|
2008
|
|
|
Jakingarria litzateke, jakiteko modu bakarra Kalahorran ikertzea. Patxi Salaberri Zaratiegi adiskideak, bere doktorego tesian, Eslaba> aldeko> euskararen> keta.> Toponimiaren> bidez> (Onomasticon Vasconiae, 11) argitaratuan, bide intes garria markatzen
|
du
euskara galdutako eremu baten ikerketa dialektologiko alorrean. Arabako kuadrillen, haran nagusien eta eliz eskualdeen arteko ikerketa egin gabe dagoenetik, bakarrik aipatuko nuke Ganboa eskualdea.
|
|
|
Salto> ko: > rotariko> egiak> jasotzen du(, salto ta brinko zebiltzan kuarto barrenian...), s.v. brinko6> edo bringo.> ko> ez da hitz mailegua baka rrik, baita esapide edo lokuzio modura egituratu den segmentua. Horrek esan nahi
|
du
euskararen mamiraino sartu dela, hitzen azalean gelditu gabe. Bestalde, brinkoren> era torri ugari samar dugu:
|
|
|
Honek denak garrantzi handia izan
|
du
euskararen etorkizunean eta garbi ager tzen du zeinen garrantzitsuak diren hizkuntzaren historian alboko edo inguruko hiz kuntzak: latina lehendabizi, gero arabiera eta erromantzeak azkenik:
|
|
|
Zalantzarik gabe, euskara normalduko bada, iritzi horiek zeharo baztertu behar dira. Euskaldun guztiak eta bakoitzak beretzat> eta> etxekotzat> izan behar
|
du
Euskara Batua. Egunero darabilena baino jasoagoa, eta bere inguruko adiskideekin darabilena baino zabalagoa, baina, azken batean, berea.
|
|
|
Ez
|
du
euskararen araurik aintzat hartzen; adibidez, deklinabidea bilatzerakoan. Diseinu nahasi eta ulergaitza dauka.
|
|
|
Amaitzeko, aipatu nahi genuke, estandarretik urruntzeko ahaleginak egin ordez, egokiago eta osasuntsuago (izango) zaigula, estandarra baliatuz euskararen senera hurbiltzeko ahalegina egitea. Hiztegi batutik terminologia baturako urratsa egin
|
du
euskarak XXI. mendean, ahantzi gabe XX. mendearen azken urteetako ahaleginak, ongi eginak aintzat harturik eta oker eginak zuzenduz. Izan ere, ez genuke mesederako termino eta egitura oker eta baldarrak nola halako ezaugarrien zerrendak osatzeko baliagarri izatea txosten honetan egin bezala.
|
|
|
Euskararen kasuan, Artiagoitiak (2004) aldarrikatzen
|
du
euskaraz ere IS ren eta DS ren artean badela delako Zenbatzaile sintagma hori. ZenbS horren kokagune desberdinaren berri emateko, berriz, ezkerraldean agertzen direnak ZenbS ren espezifikatzaile gunean sortzen direla dio.
|
|
|
Hiria, espazio fisiko eta sinboliko gisa, euskarak izan duen eremu arrotzenetakoa izan da historia hurbilean. Topikoki baserriak bereganatu
|
du
euskararen habitat ospea. Hiri/ baserri dikotomiaren baitan kultura/ natura eta modernitate/ tradizio bikoiztasunak ere sartu izan dira, kasu guztietan euskara bigarren elementuarekin identifikatuz, horixe kontsideratu baita bere eremu sendoena eta berarizkoena.
|
|
|
162): «nazionalismo egituratuak [1937 aurretik] aldizkari zein egunkari gutti argitaratu
|
du
euskara hutsez: Euzko Deya, Euzko eta Eguna.
|
|
|
Izan ere, Azkueren hitzek salatzen dutenez apezpikuak ez zuen komenigarria ikusten euskara katedra bat sortzea. Elizak auzi honetan, hainbeste urtez agertutako borondate ezak, ezbaian jartzen
|
du
euskararen erakunde babesle tinkoena zela dioen topiko maizegi errepikatua. Honi buruz Manuel Lekuonak idatzi izan du:
|
|
2009
|
|
|
1 Lau Probintzietako Diputazioen tradizioa Kontseilu Nagusiak bere gain hartzen duelarik eta Estatuak Euskaltzaindia eta honen helburu eta funtzioak onartzen dituela ikusirik, Gorporazio agurgarri hau Euskal Herri mailan organo ofizialtzat hartzea erabakitzen
|
du
euskara landu, zehaztu eta batzeko arazoetarako; bidenabar, Kontseiluak Euskaltzaindiari laguntza eskatzen dio bere zereginak ahal denik ondoena betetzeko.
