|
2008
|
|
|
Garai hartan latinak ematen digu, beraz, euskararen topografia, baina, baita erromantzearen topografia ere (esan bezala, enego> azaltzen da, enecoren> ordez, hila rri batean eta horrek erromanizatze prozesu martxan zegoela esan nahi du). Bestalde, gogoan eduki behar
|
dugu
euskara hizkuntza bat bezala ailegatu dela gaur arte; erda ra, edo erromantzea, ordea, hizkuntza bat baino gehiago bezala: euskara harreman estuetan izan da erromantze desberdinekin, eta horrek, nahi eta ez, eragin desberdina inprimatu zuen euskararen mamian:
|
|
|
Lau gaixotasun hauen jatorrian arrazoi nagusi bi daudelakoan nago. Alde bate tik, goizetik gauera egin eta hedatu nahi izan
|
dugu
Euskara Batua, eta bestetik, berriz, laster eta azkar handitu nahi izan dugu euskaldunen kopurua.
|
|
|
Euskaldunen kopurua handitu nahirik, berriz, soildu, murriztu eta erkindu egin
|
dugu
euskara. Euskaldun berriei bidea erraztea zen helburua, eta, jakina, zuzena zen, berez, helburua.
|
|
|
Kondatzean, edergailu guti: han hemenka atsotitz bat edo bertze; konparazione bat edo bertze, arrabots edo zarata hitz batzuk jostatzeko ateraldi bakar batzuekin.» (15 or.). Uste
|
dugu
euskarazko ahozko dis
|
|
|
Unitate lexiko hauek finko samarrak dira eta espezialista nahiz administrazio teknikariak paradigma lexiko eta taxonomia jakin baten barruan jasotzen ditu. Loditasun, > >
|
dugu
euskarazko ohiko hitza gehiegizko pisua adierazteko, baina patologian (operatzea erabakitzeko orduan) edo epidemiologian (gizakiak eta giza taldeak sailkatzeko orduan) honako hauek bereizi ohi dira BMI indi zearen arabera: 1 Normal> range> (BMI 20), 2 Overweight> (> 25), 3 Mild> (27), 4 Moderate> (30), 5 Severe> (35), 6 Morbid> (40), 7 Superobesity> (50), 8 Super/ super obesity (60), 9 Triple> obesity> (> 65).
|
|
|
+ tasun> eginez eraturiko hitza
|
dugu
euskaraz erabilera> esatea aski genuen lekuan.
|
|
|
Ikastola osoan euskara batua erabiltzen dugu. Idatzian beti erabiltzen
|
dugu
euskara batua; ahozkoan, berriz, DBHn eta irakaslearen arabera nafarrerari ematen diogu lehentasuna. Ez dugu deus erabakia, gehienak nafarrak gara eta zenbait irakaslek ahozkoan nafarrerari ematen diote garrantzia.
|
|
2009
|
|
|
Sarri ahaztu egiten
|
dugu
euskara non bizi den, eta ahaztu egiten dugu zorioneko Euskal Herri honetan hiru errealitate juridiko administratibo baditugula. Instituzionalizazioa horrela ulertzen dut:
|
|
|
Irabazi asmorik gabeko elkarteen estatusa dugu. Ofiziala ez bada, nahiko harreman sendoa
|
dugu
Euskararen Erakunde Publikoarekin. genuke beste ofizialtasun bat eskuratu, baina nahiko genuke ere euskara ofiziala izatea Iparraldean, eta horretarako adierazpenak egin ditugu behin baino gehiagotan.
|
|
|
2) Munduko gainerako hizkuntz akademien antzera, guk ere, teknologia berrien aurrerapenez baliatzen ikasi behar
|
dugu
euskararen eta euskal kulturaren onerako, maiz behar diren egokitzapenak eginez. Esanetatik eginetara igaro beharra daukagu, beste kultura hizkuntzetan egiten diren lanak ere egiaz euskaraz burutzeko gai garela erakutsiz.
|
|
2010
|
|
|
ikus, urrutirago gabe, K. Mitxelenaren Arantzazuko txostenaren sarrerako esaldi ezaguna: . Ezinbestekoa, hil edo bizikoa, dela uste
|
dugu
euskara batasun bidean jartzea. Haur eta gazteei euskaraz irakasten baldin bazaie, eta euskaraz irakatsi behar euskara biziko baldin bada, premiazkoa da guztiei batera edo bateratsu irakastea?.
