|
2000
|
|
|
21 artikulua. 1 Pertsona orok
|
du
bere herrialdeko gobernuan parte hartzeko eskubidea, zuzenean nahiz libre aukeratutako ordezkarien bitartez.
|
|
|
Batetik, Lingua Navarrorum euskara ez zela sinestarazi nahian eta, bestetik, egunkari horretan euskara batuaren aurka gipuzkera eta inoiz bizkaierazko artikuluei leku eginaz. Ohartzen ez delako, edo ohartu nahi ez duelako, Euskaltzaindiaren gomendiozko euskara batuak nafarreran
|
duela
bere muina, euskalkiz inoren muinik izatekotan.
|
|
|
Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik
|
badutelako
bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
|
–Non nago? –bota
|
zuen
berak, hizkeran nahiko baldar.
|
|
|
Badakit hilda dagoela, kauenzotz, baina bere azken irudia aurkitu nahi dut Irlandan, falta zaidan irudi bakarra. Hitz goxo bat nahi
|
dut
bere egunerokotik, azken agur maitagarri lez uler dezakedan zerbait.
|
|
|
Rocíok barre etsi bat eskaini dit. " Bizitza normalean ez du hainbeste makilaje erabiltzen", esan dit, eta madarikazio bat bota du ozen, astean behin baino ezin
|
duelako
bere amarekin aurrez aurre egon, eta orduan ere denbora laburrez.
|
|
|
Baietz erantzuten diot Txemari, gustatu zaidan galdetzen didan bakoitzean. Baina txortan ari garenean ez
|
dut
berarekin pentsatzen, ez dut batere sentitzen. Ematen du ginekologoaren urteroko kontsultan nagoela, burdin zati hotz hori barruraino sartzen didanean.
|
|
|
Hori, azkena. Eta gainera, zertarako eskuratu nahi
|
zuen
berari ez zegokion oroimen puska hura. Ez al zen errazagoa erosi berri zuen pisutxoan geratu eta gauza onenekin gogoratzea?
|
|
|
Neska hark
|
bazuen
bere baitan galtzeko tentazioa pizten zuen zerbait. Ezin da erraz azaldu:
|
|
|
–Esan nahi
|
dut
bere telefono deiak ez jasotzea, asteburuko planak, Alde Zaharreko poteak, eta antzekoak. Ez dakit, bere presentzia:
|
|
|
" Eta zuri zer, berdin al zaizu Eider zu gabe joatea?" galdetu zion norbaitek geroago, komuneko lanetan zebiltzala. Eta oroitzen ez zen arren, ziur aski baietz erantzungo zion, edo ezetz, edo uzteko bakean, nahikoa
|
zuela
bere txizaz komuneko uretan igerian zebilen zigarrokin hondoraezin harekin jolastea.
|
|
|
Oraindik ere bai, nahiz eta hilda egon. Eta argi zuen baita ere Eiderrek zelako sentimenduak
|
zituen
berarekiko. Bere lagunik onena zen.
|
|
|
—Baina hori hala bada, nork izan dezake orain karta, osaba...? —galdetu nion, sinetsi nahirik ezen osabak arrazoin
|
zuela
bere arrazoinbide hartan.
|
|
|
Eta ez zegoan, Urbiaingo jauregia bertze Massada bat, edo bertze Numantzia bat bihurtu nahi ez bazuen bederen. Eta Estebanek ez zian nahi, uste
|
zuelako
bere heriotza aski izan zitekeela auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean. Eta, bide hartarik bere deliberamendu hura aitzina zeramala, bere buruaz bertze egin zian, ezpata bihotzean sarturik, eta pentsaturik ezen zeruan bilduko zela bere bi anaienganat —Eusebioganat eta Pedroganat—, zeinak, bera ez bezala, katolikoak baitziren, baldin bere bi anaia haiek hilik bazeutzan, Noaingo guduaren ondotik...
|
|
|
Bai, badakit oso liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino; baina, bertzetik, zalantzarik ba ote dago, batari zein bertzeari darion spirituaz denaz bezainbatean, ezen Gero k ez duen zabaltasuna eta irekitasuna duela Heptameron ek, gizarte libreago eta permisiboago baten aieru eta seinale...? Eta ez al zaizu iduritzen, ildo beretik, ezen mosen Bernat Etxepa reri ere neke eta gaitz gertatuko zitzaiola egun hainbat poemaren skribatzea, nola skribatu
|
baitzituen
bere denboran?
|
|
|
Eta, azkenik, badakizue: egunen batean elkarrenganik bereiztea erabakiko bazenute eta, beraz, Joanikotek bere dorretxerat joaitea erabakiko balu, berarekin eramanen lituzke dorretxeari dagozkion morroi neskameak, baita abereak ere, testamentean sinatuaren arabera, zeren eta etxe bakoitzak
|
baitu
bere enborra, eta enbor horretan sartzen dira lurrak eta aziendak —eta, haiek erran ondoren, aitari eta osaba Joanikoti so egiten ziela, akabatu zuen—: Arratsaldean zuekin hitz egin nahi nuke bakarka, zeren ez bainuke nahi biharko egunean zuen artean liskarrik sor ledin, ene testamenta dela kausa.
|
|
|
Eta ez uste ezen kontu haiekin kontzientzia hersten eta estutzen ibiltzen zitzaidala, mila galdegite eginez, nola egiten baitzizkidan aritmetika edo geometria irakasten zidanean. Zeren eta, zalantza ororen gainetik, Kristoren Pasionean
|
baitzuen
bere sineste osoa, halako moldez, non, bere gurutze hari beha, erraiten baitzidan: " Nik ez zekiat salbatuko garen, baina Kris toren Pasioneak salbatuko gaitik", eta sineste hark eta konfiantza hark emaiten zioten bertze anitz jendek izaiten ez zuten libertatea, bide bati zein bertzeri ekiteko erabiltzen zuena.
