|
2000
|
|
|
Hori oso osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik ere euskaratze
|
lan
horretan, batez ere, euskaratze hori egungo euskal irakurleari modurik hurbilenean eskaintzeko orduan. Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan.
|
|
|
Portalisen atariko hitzaldi hori euskaratzea
|
lan
nekeza dela ezin aitzi... ondo egin nahi izanez gero. Garai baten isla dira horren pentsamendua eta horren esanak, Frantziako Iraultzak une jakin batean asmatu zuen hizkera berriaren adierazle.
|
|
|
zuhurtzia eta moderazioa. Legelari praktikoak ditugu laurok, urte askotako jarduera neketsuaren ostean Bonapartek
|
lan
horretarako bereziki deituak. Euretariko batzuk Herri Batzarretako ordezkariak eta hautetsiak ziren.
|
|
|
Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti
|
lan
eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Onuragarri iruditu zaigu gure
|
lanak
atariko liburu batez hastea: Zuzenbidea eta legeak orokorrean.
|
|
|
Horri erantzun zaio arriskutsua dela bihotza nahikeria eta aldakerietara uztea, norberak ere etxeko lorrak jasan egiten dituela; arean bere, halakoak aurreikusteko
|
lana
egiten dela, dibortziorako ahalmena ez dagoenean; ez dago jada senarraren aginpiderik, ez gurasoenik ezta etxeko gobernurik ere, ahalmen hori onartzen den guztietan; banantzeak arindu egiten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakrat...
|
|
|
Erakunde horietarako jarri dugun egitasmoak, beteko al du gure helburua? Barkamena galdatzen dugu gure
|
lan
xumeentzako, horien atzetik izan ditugun gogo gorabeherak. Gure egitekoan jarri diren itxaropen zintzoen azpian gelditu gara, zalantzarik gabe.
|
|
|
Eta burgesia horrek asmaturiko zuzenbidea, nonbait, euskarak irentsi eta bereganatu ezina begien bistakoa. Horren karian, arazo ugari euskaratze
|
lanean
.
|
|
|
Hortaz, Kode Zibilaren idatzaldiak antzeman du herriak agintaritzarik gorenean jarri duen heroiaren gogoa. Horren asmoa edonon da eragingarri, eta herriaren alde egingo du hark ere beti
|
lan
eta trabailu, gure zoriontasunerako zerbait egiteko dueino.
|
|
|
Alabaina, zer nolako
|
lana
legeria zibila idaztea herri handi batentzat! Egiteko hori giza indarretatik gaindi legoke, herri horri erakunde berri berriak eman eta bazter eta ahazturik utziko balitz, besteak beste, herri hori, herri zibilizatuen artean, lehendabizikoa dela.
|
|
|
Brumaireren 18ko horren ostean, herriaren ahotsak aginpide eratuko egoera desberdinetan jarri dituen norbanakoek
|
lan
horretarako batzorde bereizia osatu dute. Aspaldiko lan hori lantzean lantzean eten eta berrartua izan da.
|
|
|
Brumaireren 18ko horren ostean, herriaren ahotsak aginpide eratuko egoera desberdinetan jarri dituen norbanakoek lan horretarako batzorde bereizia osatu dute. Aspaldiko
|
lan
hori lantzean lantzean eten eta berrartua izan da. Hortaz, batzorde horren lan onuragarriek gureak zuzendu eta laburtu dituzte.
|
|
|
Aspaldiko lan hori lantzean lantzean eten eta berrartua izan da. Hortaz, batzorde horren
|
lan
onuragarriek gureak zuzendu eta laburtu dituzte.
|
|
|
Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik hartzen; beti
|
lanean
dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek modu desberdinean baldintzaturik, berez sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio berriren bat.
|
|
|
Onuragarri iruditu zaigu gure
|
lanak
atariko liburu batez hastea: Zuzenbidea eta legeak orokorrean.
|
|
|
Legeei dagokie, gai bakoitzean, oinarrizko arauak eta molde berezkoak finkatzea. Aplikazio kontuak, kautela osatzaile eta erantsiak, objektu iragankorrak edo aldakorrak, berba batez, aginpidearen jarduneko ikuskatze
|
lana
eskatzen duten horiek, botere arauemaile edo sortzailearenak baino, araudien eskukoak dira. Araudiak magistratuaren egintzak dira eta legeak, subiranotasunarenak.