|
|
|
eta aski ote da euskaldun izateko? Pentsu
|
dugu
euskara ulertzen dutela eta beraz elebidun hartzaileak direla.
|
|
2012
|
|
|
40). Euskal Herrira etorriz, mende honetakoa
|
dugu
euskara idatzia baliabide lexiko eta sintaktiko berriz hornitu zuen Joanes Leizarragaren Testament Berria (1571).
|
|
|
– Hitchcock zaharra, suspense bila beti bezala (zalantza esan
|
dugu
euskaraz), antzerki ezagun honetaz jabetu da gure txolarteak alaitzeko. (ZIN:
|
|
|
Ongi aski dakigun bezala, eta gramatika gehienetan aipatua izan da kontu hau, hitz ordena aski librea
|
dugu
euskaraz. Bi arrazoirengatik gertatzen da halaxe:
|
|
|
– Hitchcock zaharra, suspense bila beti bezala (zalantza esan
|
dugu
euskaraz), antzerki ezagun honetaz jabetu da gure txolarteak alaitzeko. (ZIN:
|
|
2013
|
|
|
Euskal Herriarekiko lotura ageri zen hizkuntzaren aipamenean ere. Egia erran ez
|
dugu
euskara edo frantsesa aipatzen zuen zati anitz aurkitu; beraz, hizkuntzaren gaiari ez diezaiokegu leku handirik eman herriminaz mintzatzerakoan. Baina frantsesarekin arazo zenbait zutela aitortu izan zuten noizbehinka.
|
|
2016
|
|
|
Taula gainean pasatzen diren konfliktoak fikziozkoak dira bi aldiz, erta balira ez bailirateke euskaraz trenkatuak izango. Publikoak erranaren sinestea baita edozein antzerki biziaren helburua, zer kontatu behar
|
dugu
euskaraz oinarrizko xede hori bete dadin? 420
|
|
2017
|
|
|
Oinarri hauetan, proposatzen
|
dugu
euskararen normatibizazioan (kodifikatzean) eta normalizazioan (erabileran) lan egin dezan Euskaltzaindiak, eta hori HELEPekilako eta hunkituak diren beste erakundeekilako lankidetzan, horren beharra agertuko den aldi oroz, modu mugatu batean edo mugagabe batean.
|
|
2019
|
|
|
Esan bezala, Arabako Foru Aldundia lurraldea ordezkatzen duen erakunde publikoa den neurrian, lurraldeko euskara zerbitzuen sarea sortu zenez geroztik, hauek egonkortze bidean dira, eta orain helburu
|
dugu
euskara zerbitzuak koordinatzea, eta ahal den neurrian, elikatzea.
|
|
|
5 Euskaltzaindiak dei egiten die belaunaldi berriei euskara batua, arrotza barik, bere berea izan dezaten eta beraien adierazpideetan erabil dezaten, belaunaldi bakoitzak duen eite eta tankera propioarekin. Guztion artean bultzatu behar
|
dugu
euskara batua, gure arteko zubia izan dadin, nork berea duen euskaratik abiatuta, baina euskaldun guztion arteko estekadurak erabat bermaturik.
|
|
2021
|
|
|
kategoria lexikotzat hartzen direla, eztabaidagarria bada ere) tradiziozko hizkuntzalaritzan horrela egiten baita. Hala ere, atal honetan ikusiko
|
dugu
euskarazko postposizio batzuek kategoria lexikoen ezaugarriak ere badituztela.
|
|
|
11.8a Aditzak adjektibo modura azaleratu daitezke zenbait kasutan (ikus § 14.5). Lehen (§ 11.5b, § 11.5c) azaldu
|
dugu
euskarazko aditz gehien gehienak forma jokatugabean agertzen direla, nahiz eta perpauseko predikatu nagusiak izan: gehienetan partizipio modura edo aditz izen modura.
|
|
|
vida padre, oferta estrella, momento cumbre, noticia bomba, situación límite, momento clave, hora punta, ciudad monstruo. Azken honen baliokide den hiri munstro, atributu elkartutzat hartu
|
dugu
euskaraz, A nolako B, konparazio kutsua duen atributu elkartutzat (§ 7.1.3e).