|
|
|
Izan ere, ez al zaizu iduritzen ezen kanpoko mundua barnekoaren ispilu ere bihur daitekeela batzuetan, jaun André? Zeren, nola mundu fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere
|
baitu
bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori. Konparazione, orain zahartu samarra nagoela eta adinean gorat noala, ezin urrunago dakusat haurtzaroa, baina haur hura ere hemen daukat, neure baitaren baitan, noiz eta memoriaren talaitik hari beha paratzen bainaiz.
|
|
|
Fede itsuak, ordea, itsutzen gaitu eta bertzeen salatzerat eta haien ezabatzerat eramaiten gaitu... eta pentsu bategatik bertzeen ezabatzea da, hain zuzen ere, ene pentsuak ezin onar dezakeena. Halarik ere, aitortzen dut ezen neke eta gaitz dela, pentsuaren bidetik, mundu sendo baten lantzea; izan ere, pentsua arrazoinaren esparrua da, bai, baina ezin ahantz daiteke ezen arrazoinak zalantza
|
duela
bere egunorozko ogi... halako tailuz, non segur dagoenean ere ez baitago segur, zeren arrazoinak, zalantza bat itzali orduko, pizten baitu bertze bat... pizten ditu bi, edo piz ditzake anitz, zalantzen katea infinituraino luzatuz.
|
|
|
edo Utopiaren alde gaude, paradisua Lurrean eraiki ahal izaiteko, edo Makiaveloren alde, infernua sortzeko...". Eta Miguelek argi
|
zituen
bere ideiak, eta sinetsirik zegoen ezen Paradisurako bidean zegoela Lurra, Kris tok gizonen arteko anaitasuna predikatu zuenez gero, eta Kristok, historiaren buruan, garaile behar zuenez gero. Baina zu ez zeunden hartan guztiz ados, ez Uto piaren kontra zeundelako, baina uste zenuelako ezen Utopiaren aldeko borroketan peril handi bat zegoela:
|
|
|
Kontatu dizut bertze nonbait ezen jaun Marcel gaztetan alargundu zela, eta ez dakit, bada, ez ote
|
zuen
bere emazte hura gogoan mementu haietan... eta ez ote zitzaion hari deika ari, argi egin ziezaion bertze mundutik.
|
|
|
" Hona hemen, hona hemen bai, zuen etorkizuna, eta damu zaitezte, bada...!", erakusten zuelarik modu hartan ezen ezin hobeki mugitzen zituela teatroaren hariak, nola baitzegokion, hezkuntzaz eta ikaskuntzaz, jesuita bati. Eta, sermoi luzeak egiten zituen arren, ez zen aise marrantatzen eta erlasten zen predikaria, eta, hala berean, nekez adituko zen bere sermoi haietan eliztarren xuxurlarik, zeren eta haiek guztiak izaiten
|
baitzituen
berari adi, hitzarekin ez ezik bozarekin ere liluratuko balitu bezala, bozaren sekeretu guztien jaun eta jabe.
|
|
|
Izan ere, Nafarroaz eta katolikotasunaz aritu zen apeza, eta Nafarroak izan zuen suerteaz, noiz eta Fernando Katolikoak erresuma bereganatu baitzuen eta Jainkoaren erresuma are handiagorako irabazi; eta erran zuen: " Herri bakoitzak
|
du
bere salbatzailea, eta, hala, Fernando Katolikoa izan zen Jainkoak nafarroi igorri zigun salbatzailea, Na farroa protestantismoaren atzaparretarik libratzeko eta zerurako bidean jartzeko".
|
|
|
Ai, jaun André, ez dizut kontatuko zein arrai eta alegera sentitu nintzen alabantza haiekin, zeren kontaezina bailitzateke, baina jakizu, halarik ere, ezen tipi geratuko nintzatekeela, baldin erranen banizu ezen, nola oiloak, arrautza errunez gero, kakaraka eta zalapartaka aldarrikatu behar izaiten
|
duen
bere balentria lau haizeetarat, hala sentitu nintzela ni ere, munduari nor nintzen edo nor izan nintekeen erakusteko gogo ezin biziagoarekin, zeren, aitzina beha, Urbiaingo filosofo tipi hura Urbiaingo doktore edo Urbiaingo jakintsu bihur baitzitekeen, Hiponako edo Akinoko maisuen pareko. Eta guztiz konbentzitu nintzen orduan, nobizio maisuari adituz gero, ezen studioak bihurtu behar nituela neure bizitzako ardatz, baita neure begi bihotzen aitzineko eta gibeleko muga ere, lehen urrats eta azken.
|
|
|
—Eta erran didate ezen tigreak Pagabasoko leizean
|
duela
bere habia, bertze deabru guztiek bezala, eta harat joaiteko, bakar bakarrik, gauaren lehen orduan, zeren noiznahi den atera bailiteke handik, bere gaixtakerien egiterat.
|
|
|
Eta han ez zitzaizkidan Fortunaz mintzatu, baina Probidentziaz. Bai, badakit ezen solasaldi hura ulermolde zabalago batean hartu beharra nuela, eta enea zela hobena, ez zurea, baina jakin badakizu ezen gizon bakoitzak buruan
|
duela
bere gartzela, eta nik neure buruari Iruñako kolejioan ipini nizkion burdinak ez ziren nolanahikoak. Eta buruan preso nuen usoa —libertatearen usoa— ezin zitekeen buruko kaiola hartarik jalgi, ez hegalda.