|
|
|
Neurathek maneiatzen zituen elementu instrumentalista eta konbentzionalistak ez ziren batere berriak berarentzat. Jadanik Zirkuluaren aldez aurretik argitaraturiko
|
lanetan
aurkeztu zituen, beti bere pentsamenduan ardatza zenaren eraginpean, alegia, sasirrazionalismoaren aurkako kritikan. Horrela," Zur Theorie der Sozialwissenschaften" [Gizarte zientzien teoriari buruz] artikuluan123, Neurathek zientzi batasunaren ideia, harrezkero Vienako Zirkuluaren ezaugarria, aurreratu zuen.
|
|
|
Zentzu honetan,
|
lan
teoriko orokorrak, lehen urrats batean, zientzialari askotarikoen elkarlana eskatzen zuen. Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen.
|
|
|
Zentzu honetan, lan teoriko orokorrak, lehen urrats batean, zientzialari askotarikoen elkarlana eskatzen zuen. Helburua, jakina,
|
lan
espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen. Zientziaren esparruan lanaren banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko bide bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen.
|
|
|
Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen. Zientziaren esparruan
|
lanaren
banaketa produktibo eta razionala ahalbidetzeko bide bakarra zientziaren batasun teorikoa zen —zientzialarien arteko elkarlanari esker soilik lor zitekeena— Maxima pragmatikoak, beraz, teoriari ematen zitzaion pisu bera praktikari ere ematea exijitzen zuen. Zientzia ulertzeko zientzi jarduera ulertu behar zen, teoria eta praktika ez baitira banagarriak, biak beti historian kokatu behar baititugu.
|
|
|
49 Jakina, hau guztia bere
|
lanetan
ikus daiteke, Der Raum etik hasita (1922), 1970ean mexikar filosofoekin izandako eztabaidak arte. Euskaraz, espainolez edo frantsesez ez dago oraindik libururik Carnapen lan eta bizitza osoa aintzat hartzen duenik.
|
|
|
49 Jakina, hau guztia bere lanetan ikus daiteke, Der Raum etik hasita (1922), 1970ean mexikar filosofoekin izandako eztabaidak arte. Euskaraz, espainolez edo frantsesez ez dago oraindik libururik Carnapen
|
lan
eta bizitza osoa aintzat hartzen duenik. Bai, aldiz, alemanez, Thomas Mormannena hain zuzen ere:
|
|
|
85 Philipp Frankek aipatu bezala, jada hasieratik erakutsi zuen Carnapek pragmatikaren aldeko joera, nahiz eta hura ez jorratu
|
lanaren
espezializazioa zela eta —sintaxiaz eta semantikaz arduratu zen— (ikus FRANK, P.: 1963," The Pragmatic Components in Carnap’s ‘Elimination of Metaphysics’", in P.A. Schilpp (arg.):
|
|
|
93 Berronespenak, dedukzioak eta, batez ere, indukzioak Carnapen
|
lanean
eta ikusmolde estandarrean izandako bilakaeraren azterketa on baterako, ikus MOULINES, C.U., DIEZ, J.A.: 1997, Fundamentos de filosofla de la ciencia, Bartzelona, Ariel:
|
|
|
108 Gogoratu beharra dago, berriro ere, Neurathen salbuespen argia eta hizkuntzaren analisi eginkizunerako Carnapek proposaturiko
|
lan
trikotomia: sintaxia, semantika eta pragmatika (ikus FRANK, P.:
|
|
|
Carnap, Vienako Zirkuluaren
|
lana
enpirismorantz gehien aurreratu duena ziur asko, sistema eraikitzaile konstitutiboa sortzen ahalegintzen da (1928ko Aufbau a); sistema horretan bi hizkuntza bereizi zituen: bata ‘monologista’ (fenomenalista) eta bestea ‘subjektuartekoa’ (fisikalista).
|
|
|
Teoria aldatzeko prozesuari Neurathek transformazioa deitzen zion. Berak adierazi zuen moduan, zientzia bateratuaren baitan transformazio
|
lan
garrantzitsuak daude. ‘Zuzena’ eta ‘ez zuzenaren’ definizioak, hemen proposatu denaren arabera, Vienako Zirkuluan gehienetan ‘esanahira’ eta ‘egiaztapenera’ jotzen duen onarturiko definizioa bertan behera uzten du.
|
|
|
Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko. Ildo horretatik, azken hamabost urte hauetan, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen
|
lanaren
ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira horien berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Eta preseski beren inguruan jardun dute gehienbat analisi berrirakurtzaileek. Bakoitzaren
|
lanak
, Vienako Zirkuluaren abangoardiari laguntzeaz gain, orduko ortodoxiaren aurkako ezaugarri gutxi gorabehera inplizituak ere aurkezten zituen.
|
|
|
Lehendabiziko ezaugarri berri bat —lehenago Zirkuluaren
|
lanen
exegetek sekula begiztatu ez zutena—, Schlicken ideien aurrekarien inguruan koka dezakegu. Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio.