|
|
|
egunkari (izen bizigabea)+ saltzaile (izen biziduna)> egunkari saltzaile (izen biziduna), odol (izena)+ hustu (aditza)> odolustu (aditza), hanka (izena)+ motz (adjektiboa)> hankamotz (adjektiboa). Horregatik esaten
|
dugu
euskaraz, oro har, burua eskuinean dutela hitz elkartuek, nahiz aurrerago ikusiko ditugun bestelako egiturak ere (esaterako, dvandva motako elkartuak edo atributu eta koordinazio egiturakoak, § 7.1, § 8.1). Esanahi orokorra ere bigarren osagaiak ematen du:
|
|
|
4.1.6 gintza gin+ tza atzizkien elkarketaz sortua izanik ere, badira arrazoiak batez ere mendebaldean erabiltzen den gintza atzizkiari bere lekua emateko. Izan ere, gin ez
|
dugu
euskara estandarrean baliatzen ‘zerbait egiten duen pertsona’ izendatzeko (tradizio handiagoa izan du eta du gaur ere bizkaieraz, baina ahulduz joan da euskara estandarrean); gile darabilgu horren ordez (etxegile, liburugile, oinetakogile/, etxegin,, liburugin,, oinetakogin) (ikus gin, gile § 4.2.3). Baina etxeak, oinetakoak edo liburuak egiteari dagokion lanbidea izendatzeko, ez diogu tza1 gehitzen gile atzizkiari; ez dugu sortu etxegiletza, liburugiletza edo oinetakogiletza.
|
|
|
Bestalde, adjektiboaren oinarrian dagoen izenak adiera bat baino gehiago izan ditzake eta, beraz, ez
|
dugu
euskaraz beti modu berean zertan eman: rural, esaterako, baserri (baserri giro) herri (herri kirolak), landa (landa lan) edo nekazaritza (nekazaritza produkzio) mugatzaileen bidez ordezka dezakegu euskaraz.
|
|
|
44), hizkuntza batean galdegaiaren kokagune kanonikoak badu zerikusia hizkuntza horren tipologiarekin. Euskara bezalako ‘buru azken’ hizkuntzetan, ohikoa izango da galdegaia aditzaren ezkerrean ematea; hor kokatuko da informazio gune nagusia (hala ere, ikusi
|
dugu
euskaraz ordena kanonikoa zein den aztertzean, testu generoak, perpausaren luze laburra eta abar hartu behar direla kontuan; bereziki perpaus osagarriak aditz gobernatzailearen ondoren ematen dira (§ 41.3c, § 41.3f)). Nolanahi ere, aurkituko ditugu mendeko perpausak galdegaiari dagokion gunean, batez ere laburrak direnean (de Rijk 2008).
|
|
|
Baina nola jakin noiz dagokion tasun bat eta noiz bestea izen sintagma bati? Printzipioz, esango
|
dugu
euskaraz izen sintagmak mugatuak direla (§ 2.7, § 12.2), mugagabe izateko arrazoi sintaktiko markaturik ez bada segurik. Hortaz, izen sintagma noiz izango den [mugatzaile] ikusiko dugu lehenik:
|
|
|
Egitura erdi pasiboa, tradizio onekoa
|
dugu
euskaraz, eta baliagarria testuinguru askotan: zaurituak/ goratuak/ zigortuak/ sarituak/ gaitzetsiak izan zarete.
|
|
|
ezaugarri jakin bat duen entitatea edo ekintza nahiz prozesu baten ondorioz eragina edo hunkitua gertatzen dena (haurrak jostailua hautsi du, liburuak apalean jarri zituen, txokolatea gustatzen zaio). Guztien artean oinarrizkoena dela esan daiteke, barne argumentu ere esaten zaio eta gehienetan absolutiboko sintagmaren bidez ematen
|
dugu
euskaraz. Esperimentatzailea:
|
|
|
Aurreko ataletan ere aipatu
|
dugu
euskaraz askotan menderagailu bakoitza ez dela zehazki perpaus mota jakin bakar baterako erabiltzen. Horixe gertatzen da nagusiki baldintzazkoetan erabiltzen den bamenderagailuarekin ere.
|
|
|
Funtsean, anbiguotasuna ez da hain bitxia gogoan hartzen badugu bait erlatiboak beti erlatibo aposatuak direla, eta erlatibo aposatuek balio esplikatiboa izan dezaketela. Formaren aldetik bait erlatiboak eta bait ekilako perpaus adjuntuak ez baitira elkarretarik bereizten, berezkoa
|
dugu
euskaran halako perpausen anbiguotasuna: Haurrek, [ttipi direlarik ohakoan ahanzten baitituzte eta behar gabe zernahitaz asetzen], zango makilak kakol derabiltzate, zorroa ja biribil, buru zabal gaitza lepo meheak nekez bezala jasaiten deielarik (J.