|
|
|
eror eta jaiki, jaiki eta eror, berriro jaikitzeko...? Zeren eta hi letratua izanen haiz, edo pintorea, edo hik nahi duana, baina ni astronomoa, eta astronomo bezala erraiten diat, taroteko kartetarik harat, ezen gau bakoitzak
|
dituela
bere izarrak eta ez dagoela izarrik gabeko gaurik —eta, bere boza apaltzen zuela eta misteriotsu bihurtzen, erran zuen—: Eta Joanes eta biok bizi gaituen gauak ere badik bere izarra:
|
|
|
Eta enetzat ere Jainkoak egin tenplu hori gizonek egin ditzaketenen gainetik zagok... —erran zidan osabak, zeina hitzez ez ezik begiz ere mintzatu baitzitzaidan, argiz gainezka
|
zituen
bere begietarik, mens mundi aren bihotza bere bihotzean taupaka balu bezala; edo Leonardoren kintaesentzia; edo Brunoren mens indita rebus a7.
|
|
|
Urkabean, ordea, erortzen da burua, eta itzaltzen da buruko barren argia. Bai, onartzen dut nik ere ezen argi iraungi horretarik bertze mila piztu, eta argi berretua mundurat heda daitekeela eta barreia, heroi eta martirien etsenpluaren bidetik, nahiz eta batzuetan, osaba Joanikotek erraiten zuen bezala, ahantziak ere izan daitezkeen; eta onartzen dut, halaber, ezen haien odola emankorra eta ezin naroagoa izan daitekeela... baina nik nahiago
|
ditut
bere buruaz eta buruko gogoetez eta pentsuez baliatzen eta aitzinatzen diren pertsonak ezen ez bertzeen odoletik xurgaka eta hurrupaka dabiltzanak, nola izainak eta parasitoak. Eta ez ote dugu guztiok ere izainetarik eta parasitoetarik zerbait, noiz eta martiriak miresten baititugu, jaun André...?
|
|
|
Hura ez zen aita aitonak gai hartaz mintzatzen ziren lehen aldia, zeren eta aitak bere ideia propialak baitzituen, kosta ahala kosta aitzina eraman nahi izaiten zituenak; aldiz, negozioen mundu hartan, aitona Nikolasen jokamolde gero eta koldarragoa eta uzkurragoa
|
zuen
bere asmo handinahien trabazko traba eta behaztopa. Eta horregatik zirikatzen zuen hura gero eta gehiago...
|
|
|
ordea, xede horren konplituki konplitzea eta betetzea ez da erraza, batik bat zahartuz eta sasoin bateko xalotasuna eta inozentzia galduz goazen neurrian. Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bezala, aurki orok
|
baitu
bere ifrentzua, eta zeren, ondorez, bizitza ez baita anitzetan lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. Izan ere, umetan, baita gaztetan ere, itzalik gabeak eta kutsurik gabeak dira, artean, mundua izendatzeko erabiltzen eta manaiatzen ditugun hitzak, zeren argi ezabatzen baititu subjektuaren eta objektuaren arteko distantziak —mundua hor dago, baina ni naiz mundua, eta munduaren baitan nago—, objektuaren izena subjektuaren izanarekin loturik dagoen hotsezko ezaugarri ezin doiagoa eta ezin zehatzagoa balitz bezala, eta etxea etxe da, eta amorioa amorio, eta lehen behakoan edo objektuak eragiten digun lehen ukitu guztizkoan agortzen zaigu hitzen erranahia; aitzinago, aldiz, adinean gorat goazela, subjektuaren eta objektuaren artean distantzia bat sortu —mundua hor dago, baina ni bertze mundu bat naiz, eta mundutik apart nago—, perspektiba aldatu, eta ohartzen gara, bertze behako baten bidez, ezen objektu bakoitzak bere itzala duela, zeina bihurtzen baita objektuaren osagarri ere, eta ohartzen gara, halaber, ezen, handik aitzina, ez dugula aski, objektuaren izendatzeko eta mugatzeko, etorkiko hitza —haurtzaroko eta gaztaroko hitz itzalik gabea, alegia—, zeren signifika baitezake baita guztiz kon trakoa ere...
|
|
|
Finean, nola aitona Nikolasek printzipalki frantsesez ikasi baitzuen, eta nola behin batean, bere izebetarik bat, Parisko handiki baten etxerat ezkondu behar zuela eta, Parisen egon baitzen eta Parisko handitasunarekin liluraturik itzuli baitzen, hala miresten zituen Paristik eta Frantziatik zetozen kasik gauza guztiak, eta hala nahi izan zuen eta hala erdietsi ere zuen, erregeordearen fabore berezi baten bidez, bere bi semeek —gure aitak eta osaba Joanikotek— Parisen ikas zezaten, Filipe II.ak bere denboran ezarri legearen gainetik, zeinak bere menekoei kanpoan ikastea eragozten baitzien. Eta, hala eta halatan, Parisko izebaren eta haren senarraren ahaleginei esker bete ahal izan zuen aitonak bere semeak ongi hazteko eta hezteko ametsa, igortzen zituelarik bai bata eta bai bertzea ere Parisko Collège de France rat, gure aita lehenik, eta osaba Joanikot ondotik, zeren eta haiek ere hiru urteren aldea
|
baitzuten
beren artean, Mattinek eta biok gure artean bezalaxe.