|
|
|
Lehendabiziko ezaugarri berri bat —lehenago Zirkuluaren lanen exegetek sekula begiztatu ez zutena—, Schlicken ideien aurrekarien inguruan koka dezakegu. Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa
|
lanak
egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi hau ez da egokia, bilakaera nabarmena eman zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte.
|
|
|
Schlicken
|
lanari buruzko
analisi arduratsu baten ezak estereotipo askori eman dio lekua. Ohikoena Schlick Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasunaren defendatzaile gisa ikustea izan da, Zirkuluaren ideia eta joeren alternatibei itxitako filosofoa bailitzan.
|
|
|
Baina auzia ez da hain erraza. Gutxienez, badaude aipagarriak diren bi ezaugarri berri bere
|
lanean
:
|
|
|
Interpretazio fenomenalistari ez ezik beste anitzei ere irekita zegoen liburu honen egiturak tesi garbi bat zeukan azpian: ‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak erabili zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko munduaren gure ezagutza]
|
lanari
, asko zion zor. Bestalde, argitze prozesurantz hurbilduz zihoan tesia barneratzen zuen:
|
|
|
Hegel, eta batez ere Heidegger, izan zituzten kritika mota hauen xedetzat. Neurathek 1932an eta Carnapek, honek ere urte berean, Heideggerren
|
lanak
zentzugabekeri multzotzat jo zituzten. Heideggerren diskurtsoak —’deusak deusten du’ [Das Nichts selbst nichtet/ The nothing nothings/ La nada nadea] eta antzeko adierazpenez betea—, deskalifikazio gogorrak jaso zituen bere jite guztiz absurdua zela eta60 Carnap eta Heideggerren arteko eztabaidak, 1929ko martxoaren 6an Davosen (Suitza) lehenengo aldiz elkarrekin topo egin eta gero, denborarekin, anglosaxoniar filosofia analitiko eta zientziazalearen eta kontinenteko filosofia antizientifikoaren arteko muga ia gaindiezin bihurtu zuen.
|
|
|
Ikerketa eta ezagutzaren benetako formatzat onartua izateko, baldintza bat kontuan izan behar zuen psikologiak, alegia: bere izatea
|
lan
introspektibo gisa ez osatzea, hau da, aztertu beharreko magnitudeak egiaztagarri bihurtzea. Psikologia zientzia bateratuaren zati izan ahal izateko, beraz, behavioristika edo konduktismoaren itxura hartu behar zuen, hau da, ingurune fisikoa dela-eta gizakien jokaera edo portaera aztertzen zuen psikologiaren forma.
|
|
|
Halere, zailtasun gehienak iraganeko enuntziatuen inguruan agertu ziren. Ayerren iritziz, historialariek
|
lan
egin ahal izateko aurresateak baino ez ziren hauek. Beren jite hipotetikoa etorkizunari edo orainaldiari buruzko enuntziatuen antzekoa zen:
|
|
|
Zentzu honetan, partaide gogotsuena Carnap izan zen. Bere ibilbideak inferentzia induktibo razionalak egin ahal izateko erregela hertsiak eskainiko zituen berrespen teoria baten inguruko
|
lana
hartu zuen erreferente nagusienetakotzat. Auzi gakoa, egiaztagarritasunaren aldaketarena kasu honetan, Carnapek berak erakutsi zuen 1937ko" Testability and Meaning" [Testagarritasuna eta esanahia] idazki ospetsuan:
|
|
|
Baina Carnapen
|
lan
aitzindariak logika induktiboan ez zuen egiaztagarritasunaren behar bezalako analogo batekin topo egin. Bi izan ziren zio nagusiak gauzak horrela atera zitezen:
|
|
|
Baina sozialisten artean ere autonomoa izan zen; ez zuen begi onez ikusten Bavaria Soviet Errepublika batean birmoldatzearen ahalegina, baina, hala eta guztiz ere, Plangintza Zentraleko Bulegoan egin zuen
|
lan
alternatiba hobeak heldu arte. Dena den, bere plan sozialistek eta bere lagunenek ez zuten asko iraun:
|
|
|
Bauhausekin jarri zen harremanetan Dessau hirian, baita Gerd Arntz diseinatzaile ospetsuarekin ere, kolaboratzaile gisa fitxatuko baitzuen. Soviet Batasuna berehala interesatu zen bere metodoan —Metodo vienarra deiturikoa— eta bertan
|
lan
egiteko kontratatu zuten. Moskun bizi zela hain zuzen, naziek estatu kolpea eman zuten 1934an eta Dollfuss faxista hil zuten.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren
|
lana
, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko.
