|
2013
|
|
|
2 Zuen euskalkian ere izango da kantu berezi edo ezagunen bat. Talde txikitan elkartuta, hautatu zuen eskualdeko kantu bat, eta osa ezazue
|
hari
dagokion fitxa, honako ezaugarriak azalduz:
|
|
|
2 Ondoren, zure datuak dauzkan taula irakasleari bidaliko diozu mail bidez.
|
Hark
, gero, mezu bat bidaliko dizu zure truke kidearen datuekin.
|
|
|
c) Pertsonaia jakin bat eta
|
harekin
zerikusia duten gertakizunak ezagutzera ematea entzuleari.
|
|
|
b) Gehien
|
harekin
egoten naizenez, anaiarekin esango dut. Ikaragarri maite dugu elkar, baina
|
|
|
galderak idazten,
|
haren
formulazioan galdetzailea zuzen kokatuz?
|
|
|
1 Unitatearen lehenengo jardueran, elkartrukearen helburuen zerrenda osatu zenuten, eta txantiloi batean jaso zenuten. Orain, txantiloi
|
hura
berreskuratu egingo duzue.
|
|
|
3 Jaso al dituzu truke kidearen galderak? Horrela ez bada, egon lasai, laster jasoko baituzu
|
haren
mezua. Behin galderak jaso dituzunean, erantzun, eta bidal iezazkiozu bueltan mailez; kidearen jakin mina aseko duzu.
|
|
|
Nolakoa da Maider? Zein ote dira
|
haren
zaletasunak. Zure elkartrukerako, halako galderei taxuz erantzuten jakitea komeni zaizu.
|
|
|
Bi informazio mota erabil dezakegu pertsona baten deskribapena egiten dugunean: batetik, ikusi duzun bezala, ezaugarri fisikoen eta izaeraren deskribapena egin daiteke; bestetik,
|
haren
ekintzen eta jokamoldearen berri eman daiteke.
|
|
|
Zure truke kideak sortu duen eta bidali dizun taula osatu duzu.
|
Hark
ezarritako kategorien arabera, zure ezaugarriak idatziko dituzu, eta zure buruaren deskribapena egingo duzu.
|
|
|
Elementu horiek ordenatu eta elkarrekin erlazionatu behar dira, irakurleak leku hori" ikus" dezan. Beraz, espazio jakin bat deskribatzean,
|
haren
nolakotasuna islatzen duten elementuak eta ezaugarriak ez dira edozein modutara aurkezten; aitzitik, aurrez finkatutako deskribapen plan baten arabera ordenatzen eta aurkezten ditu deskribapenaren egileak.
|
|
|
Deskribatzen den lekua osatzen duten elementuak espazioan kokatzeko erabiltzen diren hitzak edo hitz multzoak dira leku antolatzaileak. Esate baterako, ezkerreko horman,
|
haren
parean, aldamenean, ate ondoan eta abar.
|
|
|
Deskribapen plana finkatzea eta
|
hari
zintzo jarraitzea ez da nahikoa leku deskribapen on bat egiteko. Beharrezkoa da, halaber, hitz egokiak erabiltzea, deskribatu nahi den lekuaren elementuak ahalik eta modu zehatzenean eta zuzenenean izendatzeko.
|
|
|
Etxea mendiaren maldan zegoen, itsasotik ikusteko moduan.
|
Haren
goialdean, basoak gorantz egiten zuen euri hodeietaraino; behealdean, tolesduraz tolesdura jaisten zen laba beltza, garai bateko erregeek barruan gordetzen zituzten haitz haiek osatuz. Etxearen inguruan lorategi batek kolore guztietako loreak ageZeren goialdean?
|
|
|
Etxea deskribatu du,
|
haren
xehetasunetatik hasiz, eta, gero, espazioan modu orokorrean kokatuz.
|
|
|
Etxea zer espaziotan dagoen deskribatu du lehenik, eta, gero,
|
haren
xehetasunetara iritsi da.
|
|
|
Zein da zure etxeko, ikastolako edo herriko lekurik kuttunena? Deskriba ezazu, hiruzpalau lerrotan, zure truke kideari erakutsiko zeniokeen txoko
|
hura
, eta bidal iezaiozu mailez.
|
|
|
1 Abentura honetan, aukera paregabea izan duzu lagun berriekin harremanetan jartzeko eta informazioa trukatzeko. Baina ziur badela, oraindik ere, elkarrengandik jaso ez duzuen informazioren bat eta
|
hura
ezagutzeko irrikaz zaudela. Orain duzu urratsa egiteko unea:
|
|
|
b) Behin behineko galdetegia prest dagoenean, bidal iezaiozu zure truke kideari. Kontuan izan zuk ere
|
hark
egindako galderei erantzuna zor diezula.
