezin izan zutela zientzi akademian sartu.
|
|
|
termino bat esanahi ezaguturiko beste termino batzuen bitartez definitzen da. Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren
|
zer
edo zerrekin egon behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia beren erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz.
|
|
|
Schlickek uste zuenaren aurka, Reichenbachek honako argudio honi eusten zion: orokorpen unibertsalak portaera arauak —hau da, etorkizunean
|
zer
egin jakin ahal izateko arauak— bailiran onartzearen ahalegina ez zen bat etortzen zientzia errealak haiek kontuan hartzen zituen moduarekin berarekin, legeak baieztapen edo asertzioak ez direla adieraztearen antzeko zerbait bailitzateke, eta hau ez dator bat zientzi jarduerarekin. Indukzioa kontzeptualizatu egin behar zen, baina zientziagintzari egokituz, hauxe baitzen nolabait Vienako Zirkuluaren filosofia zientifikoaren gidaria.
|
|
|
Baina esanahia soilik testa igaro duten kasuei egokitzen bazaie, baina ez aztertuak izan ez diren beste guztiei, orduan ez dugu erantzun filosofiko —orokor— baliozkorik joerazko terminoen esanahiari buruz.
|
Zer
zegoen gaizki, beraz. Batez ere, erantzun filosofiko singularizatua eman zutela, kasuz kasukoa.
|
|
|
Beraz, eztabaida Zirkuluaren baitan garatzeko prest zegoen:
|
zer
zen horrenbeste aipatzen zuten esperientzia sentikorra, edota sentimenetan oinarriturikoa. Zer ziren behaketazko txostenak?
|
|
|
zer zen horrenbeste aipatzen zuten esperientzia sentikorra, edota sentimenetan oinarriturikoa?
|
Zer
ziren behaketazko txostenak. Neurath ezik, beste partaideak bat zetozen —Schlick ere bai 1917 eta 1918ko liburuez geroztik— esperientzian ‘emandakoa’ zerbait leuna, garbia, bailitzan ezaugarritzerakoan:
|
|
|
|
Zer
gune beteko luke Neurathek Vienako Zirkulutik geroztikako tesi antipositibistetan. Zein izan zen bere ekarpena?
|
|
|
Printzipio hauek errealitatea ezagutzeko arazoaren aurrean jartzen zuten Hume. Nola jakin
|
zer
den erreala. Abiapuntu lez, onartzen zuen nahikoa dela inpresioak eta memoria erabiltzea orainaldiko eta iraganaldiko errealitatea baiesteko.
|
|
|
Ezin dugu etorkizuneko gertakarien inpresiorik eduki, baina badirudi horietako gertakari batzuk nabariak direla, adibidez, eskua sutan sartzen badugu erreko garela.
|
Zerk
laguntzen gaitu horrelako inferentziak egiten. Zer dago aurresate horien alde?
|
|
|
Zerk laguntzen gaitu horrelako inferentziak egiten?
|
Zer
dago aurresate horien alde. Humeren erantzuna lau zatitan bana dezakegu:
|
|
|
Alabaina, egia da uste hori badugula:
|
zergatik
ote?
|
|
|
lege batek, edo zergatikotasunaren beharrezko erlazioak finkatzen duen judizioak, gertakari bat beste batetik sortzen dela erakusten digu. Eta hau jakiteko ez daukagu
|
zergatik
analisi kontzeptualaren zain egon behar, matematikan legez. Orain epailea esperientzia hutsa da.
|
|
|
Hortaz, ‘ (ez p eta ez q) edo (p edo q) ’ proposizio osoa egiazkoa da edozein kasutan, bere ‘egibalioa’ ez baitago ez bere esanahi faktualaren ezta bera osatzen duten barne proposizioen ‘egibalioaren’ menpe. Esate baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz
|
zer
edo zer ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko.
|
|
|
Hortaz, ‘ (ez p eta ez q) edo (p edo q) ’ proposizio osoa egiazkoa da edozein kasutan, bere ‘egibalioa’ ez baitago ez bere esanahi faktualaren ezta bera osatzen duten barne proposizioen ‘egibalioaren’ menpe. Esate baterako, baten batek esaten badigu" Orain eta hemen euria ari du edo elurra dago", errealitateari buruz zer edo
|
zer
ari zaigu esaten, proposizio horrek beste aukera batzuk baztertzen baititu: euria aritu eta eguzkia egon, euria ez aritu eta eguzkia egon, etab. Aldiz, tautologia bat proposatuko baligu, orduan ez litzateke beste inolako egoerarik baztertuko.
|
|
|
Logikaren proposizioek, analitikoek, esanahi faktualik ez daukatela esateak ez du nahi esan absurduak direnik, metafisikarenak diren bezala.