|
|
|
Baina, arrazoia zuen Horkheimerrek Vienako Zirkulua hain gogor kritikatzen zuenean? Honi erantzuteko, nahiz eta ez honi bakarrik2, aurkezten dugu ondoko
|
lana
. Bertan Vienako Zirkuluaren filosofiaren tesi orokorrak, bere jatorrizko bertsioan, ikusiko ditugu, kritika garrantzitsuenak gehitu arren eta, horrela, Ikusmolde Estandarra deritzon mugimendu filosofiko analitikoan pixka bat murgilduz3.
|
|
|
Zerrenda Russell, Wittgenstein eta Einsteinekin, vienarren garaikideekin, itxi genezake. Haatik, urte batzuk aurrerago, 1920an, Carnapek gutun bat bidali zion Hugo Dinglerri lehendabizikoaren
|
lanean
eragina izan zezaketen beste izen batzuk aipatuz: Kant, Avenarius, Natorp, Weyl, etab.5 Nolabait, batzuen eragina beste batzuena baino sakonagoa izan zen.
|
|
|
Zirkuluari interesatzen zitzaion ezagutzaren teoriarekiko Humeren
|
lan
garrantzitsuenak A Treatise of Human Nature [Giza izatearen tratatua] (1739) eta An Inquiry Concerning Human Understanding [Giza ezagutzari buruzko ikerketa] (1748) ziren7 Hume, zientzia moralaren Newton antzeko bat legez onartua izan zen, azken honen metodoa nahi baitzien erantsi giza zientziei. Naturaren zientziaren eta Humeren metodoaren arteko paralelotasuna garbia da:
|
|
|
Egoera horretatik aldendu nahian, urte batzuk geroago, 1748an, Humek arazoa birmoldatu egin zuen bere Ikerketan.
|
Lan
honetan, ikuspegi kritiko batetik abiatuz, giza ulermena analizatzeari ekingo zion, natur zientziekin erkaketarik agertu gura barik. Helburu zehatza giza ezagutzaren gaitasunaren mugak finkatzea izan zen, hura lortzeko gertakari auzien eta ideien arteko erlazioen arteko bereizketa landuz.
|
|
|
Positibismoa deritzoguna da. Bere sortzaile garrantzitsuena, Auguste Comte, izan zen pentsamendu korronte honen
|
lan
adierazgarriena idatzi zuena, Cours de philosophie positive [Filosofia positiboaren kurtsoa](). Idazki honetan aurki dezakegu ‘positibo’ hitzaz esan nahi denaren lehendabiziko ahalegina:
|
|
|
alde batetik, berari esker, filosofoak zientzia enpirikoen oinarriez hasi ziren kezkatzen serioski eta, bestetik, zientzialariak euren ikasgaien gain eragina zuten arazo filosofikoez arduratu behar zutela konturatu ziren. Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz joan ziren pixkanaka, haietako batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren
|
lanetan
ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea, dena dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek bi mende lehenago jarritako muga dualista hura gainditu nahian10.
|
|
|
Machen
|
lana
, arazo psikofisikoari buruz lan egiten zuten bere garaikideen beste lanak baino hobea zerbaitengatik izatekotan, bere berrikuntza fenomenalistarengatik zen egokiagoa. Zientzien batasuna lortzearren, beste zientzialari eta filosofoek fisiko/ psikiko (edo adimena/ gorputza) erlazioaren arazoa gainditu behar zutela uste zuen.
|
|
|
Machen lana, arazo psikofisikoari buruz
|
lan
egiten zuten bere garaikideen beste lanak baino hobea zerbaitengatik izatekotan, bere berrikuntza fenomenalistarengatik zen egokiagoa. Zientzien batasuna lortzearren, beste zientzialari eta filosofoek fisiko/ psikiko (edo adimena/ gorputza) erlazioaren arazoa gainditu behar zutela uste zuen.
|
|
|
Machen lana, arazo psikofisikoari buruz lan egiten zuten bere garaikideen beste
|
lanak
baino hobea zerbaitengatik izatekotan, bere berrikuntza fenomenalistarengatik zen egokiagoa. Zientzien batasuna lortzearren, beste zientzialari eta filosofoek fisiko/ psikiko (edo adimena/ gorputza) erlazioaren arazoa gainditu behar zutela uste zuen.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluak bereganatuko duen joera eta jite enpiriokritizista argi eta garbi utzi zuten Machek eta Avenariusek: batetik, filosofiak bere jardueran zientziari begiratu behar ziola baieztatuz, hau da,
|
lan
serioan, zehatzean, zorrotzean, etab. Bestalde, filosofiaren zeregina zientziaren kontzeptu eta kategoriak argitzea zela esanez. Machek berak nahiko lukeen bezala lortu ez bazuen ere, hurrengo filosofoek ildo horretatik jarraitu zuten.