|
|
|
26.6.1.2.2a Iraganaldi burutuak solasaldiaren unea aitzin burutua zen gertakari bat adierazten du. Gorago erran
|
dugu
euskarak, hizkuntza askok bezala, solasaldiaren unearen eguna mugatzat harturik, iraganaldi hurbila eta ez hain hurbila morfologikoki bereizten dituela. Euskalki guztietan, solasaldiaren egunean agitu gertakariak aldi oraineko laguntzailea duen [tu+ izan/* edun] adizki analitikoaren bidez adierazten dira (etorri naiz, egin dut tipoko adizkia):
|
|
|
22.2.2e to ere erabiltzen
|
dugu
euskaraz adberbio eratorriak sortzeko (§ 6.2.6). Esan daiteke ki atzizkiaren parekoa dela, baina atzizki hau da, beharbada, adberbioak sortzeko atzizkien artean emankortasun apalena erakusten duena.
|
|
|
‘Aditzoin’ esaten diogu euskaraz aspektu markarik gabeko formari. Bi egitura motatan baliatzen
|
dugu
euskaraz aditzoina: batetik, hitz berriak sortzerakoan —ikusgarri, ekarpen, azterketa, etorbide, idazluma... —; bestetik, aditzoina ikusiko dugu adizki jokatu askotan ere:
|
|
|
Zer esan nahi dugu horrekin? Lehenago aipatu
|
dugu
euskara SOV hizkuntza dela (neskak mutila besarkatu du), aditza azkenean jartzen duela, alegia, hurrenkera ez markatuetan (ikus 41 kapitulua). Aditza da aditz sintagmaren muina.
|
|
|
1.6c Berezi samarra da euskararen aditz komunztadura. Goian esan
|
dugu
euskara hizkuntza ergatiboa den edo ez ebazten dugula bere kasu sistemari begiraturik, baina hori bera jakin daiteke komunztadurari begira ere: baldin eta aditz intrantsitiboko eta aditz trantsitiboko subjektuei komunztadura marka diferenteak egozten bazaizkie, eta aditz intrantsitiboko subjektuari ezartzen zaiona osagarriari ezartzen zaion bera bada, orduan, komunztadurak sistema ergatiboa erakutsiko du.
|
|
|
Ahaiderik gabeko hizkuntza
|
dugu
euskara. Horregatik nahi izan ditugu kapitulu honetan bildu hizkuntza honen ezaugarri nagusiak.
|
|
|
egunkari (izen bizigabea)+ saltzaile (izen biziduna)> egunkari saltzaile (izen biziduna), odol (izena)+ hustu (aditza)> odolustu (aditza), hanka (izena)+ motz (adjektiboa)> hankamotz (adjektiboa). Horregatik esango
|
dugu
euskaraz, oro har, burua eskuinean dutela hitz eratorri eta elkartuek (aurrerago zehaztuko ditugu salbuespenak).
|
|
|
1 Ezinbestekoa21, hil edo bizikoa, dela uste
|
dugu
euskara batasun bidean jartzea. Haur eta gazteei euskaraz irakasten baldin bazaie, eta euskaraz irakatsi behar euskara biziko baldin bada, premiazkoa da guztiei batera edo bateratsu irakastea.
|
|
|
begi beharrientzat hain atsegin den aldakortasun ugaria. Halarik ere, euskarak azal nabar hori kaltegarri duenez gero, nahiago
|
dugu
euskara bizia euskararen edozein axaleko edertasun baino.
|
|
|
Hala ere," lehenbiziko hurrenkera (Gazte horrek auto berria erosi du) naturalago bezala sentitzen du hiztunak" esan
|
dugu
euskararen bereizgarri orokorrak azaltzean (§ 1.2b). Gainerako hurrenkerak ere arazorik gabe erabil ditzakegu, baina badirudi horietan zerbait markatuagoa adierazi nahi dugula.
|
|
2023
|
|
|
Irakasle batek esandakoa hau: " Arazoa
|
dugu
euskararen erabileran eta hori nola bultzatu da gakoa askotan" (2019).
|