|
2003
|
|
|
Lehen Gerra Karlistan sartzen bagara, 1837ko bizkaierazko bertso-paper karlista anonimo batean, zera irakur daiteke: . Ez ziran euskaldunak/ bein bere menpetu,/ Erroma bera ez zan/ eurakaz jaubetu? 62 Aurrekoaren ildo berean hau ere
|
pertsona
eskolaturen batek egindako bertsoa zen, euskal historiaren inguruko ohiko topiko bat herritarrei jakinarazten ziena, euskaldunen betiereko ausardia baieztatu eta egungo karlista euskaldunei kemena eman nahian. Bertso sail honetan (eta garaiko bertso gehienetan), herritar euskaldunek politika aktiboan zuten protagonismoaren aitortza argia ikus daiteke.
|
|
|
Produkzio historiografikoa, hein handiz hura sustatzen edo babesten duten erakundeen edo
|
pertsona
taldeen existentziari loturik dago (produkzio gune sozialei). Hola, Antzinako Erregimenean, estamentu, korporazio eta erakunde publiko bakoitzak, bere estatusa eta interesak legitimatzeko historiografia propioa bultzatu ohi zuen.
|
|
|
Historia lehen idazkien agerrerarekin hasten bada, Euskal Herria esan dezakegu erromatar garai bueltan sartu zela historian: ordukoak dira herrialde honetako geografiaren eta biztanleriaren gaineko aurreneko berri idatziak, greziar eta erromatar autoreek utziak (Ptolomeo, Strabon, Plinio,...). Halaber Antzinate hartan jaso ziren idatziz euskal sustraiko berbak aurrenekoz (batik bat Akitania aldeko hilarrietan), aitzineuskal hizkuntza bat mintzatzen zuen
|
pertsona
talde baten lekukotasun zuzena erakutsiz. Euskal Herria deituko zen lurraldearen gaineko eta bertako biztanleen inguruko berriak gehituz joan ziren Erdi Aroak aurrera egin ahala.
|
|
|
Gasteizi buruz, badira adibideak ere (Anton, 1991), San Julian eta Santa Basilisa kofradiei lotuta, menu desberdinak geratu dira haiek egindako otorduetaz; haietako batean, ±24
|
pertsonatarako
agertzen dira aipaturik: «[?] 1568.ean[?] orejoi 5 libra, 24 laranja, azukre 4 libra, 4 tartas reales de guinadas [gindak?], azkenbururako 6 x 12 batidillo, gereziak, 8 libra konfitura eta gereziak[?]».
|
|
|
Arrautza ugari kontsumitzen ziren, zortzi
|
pertsonako
familia bakoitzean berrogei dozena urteko kalkulatu dira (Manzanos Arreal, 1995). Esnea eta esnekiak ere ugari ziren, datu eskasak dauden arren, 1618ko ordenantza batzuetan baino ez.
|
|
|
Hala ere, XVIII.ean liburuen zabalpena ematen da Ilustrazioaren inguruan, eta horiekin batera sukaldaritzako liburuek tokia izango dute, baina ez da ahaztu behar hau gizartearen goi mailetan izango zela, batez ere; herri arruntak ez zuen dirurik izango liburu bat erosteko (irakurtzen zekienean ere). Informazioa sakabanatua dago, esan bezala; horren inguruan Gorrotxategik diosku, moja konbentuetara zihoanean informazio bila, talde txiki baten eginkizunak, eta, beraz, jakituria sekretua zirela(
|
pertsona
gutxi hauek galtzean, haiekin desagertuz beren ezagutzak); gauza bera gertatzen da benediktinoen likoreekin?
|
|
|
Denborarekin Sokonusko (praline eta kakaozko gantza) turroiaren arrakasta handitu zen. Roskoien kasuan, urtero
|
pertsonen
nahiak idazten ziren, tamainak nahien arabera egiteko. Gozoki asko egiten ziren:
|
|
|
Afrikan aspaldidanik tribu arteko esklabutza zegoen (leinu etsaiak zirelako, zorren ondorioz, delitu txikiengatik edota tribu nagusiarentzat
|
pertsona
ezatseginak zirelako). Afrikako leinuetako nagusientzat esklaboak edukitzea luxua zen, eta gehienak esklaboak saltzeko prest ziren, arma, oihal, edariak... eskuratzeko.
|
|
|
Hasierako kafeak gela latz bat izaten ziren, eta, bertan, gizonak elkartzen ziren. Laster, pentsamolde, ofizio edo ideia politiko berdineko
|
pertsonak
kafe zehatzetan elkartzeko joera hartu zuten, esate baterako: Londresen, eliz gizonak Covent Garden eko Cocoa Treen biltzen zirela dakigu, eta baita:
|
|
|
Bukatzeko, sarrera honetan ez dugu ahaztu nahi eskerrak ematea gustura lagundu ziguten hainbat
|
pertsonari
: batetik, eskerrak eman beharrean gaude Luis López Sosoagari, esan bezala, lana egin genuenean Gozogileen Kofradiako lehendakari zenari, eskaini zigun arretagatik eta adeitsuki utzi zigun liburuarengatik eta lana hasteko eman zizkigun ideiengatik.
|
|
|
Beraiekin batera ari dira Jaione Agirre, Xabier Alberdi, Idoia Arrieta, Karmele Artetxe, Jone Garcia, Jurgi Kintana, Patxi Lopez eta beste zenbait lagun.