|
|
|
Leibniz, De Morgan eta Boole22 matematikarien ideiei jarraituz, Fregek —baita Peanok eta Schroderrek ere— logika berri bat eraikitzeko lehen ahaleginari ekin zion.
|
Lan
hau Russellek eta Whiteheadek bukatu zuten aipaturiko Principia rekin. Logikaren (ber) eraikuntza honen arrazoia matematikaren oinarriak kritikoki berrikusteko beharrean zetzan.
|
|
|
XIX. mende hasieran hasi ziren nabaritzen oinarrizko kontzeptuak argitzeko lehendabiziko ahaleginak. Adibide ikaragarriena matematikan gertatu zen, kalkuluaren zorrozketa
|
lanarekin
hain zuzen. Honi esker, oinarrizko nozio batzuen definizio zehatza lortu zuten matematikariek:
|
|
|
Logika sinboliko edo matematikoaren irudia Leibnizen ‘mathesis universalis’ ametsarekin batera jaio zen. Filosofo honen
|
lan
logikoa ez zen bere matematika bezain ezaguna izan Louis Couturatek XX. mende hasieran haren entsegu bananduak batu zituen arte. Hauetan ikus daitekeenez, Leibnizek, hogei urte bakarrik zituela, De arte combinatoria idazkian pentsamenduari kalkulu matematikoaren notazio eta erregelak esleitu nahi zizkion.
|
|
|
Idatzi honek eta George Boole ingelesaren The Laws of Thought [Pentsamenduaren legeak] liburuak logika matematikoan izandako iraultzaren zutabeak ezarri zituzten. Vienako Zirkuluan, haatik, lehendabizikoaren
|
lana
onartuko zuten aitzindari gisa, batik bat Carnapek logizismoari emandako ongietorrian, Fregeren eragina ia absolutu bihurtu baitzen XX. mendeko hasierako pentsamendu analitikoan. Aldez aurretik, logikako eskuliburuak Aristotelesen patroiei egokitu bazitzaizkien ere, mende honetakoak Frege dute lemazain.
|
|
|
Tesi hauek guztiak funtsezkoak izan ziren Vienako Zirkuluak Tractatus ari egindako ongietorrian, areago beharbada filosofiaren kontzeptu argitze eginkizunarena eta egiaztagarritasun printzipioarena. Alta, Wittgenstein errespetatu behar dugunez, esan beharra dago Tractatus ean egiaztagarritasun printzipioak hain funtsezko
|
lanik
ez zuela bete. Askok horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke, beren interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez zeukan indarra eman ziona.
|
|
|
Schlick fisikako esparrutik etorritakoa zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa zeukan filosofoarena izatera hurbilduz joan zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako bi aitzindariak ez bezala —Ernst Mach bera, 1895 eta 1901 urteen artean, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—, biak filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen
|
lana
aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion. Beste talde honek, ‘Historiaurreko Vienako Zirkulua’ deiturikoak, Vienako Zirkuluaren nukleoaren zati handi bat osatu zuen, bere izen asko ikusita nabari daitekeenez:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren pentsamenduaren ikuspegi zabalak emaitza asko lortu zituen, beraz. Partaideek talde
|
lanean
jarduten zuten eta ez zen onartzen inolako gidari edo maisuren inposaketarik, ezta Schlickena ere, honek inoiz ez baitzuen gogoeten ildorik bideratu40 Alta, onartu behar da Zirkuluko izen batzuk gakoak zirela mugimendua ongi ulertzeko. Bide teoriko nabarmenenak difinitu zituzten sinadurak ziren horiek; egun, egoera hura hobe uler dezagun, berariaz kontuan hartu behar dira.
|
|
|
Schlicken karrera beti filosofiaren eskutik garatu zen: ez zuen beste inolako ikasgairik irakatsi eta bere
|
lan
kurrikulum guztia gai honi buruzko konferentzia eta idazkietan bukatzen zen. Vienako gizarte kulturalki elitistan ongi barneratua, goi mailako musikariekin zuen tratua, burgesia finaren bileretan izaten zen eta hipika praktikaren bikaintasunen laguna zen.