|
|
|
Pedrok astiro eta baratx jaten zuen, ez hala ohi zuelako, baina jan eta mintzatu, biak baterat egiten ez zituelako. Eta Pedrok mintzatu egin nahi
|
zuen
bere batez, eta bihotza hustu:
|
|
|
Kontatu dizut zer nolakoak eta zein gisakoak izan ziren jaun Marcelek jauregian iragan azken egunak, eta ohartuko zinen, haren erranetarik, ezen
|
bazuela
bere buruari irri egiteko ahalik eta gaitasunik aski; aita Bartolomerentzat, aldiz, guztiak zuen harriaren zurruntasuna eta txantxak nekez edirenen zuen haren mihian mintzabiderik.
|
|
|
...at... halako moldez, non osabak berak aitortzen baitzuen ezen pinturaren mundua zela, zientziarenaren ondotik, gehien maite zuena eta gehien miresten; erran dizut, halaber, nola Parisen hamaika koadro eder ikusteko parada izan zuen, baita nola ikusmolde berezi baten lantzerat iritsi zen ere, Collège de France ko ikasle irakasle jende adituaren eskutik; erran dizut, finean, nola Urbiainen ezin ase
|
zuen
bere koadroen ikusteko egarri hura eta gutizia hura, Donibane Lohizunerat edo Iruñarat aldika egiten zituen bidaien bidez ez bazen...
|
|
|
Baina osabak laket zuen josteta, eta erabakia zuen, gainerat, ezen azken punturaino eta azken muturrerarino eraman behar zuela, serios, bere josteta hura, eta ez zuen, halatan, nehork ere bere erabaki hartarik gibelatuko... are gutiago Pedro Huizik, zeinarekin
|
baitzituen
bere harremanak aski gaixtoturik orduko.
|
|
|
Gaueko haize zakarrak eramanak
|
zituen
bertatik lore guztiak.
|
|
|
Zeren, aitzin-solasean erran dizudan bidetik, jakinik ezen gure egunorozko historiak berdin faltsu daitezkeela nola alferrik erantsiarekin hala ahantziarekin... ez ote zaigu, Axularrez ari garelarik ere, halako zerbait gertatzen, eta ez al zaizu zuri ere iduritzen ezen Sarako maisua luze mintzatu izan zela mintzatu behar ez zuenaz eta, aldiz, ez zela mintzatu mintzatu be har zuenaz...? Mintza zitekeen, konparazione, sorginek jasan zituzten torturez; mintza zitekeen, halaber, Migalena eta Bokal Ziburuko apezez eta Dargibel Azkainekoaz, zeinak sutan erreak izan baitziren, De Lancreren manuz; mintza zitekeen, finean, Carranza artzapezpikuaz, zeinak erraiten baitzuen ezen elizak pobreen artean banatu behar
|
zituela
bere ondasunak; edo Martin Azpil kuetakoaz — zeina Gero osoan behin aipatzen duen, munta eskaseko aipuan— eta haren teologiaz eta Nafarroari buruz zuen ikusmolde politikoaz; edo Frantzisko Vitoriakoaz —ez al zituen, bada, Erromako elizako teologo handi hark erran, bertzeak bertze: Nunquam imperator fuit dominus totius mundi, 34 eta Papa non est dominus civilis aut temporalis totius urbis? 35 —, eta has zitekeen, halatan, bekatu mortalen lista zabaltzen, kontuan hartuz, hartarakotz, estatuen eta elizen gehiegikeriak eta bidegabekeriak, zeinak baitira, oro har, bertze bekatuak baino mortalagoak.
|
|
|
—Gutitan liluratu izan nau gizon batek nola erotu eta liluratu baininduen aita Bartolomek, halako moldez, non ergel bat bezala sentitzen bainintzen haren aitzinean, borondaterik gabeko jostailu bat haren eskuetan... zeren aita Bartolome gizon sendoa baitzen eta nik haren sendotasuna behar bainuen, neure hutsaren estaltzeko; gizon sutsua zen eta nik haren sua behar nuen neure zalantzen erretzeko eta deusezteko. Eta aita Bartolome jauregirat etorri eta, handik gutirat, osaba Joanikotekin Italiarako bidaiatik itzuliz gero, apez izaiteko erabakia hartu zenuen zuk, Joanes, eta orduan are itsuago sinetsi nuen, zu jaio ondoren izan nuen ametseko hitz ustez profetikoetan, zeren Jain koak zinez nahi
|
baitzintuen
berarentzat... eta sinetsi nuen, halaber, ezen Jainkoak probidentzialki jarri zizula aita Bartolome, zeure xedearen erdiesteko izan zenezakeen gidaririk argiena. Baina osaba Joanikot ere han zegoen, ahal zuenean aita Bartolome tentatzen eta narritatzen.
|
|
|
Baina ez: don Fidelek ez
|
zuen
bere botereaz eta bere ahalaz mintzatu nahi egun hartan; aldiz, bazirudien ezen bertzeetan baino urrunagorat joan nahi zuela, eta, horrela, hark eman berri zidàn eskubideak ordain balu bezala nik hari aditzeko obligazinoa, be hakoa apur bat ilundurik, erran zidan:
|
|
|
Zeren jaun Santiago de Tapioles y Villarrínek zinez izan behar
|
baitzuen
bere osaba inkisidorearen eskolakoa, eta zeren hala ibili baitzen hura hiru euskaldunon gibeletik, nola or hisikatua ehizaren arrastoan, etsi gabe.