|
Pertsona
aldaketa horiek, dena den, ez dute ekarri helburu aldaketarik, lan egiteko moduena baino, neurri batean, eta indar berrien metatzea une oro. Horren lekuko dugu dagoeneko bi libururen argitaratzea, Karlomagnoren ingurukoa (2001), eta euskal historiografiaren azken joerez kaleratutakoa (2002), edota arrakasta handiz antolatutako Historiagile Euskaldunen I. eta II. Topaketak, 2000 eta 2003 urteetan.
|
|
|
Hogeita hamar urte hauetan, beraz,
|
pertsona
ugari bildu da Historia Sailaren inguruan eta udako ikastaroek goi mailako kalitatea lortu dute urteen eta ahaleginen poderioz. Bada, ordea, oraindik, zer hobetu.
|
|
|
Bi izan ziren, ordea, ikastaro horrek erakutsitako ahuleziak; bata, sailaren behin behineko topagune izaera, bertan bildu zirenek ez zirelako gai izan lan-talde iraunkorra sortzeko. Alde horretatik, egokiagoa izango zen, Historia Ikastaroari buruz hitz egitea eta ez Historia Sailari buruz, baina ohiturak legea egiten duenez, Saila deitu zitzaien UEUko ikastaroak antolatzen zituzten
|
pertsona
edota taldeei eta hala jarraitu zitzaien deitzen. Kontuan izan behar da, egoera ulertzeko, UEUren baliabide urriek ez zutela aukera handirik ematen egitura sendoak sortzeko.
|
|
|
Hiru dira hutsunea azaltzeko argigarri zaizkigun arrazoiak. Alde batetik, sailaren barruan ikertzaileek hartutako pisua, ondorengo urteetan mantendu dena, irakaskuntza ertaineko irakasle eta bestelako
|
pertsonen
kaltetan. Baina ikerlarien kopurua beti txikia izan da.
|
|
|
Sailari egonkortasuna ematez gain, taldekideen arteko harreman eta adiskidetasunak
|
pertsonen arteko
txandatzea era egokian eta apurketarik gabe egitea ahalbideratu du, egitasmo koherentea osatuz, euskaraz lan egiteak suposatzen dituen mugak kontuan hartuz. Taldea Euskal Herrian euskaraz lan egiten duten historiagile guztiak UEUra hurbiltzen saiatu da, iritzi eta arlo desberdinetako ikerlari eta irakasleei ateak irekiz.
|
|
2004
|
|
|
|
Pertsona
kop.% pertsona kop.% Lehen sektorea....... 874 56' 6 307 7' 3 Bigarren sektorea.... 379 24' 0 2.812 67' 4 Hirugarren sektorea.
|
|
|
Pertsona kop.%
|
pertsona
kop.% Lehen sektorea....... 874 56' 6 307 7' 3 Bigarren sektorea.... 379 24' 0 2.812 67' 4 Hirugarren sektorea.
|
|
|
agian gertatu zaidan gauzarik garrantzitsuena izan zen, moldatu ninduen, gidatu ninduen, erakutsi egin zidan, lagundu ninduen eta desorekatu ninduen; edo beste hau: nire bizitza aldatu zuen eta gazte nintzela erakutsi zidan errealitate latz honek egin dezakeena,
|
pertsona
on eta inozenteak jasan dezakeena.
|
|
|
Bere argazkiak errealista eta artistikoak dira, baina berak ez zuen bere burua artistatzat jotzen.
|
Pertsona
sentimentalista zen eta giza-emozioz beteriko lan oso espresakorrak egin zituen. Jendea axola zitzaion batez ere eta hala esan zuen behin:
|
|
|
Jendea axola zitzaion batez ere eta hala esan zuen behin:
|
pertsonetan
zentratu behar naiz, pertsonetan bakarrik, bai ordaindu didatenetan eta baita ez didatenetan ere. Zerbait desberdina sortu zuen eta bere argazkiek pertsona baten aurpegian bizitza oso baten istorioa islatzea lortzen zuten.
|
|
|
Jendea axola zitzaion batez ere eta hala esan zuen behin: pertsonetan zentratu behar naiz,
|
pertsonetan
bakarrik, bai ordaindu didatenetan eta baita ez didatenetan ere. Zerbait desberdina sortu zuen eta bere argazkiek pertsona baten aurpegian bizitza oso baten istorioa islatzea lortzen zuten.
|
|
|
pertsonetan zentratu behar naiz, pertsonetan bakarrik, bai ordaindu didatenetan eta baita ez didatenetan ere. Zerbait desberdina sortu zuen eta bere argazkiek
|
pertsona
baten aurpegian bizitza oso baten istorioa islatzea lortzen zuten.
|
|
|
Hala ere, posible da AEBetan goseak kopuru handiago baten heriotzarekin zerikusia izatea. 1935ean hogei milioi
|
pertsonak
ondo elikatzeko beharrezko zena ez zuela kalkulatzen da. Horren eraginak ez ziren agerian gelditu 1940an beharrezko zerbitzu militarra ezarri arte, lehenengo errekluta taldetik erdia kanpoan gelditu baitzen osasun arazoak tarteko.
|
|
|
Argazkilari talde zabal hau baserritarren isolamendua islatzen saiatzen zen askotan, hauen arazoaren oinarria kontsideratzen baitzen isolamendua. Galdutzat emandako
|
pertsonen
erretratuak egin behar zituzten eta nahiz eta nekazari munduaren eskasiaz arduratu batez ere, honek beste maila sakonagoetara eramaten zituzten. Arraza diskriminazioen aztarnak jasotzea nahi zutela esplizituki dioen dokumenturik ez da aurkitu, baina bildumak gai honen inguruko irudi asko erakusten ditu, segidan ikus daitekeenez.