|
|
|
Higidurari buruz dioena ez da ez egiazkoa ezta faltsua ere zentzu absolutuan, baizik eta baliokideak diren sistema erreferentzialen artean aukeratzen dugun bati dagokionez bakarrik. Erlatibitatearen teoriaren garapen historikoak, hortaz, funtsezko
|
lana
bete zuen Vienako partaideek esanahiaren egiaztagarritasun irizpidea eratu zutenean, zerbaitek —enuntziatuek— zentzurik baduen edo burugabekeria absurduena den ikusteko. Ikusiko dugunez, enuntziatuak egiari baino gehiago, esanahiari lotuta agertuko dira.
|
|
|
Geometria euklidearrak oraindik ez zuen formaltasun paradigmaren
|
lanik
betetzen. Bere ordez koordenatu espazial eta espaziotenporalak jarri ziren, horietatik, konbentzio baten bitartez edo definizioei esker, bat aukeratzeko —definizio koordinatiboak zeritzen Reichenbachek— Erlatibitatearen teoria, bere aldetik, logika klasikoak baino osagai objektibo gutxiago izan arren, bazituen oraindik batzuk zutik, azelerazio absolutua eta errotazio absolutua bezalakoak, esate baterako; edo geodesika erdieuklidearrak.
|
|
|
Lanaren esparruan, Schlickentzat filosofiaren lehendabiziko eginkizuna argitze
|
lanarenak
izan behar zuen, eta ez horrenbeste Mach bezalako zientzialariek garatu zuten epistemologiarenak. Jarrera enpirista hartu zuen, baina Russellen logika eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoa ere kontuan izanik.
|
|
|
Ezagutzari buruzko joera sinbolizistak Wittgensteinen Tractatus ean arreta gehiago jartzera eraman zuen Schlick.
|
Lan
hau 1922an Hans Hahnek emandako mintegi baten ondorioz ezagutu zuen, eta hortik aurrera bere lan guztiek Wittgensteinen eragin nabaria zamatu zuten. Batez ere, hiru tesi hartu zituen44:
|
|
|
Ezagutzari buruzko joera sinbolizistak Wittgensteinen Tractatus ean arreta gehiago jartzera eraman zuen Schlick. Lan hau 1922an Hans Hahnek emandako mintegi baten ondorioz ezagutu zuen, eta hortik aurrera bere
|
lan
guztiek Wittgensteinen eragin nabaria zamatu zuten. Batez ere, hiru tesi hartu zituen44:
|
|
|
Beren arteko desadostasuna, bakoitzak Zirkuluaren izanbeharra era desberdinean ulertzen zuelako eman zen baita ere: Neurathek
|
lan
talde gisa ikusten zuelako, eta Schlickek bakoitzak bere erara lan egin dezakeen gizabanakoen multzoa bailitzan. Jakina, taldearekiko jarrera bakoitza beren iritzi etikoekin estuki loturik zegoen.
|
|
|
Beren arteko desadostasuna, bakoitzak Zirkuluaren izanbeharra era desberdinean ulertzen zuelako eman zen baita ere: Neurathek lan talde gisa ikusten zuelako, eta Schlickek bakoitzak bere erara
|
lan
egin dezakeen gizabanakoen multzoa bailitzan. Jakina, taldearekiko jarrera bakoitza beren iritzi etikoekin estuki loturik zegoen.
|
|
|
Metafisikaren errefusatzea soilik ezaugarri negatibo bat da. Filosofia egiteko modu berria zientzien ikerkuntzak egiten duen
|
lanarekin
erlazionaturik sortu da, batik bat matematika eta fisikarenarekin. Honen ondorio bat, filosofian zihardutenak ikerketa zientifikoaren jarrera zorrotz eta arduratsura hurbiltzearena izan zen, filosofo tradizionalaren jarreraren aurka —zientzialariarena baino, poetarena gogoratzen duena—(...) Jarrera ahaidetasun hurbila sentitzen dugu egun bizitzaren esparruak desberdintzen dituen jarrera orokorrarekin —gure eginkizun filosofikoa horretan oinarritzen da—:
|
|
|
" Ezin dut bere handitasuna jasan"; kasu honetan desatsegina da, atsegina izan beharrean. Esan zuen pentsa genezakeela benetan nahiago dugun musika
|
lan
bat" ez" dela" deus", nahiago dugun beste baten alboan; eta" Lear Erregea" ikustera joateak ez duela erakusten inolaz ere halako esperientzia atsegina denik: esan zuen, atsegina izanda ere, joate hau" honi buruz esan daitekeen kasik gauzarik ñimiñoena dela".
