|
2000
|
|
|
ZUTIK zeritzan aldizkariaren 61 zenbakian (Askatasuna ala hil goiburuargiaz horniturik), ETA V.ak J. P. Sartre-k 1971n kaleratutako Le proces de Burgosliburuari atxikiriko aintzinsolasa argitaratu
|
zuen
euskaraz (Txillardegi-k ederki itzulita). Bertan, euskal kultura indarrez ezabatu nahi izateari Kultur genozidioa deituzion hitz lauz aurten hogei urte direla zendutako pentsalariak.
|
|
|
–Zabaltasun? honen barnean, norbaitek pentsatu ereegin
|
zuen
euskara erabil zitekeela Mugimenduaren alde lan egiteko (Torrealdai 1989: 141).
|
|
|
Azentuazioa, bistakoa denez, hitz pareetan hartu behar da kontu handiz, batez ere. Patxi Altuna akademikoak (1984) zerrenda interesgarria egin
|
zuen
euskarazko hitz pareak bilduz. Gogora dezagun, ondoko hitz hauetarik asko direla, irratilariek maiz mikrofonotik ahoskatu behar dituztenak noiz edo behin.
|
|
|
Tamalez, azken urteotan, Hego zein Ipar Euskal Herrian, agentzia gutxik eman dute zerbitzu hau. Garai batean Vasco Press ek itzulpen kabinete bat osatu
|
zuen
euskarazko albisteak bere bezeroei helarazteko. Zerbitzu hori 1.987ko urtarrilaren 22an jarri zuten abian.
|
|
2002
|
|
|
Horren lekuko ditugu, adibidez, jadanik laurogeiko hamarkadan ordukobehin behineko errektorea zen Arantza Mendizabalen hitzak. Unibertsitatearenkezka, arazo eta etorkizuna hausnartzeko orduan ez
|
zuen
euskara aipatu ere egin12.Urte batzuk lehenago Martin Mateo errektoreak unibertsitatearen euskalduntzeaheziketa bide osoaren euskalduntzearen ondorio baino ezin zela izan adierazi zuen.Unibertsitatea ari zen lanean, ICEren bitartez, «por la formacion del profesoradode euskera». Errektoreak, ordea, ez zuen argitzen nortzuk ziren irakasle horiek, euskarazko klaseak ematen zituztenak edota klaseak euskaraz emango zituztenak13 Zenbait azterketak, beren aldetik, euskara zuzenean oinarrizko irakaskuntzara eta euskal kulturaren eremura murrizten zituzten.
|
|
|
Hazkunde horren arrazoia, aurrez emandako datuez gain, 1990eko iraileanGobemu Batzarrak onartu
|
zuen
euskararen erabileraren normalizaziorako lehenplangintza dugu40 Prozesu luze baten ondorio izan zen plangintza (Etxeberria, 1990). Lehen urratsa irakasle euskaldunen eta euskaraz ematen ziren irakasgaienerrolda zehatza burutzea zen.
|
|
|
Biologia lizentziaturari dagokionez, plan aldaketak kaltetu egin
|
zuen
euskarazko eskaintza urte batzuetan, baina une honetan lehen zein bigarren zikloko enborrezko irakasgai guztiak euskaraz eskaintzen dira (2 eta 3 irudiak). Hautazkoekingauzak ez daude hain ongi.
|
|
|
Horretarako, andereñoakaurkitu behar ziren, eta euskal irakasleak izan zitezen, Andereñoen Erresidentziaireki zen 1964 urtean Donostian. Euskal Herriak behar
|
zuen
euskarazko irakaskuntzan aritzeko irakasleak prestatzeko asmoarekin sortu zen. Orduan Irakasle Eskolatik ateratzen ziren andereñoek ez zuten gaitasunik euskaraz irakasteko.Aldi berean, Goierrin ere beste esperientzia bat izan zen irakasleak euskararenirakaskuntzan prestatzeko.
|
|
|
A. A. (1965): . Bilbaoko Erri Irratia, Argia, 104, 10 Jose Mª Martin de Retana, Bilboko Herri Irratiaren zuzendariak honela azaltzen
|
zuen
euskararen erabilpena irrati programazioan: Irrintzi:
|
|
|
Arrate, Segura eta Tolosako irratiak itxita zeudela, Loiolako Herri Irratiak jarraitusora horri ere heldu zitzaion ixteko agindua. Beraz, 1965eko uztailaren 26an, Loio
|
zuen
euskaraz emititzen 1964an. Dena dela, aipaturiko dekretuan oinarrituta, emilako Herri Irratia itxi zuten agintariek.
|
|
|
Hori zela eta, gaztelaniazko programazioa zuten emisora pribatu batzuek euskarazko tarteak sartu zituzten parrillan. Hala nola, Radio San Sebastián delakoak FMn zuen emankizunean sartu
|
zuen
euskarazko programazioa; dena dela, euskarak publizitatea erakartzen ez zuelako aitzakiaz, emisorak ez zuen horren aldeko apustu sendorik egin.
|
|
|
Beste aldetik, aldaketa gehiago egin behar izan zuen Donostiako Radio Cadena izeneko emisorak. Lau orduz emititzen
|
zuen
euskaraz egunero 1982ko hasieran. Goizez eskaintzen zuten irratsaioa, eta bereziki etxekoandreei zuzentzen zitzaien4.
|
|
|
Nafarroako RNEZuribeltzk, bere aldetik,?? izeneko emanaldia eskaini
|
zuen
euskaraz 1982tik 1994ra bitartean.