|
|
|
Euskaltzaindiak ez du errebindikatu behar hizkuntza politika jakin bat. Euskaltzaindiak egin behar
|
du
euskararen ikuspegitik aurrerakuntza posible guztietan egon, bere ahotsa sentiarazi, beste erakunde eta elkarteekin elkarlana sustatu, eta gero, ahal dugun neurrian, sentsibilitate ezberdinak bildu.
|
|
2010
|
|
|
Beraz, prosari ekin baino lehenago, esperientzia oso handia du predikari gisa, 23 urtekin apaiztu zela gogoan izanik (Misioetan predikari ibili ote zen ez dakigu). Agirre Asteasukoa, gainera, euskaltzalea da eta estudiatu
|
du
euskara sermoiak idatzi aurretik; ildo horretatik dio Fidel Altunak badagoela saiakera bat Agirrerengan euskara batu bat egitekoa bere sermoiak hedatzeko asmoz egina. Horregatik, gure aburuz, Agirre Asteasukoa ezbairik gabe dago Mogelen pentsamenduan Peru> liburuaren hitzaurrean ondoko hitzak idazten dituenean:
|
|
|
Zerbitzu tekniko berariazkoa sortu zuen Sailak, Eusko Legebiltzarrak handik gutxira onartuko zuen EEN legea hezkuntza esparruan pausoz pauso aplikatzeko. Lau programa edo lau atal nagusiren bidez jestionatu
|
du
Euskara Zerbitzuak, azken 25 urtean, EEN legearen aplikazio tekniko hori: HGA, IRALE, EIMA eta NOLEGA ULIBARRI deitu ohi zaie, labur beharrez, lau programa edo atal horiei133 Saileko Euskara Zerbitzua ez da langintza horretan bakarrik ari.
|
|
|
133 Bestelako eginbeharrik ere izan
|
du
Euskara Zerbitzuak, bere ibilera luzean: lehen hamabost urtean, esate baterako, bera izan zen eskola munduko ebaluazio lan askoren sortzaile edo bultzatzaile.
|
|
|
Segurtasun handiz esan liteke, inoiz baino aukera zabalagoak daudela horretarako, gaur egun. XVIII. mendetik hona (dotrina kontua alde batera utzita) euskararen zokoratzea izan da eskola munduan arau, lautatik hirutan. Gutxitan izan
|
du
euskarak eskola hizkuntzaren statusa, eta gutxi horietan ere maizago kokatu izan da pasabideko hezkuntza elebidunaren altzoan (hots, transitional bilingual education gisa: cf. Fishman eta Lovas, 1970).
|
|
|
Adierazle demolinguistiko horiek kontuan hartzen baldin badira, argi dago emaitza: ezagueraren ikuspegi kuantitatiboari dagokionez aurrera egin
|
du
euskarak EAEko neska mutilen eta gazteen artean, EEN legea onartu zenetik hona. Eskola izan da aurrerapen horren lehen eragilea:
|
|
|
Eta kontaktu hori, hamarretik bederatzietan, euskara batuaren bidez edo euskara batua kontuan hartuz gertatu da. Eskola liburuetan ere hedadura handia
|
du
euskara batuak. Pierre Broussain-en eta R.
|
|
|
Kostatzen ari zaigu entenditzea,, bertako euskara, z jarduteko erraztasunik ez duen gazteak gaztelaniaz kanalizatuko dituela normalean bere baitako ametsak eta gorrotoak, ilusioak eta beldurrak. Eta hori dena gaztelaniaz kanalizatzen duen gazteak, zertarako behar
|
du
euskara. Ruffini-ren teorema buruz ikasi, azterketa egunean nola edo hala azaldu eta lehenbailehen ahazteko?
|
|
|
Behar beharrezkoa dute gazteek euskara batua. XXI. mendean ez
|
du
euskarak bizi esperantzarik, orotarako aldaera hori gabe. Lanean eta astialdian, supermerkatuko etiketajean eta kultura kontsumoan, informatikako aplikazio gero eta ugariagoetan eta errotulazio publikoan, dokumentazio idatzian eta ikerketa lanean,, denontzako?