|
|
|
Eta orain, nola zuhaur izanen baitzaitut etorkizunean etxeko seme, zoaz eta ardura zaitez erlikia mirakulutsua honat ekartzeaz, hartarakotz bi morroi harturik". ...o baitzuen etorkizunean etxe hartako nagusi izan, hatz hura gabe, ezen ez morroi izan, hatz harekin, morroi denak eta sehi denak bere morroitasunean eta bere sehitasunean balu bezala faltarik handiena, hutsik handiena eta akatsik handiena, munduan diren hatz guztiekin ere ezin berdin daitekeena, ez osa eta ez konpon; eta jabe denak eta nagusi denak, aldiz, bere jabetasunean eta bere nagusitasunean
|
balu bezala
bere betetasuna eta bere biribiltasuna, hatz baten faltak eta hatz guztien faltak ezin hauts dezakeena.
|
|
|
...ik, zeren, lanaz eta lanaren errendimenduaz denaz bezainbatean, bertze bezain zorrotza baitzen, baina plantazione hartako beltz eta indiar haiek bazituzten bertze plantazione batzuetan ez zituzten abantailak, halako tailuz, non, hasteko, mailen eta graduen alderakotzat, etxeko txakurren gainetik baitzeuden, bai jan edanari zegozkion kontuetan eta bai bertze guztian ere; hark, bertzalde, mediku bat
|
zuen
bere erranetarat, eriez arduratzen zena, plantazione hartan erien lehen eginbeharra atseden hartzea zenez gero, lehenbailehen sendatu ahal izaiteko; eta uzten zien, finatzeko, hilabetean behin beren festa partikularraren prestatzerat —indiarrei egun batean, beltzei bertze batean—, zeina oilariteraino luzatzen baitzen eta zeinari eguerdirainoko atsedenaldia baitzerraion.
|
|
|
Horaziok nafarra
|
zuen
bere aitonetarik bat —vicuñen aurkako gerretan ibilia, han Potosin—, eta, gezurra badirudi ere, Lope Agirrekoaren defendatzaile sutsua zen, hain sutsua, non, egun batean, halaxe solastatu baitzitzaidan ezin malenkoniatsuago, bion arteko konbertsazione partikular batean:
|
|
|
—eta, barrendik hats hartzen zuela, amets baten ertzetik bezala, eratxiki zuen—: Zenbatetan iragan ez ote zitzaion hari burutik, Joanes, bere nekealdi hartan eta bere sukarraldi haietan, errege Filipe II.aren iduria gogoan, ezen nekeak eta sukarrak guztiz alferrikakoak izanen zitzaizkiola, baldin hartu beharreko neurria hartzen ez bazuen, zeren paradisu hark bidaia hasi aitzin
|
baitzuen
bere jabea, erregek, eskua mugitu gabe eta izerdi xorta bat isuri ere gabe, bere eginen zuenez gero, espedizioneak hura bere egin bezain fite...! Harik eta ohartu zen arte ezen ez zegoela korapiloa laxatzerik erregerekin hautsi ezean, eta huraxe zela, hain zuzen ere, hartu beharreko neurria.
|
|
|
Zeren izen hura ipini baitzion osaba Joanikotek jauregiaren goialdean
|
zuen
bere studio edo gabinet hari, modu hantu eta hanpatu hartan: Zientziaren Gela; izan ere, osabak fede izugarria zion zientziari, halako moldez, non liburu bat ere skribatzen ari baitzen, frantsesez, zientziazko hainbat gairi buruz:
|
|
|
Baina haren ehiza egiteko manera eta moldea ez zen bertze anitz ehiztarirena, zeinek plazent izaiten duten piezaren gibeletik joaitea, bakarrik, harik eta hura bereganatzen duten arte, ibiliaren ibiliaz eta izerdiaren izerdiaz; aitak, aldiz, nola baitzen eta nola sentitzen baitzen erroetaraino jauregiko habe eta jabe, mundu guztia nahi izaiten
|
zuen
bere erranetarat, morroiak eta orak, harat eta honat igortzen zituenak, ehizaren inguratzeko eta bideratzeko xedearekin, aitak berak azkena eman ziezaion amoreakatik.
|
|
|
" Biltzar guztian aditu dut —erran ziean— piztien beldur zaretela, zeren Urbiain basoz josia baitago, eta basoetako itzaletarik mehatxatzen zaituztete zuen etxe aitzinean... Ordea, nola olak zura beharrezkoa izanen lukeen gau eta egun, zeren, herensuge zintzur luzeen idurirat, olak ere ez
|
baitu
bere gosea nehoiz asetzen, hala, probetxua eta onura, baldin ene asmoak onartuko bazenituzte, bi aldetarik iritsiko litzaizueke: izan ere, batetik, piztiak muga hertsiagoetarat gibelatu eta baztertuko genituzke, paraje oihantsu hauek soildu eta garbitu ondoren, eta, bertzetik, bizibidea eman niezazueke eta basoko trabailuetan enplega zuetarik hainbat".
|
|
|
Zeren, ni ni banaiz, nitasun bat dudalako da —modu batean deitzeagatik, jaun André—, eta ni nor banaiz, nortasun bat dudalako, baina zer dira eta zertan dautza nitasun hori eta nortasun hori, eta zer dakigu haietaz? Aurki guztiak
|
baitu
bere ifrentzua, eta gutien uste dugunean mintzatzen baita beldurra balentasunaren ahotik, edo urguilua eta handinahia umiltasunaren mihitik —ustekabeko ederrak izan behar ditugu azken judizioko egunean, jaun André...! —, eta orduan bizitza ez da lehen behakoan iduritzen zaiguna, baina bertze zerbait, hagitzez ere nahasiagoa eta konplexuagoa. Eta horregatik ikusten du lehen behakoak azaletik eta kanpotik, eta bigarrenak barrendik...