|
|
|
Berak erretratatutako dendetako apalak ikusirik auzoen beharrak zeintzuk ziren erakusten du. Nahiz eta
|
pertsonen
erretratuak ere egin, fama natura hilen irudien bidez lortu zuen: apalak, denden erakusleihoak, etxeetako hormak, etab.; aurretiko ikuspuntutik hartuta bizimodu bati buruzko collage esanguratsuak osatzen dituzte.
|
|
|
1979an uhartean zehar bidaiatzeko aukera eman zion beka bat lortu zuen, 1941ean ezagututako leku eta
|
pertsonak
berriro erretratatu ahal izan zituelarik. Bidaia honen emaitzak 1987an Buenos Aires en antolatu zen Kontrasteak erakusketa eta Nire Puerto Rico liburua izan ziren.
|
|
|
12Eduki hauek guztiak in 2003.01.16ko BOPV EHAA, 10 zenb., 619 orr. 13Hor egokia izan liteke oroitaraztea, historia ikasleen errealitatearekin lotura gabeko disziplina dela pentsa ez dadin,
|
pertsona
guztiek lantzen dugula iragana: txikitako argazkiak gordetzea, urteak ospatzea, lagunekin izandako une onak (edo txarrak) gogoratzea... hori dena historia lantzea da.
|
|
|
Baina horrez gain, beste hainbat arduren artean, ikastoletan irakasle gisa ere eskarmentu zabala zuen. Beraz
|
pertsona
aproposa zen bai bere maila akademikoagatik zein hezkuntza arloko bere esperientziagatik gisa honetako curriculum proposamen bat aurkezteko. Lastima heriotza ustekabekoak eraman berri duela, oraindik aski gazte eta anitz eman zezakeenean.
|
|
|
Zeren, hezkuntzak halako helburu adoktrinatzaileak izan dituenean ere (adibidez eta oso nabarmen Francoren Espainian) arrakasta aski mugatua izan du (bestela egun ez legoke espainiar estatuan euskal, katalan edo galiziar nazionalistarik, baizik herritar oro espainolista, katoliko eta inperialista litzateke, akaso hein batez halaxe dena, baina ez ziurrenik ikasitako historiagatik soilik). Irudipena dut historiak transmiti ditzakeen balio nazionalekin larritzen diren gehienak behinola ikasle on xamarrak izandako eta lanbide liberaletan segitzen duten
|
pertsonak
direla(. Sagunto y Numancia, Isabel y Fernando, ahaztu ez dituztenak eta egun hori berori edo horren kontra. Orreaga eta Arrigorriaga, Antso IIIa eta Sabino Arana?
|
|
|
Eta egia da jarrerak eta balioak (ez soilik historia ikasgaian baizik beste edozeinetan ere), zuzeneko enuntziatu formaletan baino gehiago, eduki konkretuetan joan ohi direla inplizitu. Eta inplizitu joate hau ez da izaten derrigor ezkutatu nahi baten ondorio, baizik, jakinda edo jakin gabe,
|
pertsonek
proposatzen ditugun diskurtso guztiek balio ideologiko eta moral batzuk izatearen ondorio, ez baitago neutrala den ezer. Kontua beraz, transmititzen diren balio horiez kontziente izatea da, behin balio horiek zein diren jakinik horiek onartu eta argi aitortzeko, ala, bestela, balio desegokiak iritziz gero, zuzentzeko.
|
|
|
Hola bada, historialariaren ikuspegiaren arabera, iraganeko gertaeren interpretazio oso desberdinak sor daitezke, batzuk ideologikoki oso markatuak beste batzuk ez hainbeste. Adibidez, batzuek Espainiaren historiatik ondorioztatuko dute Espainia beti egon dela batuta, oso katolikoa izan dela, inperiala etab. Beste batzuk batuta egon dela, baina esentzialki liberala izan dela, aurrerakoia, etab. Beste batzuk Espainia beti egon dela zatituta, esentzialki plurala izan dela, etab. Eta hola
|
pertsona
adina irakurketa egin daitezke. Baina, irakurketa pertsonalak egiteaz gain posible da ere norbere kezka ideologikoak historiaren bidez ebazteko tentazioa saihestea.
|
|
|
Ez noa erantzun erabatekorik bilatzera, ez baitut uste hitz horrek (ez beste ezeinek) esanahi esentzial eta definitiborik duenik. Dudarik gabe
|
pertsona
bakoitzak euskal subjektuaren inguruko bere pertzepzio partikularra izango du, baina halako ikuspegi pertsonalek ez dute denontzat balio. Beraz erantzun zabalagoak behar dira.
|
|
|
Adibidez euskaldun hitzak printzipioz, euskaradun?
|
pertsonei
egiten badie ere erreferentzia, hedaduraz zazpi probintzietako biztanle guztietara zabal daiteke (are arrazoi handiagoz non sarri ezinezkoa den iraganeko pertsonen hizkuntza zein zen jakitea, eta beraz zentzu gutxi luke irizpide linguistiko zurrun baten arabera mugatzeak ikergaia). Halaber, euskal lurraldetasun erreferentea zazpi probintziak badira ere, ez da ahaztu behar iraganean mugak ez zirela beti berdinak izan eta beraz malgutasunez ulertu behar direla.