|
|
|
Eskola bidez hamabost edo hogei urtean egindako esfortzua neutralizatu egiten du hainbatean, gauetik goizera, emigrazio horrek. Doan lekuan nekez jardun ahal izango
|
du
euskaraz gazte heldu horrek, pareja mailan edo familia giro itxian ez bada. Ele biko eskolaren eragina ahuldu egiten du, ezinbestean, emigrazio horrek:
|
|
|
arnasguneetako eta, oro har, harreman sare euskaldun sendoenetako bizi giroa erdaldundu egin da batez bestean. Etxeak eta lagunarteak, belaunaldi gazteen ingurumen hurbilak oro har, gero eta zailtasun neke handiagoa
|
du
euskarari eguneroko mintzajardun arruntean bizirik eusteko. Hori dela medio aurrerabidea egin du erdarak ingurumen horretan.
|
|
|
245 Apaizgaien prestaera profesionalean, esate baterako, oso leku mugatua izan
|
du
euskarak 1950 ingurura arte. Garai zaharragoetara bagoaz, berriz, are defizit linguistiko nabarmenagoen berri ematen zaigu behin eta berriro:
|
|
|
b) Beste zenbaiten ustean, eskola bidezko elebitasuna eskuragarria da EAEn, baina desegokia ere bai. Luze zabaleko gizarte aldakuntza eskatzen
|
du
euskarazko (edota euskarak presentzia zabala izango duen) hezkuntza moldeak, eta aldakuntza hori ez da mesedegarri. Gizartearen etorkizuna eta, batez ere, bertako hiritarron (batez ere erdaldun elebakarren) askatasun indibiduala oztopatzen ari da.
|
|
|
Aurrera egin
|
du
euskarak, halako neurri batean, eskolatik kanpora ere. Gizartearen eskutik doa beraz eskola, neurri horretan.
|
|
|
First things first irizpidea ulertzen, ikasten, asumitzen eta luze zabal aplikatzea lortzen ez den arte, nekez lortuko da alor horietan aparteko aldaketarik. Kontsumo ohitura horiek aldatzen ez badira, berriz, gero eta jigante bakartiaren itxura handiagoa hartuko
|
du
euskarazko irakaskuntzak. Galdetu ere egingo dio bere buruari, batek baino gehiagok:
|
|
|
galbidean zetorren euskal kulturari gizarte bizitzaren eszenario berrian, bere lekua? aitortzeko xedearen altzoan280 Bestalde, mende laurdeneko ibiliak oso argi utzi
|
du
euskara ezin indarberritu litekeela, eskola munduaren ere, euskal kultura alde batera utzita: zerbaitetarako balio izan behar die ikasleei kostata ikasten edo lantzen ari diren hizkuntza horrek.
|
|
|
Ondorio konkretuak eskuratzeari dagokionez, berriz, nork esan du aste osoko klase emankizun errutinarioek, bizi taupadatik urrun eta lautatik hirutan pasiboek aste bukaerako berritsuk eta alai, bizi, gatz piperrezkoek baino eragin handiagoa dutenik neska mutilen hitz etorri lanketan? Nork esan
|
du
euskarazko aisialdiaren antolamendua oraingoa baino garestiagoa denik?
|
|
|
Beste hitzetan esanik, hezkuntza kostu nagusien alorrean euskara ez da berariazko gainkostu faktore. Erdarazko irakaslearen soldata bera irabazten
|
du
euskarazkoak, eta klase ordu kopuru bera ematen du oro har.
|
|
|
argitaletxeak eta ikus entzunezko edo softwarezko enpresak, aisialdiko dinamizazio taldeak, ikerketa guneak eta abar. Ez
|
du
euskarak, bere bizian, halako oinarri profesional espezializaturikizan. Hori dela medio euskararen status ekonomikoa, gaztelaniarena baino hagitz mugatuagoa izanik ere gizarte bizitza zabalean, ohargarria da EAEn, batez ere kultura esparruan298.
|
|
|
Hor sortzen eta trebatzen dira etorkizuneko euskal idazleak, kazetariak, artistak, aztertzaileak, kirolariak, plaza-gizonak eta andreak. Horiek gabe jai
|
du
euskarak: etxean eta auzo bizitzan, lanean eta kaleko lagunartean euskarazko bizibide jator tradizionala atzeraka ari den heinean eskolak eskaintzen du gaur egun, aski era mugatuan bada ere, erreprodukzio soziokulturalaren euskal dimentsiorako aukera gune nagusia.
