|
2007
|
|
|
Izan ere, Frantziako Iraultzak ekarritako liberalismo eta agnostizismoari aurre egin nahian, Elizak euskara eta euskal kulturaren garapena bultzatu zituen, baita euskara horretarako tresna bihurtu26 ere: sustatu
|
zituen
euskarazko predikuak, Testamentuaren itzulpenak eta euskarazko aldizkariak eta Egutegiak horren erakusgarri dira.
|
|
2008
|
|
|
Dena dela, Larramendik beste aurrizki eta atzizki asko erabili
|
zituen
euskaraz ko ordainak gertu izateko. Argi eta garbi errepikatu behar dugu guztien aipamena ezi nezko bihurtu zaigula luzera mugatua duen artikulu honetan; beraz, erabilera guztien hautaketa laburra egin behar izan dugu baliabideen eta adibideen aldetik20 Aurrizkiei dagokienez:
|
|
|
Indizeek erlazioak azaltzen dituzte, ikusten denez, eta zenbakien bidez kuantifikatzen dira. Gure artean, Antonio Tovar-ek (1977) atara
|
zituen
euskararen indizeak.
|
|
|
Badirudi Altunarentzat neurbide berezkoak baliatzen
|
zituen
euskarazko kopla tradizio bat XVI. mendean izateak aurreko mendeetarik heldu zen zenbait ohitza herrikoi landugabea adierazi behar zuela, eta Oihenartek zehaztuko zituen neurbide berezietarik kanpo, deus ezin izan zitekeela garai hartan, halako tradizioari zerraion koplarik baizik. Ikuspegi hori kontuan izanik uler daiteke nola Echepare bat pareka zitekeen ustez ahozko tradizio beraren jarraitzaile zuzenak ziren XIX. edo XX. mendeko bertsolari letragabeekin.
|
|
|
Erromantizismoa euskaraz ere garatu zen. Xahok berak idatzi
|
zituen
euskaraz poesia iluminista batzuk, nahiz ziurrenik ez zuten oihartzun handirik izan. Garrantzi handiagoa du Pierre Topet. Etxahun?
|
|
|
Eta bilbotar irakaslearen kasuan gai hauek ez ziren Dreyfus aferaren imitazioaz sortu, ezta haren ondoren ere. Aitzitik Azkuek 1898 aurretik idatzi
|
zituen
euskararen egoera txarra salatzen zuten proklama eta gisakoak. Izan ere, eta jada aipatu denez, intelektualaren sorrera ezin murritz daiteke Dreyfus kasura eta haren mimesira, berau fenomenoaren agerpen ikusgarriena baita, baina ez fundazionala.
|
|
|
Aurreko atal batean aipatu denez2, XIX. mende hasieran sortutako bizkaiera idatzi eredua, mende hartan zehar gainbehera joan zen, segidarik ezaz, eta mendea amaitu zenerako idazle bakoitzak ahal bezala idazten zuen3 Baieztapen honen etsenplu ttiki bat La. Abeja aldizkariko euskal testuetan aurki daiteke: Azkuek bere artikuluetan Izkindeko euskara moldea baliatu zuen (adibidez adizkietan dai, da?, daue, dabe?...); Arana Goirik, gaztelaniaz idatzi arren, tartekatu
|
zituen
euskarazko esaldiek bere Lecciones, de, ortografia proiektuko ideiak aurreratzen zituzten (adibidez, txcondairalari grafia erabiliz); eta bazen euskaraz idatzi zuen hirugarren pertsona bat Larramendiren kutsuz egin zuena(, locabetasun eta gisako lexikoa erabiliz) 4 Anarkia hau, ordea, ez zen bilatua baizik zorizkoa. Horregatik, Lakak dioen bezala, euskarazko produkzio idatziak gora egin eta hezkuntzan ere erabili behar bazen (adibidez katedran) arau batzuk behar ziren.
|
|
|
Ez dut esango maila unibertsitarioko artikuluak idatzi zituenik, baina horren bertsio erraztu bat eskaini zuen. Hola, ortografiari buruzko artikuluak, teknikaren eta natur zientzien dibulgaziozkoak, linguistikako gauzak, eta beste argitaratu
|
zituen
euskaraz. Izatez, jada 1891ko Izkindea rekin, gramatika oso bat idatzi zuen, euskaraz sekula ukitu gabeko arlo bat landuz (emaitzaren kalitatea beste auzi bat da).