|
|
|
Adibidez euskaldun hitzak printzipioz, euskaradun? pertsonei egiten badie ere erreferentzia, hedaduraz zazpi probintzietako biztanle guztietara zabal daiteke (are arrazoi handiagoz non sarri ezinezkoa den iraganeko
|
pertsonen
hizkuntza zein zen jakitea, eta beraz zentzu gutxi luke irizpide linguistiko zurrun baten arabera mugatzeak ikergaia). Halaber, euskal lurraldetasun erreferentea zazpi probintziak badira ere, ez da ahaztu behar iraganean mugak ez zirela beti berdinak izan eta beraz malgutasunez ulertu behar direla.
|
|
|
Eskuindar handikiek, etxe eta lur askoren jabeak zirenez, eskuindarrei bozkatzera behartzen zituzten batez ere alokairuan zeudenak, bestela kalera bidaliko zituztela erraten baitzieten. Bozkatzeko orduan,
|
pertsona
batzuk botoa erakustera behartzen zituzten, eta baita euren alderdiari bozkatzera behartu ere.
|
|
|
Langile behartuak, Tomas Sanchez Berrocalek 21 urte zituen hil zutenean27, baita Lino Etxeberria Larrain28 eta Nicasio Zaldain Jaimerena29 amaiurtarrek ere. Iruritan ere langile behartuen hilketa gehiago egon ziren, baina hilketa hauek, erregistroan ez dira agertzen, (seguruenik
|
pertsona
gehiago hilko zituzten baina ezin da jakin). Presoek bertako biztanleekin harremanak zituzten. Hauek, lan baldintza txarretan aritzen ziren, eta janari gutxi ematen zieten elikatzeko.
|
|
|
Baztan, muga ondoan dagoenez, kontrabando lekua da dudarik gabe. Gerraosteko urte gogor haietan, muga ondora
|
pertsona
asko etortzen ziren muga zeharkatzeko laguntza eske. Gerra amaitua ez zegoen garaian, laguntza hau antolaketarik gabe egiten zen, baina denborarekin, EAJ alderdiak sare antolatu bat sortu zuen.
|
|
|
Sare hauek alderdien barrualdeko mezuak eramateko ere balio izaten zuten, informazio garrantzitsua bertatik pasatuz. Baztandar hauen mugalari lanari esker
|
pertsona
askok bizitzea lortu zuten.
|
|
|
Amaiurren, Nafarroako konkista garaian, gaztelu bat egona zen, eta gaztelu honetan, gaztelarren aurkako azken erresistentzia burutu zuten nafarrek1 Gertaera honen omenez eta Nafarroaren independentziaz oroitzeko, gaztelua zegoen tokian marmolezko obelisko bat jarri zuten, Julio Altadill en proposamenez. 1920ko uztailaren 22an, bertan laurehun
|
pertsona
inguru bildu ziren eta solemnitate osoz lehenengo harria jarri zuten. Bere hitzaldian Oroz jaunak zera erran zuen:
|
|
|
Guardia zibilak patruilak antolatzen zituen mugaren defentsarako eta kontrabandista eta iheslariak harrapatzeko. Mugan bizi ziren
|
pertsonen
zerrendak egin zituzten. Bertatik ibiltzeko salvoconductoa behar zen.
|
|
|
Resistance, Rebelion and Jazz. Jende ez oso arrunta, eresistentzia, altxamendua eta jazza? liburuak, gizadiaren zati handiena osatzen duten
|
pertsona
anonimo eta historiarentzat oinarrizkoak izan direnak ditu protagonista. Indibiduo bakar bezala agian ez, baina era kolektibo batean, kultura eta historiaren ibilbidea aldatu dute, XX. mendetik hasita batik bat.
|
|
|
Amerikaren konkista eta kolonizatzearen eragina ez dagokie
|
pertsona
bakan batzuei eta urre edota zilarrari soilik.
|
|
|
Hitler boterera iritsitakoan, juduen kontrako kanpainek gora egin zuten. 1933an, Administrazio Publiko Profesionala egokitzeko legearen arabera,
|
pertsona
ez arioak eta sasi arioak euren lanpostuetatik egozteko agindu zuen diktadoreak. Goi mailako zientzialarien artean, erlijio ezberdintasunen gainetik, begirunezko harremana zegoen.
|
|
|
Einsteinek, Alemania hartzen ari zen itxurarekin nazkaturik, erbestera jo zuen. Gertatzen ari zenaren errudun Alemaniako gizartearen serbilismoa egin zuen Einstenek, azken batean alemanen epelkeriak Hitler bezalako
|
pertsona
doilorrei boterearen ateak ireki zizkien.
|
|
|
Era berean, ez zuen sionismoa gaizki ikusten, baina ez zen fanatiko itsu bat ere. Haber, berriz,
|
pertsona
iluna izan zen. Aberriari zion errespetuagatik bere erlijioa ukatzera eta gas toxikoarekin esperimentatzera iritsi zen (Lehen Mundu Gerran hildako ugari eragin zituen gasak, eta agintariek horregatik zoriondu zuten Haber).
|
|
|
batzuek zein besteek garbiketa etnikoa bultzatzen zuten. Adierazpen horiek biziki mindu zituen Israelgo ordezkariak, eta bisita haren ostean Saramago hain
|
pertsona
jakintsua ez zaiela iruditzen esan zuten. Une honetan, etsai bat gehiago kontsideratzen dute.
|
|
|
Berak zinez uste zuen Israel palestinarren borondate onaren emaitza zela. Hau da, arabiarrek euren lurrak kolonoen esku uztea adostu zutela, baina nola historikoki erakutsi duten
|
pertsona
aldrebes eta fedegabeak direla, eta israeldarren lorpenen inbidia dutenez, bada orain lur horiek bueltan jasotzea erreklamatzen dutela.