|
|
|
bere pisua du halako ingurumenetan euskarazko jardunak etxean eta kalean, lagunartean eta lan giroan. Arnasgune horiek bizirik daudeino bizirik iraungo
|
du
euskarak, gainerako eskualdeetan erabat desagertuko balitz ere. Herri agintea eta lege markoa euskararen aldeko dira, hurrenik.
|
|
|
–Bere lekua? behar
|
du
euskarak, begien bistako etorkizunean bizirik aterako bada gaztelaniaren eta beste erdaren ondoan. Zein da, ordea,, bere lekua??
|
|
|
Hori dela medio inor gutxi harritzen da gaur egun udal bulego batean norbaitek bere eskabide orria euskaraz betetzen duelako, aurrezki kutxako diru makina automatikoarekin hainbatek euskaraz dihardugulako edo, are, bertako zenbait unibertsitarik bere tesi doktorala euskaraz egiten duelako. Zabaldu egin
|
du
euskarak bere presentzia, lehen debeku (agintearen erabakiz edo konbentzio sozialez debeku) zituen H esparruetara. Baina zer preziotan?
|
|
|
Oro har nortasun kolektiboari buruzko ikerketa honek erakusten
|
du
euskararen aldeko sentimenduak onak direla. Haurrek euskara ikasi behar dutela.
|
|
2012
|
|
|
Arrazoi horrek azalduko luke, beharbada, orain arte aztertu ditugun itzultzaileek trataera desberdina eman izana testu biblikoei eta bestelako testuei. Leizarragak, esaterako, badirudi Bibliarekin baino libreago jokatu zuela itzuli zituen testu ez biblikoekin.60 Larramendirengan antzeman dugun kontraesana ere arrazoi berberak azal lezake, alegia, itzultzaileak ezin duela nahi beste askatasun hartu doktrinak itzultzean; Duvoisinek ere argi aitortzen
|
du
euskararen baliabide harrigarriak azalerazi nahi izan dituela Telemakeren itzulpenean, Biblian egin ahal izan ez duenez. Izan ere, Duvoisinen lehen itzulpena den honetan, argi ikusten da, hizkuntza eta estilo kontuek ikaragarri kezkatzen?
|
|
|
1962an Platon, eneko atarian argitaratu zuen, Platoni buruz euskaraz idatzitako lan mardula. Liburuaren hitzaurrean argi aipatzen
|
du
euskara edozertarako gaitzeko euskal idazleen desioa: –Egungo idazleok euskera zernaitarako egokierazi nai izango genuke.
|
|
|
Aurkakoa, euskal literaturako lanak beste hizkuntza batzuetara itzuli eta munduko literaturaren sarean sartzea, beste batzuen esku uzten du Sarrionandiak. Ondo ikusten
|
du
euskarazko lanak beste hizkuntza batzuetara itzultzea, baina eszeptiko samar agertu izan da euskaraz idazten den guztia automatikoki gaztelaniara itzultzeko joeraren aurrean, 3.1.4 atalean tartekatu ditugun aipuetan argi adierazten duen bezala. Izan ere, gaztelaniaren eta euskararen arteko harremanak ez dira berdintasunezkoak, 104 eta euskal literatura guztia gaztelaniara itzuliko balitz, euskaldun subalternoek beren hizkuntzak ematen dien enuntziazio leku berezia galduko lukete.105
|
|
|
edo euskaldunentzat ezezagunagoak direnak erakusteko joera: askotan jatorrizko testua ematen
|
du
euskarazko itzulpenaren ondoan, zubi testu gisa erabili dituen itzulpena eta hizkuntza aipatu gabe. Horixe da, esate baterako, Hezurrezko xirulakeko. Beowulf?
|
|
|
delakoan. Sarrionandiak Nikos Kazantzakis idazle greziarraren Toda Raba eleberritik hartutako kanta bat ematen
|
du
euskaraz, lerro banaketa poema itxuran antolatuta. Kasu honetan, itzulitako zatiaren hautaketa zubi testuari zor zaiolakoan gaude, ez ordea lerroen banaketa.
|
|
2013
|
|
|
Bainan Eskualdunak nahi
|
du
eskuara. Aita eta ama eskualdunak dituzu.
|
|
2014
|
|
|
Arestik etorkizunean ikusi nahi du Euskal Herriaren aro ideala, baina hizkuntzaren harririk gabe ezin etorkizunik eraiki. Etorki zuna nahi duelako iraultzen du poesia, zertarako bestela?, eta etorkizuna behar duelako behar
|
du
euskararen batasuna, bestela zertarako hartu hainbeste neke?