|
|
|
Esan zuen Estetika arrazoiak ematen saiatzen dela: adibidez, poema bateko leku jakin batean hitz hau beste haren ordez jartzeko, edo musika
|
lan
bateko leku jakin batean esaldi musikal hau beste haren ordez jartzeko. Brahmsen Laugarren Sinfonia bi akorde erabiliz irekitzeko Joachimen proposamena arbuiatzeko haren arrazoia ez zen horrek ez lukeela emango berak nahi zuen hunkipena, baizik eta halako zerbait:
|
|
|
Esan zuen Estetikan arrazoiek" deskribapen erantsien izaera" dutela: adibidez, Brahmsek zer ezan nahi zuen erakutsi ahal diogu norbaiti Brahmsen
|
lan
desberdinak erakutsiz edo egungo beste egile batekin erkatuz; eta Estetikak egiten duen guztia da" zure arreta gauza batera zuzentzea"," gauzak elkarrekin jartzea". Esan zuen, halako" arrazoiak" ematean, beste norbaitek" norberak ikusten duena ikus dezala" lortzen bada, baina, hala ere, horrek ez badu bestea erakartzen, hau eztabaidaren" amaiera bat" dela; eta berak, Wittgensteinek," funtsean" defendatzen zuena" eztabaida estetikoen eta auzitegietako eztabaiden arteko antzaren ideia" zela, izan ere, auzitegi batean, epaitzen den ekintzaren" gorabeherak argitzen" saiatzen da, bukaeran" epailea erakartzeko" itxaropenez.
|
|
|
Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela. Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu ona zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere
|
lanei buruz
orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergatia jakitearen eta barrea eragiten dizun arrazoia jakitearen artean, hark esaten duena z... Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez:
|
|
|
3.3 Wittgensteinen
|
lana
eta bizitzari buruzko bibliografia
|
|
|
Besterik ez. Agerian dago Ayerrek ez duela ezer ulertu Wittgensteinen
|
lanetan
, ez hizkuntzaren filosofian, ez etika edota erritoen hizkuntz jokoetan.
|
|
|
Bakerren
|
lana
komentatzeko, ikus G. Baker eta P.M.S. Hackerren liburuak.
|
|
|
Baker eta Hackerren
|
lanak
, batez ere Philosophische Untersuchungen i egindako komentario analitikoak, Wittgensteini buruzko entziklopediarik handiena dira. Paragrafoz paragrafoz, lerroz lerro, ideiaz ideia, ez dute ezer uzten kanpoan.
|
|
|
Ezinbestekoa da biografia labur hau Wittgensteinen erlijiozkotasuna ezagutu dezagun. Datu berriak ditu, Wittgenstein, Tolstoiren
|
lanek
bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan, herri xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), irakasle gisa lan egiten hasi zenekoak. Honetaz gain, Baum ikerlari ondradua eta zuzena izan da beti.
|
|
|
Ezinbestekoa da biografia labur hau Wittgensteinen erlijiozkotasuna ezagutu dezagun. Datu berriak ditu, Wittgenstein, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan, herri xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), irakasle gisa
|
lan
egiten hasi zenekoak. Honetaz gain, Baum ikerlari ondradua eta zuzena izan da beti.
|
|
|
|
Lan
zaharra izanik ere, aitzakia da Bouveresseren izena aipa dezagun. Estetika eta mitoak Wittgensteinengan berrirakurri zituen Frazer, Freud eta Darwinen mamuez baliatuz.
|
|
|
Nietzscheren pentsamendutik Wittgensteinen filosofiara finis Austriae kultura miatu du Cacciarik Europa Zentralean. Gure filosofo vienarra ardatza da
|
lan
honetan. Liburua oso aberatsa da datu eta ideiatan, baina ez da erraza irakurtzeko.
|
|
|
Frazer eta Freudi Wittgensteinek egin zizkien kritikak ulertzeko ez dago hau bezalakorik. Cioffiren berezitasuna dugu Frazerren
|
lanak
eta Freudenak elkartzea, erlijioaren sakrifizioak eta psikoanalisiaren antsietatea, barrea eta ametsak bat eginez, Wittgensteinen kritikei jarraituz. Denbora asko darama Cioffik Freud eta Frazer Wittgensteinen filosofian miatzen eta hori nabaritzen da testu honetan.
|
|
|
Hori dela eta, liburu txiki honek Drudisen jarrera laburtzen du gai honetan. Orrialde gutxitan Wittgensteinen
|
lana
eta bizitza aurkezten dituenez, esan dezakegu, oker ibiltzeko beldurrik gabe, vienarraren pentsaera ikasten hasteko egokia dela. Didaktikoa eta laburra.
|
|
|
Izenburuan irakur daitekeen bezala, Wittgensteinen
|
lanetan
hizkuntza pribatuaren ideiari egindako kritika da saiakeraren ardatza, filosofia analitikoaren tradizioan. Liburua oso ongi eraikita dago, ikuspegi kantiar batetik.