|
|
|
—Badakizue, bada, mutilak, autoritatearen printzipioa dugula elkarbizitzaren oinarri eta, badakizue, halaber, bakoitzak bere lekuan behar duela, baldin jauregia bere lekuan nahi badugu: horregatik, ez zaituztet sehiekin nahasturik ikusi nahi, guztiz beharrezkoa denean izan ezik, zeren oin bakoitzak
|
baitu
bere ortkoia... —eta osabari behatu zion orduan ere, ez ordea, arestian bezala, konplazentziaz, baina bertze behako harekin, zeinak baitzuen esketik eta erregutik kexutik eta arranguratik bezainbat... zeren eta amak ez baitzuen laket, oro har, osaba Joanikot, osaba noiznahi den nahasten zelako lorezainarekin edo zaltegietako morroiekin, edo neskameren bati hitz gozoren bat erraiten, eta, hainbatetan, bufoi samarra zelako ere bai...
|
|
|
Edo ez al dugu, urrunagorat joan gabe, Frantzisko I.aren etsenplua? ...hura, zeinak, bere emaztekiekin eta bere burdel ibiltariarekin zituèn gehiegizko gastuei buru egin ahal izaiteko, etengabe igaiten baitzizkien herritarrei zergak, edo jauntxoei baxerarik karioenak kentzen, harik eta egun batean manatu zuen arte ezen balia zitezela san Martin Tours-koaren panteoiaren zilarrezko hesiaz, moneden egiteko... eta zeinak, halarik ere, Erromako Elizako basailu leialtzat
|
baitzuen
bere burua, halako suertez, non bere aurkako iraintzat hartzen baitzituen heresia eta fedegabetasuna...!
|
|
|
Nahiz eta berak ere
|
bazituen
bere ahuleziak...
|
|
|
Pedro Huizik, Italiatik itzuli ondoren, amaren etxean egin zituen lehen egunak, baina, gero, ikusirik, alde batetik, ezen haren Ubarneko etxea Urbiaingo jauregitik urrun samar zegoela eta, beraz, trabailatzeko leku deserosoa izan zitekeela hura, batik bat zalantza baten aitzinean kontsultaren bat egin behar izaiten zuenean, edo koadroen batetik bertzerat garraiatzeko orduan; ikusirik, bertzetik, ezen osaba Joanikotek lehendabizikotik erakutsi zuela gaztetako lagun zaharra dorretxean hartzeko nahia eta desira, ez soilik hari lagundu nahi ziolako, baina pentsatzen zuelako ere modu ezin hobea izan zitekeela hura bere asmoen aitzinatzeko; eta ikusirik, finean, ezen Pedro Huizi bera ere akort zegoela, hatsarre hartan bai bederen, osabak pentsatzen zuenarekin; biak ala biak deliberatu ziren azkenean elkarrekin bizitzen jartzerat, osabaren dorretxean. Osabak goian
|
zuen
bere studioa orduko, eta Pedro Huizirena beheko solairuko gela handian egokitu zuten, zeina goiti beheiti berritu baitzuten, Pedro lanari taxuz lot ahal zekion: han oholak eta mihiseak juntatu eta pilatu zituen; hemen astokoa eta eskailera bat; alde batean lurrezko ontzi batzuk, koadroetan erabili beharreko pinturen egin ahal izaiteko, hautsak, pigmentoak eta olioa nahasgai eta osagai; bertzean pintzelak, ikatz ziriak, ganibeta, eta bertzelako tresnak, hiru argimutil eta kandela batzuk ere bai; zoko batean, berriz, ohe bat, lo egiteko.
|
|
|
Nik ez dakit napolitarrak vesubio tipi bat ote
|
zuen
bere baitan eta bere erraietan, baina jakin badakit ezen, hitz haiek aditu bezain fite, ez nekièn su batek hartu ninduela barrendik, eta su hark bihotza bizkortu eta masailak garretan jarri zizkidala.
|
|
|
—Ez. Kapitainak erran dit ezen presoak hilabete egin behar
|
duela
bere etxean desterrurat joan aitzin, eta haren hobeki zaintzeko dela.
|
|
|
Eta Zabaletako nagusiaren gaubeilan aita Bartolome egon zen, baita don Laureano eta hainbat herritar ere... eta aita jesuitak bere erabakia hartu, eta guztiak ados agertu zitzaizkion, zeren guztiak
|
baitzituen
bere erranetarat... eta, hala, biharamuneko hil elizkizunen ondoren, labanak eta igitaiak eskuan harturik, osaba Joanikoten dorretxerantz abiatu ziren, aita jesuita buru zutela.
|
|
|
" Atxik zeure bi hotza goiti, mutila! Paradisuko ateak behin zabaldu dizkizut, eta berriro ere zabalduko dizkizut, zeren merezi duenak merezi
|
baitu
bere merezimenduen ordaina...", eta nik irri batekin eskertu nizkion konfiantza eta merezimendua... baita erakusten ari zitzaidan ardura ere, zeren zinez baitzirudien ezen gogoan barrenago nindukala ni, bere etxeko kea eta itaxurak baino.
|
|
|
Gorputz haren ederra, jaun André, edergarri gehiagorik behar ez zuena, zeren eta edergarri guztiak
|
baitzituen
bere! Jainkosa batena behar zuen, zinez, gorputz hark!