|
|
|
Handik gutxira mailuaren irudia ez zen egokia Aresti deskriba tzeko. olatu guztien erasoari eusten zion harkaitza zen niretzat. Halako batean norbaitek kontatuko
|
du
euskararen batasunaren bide latz eta mingarria.
|
|
|
Hogeita sei urte geroago, Joanes Leizarraga Beraskoizkoak ere antzeko kezka aitortzen
|
du
euskarak kulturarako zeukan ba daezpadako gaitasunaz, auzokoek zalantzan jarria. Horrela, Etxe
|
|
2016
|
|
|
Adierazpen hauetan Javi Cillerok ez
|
du
euskararen egoera kontuan hartzen, idazle gisa gogoetatzen du eta espazio berriei ematen die arreta. Alta, hizkuntzan gertatzen diren migrazioak literaturan ondorioak dituzte:
|
|
|
Beste hizkuntzen mailan kokatu nahi
|
du
euskara. Hau da kezka nagusia.
|
|
|
Publikoak ez du hain xuxen dena beti ulertzen antzerkian. Bada ainitz gauza hor, bada euskararen maila galdu duela biziki, baina horrengatik jendeak bere burua euskaldun daukala, orduan jendea aroaz mintzo da euskaraz, eta gainerateko guzia egiten du frantsesez, eta joaten da antzerkira, nahi luke ulertu, pretenditzen
|
du
euskaraz bada ulertu behar duela, problema da bi orenez ez garela aroaz mintzatzen ahal, orduan ez du ulertzen, ez du segitzen. Gainera Euskaraz emaiten ditugu frantsesez bizi diren egoera batzuk, oraino guttiago ulertzen, jendeak biltzen du kaskoaren gainerat ez dela euskalduna, mezu hori subliminala da.
|
|
|
Mattin Irigoienek publikoak jasaten duen egoera azaltzen du, baina idazle gisa berdin idaztea edo sentitzen duen bezala idaztea baino beste aterabiderik ez du ikusten. Euskal gizartean bizitzeko manera bat desagertuz doa, gizarte honek tradizioa eskertzen du, maite du baina bere barruan ez
|
du
euskara babesten, edo ez du aurrera joaten lagundu. Ondorioz, idazle garaikide baten obra baten aitzinean dagoelarik, problematika garaikidea aipatzen duen obra baten aitzinean galdua da.
|
|
2017
|
|
|
Dena den, 2017ko urtarrilaren 1az geroztik, Euskal Hirigune Elkargoa eratu denetik, egituraketa instituzionala funtsez aldatua da. Euskal Hirigune Elkargoak
|
du
euskararen sustengurako eta garapenerako politika jokabide baten xedatzeko eta bideratzeko eskuduntza, Ipar Euskal Herriko eremu osoan. EEPrekiko elkarlana, jada erran dudan bezala?, beharrezkoa da eta eginkizunen «partiketa» bat egon dadin arauzko baldin bada ere, ardura politikoa hautetsi instituzioak du beteko eta beste inork ez.
|
|
2019
|
|
|
«Araba, euskaraz bidea egiten» jardunaldiaren aurkezpenean adierazi bezala, «mendeetan atzerakada izan ondoren, azken hamarkadetan nabarmen hobera egin
|
du
euskararen egoerak Araban». Autokonplazentziak alde batera utzita ere, uste dugu egiatik asko dagoela adierazpen horren atzean.
|
|
|
Eta ez dakigu ofizialki noizbait izango den. Bitartean, arreta berezia eta berezitua ez bazaio eskaintzen, osooso zaila izango
|
du
euskarak bere bidea egitea. Egoeraren adierazle, Trebiñuko Ikastolak hanka bat Trebiñutik kanpo duela.
|
|
|
Andres Urrutia egungo euskaltzainburua izan zuen hasieran batzordeburu. Kargu hori Sagrario Alemanek du gaur egun. Beharrezkoa iruditu zaion guztietan, batzorde honek Euskaltzaindiaren iritzia gizarteratu
|
du
euskararen defentsan betiere, bereziki erakunde ofizialen erabaki, agindu eta legeek euskara modu bidegabean baztertu edo jazartzen dutela iritzi dionean. Euskaltzaindiaren historiako adierazpenak Euskaltzaindiaren adierazpenak.