|
|
|
Israelera bueltan, publikoki Palestinako herriari elkartasuna adierazi, eta gatazka konpontzeko elkarrizketa biderik egokiena zela adierazi zuen. Hortik aurrera jaso zuen presio eta mehatxuen eraginez (bere
|
pertsona
zein familiaren kontrakoak), erbestera jo zuen. Alde egin aurretik, hainbat lankidek eta lagunek bere iritziekin ados zeudela esan zioten, baina publikoki agertzeari uko egin zioten horrek ekar ziezaiekeen arazoen beldur baitziren.
|
|
2005
|
|
|
Gizarteko sektore ezberdinetako
|
pertsonak
elkartu zituzten manifestazio eta greba ugari egon ziren; Euskal Herrian eta Katalunian, indar polizialekin enfrentamendu oso bortitzak gertatu ziren. ETAko militanteak ziren euskaldun batzuen kontrako Burgoseko epaiketa hasi zenean, adibidez, Espainia osotik zabaldu ziren protestak.
|
|
|
Milaka
|
pertsonek
beldurra izateari utzi zioten eta erregimenaren kontra zeudela publikoki erakusten hasi ziren. Militante sozialistak eta komunistak, kristau progresistak, ikasleak, etab. bultzada handiko mugimenduen protagonsitak izan ziren Francoren diktaduraren azken bi urteetan.
|
|
|
Emakumeen begi bistakoa izan zen, batez ere ikasle eta langileen kasuan. Errepresioak jarraitu egin zuen, frankismoaren kontra borrokatzen zuten
|
pertsona
askoren atxiloketak gertatu zirelarik:
|
|
|
Aun aquellas que cometen el pecado a solas, en la propia
|
persona
, gastan muchas y valiosas energías, y si persisten mucho tiempo en ese vicio, también se cierne sobre ellas el peligro de que se turbe su sistema nervioso. [...] Medítalo bien:
|
|
|
–Los novios y, sobre todo, las novias preguntan con frecuencia si les está permitido besarse en la boca[...] Sin duda, pueden existir casos en que el beso en la boca, ligero y no prolongado, no provocará directamente la emoción carnal, y siendo así, no constituirá falta grave. Pero, aún en estas circunstancias, una
|
persona
discreta aconsejará evitarlos. El beso en los labios, por ser en ellos más vivo el sentido del tacto, es un beso embriagador y que, muy a menudo, invita a otras intimidades, y éstas inevitablemente carnales.
|
|
|
Hurrengo kapituluan, hilarriei buruzkoan, Untermann ek (1987)
|
pertsona
izen bezala sailkatutakoen aurrean, Roman del Cerro-k gaztelaniarako itzulpen esoterikoak nahiago ditu, adib. Benassal Ieko inskripzioak zera omen dio: SAKARBETA/ N: ÜI, edo, descansa en la pira (funeraria).
|
|
|
Honen aurrean Untermann daukagu. Berak elementu biak autonomoak diren
|
pertsona
izentzat (NNP) 62 hartzen ditu (Untermann, 1987: 304).
|
|
|
III. Gainera Gomez Moreno-k bere lanerako hainbat material erabili zituen bitartean, txanpon elebidunak, Askoli ko Brontzean agertutako
|
pertsona
izenak eta Alcoi-ko beruna,... Bergua k, Azaila ko ustezko elebiduneko bi hitzekin nahikoa dauka signarioaren sistema osoa zein den ebazteko.
|
|
|
Lehena: Itzulpenetan ez da
|
pertsona
izenik agertzen. Bigarrena:
|
|
|
batetik goiko aldean eta lerro bihurretan iberierazko grafito luzea legoke, bestetik beheko aldean irudi neolitiko bat, gizakiak zein animaliak eskema berean, eta azkenik erdialdean baina eskumarantz, irudizko eskemari gainjarrita, latinezko inskripzioa. Antza denez (Zamanillo ren ustez), testua berdina da, momentu berean
|
pertsona
berak egina, baina hizkuntza ezberdinetan. Horren adibide da testuotan agertzen diren hitz komunak Enden eta Tamaric biak pertsona izena direla, bata iberieraz eta bestea latinez.
|
|
|
Antza denez (Zamanillo ren ustez), testua berdina da, momentu berean pertsona berak egina, baina hizkuntza ezberdinetan. Horren adibide da testuotan agertzen diren hitz komunak Enden eta Tamaric biak
|
pertsona
izena direla, bata iberieraz eta bestea latinez. Guk bien arteko parekotasunik ikusten ez dugun arren, baina suposatuz ere badagoela, noraino dira baliokideak testu biak, baldin eta latinezko testua iberierazko grafitti sakabanatuei gainjartzen bazaio?
|
|
|
6 Proposamen zoro eta zentzugabekoena euskara tarteko dagoela J. M. Ribero Meneses ek egin du (hain da proposamen burugabea ezen ez diodala oin ohar hau baino eskainiko lan honetan). Berak Europaren populatzea duela 40.000 bat urte, Ebro ibaiaren iturburuetan bizi ziren
|
pertsonak
egin zutela defendatzen du. Ebro ibaiaren lehengo izenak Ibero eta Tartesos ziren, noski euskal etimologia jatorrak dituztenak,, la evidencia de que Tartesos o más atrás Zarzasos= Zarzaros= Zartasos, es un nombre basko?