|
|
|
Hizkuntza askotarako erabili izan da, frantsesa, alemana, errusiera eta Asiako ekialdeko zenbait hizkuntzatarako analizatzaileak eraiki baitira. IXA taldeak prototipo bat burutu
|
zuen
euskararako (Arregi & Urkia, 1989). ATEFen osagaiak hauek dira:
|
|
2003
|
|
|
Kepa Sarasolak egin zuen bitartekari lana azken kasuan. Historia Sailak, bere aldetik, ahalegin handia egin
|
zuen
euskaraz lan egiten zuten taldeak eta pertsonak biltzeko, hurrengo urteetarako azpiegitura eta proiektuak lantzeko asmoarekin. 23 liburu argitaratu ziren Banco de Vizcayaren laguntzarekin, ia denak zientzia arlokoak, baina sailburuen bilerak liburugintzan erabili beharreko irizpideak birmoldatu egin behar zirela erabaki zuen, eta eskuliburuetara edo irakurle anitzeko lanetara jo behar zela.
|
|
|
«UEU inoiz politika iritzien menpekoegi izan da, agian» eta, idazle honen ustez, beharrezkoa zen iritzi horiek alde batera uztea, lan bateratua garatuko bazen. Hirugarren kritikak kolokan jarri
|
zuen
euskara hutsezko unibertsitatearen alde UEUk egindako apustua. Horien ustez, Euskal Unibertsitatea lortzea zailagoa zen «Euskeraz jakin ez arren Euzkadiko ekonomia, gizarte eta politika diraneantxe eta sakonki ezagutzen dituztenak alde batera utzi (izanaren)» ondorioz.
|
|
|
Jardunaldiak, haren ustez, desmobilizatzaileak izan ziren eta jauntxo kolorekoak, «Bere borondaterik onenarekin, Euskaltzaindia PNV aren joko politikoan erori da»3 Urte horren bukaeran (1980) kritika berriak egon ziren Euskaltzaindiak ez zuelako ba bestu Argia-k, Anaitasuna-k eta Jakin ek bultzatutako. Gu gara euskal prentsa? kanpaina4.Abenduaren hasieran, Juan San Martin Euskaltzaindiako idazkariak artikulu gogor bat kaleratu
|
zuen
euskararen aldeko taldeek, bereziki EHEk, egindako lana gaitzetsiz eta euskararen aldeko plangintzan erakunde publikoek izan beharreko lehentasuna defendatuz5 Antza, urtebete lehenago, 1979an, Euskaltzaindiak egindako barne jardunaldian San Martinek honako hau defendatu zuen: Akademiak zenbait gauza utzi behar zituen erakunde publikoen eskuetan, tituluak ematea eta alfabetatze/ euskalduntzea adibidez.
|
|
|
1982ko balantzea gazi gozoa izan zen. Alde batetik, EHUk zenbait fakultatetan eta eskolatan sartu
|
zuen
euskara, presentzia urria izan arren29, eta UEUk beste urte batzuetan baino erraztasun gehiago izan zituen ikastaroak antolatzeko eta zenbait diru-laguntza eskuratzeko. Bestetik, ordea, eztabaida politikoek eta kulturalek garraztasunaren maila gorena jo zuten.
|
|
|
1976ko udaberri amaieran Leioako Zientzia Fakultateko ikasleen eta irakasleen euskararen ezagutza neurtzeko inkesta interesgarri bat plazaratu zen. Horren arabera ikasleen %4, 88k zekien euskaraz irakurtzen eta idazten eta beste %5, 66k zekien euskaraz mintzatzen; %13, 72k aitortzen
|
zuen
euskara apur bat bazekiela eta %17 ari zen euskara ikasten. Irakasleen artean, %6, 4 baino ez zen euskaraz zekiena eta %5, 5ek erdizka egiten zuen, %9 ikasten ari zen eta %88k ez zekien.
|
|
|
Ikasleen %70ek euskararen presentzia unibertsitatean beharrezkotzat zuen; irakasleen artean, ordea, %54, 1 baino ez zen horren aldekoa. Are gehiago, irakasleen %30ek ez
|
zuen
euskara ikasi nahi, nahiz eta lan-orduetan aritzeko aukera eduki. Jazinto Iturbek, bertako irakasle eta UEUko kideak, hiru ondorio garrantzitsu atera zituen inkestaren emaitzetatik:
|
|
|
Espainiako gobernua prestatzen ari zen Unibertsitate Autonomiaren Legea (LAU) aztertzean, Arnasa ren 4 zenbakiak Nafarroaren urruntzea kritikatu zuen, baina ez zen euskararen inguruko inongo aipamenik egiten17 Urtebete geroagoko Hitz Irakaskuntza aldizkarian LAUren zirriborro berriari buruzko analisiak hizkuntza eskubideen desagertzea salatu zuen18 1982an kaleratutako Arnasa 10 dugu Euskadi-ko Ezkerraren unibertsitateari buruzko azterketarik sakonena19 Berriro LAU legea kritikatu ondoren, EHUren egoera azaltzen zuen, eta unibertsitateak bizi zuen krisia salatzen zuen. Atalak ez
|
zuen
euskarari buruzko inongo aipamenik, are gutxiago Euskal Unibertsitateari buruzkorik. Urte horretako kongresuko erabakien artean, aldiz, elebitasuna defendatzen zen irakaskuntzaren maila guztietan eta aipamen berezia egiten zitzaien Irakasle Eskolei, Pedagogia Fakultateari eta Kazetaritza Fakultateari.
|
|
|
Urte bukaerak berri pozgarria ekarri zuen, Natur Zientziak Hiztegia ren aur kezpena. Aranzadi Zientzia Elkarteak bultzaturik eta Jakin taldearen laguntzaz idatzitako liburu horrek ederki erakutsi
|
zuen
euskarak zientzia arloan bizi izandako aldaketa azken urteetan. Lan horren iruzkina egin zuten Joxe Azurmendi eta J. R.
|
|
|
Euskarazko hezkuntzaren garapenak eta hizkuntzaren beraren etorkizunaren inguruko kezkek ordura arte gutxitan planteatutako gai bat azaleratu zuten: zein toki izan behar
|
zuen
euskarak unibertsitatean. Gerra aurrean, Euskal Unibertsitatearen aldeko gehienen ustez, unibertsitatearen zereginen artean, lehenengo mailako tokia izan behar zuten euskarak eta euskal kulturaren azterketak eta babesak.