|
|
|
Euskaltzaindiak, beti egin duen bezala, oraingoan ere argi utzi nahi
|
du
euskara eta euskal kultura gure gizarte osoaren ondareak direla, inolako ideologia bereizketarik gabe. Horren ondorioz, erakunde honek, Zuzenbideko Estatuaren egoera aintzat hartuta, ezin onartuzkotzat jotzen du, gertakari hauen aitzakiaz, zenbaitzuek gure hizkuntza eta kultura terrorismoarekin elkartzeko darabilten bidegabeko interesa.
|
|
|
»Literatur sariketak sustatzen eta literaturarekin zerikusi zuzena duten liburuak argitaratzen ere jarraitzen
|
du
euskararen akademiak, baita askotariko kongresuak antolatzen ere, eta euskarazko unibertsitate doktore tesiak sustatzeari ere garrantzi handia eman dio azken urteotan, eta 2011z geroztik Euskarazko Tesien Koldo Mitxelena Saria antolatzen eta ematen du Euskal Herriko Unibertsitatearekin lankidetzan. 2015ean, Euskara ibiltaria inauguratu zuen akademiak, harrezkero Euskal Herri osoko leku askotan ikusi ahal izan den erakusketa; EHHA Euskararen Herri Hizkeren Atlaseko materialetan oinarrituta, teknologia berrien bidez atlas horretako mapekin eta hitzekin jolasteko aukera dute, besteak beste, erakusketaren bisitariek.
|
|
|
Aitortu ez ezik, omenaldia ere egin nahi die bidegile horiei Euskaltzaindiak, eta baieztatzen
|
du
euskara batuak, euskaldun bakoitzaren errealitate linguistiko eta kultural berezietatik abiatuta, zin zinezko elkargune emankorra ekarri duela, euskaraz, jatorriz zein ikasbidez, ari diren guztientzat.
|
|
|
7 Euskaltzaindiak engaiamendua adierazten dio gizarteari, ez goitik beherako ezarpenaren aldetik, ezpada pedagogiaren eta konpromisoaren aldetik, ideologia politikoetatik at. Koordinazio lanaren bidez gauzatuko
|
du
euskara batuaren sustapena eta bultzada.
|
|
|
Zeregin horretarako tresna paregabea dela erakutsi
|
du
euskara batuak, eta bere aitzinamenduan jarraitu behar dugu guztiok. Hurrengo berrogeita hamar urteetan ere bada motiborik, euskara batua indartzen saiatzeko:
|
|
2020
|
|
|
Euskarak bizi izan dituen purismo eta populismo eztabaiden jakinean253 dago Eñaut Etxamendi. Ezagutzen ere
|
du
euskararen aberastasun dialektala. Hizkuntza bakarraren hiztun eta irakurle desberdinen arteko elkar ulertzea helburu du," babelismo" tik254 urrun," balore intersubjektiboa" 255 gogoan.
|
|
2021
|
|
|
Eta jarraian ematen duen lerroaldi luzea bukatzen da ondoko hitzekin: "(...) berekin gordetzen
|
du
euskerak, beste edozin izkuntzak bezala bere xorroxtasuna."
|
|
|
Frantzia aldeko Pirinioetako hizkuntzei buruz idatzitako liburuan, Luchairek (1879: ...daukaten izen askok jatorri zelta dutela edo duketela, sembexonis (gen., Sent Gironç [Saint Girons]), calixonis (gen., Cièrp e Gaud [Cierp Gaud), gerexo (Sent Blancat [Saint Plancard])/ gerexso (Bordèras de Loron [Bordères Louron]), ombexonis (gen., Cièr d’Arribèra [Cierde Rivière]) antroponimoak nahiz harovsoni (dat.?, Lo Bocau [Boucou]) teonimoak lekuko, baina, berebat, ohartarazten
|
du
euskaraz badela so atzizkia, seguruenik balio indartzailea eta handigarria duena (aita so, ‘grand père’; ama so, ‘grand mère’).
|
|
|
Gure corpusetan aurki daitezke biraketa (Lurraren eta ilargiaren biraketa ardatzen ezberdintasuna), erorketa, susperketa (Sektorearen susperketa itsas garraioaren hazkundetik dator) eta abar. Euskaltzaindiak tradizioko eroriko arautu du, eta suspertze; biraketa, aldiz, onartu
|
du
euskara estandarrerako (oso erabilia da, besteak beste Fisikaren arloan).