|
|
|
—Gauza batzuk aldarazi nizkion —hura beti mintzo— Ispilua, berriz —beira puska eskerga seinalatu zuen—, ez nuen lortu hemendik eramatea. Ximurrak ikaragarri maite
|
du
bere burua ikustea larrutan ari denean.
|
|
|
Orain, kale lan gorrian zebilen, hasberri baten gisan. Berrogeita hamarrak gibelera utzita, porrotaren marka da hori gure lanbidean, baina Tomasek axola bera
|
zuen
bere kidekoen iritziaz eta iazko haizeaz.
|
|
|
Alegia deus ez, motorraren gidariak zangoz lagunduta lematu
|
zuen
bere makina espaloi pareraino. Matrikula ikusi gabe ere ezagun zitzaizkion urteak eta pintura zahar estaliak metalezko zaldiari.
|
|
|
—Astelehen arratsaldean hil baitzen, ezta? Bazkalondoan bederen, kafea hartzera bildu ginelarik, Ximu..., zera, Fernandok —Josefinak ez
|
zuen
bere senarrari ematen genion goitizena maite— izeba oraindik bizirik zegoela erran zidan.
|
|
|
Aitzineko ortzegunean ere, atso hila ugaldetik atera zutenean, zubi ondoan zen, Potzolorekin ele melean. Harrigarria, inoiz ez
|
baitzuen
bere jarioak famatu. Abuztuko astelehen horretan ere solasturi zebilen.
|
|
|
—Jendeak auzoaren berri nahi dik, senarraren, emaztearen, etsaiaren eta lagunaren, eta baduk horren aldera pagatzeko prest dagoenik. Nirea zerbitzu mota bat baizik ez duk —zuritzen
|
zuen
bere burua, hautatutako ogibidearen etikotasun zalantzagarriaz erasaten genionean— Begira Eduri —nigan ezartzen zituen bere begi betaurrekoek handituak— Informazioa lantzen diagu biok. Alde bakarra zabalkundean zagok.
|
|
|
Bere" txilibita" jaten ari zela, Soria gorrotoa eta aldi berean miresmena sorrarazten zituen ikuskizuna zen, erabat biribildua izateko gure isiltasun bekaiztiaren laguntza behar zuena. Duintasun afera bat bazen hitzetaratu gabeko ikusmin horretan —inork ez
|
zuen
bere burua beheitituko, Soriaren" txilibita" ikuste hutsak tripa barnean eragiten zizkion erreakzio kimikoak aitortzeraino—, baita zakur makilatuaren etsimendua ere: Soriak, bere ogitartekotik, eskupean gintuen ordenako saindu fundatzaileari ere ez zion emanen, bere hilobi italiarretik jalgi eta horretara propio gure patioan agertuta ere.
|
|
|
Asots ozen batek gaztigatu zigun xigorgailuak burutua
|
zuela
bere lana. Kasu handiz, ez erretzeko, ogi ihartu berrietariko bat ertzetatik hartu eta gurina hedatu nuen gainean.
|
|
|
Berdin berdin gelditzen ahal nintzen isilik, nirekin mahaia partekatzen zutenak lanpetuegi baitzeuden nigan batere erreparatzeko. Zehar begiz, anaiaren esku bat ikusi nuen, narraska, neskak jantzirik
|
zuen
bere txabusinaren azpira. Lepo ukaldi arin batez bihurtu nituen begiak, egunkariaren lehen orrialdeko titular beti bezain luzeetara.
|
|
|
—Hala baitzen —errepikatu Ximurrak— Hildakoan mugitu izana sumatuko zian beharbada, baina zer erran zezakeen gure kontra, suspertu nahirik honat eta harat erabili genuela ihardetsiz gero? Hobe
|
genuela
bere horretan utzi izan bagenu? " Bada, bai jauna, izeba hiltzen zaigun hurrengoan berorrek dioen bezala eginen dugu"...
|
|
|
Frutaz eta barazkiz inguraturik, Charlyk bekaitz guti guri: aski
|
zuen
bere langile patrika betexea alderatzea gure ikasle poltsiko hutsekin.
|
|
2001
|
|
|
Behin baino gehiagotan askatu behar izan zituen korapiloak, askatu eta berriz hasi. Maria pentsatzen hasita zegoen ez ote zuen nahita egingo, bazekielako zenbat atsegin
|
zuen
bere flamenkoa ikustea, bere oin biluzien taupadak sentitzea eta behatzen artean olioarekin laztanak egitea.
|
|
|
Ez zekien. Egia esan, ordubete pasa
|
zuten
berataz berba egiten baina emakumeak ez zuen ahorik zabaldu. Ederra zen.
|
|
|
Bai zera! Nahikoa
|
zuen
bere hileroko deskargarekin, eta gero, ba betikoa, lo seko. Eta txortan egiten ez genuenean, lo seko baita ere, pilula mordo bat hartu eta gero, hori bai.
|
|
|
Denak mahai inguruan eseri dira. Arrautza nahi
|
duenak
berak egitea dauka, oihukatu du Patxik, txistorra eta patata frijituak zartaginetik bi azpil handitara pasatuz. Arrillagak basoak atera ditu eta baita bi litroko kokakola botila bat ere.
|
|
|
Gauza pixka bat deskontrolatzen ari zaiola pentsatzen hasi da Tasio. Arantxaren kontura itzuli nahi
|
du
berak. Pisura lehenbailehen aldatzeko asmoa zuen berak orduan.
|
|
|
Arantxaren kontura itzuli nahi du berak. Pisura lehenbailehen aldatzeko asmoa
|
zuen
berak orduan. Hori ez zekien.