|
|
|
Eusebio, lanbidez, Lekeitioko nautika eskolako irakaslea zen, baina euskarazko olerkiak idazteko zaletasuna ere bazuen, orobat musikarakoa. Semeak, bada, etxetik jaso
|
zituen
euskararako eta musikarako joera. Nolanahi ere, Eusebio laster hil zen, Resurreccionek bederatzi urte eskas zituenean.
|
|
|
Izan ere, ez zen Azkue euskaldunentzako hizkuntza eredu jaso bat sortu nahi zuen bakarra. Arana Goirik ere, ortografia proiektu bat (1896), izendegia (1897), neologismoak eta beste hainbat proposamen linguistiko egin
|
zituen
euskara arautzeko. Egitasmo horiek proiektu argiro nazionalista bati lotuta sortu ziren:
|
|
2009
|
|
|
Euskal Izkindea gramatika ez ezik, irakurgaiak, ortografia proiektuak eta euskara ikasteko metodoak sortu eta argitaratu zituen, Institutuko ikasleentzat batik bat. Garai hartan bultzatu
|
zituen
euskarazko bi aldizkari ere: aurrena Euskalzale (1897), eta ondoren Ibaizabal (1902).
|
|
|
Euskaltzain izaten jarraitu zuen Manuel Lekuonak 1987ko uztailaren 30ean hil zen arte, baina urrundu egin zen Akademiaren bizitzatik, eta urte askoan ez zen batzarretara joan. Kardaberaz Bazkuna berpiztu zuen 1970ean, eta handik bideratu
|
zituen
euskararen aldeko bere lanak. 1924an sortu zuten Kardaberaz Bazkuna Gasteizko Seminarioan, eta 1936ko gerrara arte iraun zuen bizirik, lehen aroan.
|
|
2010
|
|
|
Baserritik kalera jaitsi beharrak ahuldu egin
|
zituen
euskarazko harreman sare tradizionalak. Erdaldunak nagusi ziren jardun guneetan txertatu behar izan zuen, normalean, euskaldun jendeak.
|
|
2012
|
|
|
Ez zen Arxu izan La Fontaineren alegiak euskaratu zituen itzultzaile bakarra. Izan ere, Leonce Goyhetchek ere idazle frantsesaren 150 alegia itzuli
|
zituen
euskarara: Fableac edo aleguiac Lafontainenetaric berechiz hartuac (1852).
|
|
|
Bere itzulpenak, ikusi dugunez, nahiko modu librean egiten zituen arren, Olabideren itzulpena bere fideltasun, zuzentasun eta zehaztasunagatik miresten du. Orixek berak ere itzuli
|
zituen
euskarara Lau Ebanjelioak, bera bizi zela argitaratu ez baziren ere (1967an kaleratutako Itun Berrian agertu ziren, Anizeto Zugastiren eta Jaime Kerexetaren beste itzulpen batzuekin batera).
|
|
|
Onaindiak lau hitzaurre horietan idatzitakoak ikusita, beraz, argi gelditzen da zein irizpideren arabera hautatzen
|
zituen
euskarara itzultzeko liburuak: Europako literatura, handi?
|
|
|
Autore eta literatura hain desberdin horien hautaketak desberdintzen du batez ere Santi Onaindia Orixe, Ibinagabeitia, Larrakoetxea nahiz garaiko beste itzultzaile batzuengandik. Mundu osoko literaturetako lanak itzuli nahi izan
|
zituen
euskarara, eta, zentzu horretan, aurrerago aztertuko ditugun Mirande, Aresti eta Sarrionandiaren itzulpengintzara hurbiltzen da. Gogoraraz dezagun, gainera, Onaindia 1909an jaio eta 1997an hil zela, eta bere bizitzaren bukaerara arte itzultzen jarraitu zuela.
|
|
2014
|
|
|
–dontzella?,, fuertza da joatea? eta halakoak erabiltzen
|
zituen
euskara hura.