|
|
|
Baina, gutxik defendatu zuten unibertsitateko lan hizkuntzetako bat euskara bera izan zitekeela. Euskal Esnalea elkarteak, Donostian, euskarazko zenbait hitzaldi antolatu zuen, 1920ko hamarkadaren hasierako urteetan, eta horrela frogatu
|
zuen
euskara goi kulturaren hizkuntza izan zitekeela. Gauza bera egin zuten Azkuek eta garai horretan sortutako Euskaltzaindiako zenbait kidek.
|
|
2004
|
|
|
Inazio Zendoiak Aro Modernoa inork baino hobeto ezagutzen zuen, batez ereEuskal Herrikoa, bere tesia frantziskotarren komentuetako artearen gainean idatzibaitzuen. Gainera, beste askok bezala, gaztelaniaz lan egitearen oztopoa gainditubehar izan
|
zuen
euskaraz eskolak eman ahal izateko, kontuan izanda gure belaunaldiak unibertsitate mailako ikasketak euskaraz egiteko aukerarik ez zuelaizan.
|
|
2005
|
|
|
ekimenari dagokionez Oinarriak taldeak ia 50.000 sinadura? 18 urtebaino gehiagoko nafarrenak denak? 2000 urtean bildu eta Nafarroako Gobernuari aurkeztu zizkion, kaleratu
|
zuen
Euskararen Normalizaziorako Legearen alternatibaren alde.
|
|
2007
|
|
|
Bi olde horietan euskara bazterrean geratu zen, eta, ondorioz,, ni hutsarenauto hermeneutikak? zeharka eta azalean kutsatu
|
zuen
euskara. Ez zen, beraz, norgintza modernoaren diskurtsoa euskarara bihurtu, bai, ordea, euskaldunak erakundemodernoetara sarrarazi.
|
|
|
Gobernamendu Zaharraren eta tradiziogizartearen gainbeherarekin batera suertatu zen euskararena. Askok uste
|
zuen
euskara gizarte tradizionalarekin batera zenduko zela betiko. Hola izanda ere, euskarak iraun du bestelako bizitasun bat eskuratu zuelako.
|
|
|
Lehenengo atalean esan legez, zapalkuntza frankistak priba (tiza) zioa ezarrizion euskalduntasunari. Alde batetik, estatutu publikoaz pribatu
|
zuen
euskara: ezagupenik eta publikotasunik ukatu zion; bestetik, etxera eta lagunartekoramugatuta zegoelarik atxikimendu pribatu (subjektibo) handia lortu omen zuen euskarak. Baina, atxikimendu horri hitz eta esanahia eman zion diskurtsoak, diskurtsopolitikoa eta nazionalista izanik, atxikimendu afektiboaz gain atxikimendupolitikoa eragin zion bere burua euskalduntzat hartzen zuenari.
|
|
|
Lehenengo atalean esan legez, zapalkuntza frankistak priba (tiza) zioa ezarrizion euskalduntasunari. Alde batetik, estatutu publikoaz pribatu zuen euskara: ezagupenik eta publikotasunik ukatu zion; bestetik, etxera eta lagunartekoramugatuta zegoelarik atxikimendu pribatu (subjektibo) handia lortu omen
|
zuen
euskarak. Baina, atxikimendu horri hitz eta esanahia eman zion diskurtsoak, diskurtsopolitikoa eta nazionalista izanik, atxikimendu afektiboaz gain atxikimendupolitikoa eragin zion bere burua euskalduntzat hartzen zuenari.
|
|
2009
|
|
|
Gure orduko helburu nagusi eta bakarra euskara babestuko
|
zuen
euskarazko irrati telebista sortzea zen, gaztelaniazko katea jartzea burutik pasatu ere egin gabe. Gero sortu ziren, noski, anbizio politikoak eta horrelakoak baina, telebistaren sorreran, euskara babestea izan zen lehentasuna, eta kalean ere oso zabalduta zegoen behar hura euskaltzaleen artean.
|
|
|
Egunkaria itxi eta hurrengo goizetik Egunero argitaratzen bazen ere, Larrarteren esanetan behin behinekotasun horretatik irten eta Egunkariak utzitako hutsunea beteko
|
zuen
euskarazko egunkari berri bat lehenbailehen kaleratzeko helburuarekin jarri zen martxan EKT (Zenbait Egile, 2006: ork. gabe):
|
|
|
Ezer gutxi, egia esan. Domeketan izan ohi
|
zuen
euskarak presentzia apurren bat bere programazioan, egun horretan irrati bidezko euskara eta esperanto eskolak ematen zituzten-eta.
|
|
|
68 Bai behintzat modu jarraituan eskaini ziren saioei dagokienez. Edozelan ere, agerraldi puntualei gagozkiela, 1965 eta 1966ko esku pilota txapelketetako finaletan agertu
|
zuen
euskarak estreinakoz bere burua telebistan (telebista espainiarrean, zehatzagoak izateko). Final haiek gaztelaniaz eta euskaraz bota zituzten, eta Jose Mari Iriondok jardun zuen esatari modura euskarazko emanaldietan.
|
|
|
1983ko otsailaren 1eko 21:00etan aireratu zen ETBko lehen albistegia, Elene Lizarralde eta Xabier Zaldua aurkezle zituela. Ordu erdi iraun
|
zuen
euskarazko albistegi hark (berez 20 minutukoa behar bazuen ere) eta erantzun ona jaso zuten egindako lanagatik. Horren erakusgarri da Durangora zorion agur asko ailegatu izana (Diez Unzueta eta Otermin, 2006:
|
|
|
13). Eta 72 aldizkari horietatik ia erdiak(% 48) txertatzen
|
zuen
euskara bere orrialdeetan. Hona hemen Elkoroberezibarrek bilduriko datuak (Jakin, 1992:
|
|
|
Euskarazko tokiko prentsa sendotu izanak, apurka apurka, aldizkari horiek guztiak bilduko zituen elkarte bati buruzko eztabaida sorrarazi
|
zuen
euskarazko prentsaren eragileen artean (Elkoroberezibar, 1992: 26):
|
|
|
1986an, berriz, eta Eusko Jaurlaritzaren ekimen horretatik kanpo, Oraingoz izen gabe (iraupen ertaineko filma hau ere) filmatu
|
zuen
euskaraz Jose Julian Bakedanok. Jose Luis Borges idazlearen La intrusa narrazioan oinarrituta, Bernardo Atxagak egokitu zuen testua pelikularako.