|
|
|
7.2.1b Hitz elkarketa baliabide indartsua bada, are indartsuago da mendekotasunezko izen elkartuak sortzeko baliabidea; Euskaltzaindiak esan bezala (25 araua), horrelako ehunka eta ehunka sortu ditu euskarak azken hamarkadetan, terminologia beharrei erantzuteko askotan: " Erdal izen konplementazio askoren ordaina, esate baterako, horrela ematen
|
du
euskarak: guraso elkarte, telefono zenbaki, garapen maila, zerga biltzaile".
|
|
|
18.4.1a Ergatiboaz eta absolutiboaz gain, egiturazko kasutzat edo besterik gabe kasutzat har dezakegun hirugarrena da datiboa. Datiboak i marka morfologikoa erakusten
|
du
euskaraz, eta oinarria bokalez amaitzen denean, repentetiko bat gaineratzen da bokalaren eta kasu markaren artean: Hori bera da gertatu ohi zaiona, zerurat edo zerurantz dabilen edozein gizoni (Mendiburu); Geroago, laster ulertu nuen[...] zurekin tratua duen edozein emakumeri jotzen diozula, arreta ematen dizun edozein neska saltzaileri (Matauko).
|
|
|
Omen en bidez adierazten dugu hitzezkoa dela dugun ebidentzia; bide erabiliaz adierazten dugu zeharkako ebidentzia dugula esaten ari garen horretarako. Hau da, bi eratako ebidentzialitatea bereizten
|
du
euskarak: hizkuntzaren bidez ekarritako ebidentzia (beste norbaitek esana) eta beste era bateko zeharkako ebidentzia, inferentziazkoa (Korta eta Zubeldia 2016:
|
|
|
Izaera adberbiala du anitzetan: Euskara pixka bat arroztua du eta Euskara pixka bat ikasi du (edo Pixka bat ikasi
|
du
euskara). Adibide horietan pixka bat izenarekin joan daiteke ([euskara pixka bat]) edo perpausarekin, kantitatezko adberbioekin gertatzen den gisan.
|
|
|
Hura ez da zu bezain aberatsa, pobreagoa baizik, esan daiteke, baina ez* Hura ez da zu bezain aberatsa, aberatsagoa baizik, erabilera zuzentzailean izan ezik (Zu bezain aberatsa ez, aberatsagoa da!). Berdintasuna ukatzea
|
du
euskarak, hain zuzen, mailaren gutxiagotasuna adierazteko modu bat (§ 32.1.1b).
|
|
|
Mailaren adierazpenari dagokionez, ordea, bestela dira gauzak. Mailarik gorena en atzizkiak ematen du aditzera (politena), baina mailarik apalena adierazten duen formarik ez
|
du
euskarak (‘gutxien polita’ gisakoak adierazteko formarik, alegia) 45 Konparaziozkoen pareko dira horretan superlatiboak (§ 14.10.5.2). Adjektibo adberbioen ‘gutxientasuna’ seinalatzeko, antonimoaren ‘gehientasuna’ ematen da inoiz aditzera (itsusiena= ‘gutxien polita’).
|
|
|
Mailari dagokion desberdintasuna, berriz, zuzenean ematen du aditzera adjektiboadberbioei atxikitako ago mailakatzaileak; handiago esaten da ‘handiaren’ gehiagotasuna adierazteko, ez* gehiago handi, eta txikiago, ‘txikiaren’ gehiagotasuna adierazteko, ez* gehiago txiki. Maila gutxiagotasuna adierazteko, berriz, ez
|
du
euskarak morfemarik, eta* gutxiago handi edo* gutxiago txiki gisakorik ere ez da erabiltzen, ohiko jardueran bederen. Gutxiagotasun hau adierazteko berdintasuna ukatzen da zenbaitetan eta antonimoaren areagotasuna seinalatzen beste batzuetan.
|
|
|
32.3.1.2a Nahiago izan, gurago izan, maiteago izan eta beharrago izan aditz perifrasiak konparatiboak dira; bi nahi, gura, maite edo behar izateren maila alderatzeko erabiltzen dira: Garai batean pilota genuen ogia baino nahiago (Uztapide); Jolasa baino ardo ona gurago dute (Agirre); Haietako batzuek maiteago dute gaur isiltasuna argibideak ematen ihardutea baino (Mitxelena); Inoiz baino beharrago
|
du
euskarak literatura gordina (Berria). Nahiago izan aditz perifrasiak nahi izan en jokabide bertsua du gobernatzen dituen perpausei dagokienez, hau da, partizipioa edo aditz izena erabiltzeari dagokionez (nahiago dut{ etorri ∼ etortzea}).