|
|
|
Txakur galduaren bilaketa arrakastatsua gerta dadin, ahalik eta zabalkunderik handiena ematea pentsatu duzu. Albaiteroarengana hurbildu zara laguntza bila, eta
|
hark
aholku bat eman dizu: kartelak jartzeaz gainera, basozainarekin hitz egin behar zenuke.
|
|
|
e) Mertxe ezagutzen duen batek bere jatorriaz harro dagoen emakumea dela dio. Bat al zatoz
|
harekin
–Zergatik?
|
|
|
f)
|
Haren
irudiari, esaten dituen gauzei eta hitz egiteko moduari erreparatuta, deskriba ezazu, hiru lerrotan, nolakoa den Mertxe.
|
|
|
Norbait
|
haren
bizilekura sartuz gero, zigortu egiten du; eta, haren baimenarekin norbait hurbiltzen bazaio, beti hika hitz egin behar dio, ez da inoiz eseri behar haren aurrean, eta ez zaio inoiz bizkarra eman behar. Bestela
|
|
|
Norbait haren bizilekura sartuz gero, zigortu egiten du; eta,
|
haren
baimenarekin norbait hurbiltzen bazaio, beti hika hitz egin behar dio, ez da inoiz eseri behar haren aurrean, eta ez zaio inoiz bizkarra eman behar. Bestela
|
|
|
Norbait haren bizilekura sartuz gero, zigortu egiten du; eta, haren baimenarekin norbait hurbiltzen bazaio, beti hika hitz egin behar dio, ez da inoiz eseri behar
|
haren aurrean
, eta ez zaio inoiz bizkarra eman behar. Bestela
|
|
|
5 Eraldatu bigarren poema, honako baldintza hau bete dezan: bikotea elkarrekin dago berriz ere, eta poetak maiteari adierazten dio nola sentitzen zen
|
hura
falta zitzaionean. Kasu honetan ere, hautatu aditz egokiak:
|
|
|
Nik Txanogorritxo, otsoa eta ausardia erlazionatu ditut: otsoa ikusi, eta ikaratu edo korrika alde egin beharrean, Txanogorritxok
|
harekin
hitz egin zuen. Horregatik, ausarta izan zela iruditzen zait.
|
|
|
2 Egin dituzun eraldatzeetatik, bereziki harro al zaude horietako batez?
|
Hura
ere zure bilduman jasoko duzu; jarri izenburua, eta, beharrezkoa ikusten baduzu, egin azkeneko txukunketak.
|
|
|
Ez dela zuk uste duzuna, Joana & iazko udalekuetan ezagututako lagun bat besterik ez zen atzoko neska
|
hura
|
|
|
Lagun
|
hura
zurekin zihoan bakar bakarrik
|
|
|
4 Behin poema osatuta duzula,
|
haren
mezua kontuan hartuta, adostu ezazue nola baliatu ahotsa eta keinuak, poemaren leloa, hitz esanguratsuak, puntuazio markak& adierazkor egiteko. Jolastu tonuarekin, bolumenarekin, keinuekin, koru eta errepikarekin.
|
|
|
zait
|
haren
hitzik ere ulertzen ez badut. Orain haren irribarrearen beharra daukat, inguruan norbait dudala sentitu behar dut
|
|
|
zait haren hitzik ere ulertzen ez badut. Orain
|
haren
irribarrearen beharra daukat, inguruan norbait dudala sentitu behar dut
|
|
|
2 Poema aukeratutakoan, presta ezazu
|
haren
irakurketa adierazkorra. Horretarako, modu bat baino gehiago landu duzue osagai honetan:
|
|
|
Taldea irakasleak osatu du.
|
Hark
taldekideen izenak esan dituenean, inortxok ez du ezer esan, baina hainbat keinu egin dituzte. Keinuak sentimenduen adierazpena dira, eta sentimenduen eragile ere bai.
|
|
|
b) Aditzen pertsonak aldatu: ni horrelakoa naiz jarri beharrean, zu horrelakoa zara jarriz, ekintzen egileak eta
|
haren
ondorioak jasotzen dituztenak trukatuz
|
|
|
Ametsak mututu ziren, munduak lilura eta zentzua galdu zituen, ez nintzen jada sirenen hotsak entzuteko gai izango: hori zen une
|
hartan
jakin eta ulertu nuena. Tupusteko tristura mingots batek hartu zidan barrena, eta inoiz sentitu ez nuen zerbait sortu zen nire barruan:
|
|
|
Bakoitzak bi sentimendu pentsatuko ditu, eta, txandaka, elkarri antzeztuko dizkiozue. Taulan sentimenduaren izena idatziko duzue eta
|
haren
marrazkia egingo. Bikote bakoitzak lau sentimendu izango ditu, gutxienez.