|
|
|
Frantziako Errege Luis XVI.aren aitaren heriotzaren berri emateko, frantsesez idatzitako bederatzi orriko itzulpena da. Honela
|
zuen
euskarazko titulua: –Jaun Dauphin cenaren eritassuneco circonstancia berecien errelacionea, haren coffesorac argitara emana?.
|
|
|
Aurreko atalean ikusi bezala, eredu interesgarria abiatu zuten Hegoaldean Euskalzale eta Ibaizabal-ek. Haatik, azken hori desagertu ostean, hamarraldi luze batez basamortuko zeharkaldia egin behar izan
|
zuen
euskarazko prentsak Hegoaldean (Iparraldean, bien bitartean, bere garairik onenak bizi zituen Eskualdunak), harik eta 1910eko hamarraldian euskarazko kazetak berriro agertzen hasi ziren arte. Azkuek sorturiko kazeta horiek ez zeukaten sor marka estuegirik (ez politikari ez erlijioari zegokienez), ahalik eta jende esparru zabalenarengana iriste aldera.
|
|
|
Eguna, euskarazko lehenengo egunkaria. Gauzak zer diren, garai lasaiagoetan bazter utzitako egitasmoa bultzatzea erabaki zuten jeltzaleek, noiz eta Hego Euskal Herria gerran zenean (gerra garaian, halaber, EAE ANVk gobernatzen zuen Nekazaritza Sailak Ereintza aldizkaria atera
|
zuen
euskara hutsean, baserritarrei zuzendurik).
|
|
2010
|
|
|
Jatorriz, meabetarrak lekeitiarrak ziren eta Xanty Bilbon jaioaizan arren, Lekeitio eta Ondarroarekin harreman handia zeukan. Gazte denboran, udaldietan eta, Lekeitiora joaten zen eta bertan ikasi
|
zuen
euskara, ResurreccionAzkuek irakatsita. Bestalde, emaztea ondarrutarra zuen eta ezkonduz gero harajoaten hasi zen atseden hartzera.
|
|
2011
|
|
|
Beraz, Lantaldeak planteatzen
|
zuen
euskararen sarrera unibertsitatean erdal lerroa eta erdal irakasleak arriskuan jarri gabe egitea. Egia esan, irtenbide hau ez zen berria.
|
|
|
Izan ere, Derion, Elizbarrutikoan eta Eskoriatzan, publikoetan ematen zen Euskal Filologia espezialitatetik kanpo ere, euskaraz eskaintzen ziren zenbait irakasgai: Derion adibidez, Matematika; Elizbarrutikoan, Geografia, Psikologia, Filosofia, Erlijioa, Hizkuntzaren Psikologia eta haurraren hazibide logiko matematikoa; eta azkenik, Eskoriatzak eskaintzen
|
zuen
euskarazko eskaintzarik zabalena, hainbat irakasgai kurtso desberdinetan (Geografia, Matematika, Musika, Plastika, Lengoaien Didaktika eta abar).
|
|
|
Publikoetan Bilbo, Donostia eta Iruñeko ikastetxeetan, berriz, euskara borondatezko irakasgaia zen eta irakaskuntza hori ematen zuten irakasleak ez ziren unibertsitateko irakasleak, orduka kobratzen zuten euskara irakasteko monitoreak baizik. Horrek guztiak eragin zuzen zuzena
|
zuen
euskara ikasteko eskolen gainean529.
|
|
|
443). Funtsean Agirretxek, Eliza, elizgizon eta komunitate kristauaren konpromisoa eskatzen
|
zuen
euskararen biziraupena bermatzeko.
|
|
|
Euskarazko irakaskuntzari dagokionez, Urrestarazuk eta Intxaustik lan bana aurkeztu zuten. Lehenak, EKAren ordezkari gisa69, euskararen alde egiteko, lehentasunezkoa jotzen
|
zuen
euskarazko irakaskuntza abian jartzea. Horregatik elkarteak bi helburu zituen:
|
|
|
Beraz, ikusten denez, Txurrukak aurkeztutako eskariak Premia larriko neurrien txosteneko proposamen generikoa garatzen zuen. Ikastetxeko Juntak 1980ko martxoan onartu
|
zuen
Euskara Zientifikoa hautazko irakasgai gisa sortzea (eta ez gehigarri gisa). Premia larriko neurrien txostena eta fakultateetarako proposatutako neurri zehatzak azaltzeko Mikel Zalbide Fakultateko Juntara gonbidatua izan zen537.
|
|
|
1979ko Autonomia Estatutuak euskararen koofizialtasuna onartu ostean, urte bereko dekretu batek euskara hezkuntzan sartu zuen. Bestalde, Eusko Jaurlaritzak 1982an euskararen ezagutza arautzen
|
zuen
Euskararen Gaitasun Agiria (EGA) izeneko titulua sortu zuen eta Euskararen Erabileraren Normalkuntzarako Legea kaleratu zuen. Dekretu eta legearen ondorioz, eskola mailako iraskuntzan hizkuntza ereduak sortu ziren (A, B eta ereduak) eta euskarazko hezkuntzaren beharrak asetzeko Eusko Jaurlaritzak gaur egunera arte iraun duten programa bi abiatu zituen:
|
|
|
Estatuetan titulu oso bat hizkuntzari dedikatuta zegoen, 8 titulua hain zuzen ere, eta beronen prestatze lekua Euskara Batzordea izan zen (1983an sortua). Tituluaren lehen artikuluak ezartzen
|
zuen
euskararen ofizialtasuna UPV/EHUn (gaztelaniarekin batera) eta horrekin batera unibertsitatearen euskalduntzerako zenbait organokargu eta neurri berri ezartzen ziren, eta aurretik zetozen batzuk finkatu ziren (adb. Euskararako Kabinetea, Euskara Batzordea eta abar).