|
|
|
Azkenik aipatu behar da euskararekin harremana frogatua duen proposamen bakarra akitanierarena dela. Duela 2.000 urteko hizkuntza honen aztarnak Akitaniako (Frantziaren hego mendebaldeko) latindar inskripzioetan jaso dira, non 400 bat
|
pertsona
izen eta 70 teonimo dokumentatu baitiren. Jadanik Luchaire (1877) bere garaian bien arteko lotura estuaz jabetu zen, baina Mitxelenaren (1954), eta batez ere beranduagokoak diren Gorrotxategiren lanak (1984) bi hizkuntzen arteko ahaidetza frogatu dute.
|
|
|
Halaber Gorrotxategiren lanak zehatz ezarritako akitaniar stock onomastikoa (1984), Hego Euskal Herrian aurkitutako zenbait izenekin bat dator, hala nola, Abisunhari, Dusanharis, Edsuri, Naru[/] eni, Narhungesi, Serhuhoris, Ummesahar, eta] eihar
|
pertsona
izenak, eta Errensae, Larrahi, Losae, Loxae eta Selatse jainko jainkosa izenak. Bestalde badaude ere jatorriz iberierazko izenak direnak baina
|
|
|
Beraz, ez dut esaten noiz, baina printzipioz biolentziak legitimoa izan behar du estatuaren kontra ere.
|
Pertsona
delako lehenengo eta ez estatua. Gutxienez teorian, estaturen kontrako biolentziak legitimoa izan behar du.
|
|
|
–
|
Pertsonak
naturaz elementu biolentoak izaki, nork mugatuko dizkigu bortizkerien erabilpenak?
|
|
|
Moralaren fundamentua erabaki bat dela nik esaten dut bai, erabaki bat da hau: nik zu lehenengo
|
pertsonatzat
hartuko zaitut ala morroitzat hartuko zaitut. Nik pertsona bezala ondorio batzuk atera behar ditut:
|
|
|
nik zu lehenengo pertsonatzat hartuko zaitut ala morroitzat hartuko zaitut. Nik
|
pertsona
bezala ondorio batzuk atera behar ditut: errespetuarena?
|
|
|
esklabotzat hartzen bazaitut ahal dudan guztia egingo dut zu esplotatzeko eta txerrikeriak egiteko. Bigarren, nik zu
|
pertsonatzat
bakarrik ez, hartu zaitzaket nire herritar edo herrikidetzat eta orduan proiektu bat egiteko asmoa izan genezake biok: zergatik ez dugu honela eta honela antolatzen gure komunitatea?
|
|
|
beraz ari gara ja moral bat egiten. Nik ordea pentsatzen bazaitut zu zarela
|
pertsona
bat bai baina nire lehiakidea, konpetentzia daukazu, nik daukat denda bat eta zuk beste bat eta niri kalte egiten didazu, beste moral bat egingo dugu.
|
|
|
–Orduan esaten duzu horrek nire lagun hauek inexistentetzat ematen ditu, hori ondo dago ze horiek ez dira
|
pertsonak
nonbait. Horiek ez daukate eskubiderik eta beraz horiek ez ditugu kontatu ere egiten ezta.
|
|
|
Eta egia esan, inoiz ez da jarri iraultza honen legitimazioa serioki kolokan. Beraz, protagonista honen paper psikologikoa edo perfil psikologikoa munduaz arduratzen den
|
pertsona
batena litzateke. Baina, zer pentsatuko luke, edo zein izango litzateke pertsonai honen erantzuna, jakingo balu iraultza horretan zenbat pertsona hil ziren?.
|
|
|
Beraz, protagonista honen paper psikologikoa edo perfil psikologikoa munduaz arduratzen den pertsona batena litzateke. Baina, zer pentsatuko luke, edo zein izango litzateke pertsonai honen erantzuna, jakingo balu iraultza horretan zenbat
|
pertsona
hil ziren?. Ez nuke ikerketa lan hau bide periodistiko filosofikoetatik eraman nahi; baina gogoeta eten bat besterik izatea, besterik ez dut nahi.
|
|
|
–Hirugarren
|
pertsona
erabiltzen duzu Miranderen kasuan, bere azalean zaudela ematen du.
|
|
|
Dena dela susma daiteke Revista ren arrakasta ez zela zuzendaritzak adierazten zuena bestekoa. Kolaboratzaile aktibo gisa iragartzen ziren
|
pertsona
guztiek aldizkarian parte ez hartzeak adierazgarria dirudi. Tiradaren gaineko daturik ere ez dugu, baina Ateneoko kideak, gainerako harpidedunak, eta Espainiako elkartrukeen kopuruak present izanez, gutxienez 500 aleko tirada suposa dezakegu.
|
|
|
Antonio Rodriguez-en bi saiakeratan, optimismo handiagoarekin, gizakien patua zen aztergai. Garaiko ideia aurrerazaleen ildoan,
|
pertsona
, izadian pribilegitu izanik, mineral, landare eta animalien gainetik jalgi beharra defendatzen zuen norbere jakintza ere gora jasoz. Gizakien alde ilun eta suntsitzaileaz kontziente, Rodriguez-ek gizateria osoaren elkartasunean zekusan etorkizuna, nazio, herri eta tribuen gainetik aldarrikatuz.