|
|
|
3
|
Haren ondoan
dagoen kideak sentimendu bera adieraziko du, baina beste keinu batzuk eginez.
|
|
|
Elkarri bizkarra ematen zioten, memento
|
hartan
ez zuten elkar ikusi ere egin nahi. Ez zeuden ados eta desadostasun betea adierazi nahi zioten elkarri.
|
|
|
d) Jelosia pixka bat diozun
|
hari
.
|
|
|
h) Lotsarazi zaituen
|
hari
.
|
|
|
2 Film
|
hark
erabat hunkituta utzi ninduen; negarrez irten nintzen zinematik.
|
|
|
Barrena nahasi dizun albiste baten berri izan duzu, eta
|
hura
jaso nahi zenuke zure sentimenduei buruzko testuen bilduman. Honako artikulu honek ematen du gertakizun horien berri.
|
|
|
Ondoren, binaka jarrita, hiru jokaldi egingo dituzue. Jokaldi bakoitzaren lehenengo fitxa,
|
haren
segidakoa, eta azkeneko fitxa ematen zaizkizue.
|
|
|
Jokorako baldintza konplikatuagoa da oraingoan: elkarren segidan dauden hitzek aurreko hiru irizpideei jarraitu diete; hau da, izena arrunta, bizigabea edo abstraktua bada,
|
haren
hurrengoa ere arrunta, bizigabea edo abstraktua izango da, hurrenez hurren. Konplikatu samarra dirudi, baina egizue proba!
|
|
|
Honela defini dezakegu metafora: zerbait adierazteko,
|
hari
zehazki dagokion hitza erabili beharrean, harekin antzekotasun bat duen beste elementu batekin ordezkatzea. Metaforak dira honako beste hauek ere:
|
|
|
Honela defini dezakegu metafora: zerbait adierazteko, hari zehazki dagokion hitza erabili beharrean,
|
harekin
antzekotasun bat duen beste elementu batekin ordezkatzea. Metaforak dira honako beste hauek ere:
|
|
|
1 Aztertu poetak olerkian utzi dituen arrastoak, eta ondorioztatu zein den pertsonaia. Bestela esanda, zein dira pertsonaiaren berri ematen diguten izena eta
|
hari
laguntzen dion adjektiboa?
|
|
|
a) Informazio bat besteak baino osatuagoa bada,
|
hura
hobetsi eta besteak ezabatu.
|
|
|
2 Sarrerak badu irakurleari testuaren edukia aurreratzeko funtzioa, horregatik esaten da
|
haren
laburpen modukoa dela. Baina ez hori bakarrik:
|
|
|
Hartzailea nolakoa, testua
|
harentzako
|
|
|
, adibidez, & Euskal Herrian
|
hari buruzko
lehen datu idatzia 1889 urtekoa da.
|
|
|
a) Adibidez, b) Horregatik, c) Halaber 4 Euskal Herrian badaude hainbat erritu, baina ezagunena, beharbada, sua piztea eta
|
haren inguruan
salto eta dantza egitea da. Gaixotasunak urrun mantentzeko eta zorte txarra uxatzeko egiten ziren ekintza horiek.
|
|
|
Txistuaren lagungarri jo ohi da, atabala bezala. Baina,
|
haren aldean
, altuagoa eta estuagoa da danbolina.
|
|
|
1 a)
|
hark
|
|
|
5 a)
|
Hark
|
|
|
c)
|
Hura
|
|
|
b) Hartzailearentzat ezezaguna izango den izenaren ondoren,
|
haren
esanahia argituko duen hitz multzoa gehitu. Hitz multzo horri aposizioa deitzen zaio, eta koma artean idazten da.
|
|
|
Aposizioa, beraz, izen baten azalpena da,
|
haren ondoan
ezarria loturarik gabe, eta hura bezala deklinatua.
|
|
|
Aposizioa, beraz, izen baten azalpena da, haren ondoan ezarria loturarik gabe, eta
|
hura
bezala deklinatua.
|
|
|
" Mari jainkosa" izenburua daraman testua idatzi berri duzu, eta,
|
hura
berrikusten ari zarela, aurrez ikusi duzu zer jakin lezakeen irakurleak gai horri buruz; hauxe erabaki duzu: informazio laburrak gehituko dizkiozu testuari, hainbat izen, ideia eta kontzeptu argiago gera daitezen.