|
|
|
Lehenengo garaian bilerak astero edo bi asterik behin egiten ziren. Izan ere, lantaldeak txosten bat prestatu behar
|
zuen
euskara eta euskal kulturaren egoera unibertsitatean zein zen aztertuz eta 1979/ 80 ikasturterako plan bat prestatu euskal hizkuntza eta kultura unibertsitatean inplementatzeko. Txostena (Premia larriko neurrien txostena) 1979ko uztailean amaitu zen, txostenaren azken erabakiak Iruñean UEUk antolatutako Udako Ikastaroetan hartu ziren uztail hartan bertan.
|
|
|
Irakasgaia, dena den, fakultate bakar batzuetan ematen zen, eta 1990eko plangintzak Euskara Zientifiko irakasgaia titulazio guztietan hautazko moduan eskaintzea ezartzen zuen. Plangintzak aurreikusten
|
zuen
Euskara Zientifiko I eta II eskaintzea, lehena titulazio guztietarako eduki berdinekin, eta bigarrena titulazio bakoitzaren hizkuntza beharrei egokitua. Plangintzak honela justifikatzen zuen irakasgai horren zabalpena:
|
|
|
(...) El nuevo equipo rectoral recientemente elegido considera prioritaria una actuación decidida en materia lingüística». Hala Salaburuk txosten horretan aurkeztu
|
zuen
euskara planaren aurrekontua (1.837 milioi pezeta urte tarterako) (ikus 1991ko abenduan Salaburuk aurkeztutako txostena, JMTA).
|
|
|
Bultzak Akerlandarekin harreman estua zuen588 eta beste campusetako ikasle euskaltzaleekin harremanetan zegoen unibertsitatean euskal adarreko ikasleek 1986an osatutako talde euskaltzaleen koordinadoran. Zientzia Fakultateko Euskara Batzordearekin kolaboratzen
|
zuen
euskararen sustapenean.
|
|
|
Barberáren bigarren agintaldian Andoni Iriondok hartu
|
zuen
Euskararako Errektoreordetzaren ardura. Barberáren ostean, Juan Jose Goiriena izan zen errektorea, eta orduan euskara errektoreorde Pello Salaburu izendatu zen.
|
|
|
Beraz, 80ko hamarkadan euskararen garapena unibertsitatean bertako euskaltzaleen ekimenean oinarritzen zen nagusiki. 90eko hamarkadan, berriz, hori gainditu nahian plangintza bat diseinatu
|
zuen
Euskara Batzordeak. Euskara Batzordeko kideetako asko 80ko hamarkadan beraien departamentu eta ikastetxeetan euskarazko irakaskuntza ezartzeko ekimen desberdinetan ibilitakoak ziren.
|
|
|
Gregorio Monrealek 1981 urtean sortu
|
zuen
Euskararako Kabinete Teknikoaren laburdura EKT zen. Laburdura hori bilatua izan zen, Z EKTko kideek eragindakoa, Kabineteak EKTen lekukotza hartzea nahi zutelako.
|
|
|
Bilboko Unibertsitateko errektorearen babesa. Une hartan Martin Mateo zen errektore, eta berak argi
|
zuen
euskarak ere etorkizuna eduki behar zuela, euskara eskolak unibertsitatean ere antolatu behar zirela. Izan ere, euskarairakasleak, berarekin noiznahi bildu zitezkeen bere bulegoan, eta zuzenean berarekin tratatzen ziren euskara klaseen gaineko kontuak299.
|
|
|
Urte horietan Txillardegik Egan aldizkarian eta Euskera buletinean euskararen inguruan bizpahiru artikulu argitaratu zituen, Euskaltzaindiari euskararen batasuna abian jar zezan eskatuz, are hartarako proposamen zehatzak eginez (Txillardegi, 1956a, 1956b eta 1959). Euskaltzaindiak, ez bere ohiko jardueretan (hileko batzarrak eta abar), ezta antolatutako Euskaltzaleen Biltzarretan ere, ez
|
zuen
euskararen batasuna bultzatzen. Are gehiago, Akademiaren ekitaldi publikoetako hizkuntza jarrera ikusita, eta bereziki Haritxelharren sarrera hitzaldian (Baigorri, 1963) gertatutakoa eta gero, Txillardegik dimisioa aurkeztu zuen.
|
|
|
Horietako lantalde batek, Euskal Kulturaren Beharrizan Unibertsitarioetarako Lantaldeak, euskarazko irakaskuntza unibertsitatean antolatzeko ardura hartu zuen. Horretarako txosten bat prestatu behar
|
zuen
euskararen irakaskuntza unibertsitatean planifikatzeko. Lantaldearen buru Mikel Zalbide zen eta hil gutxiren buruan Premia larriko neurrien txostena aurkeztu zuen (1979).
|
|
|
Barandiaran klaseak ematen hasi eta lasterrera, 1964/ 65 ikasturterako unibertsitateak Ana Maria Etxaide hartu
|
zuen
euskara irakasteko (katedrari lotuta). Lehen ikasturte horretan Etxaidek 4 ikasle baino ez zituen.
|
|
|
... ikasleen% 4,88k zekien euskaraz irakurtzen eta idazten eta beste% 5,66k zekien euskaraz mintzatzen;% 13,72k aitortzen
|
zuen
euskara apur bat bazekiela eta% 17 ari zen euskara ikasten. Irakasleen arten,% 6,4 baino ez zen euskaraz zekiena eta% 5,5ek erdizka egiten zuen,% 9 ikasten ari zen eta% 88k ez zekien.