|
|
|
Hackerren
|
lana
komentatzeko, ikus G. Baker eta P.M.S. Hackerren liburuak.
|
|
|
Ez da ideia makala Tractatus a liburu honekin batera irakurtzea. Eta ez da ideia makala ere Tractatus ean sartzea Regueraren" Cuadernos de guerra"
|
lana
irakurriz
|
|
|
Aspalditik egin du
|
lan
Shankerrek Adimen Artifizialean Wittgensteini jarraituz. 1986an" The decline and fall of the mechanist metaphor" argitaratu zuen Rainer Born en Artificial Intelligence:
|
|
|
Sluga eta Sternek Wittgensteinengan gaurko aditu anglosaxoniar gehienak bildu dituzte
|
lan
honetan: Robert J. Fogelin, Thomas Ricketts, Donna M. Summerfield, Newton Garver, Steve Gerrard, Hans Johann Glock, Cora Diamond, Stanley Cavell, Barry Stroud, David Bloor, Naomi Scheman eta Michael Kober.
|
|
|
Gizartearen erregelei eta arauei buruz Wittgensteinek egindako analisia erabiliz, Winchek antropologiaren arazoak mahai gainean jarri zituen beste gizarteak edo kulturak aztertzerakoan. Agian, Winchek kultur erlatibismorako joera du, baina ez datorkigu gaizki antropologiaren eta gizarte zientzien muga epistemologikoak eta metodologikoak ez ahaztea (Frazerren
|
lanetik
haratago). Liburu bitxia.
|
|
|
Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez dena, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da nire
|
lana
errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren. Aipatuko dudan bigarren oztopoa hurrengoa da, hots, ziuraski zuen arteko batzuk hitzaldi honetara iritzi oker samarrarekin etorri zaretela.
|
|
|
• 1941 Urrian Francis Skinner bere lagun mina hil zen. Azaroan, bedel gisa, Londresko Guy’s Ospitalean
|
lan
egin zuen, bere izena eman gabe eta Cambridgeko klaseak utzi gabe. Bemerkungen uber die Grundlagen der Mathematik testuaren zati batzuk (4 zatiak) idatzi zituen.
|
|
|
• 1942 Newcastleko ospitaleko laborategian
|
lan
egiten hasi zen, batez ere zaurituen shock traumatikoen arloan, baita psikologia eta hautemate fisiologian ere.
|
|
|
• 1948 Irlandara joan zen —Dublin, Red Cross, Connemara eta mendebaldeko kostalde bakartira—, han Bemerkungen uber die Philosophie der Psychologie
|
lanaren
bigarren liburukia idatziz. Viena eta Cambridgera bisitaldi laburra egin eta gero, berriro Dublingo hotel batean.
|
|
|
• 1949 Zettel eta Philosophische Untersuchungen en bigarren zatian
|
lanean
aritu zen. Uztailean Ithacara (EEBB) joan zen Malcolm ikustera.
|
|
|
Azaroan, prostata minbiziaren diagnostikoa. Uber Gewiheit testuan
|
lanean
aritu zen. Vienan egun gutxi batzuetan.
|
|
|
Oharra: Jarraian liburu gutxi batzuk ematen ditugu irakurlea Wittgensteinen bizitza eta
|
lanetan
sar dadin. Amaieran [G] erantsita dutenak gaztelaniara itzulita daude.
|
|
|
Zalantzarik gabe, laurak
|
lan
apartak dira kontsultarako. Hiru azkenak bibliografia hutsak dira, liburu gida gisa eta testurik gabe.
|
|
|
Hiru azkenak bibliografia hutsak dira, liburu gida gisa eta testurik gabe. Lehenengoa, berriz, Wittgensteinen
|
lanak
XX. mendeko filosofian, filosofia analitikoan hain zuzen, izan duen harrera aztertzen du.
|
|
|
Hori dela eta, ez da erraza pentsamendu austriarrean Cacciariren eskutik barneratzea. XX. mendeko kultura eta filosofia menperatzen ez dituenarentzat zaila da bere
|
lana
irakurtzea. Baina oztopo guztiak pasatuz gero, probetxu handikoa izango da.
|
|
|
Liburu argi honen bertutea eta originaltasuna Vienako aurrerapen kulturala Europako bigarren Ilustrazio gisa erakustea da. Vienari buruzko ikusmolde hau ezinbestekoa da Wittgensteinen
|
lana
irakurtzeko.
|
|
|
Izenburuan irakur daitekeen moduan, liburu honen muina Karl Krausen
|
lana
eta bizitza dira. Artikulu bilduma honetan Krausen alde desberdinak ikusten ditugu:
|