|
|
|
Hamar ez dira propioki harpidedunak Ateneoko kideak baino, eta seguru asko ezagunak zirelako ipini zituen Herranek (Sotero Manteli, Ramon Ortiz de Zárate, e. a.). Izen guztiak hartuz, honako lanbideak dagozkie: jabeak («propietarios» 24
|
pertsona
), merkatariak (8), legegizonak (8), katedradunak (7), fabrikanteak (3), idazleak (3), enplegatuak (3), militarrak (3), farmazilariak (2), apezak (2), bankariak (2), zurginak (2), irakasleak (2), liburudendaria (1), politikoa (1), tipografoa (1), «fondista» (1), tren geltokiko burua (1), lizentziatua (1), pintatzailea (1), hileapaintzailea (1), jostuna (1), argazkilaria (1), bolboragilea (1) eta... Euren artean andrazkoak hiru dira (bi jabe eta merkatari bat).
|
|
|
Ez dakigu zerrenda hau
|
pertsona
aukeratuz osatu zen (jabeei, adibidez, pisu erreala baino handiago emanez), ala euren lanbideaz kezkatu gabe denetariko harpidedunak ipini ziren. Litekeenagoa da bigarren aukera hori, zerrendan inolako ordena gabe tartekatzen baitira izen eta lanbide desberdinak.
|
|
|
Batera nahiz bestera izan, Gasteizko irakurlegoaren ezaugarri orokor batzuk erraz ikus daitezke: goi klaseetako kide dexente (jabeak, merkatariak,...), klase ertainekoak ere ugari (negozio txikietakoak eta lanbide liberalak), maila apalagoko
|
pertsona
gutxiago (enplegatuak, e. a.).
|
|
|
Zehazki herri hauei dagozkien aipuak agertu zaizkigu: Euskal Herrian Bilbo (bost
|
pertsona
desberdin), Oñati (bi pertsona), Donostia, Tolosa, Gernika, Labastida, Portugalete (bertako La Union elkartea); Espainian zehar Valle de Santa Lucia, Bartzelona, Lleida, Girona, Santiago, Lugo, Soria, Salamanca, Sto. Domingo de la Calzada, Leon, Malaga, Jaen, Murtzia, Villaviciosa, Sevilla, Granada eta Kanarietako bana.65
|
|
|
Zehazki herri hauei dagozkien aipuak agertu zaizkigu: Euskal Herrian Bilbo (bost pertsona desberdin), Oñati (bi
|
pertsona
), Donostia, Tolosa, Gernika, Labastida, Portugalete (bertako La Union elkartea); Espainian zehar Valle de Santa Lucia, Bartzelona, Lleida, Girona, Santiago, Lugo, Soria, Salamanca, Sto. Domingo de la Calzada, Leon, Malaga, Jaen, Murtzia, Villaviciosa, Sevilla, Granada eta Kanarietako bana.65
|
|
|
Bera zen zuzendaria eta erredaktorea. Plantilan ez zegoen kazetari profesionalik ezta
|
pertsona
liberaturik. Idazten zutenak kolaboratzaile libreak ziren.
|
|
|
1879 urterako aldizkariaren iragarpenean, Revista de las Provincias Euskaras ek, Hego Euskal Herriko hainbat
|
pertsona
ezagun aipatzen zituen bere kolaboratzaile moduan:
|
|
|
Baina pentsa daiteke besteak beste euskal idazleei lehentasuna eman nahi zitzaiela: jada ikusi dugu aldizkariak agertzen zituen kolaboratzaileen zerrendetan (baita Madrilgo aldikoan ere) soilik Euskal Herriko
|
pertsonak
iragartzen zirela. Argi dago ordea, 1880tik, asmo hori gurari soil zela, espainiar kolaboratzaile gehiago baitzegoen euskal herritarrak baino.
|
|
|
Truebak, mende bat lehenagoko bizkaitar baten biografia ematen du. Eta Euskal Herrikoak ez diren
|
pertsona
berriki zenduen aipuak ere aurkitzen dira: Hartzenbusch espainiar idazlearena eta M Pérez Baerla zaragozarrarena konkretuki.
|
|
|
Aipa dezagun gaztelaniazko testuetan garaiko ortografia gorde dugula.
|
Pertsona
izenen kasuan, euskal deiturei idazkera eguneratu diegu (Soraluce > Soraluze kasu, baina etimologizatu gabe, hots, Alzola eta ez Altzola) 7 Erabiliko dugun laburdura bakarra, RPE= Revista de las Provincias Euskaras da. Era berean, soilik Revista esatean, aldizkari honetaz ariko gara.
|
|
|
Gasteizko elkarte horren inguruan mugitzen ziren
|
pertsona
batzuk ez bide zeuden oso pozik foru abolizioarekin11 Testuinguru horretan, Ateneoko kultur jardunen baitan baina bertako kide askoren kezka «euskaroek» eraginda, agertuko zen Revista de las Provincias Euskaras.
|
|
2006
|
|
|
|
pertsona
gomendatzeko zalantzarik ere ez zuen eduki Hunoldok. Erregeak, baina, berehala bidali zion mezu bat hari, iheslaria entrega ziezaiola aginduz, eta guzti hori, agindutakoa betetzen ez bazuen Baskoniaren kontra militarki arituko zela mehatxatuz, eta desobedientzia hori amaitzen ez zen bitartean ez zuela etsiko gehituz.
|
|
|
lurraldea kontrolatzeko egiturak ahulak ziren (funtzionario asko behar ziren eta hori lortzea ez zen hain erraza). Baina, buruzagi militarrek botere handia zuten eta buruzagi militarrek bertako biztanleekin (eliteko
|
pertsona
batzuk) zituzten harreman pertsonaletan oinarritu ziren. Instituzionalizazioa Zesarrekin hasi zen, baina, batez ere, Augustok gauzatu zuen.