|
|
|
Ikasleen% 70ek euskararen presentzia unibertsitatean beharrezkotzat zuen; irakasleen artean, ordea,% 54,1 baino ez zen horren aldekoa. Are gehiago, irakasleen% 30ek ez
|
zuen
euskara ikasi nahi, nahiz eta lan orduetan aritzeko aukera eduki. Jazinto Iturbek, bertako irakasle eta UEUko kideak, hiru ondorio garrantzitsu atera zituen inkestaren emaitzetatik:
|
|
|
Donostiakoa gainera, beste unibertsitate esperientziatik oso desberdina izan zen, fakultateak berak sustatu edota babestu zituelako, hau da, fakultateko EKT edo ikasleen presio nabarmenik gabe antolatu ziren, beste zentroetan gertatu zen moduan. Izatez, Bandres bera fakultateko zuzendaritzan zegoen eta horrek ere lagundu
|
zuen
euskarazko eskaintza sortu eta antolatzeko orduan.
|
|
|
UNEDeko Bergarako zentroa 1976an sortu zen, eta hasieratik lotura estua izan
|
zuen
euskararekin. Euskarazko lehen hitzaldia Jose Mari Aranaldek eman zuen «Xalbador» bertsolari hil berriaren gainean (1977) eta hurrengo urteko Euskaltzaindiaren VIII. Biltzarra, euskararen batasun prozesuaren gainean, bertan, UNEDen egoitzan burutu zen.
|
|
|
Hizkuntzari dagokionez, Bastarrikak, Arantzazuko beste fraide euskaltzaleen modura, XX. mendearen hasierako euskal idazleak eredu gisa zituen, «Iakintzaarloan ari naizenean garakoeri jarraitzen diet, beste biderik ezagutzen ez dutalako» (Bastarrika, 1958: 96) eta zeharka, Txillardegiri aurpegiratzen zion euskal idazle horien gaineko ezezagutza, nolabait aditzera emanez, erabili
|
zuen
euskara eredua kaskarra zela. Txillardegik honela ihardetsi zion:
|
|
|
Ikusten denez, biltzarraren helburu nagusietako bat euskaltzaleak biltzea zen, eta bere sarrerako saioan behin baino gehiago errepikatu zuen biltzarraren bilguneizaera. Era berean, nabarmendu
|
zuen
euskararen inguruko egitekoen, lehentasunen zein bideen gainean, oso iritzi desberdinak zeudela:
|
|
|
Orixerentzat, goi mailako jakintza ez zen, ez kimikoa, ez Natur Zientzien arlokoa ere. Orixek Krutwig-i 1951 urtean idatzitako eskutitzean, adibidez, argi adierazten
|
zuen
euskara landu behar zela Filosofia edo Hizkuntzalaritzan, baina ez zientzietan aritzeko. Jakintza horiek hizkuntza izorratzen zuten eta, hobe zen, euskara ez beste hizkuntza bat erabiltzea:
|
|
|
Soldaduska Afrikan egin eta bertan gerra pasatu ostean, bankuko oposaketak atera zituen, eta Madrilen banku batean lan egin zuen. Han jarraitu
|
zuen
euskara ikasten Eusko Ikasbatzak antolatutako euskara klaseetan. Madrilen 10 urte eman eta gero, Donostiara destinatu zuten.
|
|
|
Hala, euskal unibertsitate (universidad vasca) baten alde zeudenak bai gerraurrean bai gerraostean, unibertsitate proiektua zenbat eta gehiago lotu unibertsaltasunarekin eta ezagutza abstraktuarekin, orduan eta hizkuntza jarrera erdaltzaleagoa izaten zuten. Zentzu horretan, UEUren ekarpena izan zen unibertsaltasunik galtzen ez
|
zuen
euskarazko unibertsitate proiektua prestatzea eta Udako Ikastaroetan proiektuaren egingarritasuna erakustea. Noski, ideia horren taxuketan berebiziko eragina izan zuten garaiko zenbait zientzialari, ingeniari eta letretako euskaldunek, hala nola Karlos Santamariak (Matematika katedraduna), Txillardegik (ingeniaria), Jose Ramon Etxebarriak (fisikaria), Jacinto Iturbek (kimikaria), Luis Mari Bandresek (ingeniaria) eta beste hainbatek.
|
|
|
Hala ere, batak besteak baino garrantzi handiago eskaintzen zion ingelesari. Elhuyar goi mailako ikerkuntzaren emaitza ingelesezko laburpen batekin emateko prest zegoen, eta Aizpuruak, aldiz, ingelesez osorik ematea proposatzen
|
zuen
euskarazko laburpen zabal batekin.
|
|
|
Iztuetaren arabera, proiektuaren sorrera bi faktorek eragin zuten. Alde batetik, ezker abertzaleak bere pentsamendua sortzeko eta zabaltzeko ez
|
zuen
euskarazko kultur plataformarik. Euskarazko aldizkariak baziren, esate baterako Jakin edo Egan aldizkariak, baina horiek ez zuten ETA erakundearekin zerikusirik, eta ETAk bazituen argitalpen organoak, «baina horiek, besteak beste, muga handi hauek zituzten:
|
|
|
306 Euskararen egoera soziala aztertzeko Euskaltzaindiak Gaur SCIri txostena enkargatu zion (ikus urteetako Euskaltzaindiaren Batzar agiriak) eta ondoko urteetan Siadecori azterketa soziolinguistikoa eskatu zion. Siadecoko Iñaki Larrañagak aurkeztu
|
zuen
Euskararen normalizapenerako plangintza baten oinarriak txostena 1978ko urriko batzarrean (Euskaltzaindiaren Batzar agiriak,).
|
|
|
Hiru urte geroago, 1967an, Yon Oñatibiak Euskaltzaindiari honakoa propo satu zion: «Irakasle izan nai dutenentzat ikastaroak eratu dituztela udara onetarako, ta ongi litzakeala baten ondorean Euskaltzaindiak irakasletzarako agiriak ematea».324 Hau da, Oñatibiak eskatzen
|
zuen
euskara irakasle tituluak ematea325.