|
|
|
Armendarizek, baina, ez zuen horrelakorik espero. Gustura nengoela uste
|
zuen
berak, eta nire bat bateko jauziak autoaren kontrola galarazi zion. Ezer egin ahal izan aurretik, bidetik irten eta alboko zuhaitz baten aurka jo genuen bete betean.
|
|
|
27 urte eta oraindik neska gabe, gogoraraziko dio Anartzek, ezkor. Dena beltz ikusteko erraztasuna
|
baitu
bere lagunak. Bizitzan betaurreko ilunak jantzita beti.
|
|
|
Mariaren ipuina Azalduko banio ere, ez luke ulertuko amak. " Txorakeriak" esango luke, bere ondoan egon nukeela esango lidake," batez ere orain", orain inoiz baino gehiago behar
|
nauela
bere ondoan, aita hil ostean. " Txorakeriak" esango luke.
|
|
|
Zapuztu egin zen Lucas. Garrantzi handia
|
zuen
berarentzat Mariari esandakoak. Mariarentzat ez ordea.
|
|
|
Mayak zortzi urte bakarrik
|
zituen
bere lehengusu batek prostituziora saldu zuenean. Artean ez zen pubertarora heldu.
|
|
|
Geetha neskatilla polit, aurpegi borobil, luzetxoa da, ile luze zoragarriarekin. Hementxe
|
dut
beraren argazkia, umezurtz etxeko jantzian aterea.
|
|
|
Egia esan, eskolako bere lagunik kuttunenek ere ez dakite Delhiko auzo gorrian, Swami Shradhaman Margen, bizi dela. Auzo hori jendeak ezagunago
|
du
bere aspaldiko izenarekin: G.B. Road.
|
|
|
Urtebete eman Bonbaiko auzo gorrietan eta ikasiak
|
zituen
bere laneko ahizpek gizonezkoak liluratzeko erabiltzen dituzten arte, segada eta sino minokeria guztiak. Sifilia ere harrapatu zuen.
|
|
|
Seitik batek ez du bizitegirik. Jende asko eta askok espaloietan
|
du
bere egoitza. Hortxe egiten du lo.
|
|
|
Laxmi Narain Singh etorri berria zen Benaresetik. Astebetea emana
|
zuen
bere guruarekin, erlijio maisuarekin.
|
|
|
Senarrak zazpuzten badu, emazteak ez
|
du
bere etxera joaterik. Etxean ez lukete onartuko.
|
|
|
‘Eta hor
|
dituzu
berak idatzi dizkidan gutunak, hamabost urtetan lau. Azkenekoa atzo bertan heldu zen.’
|
|
|
‘Eta nire aita bada, zergatik ez
|
dut
bere abizena? ’
|
|
|
‘Esaten dute guardia zibilek errekistatu
|
dutela
bere etxea goizaldean... ’
|
|
|
‘Uste dut Iparraldeko bat etorri zela Arianeren bila, ’ esan zidan. ‘Hondartza parean ikusi nuen, uste
|
dut
bera igerian joan zela hondartzatik ontziraino.’
|
|
|
Eskutik tiratu eta zoruan etzatera bultzatu nau, eta nahi
|
nuke
bere begiak ikustea, eta erdi itxita ditu, baina ireki dituenean ez dut tristurarik ikusi, eta bere samatik zintzilik nago, lotsa eman dit horrek, inoren samatik zintzilik egoteak, baina salako mahaiaren azpian gaude honezkero.
|
|
|
Juan Bautista zeharo maiteminduta egon zen uda hartan. Bilboko beraneante errubia polit eta tuntun haietako bat maite zuen eta, batelarekin edo batelik gabe, hondartzan
|
zuen
bere azken helburua
|
|
|
Ze kolore
|
dute
bere hitzek. Kolore lausoa, antzua, azkeneko ur hondarrarena bezalakoa.
|
|
|
Guardabarroak kendu eta manilarra aurrerantz ipintzen egon zen atarian. Karrerakoa nahi
|
baitzuen
berak, baina bizikletak asto zaharraren hezurdura ematen zuen azkenean, hala iruditu zitzaion behintzat Goiori eskuak belarrietan ipini eta portu aldera abiatu zenean. Beheko aldeko nasa hartu eta Harriandi barreneraino heldu zen, kaiburuan itzuli eta portuari inguru eginez sortaldeko nasara joan zen, Ontziolatik ia Kaioarriko puntaraino.
|
|
|
‘Nahiago
|
dut
bera dagoen lekuan geratu.’
|
|
|
‘Orain, badakizu zer pasatzen zaion? ’ dio zipoteak bere ingeles lainoan. ‘Ez
|
du
bere burua ezagutzen.’
|
|
|
‘Clint Eastwoodek pelikula hartan esan zuen bezala esanda, ustea ipurdia bezalakoa da, bakoitzak
|
du
berea... ’
|
|
2002
|
|
|
Zilarbizik esandako kontu haiek ez ziruditen oso zentzuzkoak, baina Pertseok, ordurako, konfiantza osoa
|
zuen
bere adiskidearengan, eta ziurtzat jo zituen hark esanak.
|
|
|
Noizean behin horretaz aprobetxatu izan zen. Baina nolanahi ere ez zen Irene bezalakoa; ez
|
zuen
bere burua femme fataletzat. Irenek bilduma egiten ariko balitz bezala hartzen zituen mutilak:
|
|
|
Kristaurik gehienok badugu ero harren bat. Zakurrek ere
|
badituzte
bereak.
|