|
|
|
Vadiniar epigrafeetan oinarritu ziren; izan ere,
|
pertsonak
izendatzeko era berezi bat zuten, adibidez:
|
|
|
Historia Compostelanaren autoreei dagokionean, gai oso eztabaidatua izan dela esan beharra dago; hala ere, idazleak Gelmirezen oso hurbileko
|
pertsonak
izan zirela defendatzerakoan bat egiten dute ikertzaile guztiek. Gainera, gai hau aztertzen jardun duten gehinek hiru autore onartzen dituzte:
|
|
|
Gran discordia surgió en este tiempo entre D. Pedro de Velasco, conde de Haro, y D. Pedro Manrique, conde de Treviño, cuyas causas, no poco graves, tuvieron origen aquí como en las demás partes del reino, en la maldad del Rey, pues desde el principio del mundo, en ninguna historia ni documento se lee haber existido jamás
|
persona
tan ambiciosa de las honras como D. Enrique amigo de su propia ignominia; que así en su reino como fuera de él érale grata la abyección y complacíase en el abatimiento del trono. Los avaros magnates, conocedores de esta su condición, esforzábanse por irle menoscabando en provecho propio la amplitud de sus dominios, y él no oponía la menor resistencia a sus codiciosas miras.
|
|
|
Marchó a Bilbao con caballeria nunca vista en tan áridos y estrechos lugares y al pasar junto a la playa comenzó a caracolear y escaramucear a la usanza africana o morisca, con gran disgusto de aquellos vizcaínos que aún le sintieron más amargo al descubrir la soberbia faz de la tirania en la
|
persona
del Conde, el cual desterraba a su capricho a los nobles varones, atropellando sus leyes y abusando de la potestad real de que por ellas creían antes estar exentos. Bramaba de ira aquella gente fiera, no acostumbrada al yugo de la servidumbre, y volvía en derredor los ojos en demanda de asistencia; mas hallaba grave obstáculo para conseguirlo en sus antiguas disensiones, que agravaban extraordinariamente los males.
|
|
|
Judeako aberatsak lurren edo artaldeen jabeak izaten ziren. Hala ere, judeako
|
pertsona
normalak, diru kontuei begiratuz, nekazariak edo artisau txikiak (zapatagina, arotza, zurgina...) izaten ziren.
|
|
|
DCCLXLV. Eran (757), Alfontsoren heriotzaren ondotik, tronuan bere seme Fruelak jarraitu zion. Borondate gogorreko
|
pertsona
izan zen hau. Garaipen asko lortu zituen.
|
|
|
Ikusirik jaunen nagusikeriak ez zuela ekarri ordainketa derrigortuaren tasaren igoera, lapurretak eta
|
pertsonen aurkako
indarkeria baizik, Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko nekazariak eta hiribildu eta hirietako jende xeheak askotan jazarri ziren jaunen kontra, noiz gogorrago, noiz arinago, eta orokorrean beren helburuak bete zituzten, lortu baitzuten jaunek ekonomiaren beheraldia bitartean ezarri zizkieten betebehar astunenetatik itzurtzea eta ahaide nagusiak, azkenean, garaitzea. Hiribilduetako udalak kontrolatzeko lehian ari ziren talde oligarkikoek lortu zuten gailentzea ez bakarrik ahaide nagusiei, baita herri xeheari ere.
|
|
|
Barbaro eta erromatarren arteko gerretan erromatarrak barbaroak deskribatzen zituzten
|
pertsona
ikaragarri eta erraldoi bezala. Erromatarren aburuz, ezkutatuta, leku ilunetan (basoak adibidez) eta ordena gabe borrokatzen zuten.
|
|
2007
|
|
|
Belzte zuzeneko kolodioi paperek (Collodion Printing out Papers) kolodioizko emultsioa zuten. 1851 urtean Frederick Scott Archer izan zen teknika hau argazkigintzan aplikatu zuen lehenengo
|
pertsona
. Kolodioia piroxilina (zelulosa nitratoa), alkohol eta eter nahasketa batean disolbaturik sortutako substantzia biskosoa zen.
|
|
|
Lehenengo kolodioi paperak eskala handian oso distiratsuak egin ziren, garaiko gustuaren arabera.
|
Pertsona
batek leundu egin zezakeen RC paper modernoen antza hartuz. Kolodioiak ez zuen ura xurgatzen ezta handitu ere hezetasun egoeran.
|
|
2008
|
|
|
antolatu zuen basearen inguruan misilei sartzen ez uzteko. 1983an izan zuen kanpaina honek goreneko unea, 14 mila
|
pertsona
batu baitziren giza kate erraldoia eratuz.
|
|
|
Ez genuke atal hau amaitu nahi Thompson en aipu bat esan gabe, jakinik ere, gure lana bere aipuz josita dagoela. Esanguratsua iruditzen zaizkigu, iruditu ere, Thompson en hitzok, batez ere bake mugimenduan erabat murgildutako
|
pertsona
baten ahotik datozelako, eta orain arte bildutako ideien eta gogoeten nolabaiteko laburpena delako.
|
|
|
Esan dugunez, mugimendu bakezalea, oposizioko mugimendua? izan zen Europa Mendebaldeko hainbat herritan, hau da, indarrean zegoen gobernu kontserbadorearen aurka zeuden hainbat eta hainbat
|
pertsonen
bilgunea izan zen. Helburu konkretuak lagundu zuen horretan, baita haien aldarria, bakea?
|