|
|
|
Ikus «Nafarroako D mailako azterketak», Euskera, 30 (1985), 675 Dirudienez, 1986 urtean Nafarroako Hizkuntza Eskolak beregain hartu
|
zuen
euskararen ezagutza edo gaitasun agiri hauek kudeatzea.
|
|
|
Ez zen barne dinamikaren ondorioa. Izan ere, Euskaltzaindia urte hauetan euskararen batasunerako oinarriak finkatzen ari zen, eta nahikoa lan
|
zuen
euskara idatziaren oinarrizko arau ortografiko gramatikalak bideratzearekin. Beraz, alde horretatik beste hiztegigintza biek, eskola mailakoak eta hiztegi batuarekin lotutakoak garrantzi handiagoa izan zuten.
|
|
|
Euskaltzaindiak gerraurretik interes berezia
|
zuen
euskararen inguruko proiektu pedagogiko orotan, eskolarako euskarazko ikasmaterialetan barne. Baina gerraostean 1966 urtera arte Euskaltzaindiak ez zuen benetan eskua sartu kontu horretan.
|
|
|
Ikastaro horietan Israelen hebreera irakasteko erabiltzen zuten metodoa aplikatu nahi zuten377 Israelen aplikatzen zen metodoaren berri Imanol Berriatuaren bidez heldu zen Euskal Herrira. Berriatuak berak probatu zuen Israelen, eta gerora hizkuntza horren irakaskuntza esplikatzen zuen liburua idatzi
|
zuen
euskaraz, euskalduntzen ari zirenentzat (Berriatua, 1982). Edonola ere, metodo hori, talde txikien eta irakasle laguntzaileen bitartez mintza-praktika bideratzea, fakultate eta irakasle eskoletan ere euskara irakasteko lehen urteetako eskoletan aplikatu zen.
|
|
|
Eta dirudienez, Euskaltzaindiari espedientea irekitzea proposatu zuena Manuel Lekuona, euskaltzainburu ohia, izan zen. Beraz, Euskerazaintza, Euskara Batua inpugnatu nahi
|
zuen
euskara elkarte gisa sortu zen. Bere helburu nagusia euskalkiak (erri euskerak deitzen dituenak) lantzea eta sendotzea da.
|
|
|
Beraz, hasierako sei urteetan Elhuyar aldizkariak enpirikoki frogatu
|
zuen
euskarak balio zuela arlo berezitu honetan aritzeko. Aldizkaria, sortzaileen esperimentua zen.
|
|
|
batetik, Euskara Batuaren prozesua indartzea, eta, bestetik, haren inguruko eskaria asetzea, bereziki (ikastoletako) irakasle euskaldunen hizkuntza beharrak asetzea. Aldizkariak bat egin
|
zuen
Euskara Batuarekin, hau da, Euskaltzaindiak 1968tik aurrera hasitako hizkuntzaren batasun prozesuarekin. Gaur egun Elhuyarrek hartutako bidea «normala» edo «logikoa» iruditu arren, garaikoek auzia ez zuten hain argi, ezta Euskaltzaindiak ere.
|
|
|
Euskal Unibertsitatearen aldarria alde batera utzita, ikus dezagun zeintzuk ziren unibertsitate publikoan euskarak eduki behar zuen presentziaren inguruan zeuden hiru jarrera nagusiak: lehenak euskarari ez zion aitortzen unibertsitatean tokirik, eta unibertsitatearen zuzendaritzako kide zein irakasle gehienen jarrera zen; bigarren jarrerarentzat, euskara unibertsitatean sartzea ez zen lehentasuna, baina aurreikusten
|
zuen
euskara irakasle eskoletan sartzea oinarrizko irakaskuntzarako irakasle euskaldunak formatzeko, baita Euskal Filologia moduko karreraren bat sortzea ere. Bigarren jarrera horren defendatzailea Koldo Mitxelena izan zen, Euskara Katedraren arduraduna Gasteizeko Colegio Universitario Alavésen eta urteetan UPV/EHUko errektoreordea.
|
|
|
Guztien artean EI/ SEV proiektua martxan jarri zuten. Elkarte zientifiko honek ez
|
zuen
euskararen batasun prozesuarekin loturarik izan. Azken finean EI/ SEVk euskal eremuko gaien ikerketa planteatzen zuen elkarte zientifikoa izanik, ez zeukan zertan batasun prozesuan parte hartu.
|
|
|
Eusko Kontseilu Nagusia sortu arte (1978) bertako administraziorik ez zegoen horren guztiaren ardura hartzen hasteko, eta Euskaltzaindia bere baliabide eta ahalmenen arabera erantzuten saiatu zen. Eusko Kontseilu Nagusiarekin Hezkuntza Saila antolatzen hasi zen, baina lehen Eusko Jaurlaritza eratu ez zen arte (1980) administrazioak ez
|
zuen
euskara tituluen ardura eta kudeaketa bere gain hartu, ezta helduen euskalduntzerako erakunderik sortu ere (HABE adibidez 1983 urtean sortu zen).
|
|
|
Euskaltzaindiak euskararen batasunerako 1968ko Arantzazuko biltzarrean hartutako oinarrizko erabakiak, gomendio mailakoak ziren. Hau da, Euskaltzaindiak gomendatzen
|
zuen
euskaraz idaztean Arantzazuko erabakiei jarraitzea. Halaber, Akademiak konpromisoa hartu zuen, aipatutako erabakiak 10 urterako izatea eta epe hori pasatzean, 1968ko erabakien balantzea egitea.
|
|
|
Gure ustez, Villasantek alde batetik ekidin nahi
|
zuen
Euskara Batuaren aurka zegoen hainbat jelkide erdaldunen parte hartzea, mende hasierako Hondarribiko bileran gertatu zena ez errepikatzeko. Hain zuzen ere, garai honetako jelkideetako askok Euskara Batuaren aurka nagusiki erdaraz idazten zutelako.