|
Zer
lortzen dugu haietatik, beraz. Ez informazio enpirikorik, jakina, kontzeptuak eta beren zeinuak erabiltzeko moduaren argitze era bat baizik.
|
|
|
Zientzia enpirikoak, beren aldetik, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak
|
zer
esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta gauzaren arteko erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan.
|
|
|
Tractatus eko Wittgensteinen aburuz, proposizioak erabiltzeko modua eta
|
zer
nolako egoeratan egiazko enuntziatuak edo enuntziatu faltsuak osatzen dituzten erakustea, gauza bera dira. Proposizioak egiazkoak badira, orduan beren esanahia gauza designatua da.
|
|
|
Gainera, erlatibitate orokorrean badakigu koordenatu sistemen klasea koordenatu sistema guztien osotasuna dela.
|
Zer
da, orduan, objektiboa hemen. Hain zuzen ere, higiduraren legeak, koordenatu sistema batetik beste batera pasatzerakoan gordetzen diren lege kobarianteak.
|
|
|
Jakina, deskribapen honen irakurketak guregan mina edo gorrotoa edo edozein emozio sortuko luke, edo hori ezagutzean, beste batzuetan halako hilketek sortu duten minaz edota gorrotoaz irakurri genuke, baina gertakariak, gertakariak eta gertakariak besterik ez dira, eta ez etika. Esan behar dut orain, halako zientzia bat balego, etikak benetan
|
zer
izan lukeen bururatzean, emaitza nahiko argia iruditzen zaidala. Argia iruditzen zait pentsatu edo esan dezakegun ezer ez litzatekeela izango gauza hori.
|
|
|
Errepide zuzena aurretik erabakitako helburu batera eramaten duen errepidea da; nahiko argi geratu zaigu ez duela zentzurik errepide zuzenaz mintzatzeak aurretik erabakitako helburu hau kenduz. Ikus dezagun orain" erabat zuzena den errepide a" adierazpenarekin
|
zer
esan nahi dezakegun. Uste dut errepidea ikusitakoan edozeinek, beharrezkotasun logikoaz, jarraitu liokeela, edo ez jarraitzeagatik lotsatuta geratu.
|
|
|
Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan,
|
zer
pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne. Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain.
|
|
|
Gauzen egoera batek ez du, berez, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan, zer pentsatzen dugu eta
|
zer
esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne. Beraz, neure buruari hau argitzen diodan bakoitzean, naturala da funtsean adierazpen hauek erabiliko nituzkeen kasuak gogoratzea, eta plazerraren psikologiari buruzko hitzaldi bat emango banizue egongo zinateketen egoera berean nago ni orain.
|
|
|
Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut"
|
zer
ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo" zer ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera. Jarraian, agian zuetako batzuentzat ohizkoa den eta nik ere ezagutzen dudan beste esperientzia bat aipatuko dut:
|
|
|
Uste dut halako esperientzia deskribatzeko modurik hoberena, esperientzia hori dudanean munduaren existentziak harritzen nauela esatea dela. Kasu horretan neure burua behartuta sentitzen dut" zer ezohizkoa den zerbait existitzea!" edo"
|
zer
ezohizkoa den mundua existitzea!" bezalako esaldiak erabiltzera. Jarraian, agian zuetako batzuentzat ohizkoa den eta nik ere ezagutzen dudan beste esperientzia bat aipatuko dut:
|
|
|
Utz iezadazue hau azaltzen. Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu
|
zer
esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo, hitzaren zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa nezakeen zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz.
|
|
|
Aipatu d (it) udan beste esperientziaz (esperientziez) —erabateko ziurtasunaren esperientziaz— gauza bera esan daiteke. Ohizko bizitzan guztiok dakigu
|
zer
esan nahi duen salbu egoteak. Nire bulegoan salbu nago, autobusak ni harrapatu ezinean.
|
|
|
Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder" hitza nola erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1)
|
zer
den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren". (1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan:
|
|
|
Esan zuenez, ikerketa estetikoetan" zergatizko konexioak ez dira interesgarriak, baina Psikologian, aitzitik, hauek besterik ez zaizkigu interesatzen". "
|
Zergatik
da ederra hau?" galdetzea ez da zergatizko azalpena eskatzea: adibidez," Zergatik da atsegina larrosen usaina?" galderari erantzunez zergatizko azalpena emateak ez liguke gure" harridura estetikoa" kenduko.
|
|
|
" Zergatik da ederra hau?" galdetzea ez da zergatizko azalpena eskatzea: adibidez,"
|
Zergatik
da atsegina larrosen usaina?" galderari erantzunez zergatizko azalpena emateak ez liguke gure" harridura estetikoa" kenduko.
|