|
|
|
31.4.3.8a Bide bat baino gehiago
|
du
euskarak erlatibatzeko zailtasunen gainditzeko, erlatibo arrunten eskema hautsiz bereziki. Halere, erlatibo arrunten eskematik atera gabe ere, izaten da moduren izen sintagma erlatibatuari dagokion kasu edo funtzioa zein den erakusteko.
|
|
|
16.1a Determinatzaileen artean sartzen ditugu mugatzaileak, zenbatzaileak eta zehaztugabeak. Hola, izen bat emanik, ate, esate baterako, arruntean horrek beste zerbait behar
|
du
euskaraz sintagma hori behar bezala osatzeko: ate a (artikulua), bi ate (zenbatzailea), edozein ate.
|
|
|
Egia da batzuetan ikusi izan direla* sindikal arazoak edo* ekonomiko egoera bezalako adibideak, baina gutxi izateaz gain ez dira batere zuzenak: arazo sindikal edo egoera ekonomiko eskatzen
|
du
euskarak. Berdin arazo sozial, eta ez* sozial arazo.
|
|
|
Kontuan izan behar dugu, hortaz, aditz intrantsitiboek argumentu bakarra dutela (subjektua), aditz trantsitiboek bi (subjektua eta osagarri zuzena) eta aditz ditrantsitiboek hiru (subjektua, zehar osagarria eta osagarri zuzena). Hirugarren argumentuak, hots, zehar osagarriak, datibo kasua jasotzen du eta (r) i marka morfologikoa
|
du
euskaraz (§ 18.4.1).
|
|
|
1.6j Alokutiboen komunztadura ez argumentala izan arren, gainerako komunztadura argumentalarekin batera jarriz gero, orduan, lau komunztadura arteko sistema
|
du
euskarak (subjektua, osagarri zuzena, zehar osagarria eta alokutiboa), eta hori oso kasu bakanetan aurki daiteke munduko hizkuntzetan: bat aipatzekotan, eta diferentziak diferentzia, Kaukasoko abazera ekar dezakegu hona, nahiz badiren desberdintasunak.
|
|
|
datu morfologikoen arabera, berreraikitako forma da. Beraz, izan/* edun aditz laguntzaileen artean hautatzen
|
du
euskarak, aditz nagusia eta perpausa nolakoa den: Txakurra etorri da; Esan duena entzun dugu.
|
|
|
41.5.2b Hala gertatzen denean, mintzagaiak ez
|
du
euskaraz bereziki azpimarratu beharrik eta perpausaren edozein posiziotan ager daiteke. Areago, mintzagaia ez da beti ikusten (edo entzuten), dela isilean atxikia delako, dela aditzak berak, komunztadurari esker, agerian uzten duelako zein den mintzagaia.
|
|
|
41.5.3a Hala ere, behin baino gehiagotan enfasi berezia eman nahi izaten diogu mintzagaiari, bereziki azpimarratu zein den gure solasaren markoa ematen duen osagaia. Baliabide bat baino gehiago dute hizkuntzek mintzagaia zein den azpimarratzeko, horien artean sintaxiaz baliatzea eta mintzagai funtzioa du (t) en osagaia (k) aurreratzea, ezkerrera mugitzea, perpausaren periferia gunera16 Hala egiten
|
du
euskarak, beste hizkuntza askok bezala. Bi dira, berez, periferia guneak:
|
|
2023
|
|
|
Baina ikasleek, gehienez, denboraren% 15% 20 ematen dute eskolan asteko ordutegian. Eta ikasleok ikastetxean jasotzen duen input linguistikoa oso garrantzitsua eta esanguratsua izan arren, eskolan jasotako horrek ezin
|
du
euskararen erabilera bermatu. Ezinbestekoa da beste gizarte eremu batzuetan, familian zein inguru hurbilean, euskara erabiltzeko espazioak edukitzea.
|
|
|
Jakina denez, eskolak bakarrik ezin
|
du
euskararen erabilera sustatu. Ezagutza bermatzeaz gain, erabilerarako aukerak eskaini lituzke.
|
|
|
Egiturak berak askotan eragiten ditu egoera katramilatsuak, hezkuntzaren jarduera egokiari kalte egiten diotenak, besterik ez. Lehenaz gain, ezegonkortasun horren eraginak areagotu egiten
|
du
euskararen egoera anormala. Ikusi besterik ez da:
|