|
|
|
Hizkuntza Batzordearen lana oso garrantzitsua izanik ere, bertan eztabaidatu zirelako hizkuntzaren batasunerako funtsezko auziak, estatistika batzordearen rola erabakigarria izan zen biltzarrean, hizkuntzaren batasuna linguistikaren logikatik harago eramateko. Batzorde horrek datuekin demostratu
|
zuen
euskararen batasunerako Arantzazun hartutako erabakiek erabateko oinarri soziala zutela, eta gizarteak barneratuta zituela, erabakiok ontzat emanez eta erabiliz.
|
|
2012
|
|
|
nolabait Ilustrazio berdintzailearen (eta Azkoitiko Jauntxoen) kontrako defentsa bezala. Hortaz, defentsa bat da harkegin
|
zuen
euskararen apologia nabarmena (aurreneko 72 hizkuntzen jatorrizkohizkuntza izendatu zuen euskara) eta euskal endaren aldarrikapena. Larramendiren (pre) nazionalismoa ere, foruen defentsan errotu zela esan daiteke.
|
|
|
nolabait Ilustrazio berdintzailearen (eta Azkoitiko Jauntxoen) kontrako defentsa bezala. Hortaz, defentsa bat da harkegin zuen euskararen apologia nabarmena (aurreneko 72 hizkuntzen jatorrizkohizkuntza izendatu
|
zuen
euskara) eta euskal endaren aldarrikapena. Larramendiren (pre) nazionalismoa ere, foruen defentsan errotu zela esan daiteke.
|
|
|
Honakoa ez da horiek xehe xehe emateko bidea, baina baliteke adibidesinboliko bat argigarria izatea. 2011 urtearen hasieran, Eusko Jaurlaritzak JonJuaristi izendatu
|
zuen
Euskararen Aholku Batzordeko bozeramaile. Ekintza horieraso sinbolikotzat jo izan dute euskararen erabilera bultzatzen eta sustatzen dutenerakundeek.
|
|
|
Azken desberdintasuntzat, eta benetan azpimarragarria hau, Txillardegik berelan honetan, jada aipatu legez, euskara kaletar baten nahia aurkeztu zuen. Euskaragarbi hartatik askatu eta eguneroko bizitzarako balioko
|
zuen
euskara erabilgarriagobat.
|
|
|
Hizkuntzaren zentraltasunaren ondorioz piztu zen jendartearen euskalduntzekonahiak ahalbidetu
|
zuen
euskararen loraldia. Eta euskaldun zirenentzat, euskara, etxean hitz egitetik kalean jardutera ekarri zuen.
|
|
|
Ikasleak euskaldunak izan arren, estatunazioaren batasunaren, identitatearen eta, azken finean, hiritartasun berri horrenizenean, eta arrazoia horixe bera zela, irakaskuntza guztia erdaraz emango da.Hemen ikusten dugu, lehenengoz, eskola edukiek bertako hizkuntzatik urruntzekoprozesuaren hastapena. Gure hizkuntza lanbiderako trebakuntza edo eskola edukitresnatzat ez hartzeak luzerako deslegitimatu
|
zuen
euskara irakaskuntzatik, bai Lehenbai Bigarren Hezkuntzako ikasmailetan. Hezkuntza sistemaren eredu horrek gutxiasko, II. Mundu Gerra arte iraun zuen; geroztik, irakaskuntzaren demokratizazioarenondorioz, erabat masifikatuz joan da eta gaur egun ezagutzen duguna guztiz konplexueta dinamikoa da.
|
|
|
Ikasleak euskaldunak izan arren, estatunazioaren batasunaren, identitatearen eta, azken finean, hiritartasun berri horrenizenean, eta arrazoia horixe bera zela, irakaskuntza guztia erdaraz emango da.Hemen ikusten dugu, lehenengoz, eskola edukiek bertako hizkuntzatik urruntzekoprozesuaren hastapena. Gure hizkuntza lanbiderako trebakuntza edo eskola edukitresnatzat ez hartzeak luzerako deslegitimatu
|
zuen
euskara irakaskuntzatik, bai Lehenbai Bigarren Hezkuntzako ikasmailetan. Hezkuntza sistemaren eredu horrek gutxiasko, II. Mundu Gerra arte iraun zuen; geroztik, irakaskuntzaren demokratizazioarenondorioz, erabat masifikatuz joan da eta gaur egun ezagutzen duguna guztiz konplexueta dinamikoa da.
|
|
|
Hizkuntzaren zentraltasunaren ondorioz piztu zen jendartearen euskalduntzekonahiak ahalbidetu
|
zuen
euskararen loraldia. Eta euskaldun zirenentzat, euskara, etxean hitz egitetik kalean jardutera ekarri zuen.
|
|
|
Dena den, bi hedabideek hainbat arte diziplina, euskara eta euskarazko hedabideak titularretan eta lehen orrian azaltzen zituzten. Hala ere, 2000ko hamarkadan ETB1ek ez
|
zuen
euskarazko kulturarekiko atxikimendurik agertzen. Gainera, kultur albisteek gero eta leku gutxiago zuten eguneko titularretan.
|
|
2015
|
|
|
Bainan hasi zen eta gustu hartu. Berak aitortzen
|
zuen
euskara hortaz kanpodeus ez zuela ezagutzen ez Euskal Herriaz, ez euskaldunez. Bere lanari esker, lehenikirratian, gero telebistan, ikasi zuen euskaldun izaten.
|
|
2017
|
|
|
Perder los estribos UFa hiztegi sarreran bezalaxe ageri daesaldian, eta sistemak ondo identifikatu du, baina ez du kontuan hartu euskarazko ordainaren informaziolinguistikoa. Horregatik sortu du itzulpen okerra; hura bere onetik atera zen behar
|
zuen
euskaraz.
|