|
|
2016
|
|
|
Apezaren eskutik plazaratzen zen, ondorioz baimendua zen. Goi mailako zereginentzat, paper munduarentzat ez zen euskara beharrezkoa, antzerkian aldiz funtzio guziak hartzen
|
zituen
euskarak. Horregatik ere antzerkiak oihartzun handia zuen publikoaren baitan.
|
|
2017
|
|
|
Testuinguru soziala, alor horretan, euskara batuaren aldekoa zen. Halaber, Manuel Lekuonak biltzarraren irekitzeko «Euskeraren batasuna» aitzin-solasean bi publiko ikusten
|
zituen
euskara batuarendako: aldizkariak (batzuk aipatzen zituen Zeruko> ar > gia, Anaitasuna, Jakin...) eta ikastolak («Ikastoletako> Liburuetan> > eta> jolasketetan», Euskera, XIII:
|
|
|
suspertzeko eta biziberritzeko hizkuntza politika indartsu eta ondoriotsu bat eztabaidatzeko, xedatzeko eta obratzeko. Euskal Elkargoa egon aurretik, hamar hiri edo herri elkargo bazeuden eta bakoitzak bere nahiera edo ahaletara bideratzen
|
zituen
euskararen aldeko urratsak. Hauetatik bitan gainerat, okerrean ez banago behintzat, ez zen euskararen aldeko urratsik batere bideratzen.
|
|
2020
|
|
|
Kultura mailan, frantses kultura zen adierazpen eredu nagusia. Orduko modernotasun beharrak apalesten
|
zituen
euskara eta honen baitako unibertsoa. Sistema ideologiko horrek folklorizatuko edota zokoratuko zituen euskararen eta euskal kulturaren adierazpenak.
|
|
|
Orduko modernotasun beharrak apalesten zituen euskara eta honen baitako unibertsoa. Sistema ideologiko horrek folklorizatuko edota zokoratuko
|
zituen
euskararen eta euskal kulturaren adierazpenak. Azkenik, politikaren alorrean, urte haietako gertakari inarroslea egituraketa kolonialaren gainbehera izan zen.141
|
|
2021
|
|
|
Ezaugarriak non nahi badira eta lehen lehenik ikusi behar da askotan oinarrizko testuak –euskarazkoak– ezarri zituela liburuan, horietatik zenbaitzu, argitaratu gabeak (47) zirelarik. Atsotitz asko eman
|
zituen
euskaraz itzulpenarekin baita ere, ezker eta eskuin bildu zituen kantuen testuak. Indar bera egin zuen hiru idazle(" Bernard D’echepare"," Arnauld Oihenart"," Pierre d’Axular") klasikoen idazlanak aztertu zituelarik, olerki eta prosen zati luze batzuk ezarriz.
|
|
|
20.2.1.1d Harrezkero ez du Euskaltzaindiak hasierako arau orokorra aldatua, baina onomastika eta exonomastika alorretako arauen harira, Madrilgo Erkidegoa (32 araua) eta Afganistango Islamiar Errepublika edo Bahraingo Erresuma (38 araua) formak eman
|
zituen
euskara baturako; eta ez Madrileko, Afganistaneko edo Bahraineko. Euskaraz ere Usurbilgo Udala eta Irungo Udala dira izen ofizialak.
|
|
2023
|
|
|
Baina gutxi aipatzen da, halaber, esan zuela hizkuntza ereduek aukera askeari eta Nafarroako Parlamentuko akordioei erantzuten dietela (UPNko gobernuek ez zuten gehiengorik izaten, zerrenda bozkatuenaren sistemaren bidez sartzen zirelako edo gutxiengoan gobernatzen zutelako PSNren abstentzioarekin inbestituak izan ondoren), eta derrigorrezko IIP PAIren hedapen masiboarekin dozenaka ikastetxetara, aurretik Parlamentuan eskatzen zena baino gutxiago aurreratu behar izan zutela eredu horietan. Hitz horien aurrean, ikusten da ez UPNri (A, B, D eta G hizkuntza ereduak ezarri
|
zituen
Euskararen Legearen alde bozkatu ez zuena), ez Barcinari, ez Artetari, ez FAESi, ez zaizkiela inoiz gustatu A, B eta ereduak; eta izatez sasi eredu berri bat den PAIrekin, Parlamentuko gehiengoari iseka egitea lortu zutela, legezko ereduak indargabetzen dituen programa hori inposatuz.
|