|
|
|
Zenbait galderak eskatzen duten informazioa testuan identifikatzeko, ez dago testua osorik irakurri beharrik, nahikoa da gainbegiratu batez gako hitzak (izena, zenbakia, aditza, etab.) edota beste aztarnaren bat identifikatzea eta
|
haren inguruko
lerroak irakurtzea. Hori eraginkortasunez egin ahal izateko, hainbat estrategia ikasiko dituzue jarraian datozen jardueretan.
|
|
|
Identifikatze lan hori egiteko, lagungarri izango zaizu galderaren erantzuna aurreikustea, baita erantzun hori bilatzeko galderako zein hitz izan daitekeen gako hitza edo gako hitzak zehaztea ere. Batzuetan, gako hitza galderan bertan dago; esaterako," zein da txalapartaren itxura?" galderan, itxura da gako hitza, hau da, testuan bilatu behar duzuna; ondoren,
|
haren inguruan
irakurriz, behar den informazioa identifika dezazun.
|
|
|
Beste batzuetan, aldiz, gako hitza ez da esplizituki galderan ageri. Adibidez," noiz agertu zen txalaparta?" galderan, bilatu behar dena zenbaki bat (urtea, mendea&) dela aurrez ikusi behar duzu, eta begiak azkar mugituko dituzu testuan
|
haren
bila. Behin data bat identifikatu duzularik, azkar irakurriko duzu haren inguruan dagoena, ea data hori den txalaparta noiz agertu zen adierazten duena, eta ez beste bat.
|
|
|
Adibidez," noiz agertu zen txalaparta?" galderan, bilatu behar dena zenbaki bat (urtea, mendea&) dela aurrez ikusi behar duzu, eta begiak azkar mugituko dituzu testuan haren bila. Behin data bat identifikatu duzularik, azkar irakurriko duzu
|
haren inguruan
dagoena, ea data hori den txalaparta noiz agertu zen adierazten duena, eta ez beste bat.
|
|
|
Itxura denez, baserritar giroan erabili izan da txalaparta, baserriko bizimoduarekin eta
|
haren
ospakizunekin erlazionaturik. Noiz erabiltzen zen?
|
|
|
Batez ere, ospakizunetan erabiltzen zen: auzolanen bukaerako ospakizunean, sagardoaren inguruko festetan, karobi ezteietan (karea egiten amaitzean ospatzen ziren bazkariak), ezkontzen ospakizunetan& Txalaparta gauez jo izan da beti; horren salbuespen dira gaur egun egiten diren joaldiak eta erakustaldiak,
|
haren
jatorrizko ingurumenetik kanpo.
|
|
|
Musikari askok,
|
haren
soinu bereziak erakarrita, sartu izan dute txalaparta beren instrumentazioetan. Horien artean ditugu, besteak beste, Juan Mari Beltran, Mikel Laboa, Oskorri, Hertzainak, Kepa Junkera
|
|
|
Testuetako azpitituluek, izenburu orokorrak bezala, testu atalen gaia eta nondik norakoak aurreratzen dizkigute. Atal horiek elkarri loturik daude, gai orokorraren parte dira,
|
haren
hainbat alderdiren garapena. Azken batean, testu atalak testuaren izenburuak aditzera ematen duen gaiaren garapena dira.
|
|
|
Neguko solstizioei buruzko testu batekin jardungo duzue lanean. Hasieran, ez duzue testua osorik ikusiko; pixkanaka joango zarete
|
haren
sekretuak deskubritzen.
|
|
|
Neguko solstizioan egunak berriz hasten zirela ospatzen zen. Solstizio
|
hartan
, egunak urteko laburrenak ziren, baina, handik aurrera, luzatuz zihoazen; horregatik egiten zen jaia. Sua zen ospakizun haren erdigunea, baina urak ere leku berezia zeukan.
|
|
|
Merlenka txiki horietakoak ere baziren. Pantxoak, palomitak, oilarrak& Xapoa geroago etorri zen; eta bakailaoa, garai
|
hartan
, ez zen ikusi ere egin nahi izaten. Pobreen jana zela esaten zen".
|
|
|
Komunikazio asmoarekin erlazionatuta egon arren,
|
hura
betetzeko beharrezkoak ez diren galderak mantentzea balioetsi: ezabatu edo informazio gehigarri moduan erabiltzeko markatu.
|
|
|
3 Hartzailea nolakoa, testua
|
harentzako
181
|
|
|
Joxe Etxeandia Urbistondo nauzue, Izena duenak izana du kultura elkarteko lehendakaria. Gure elkartearen egitekoa euskal tradizioa ikertzea eta
|
haren
zabalkundeaz arduratzea da. Izan ere, Joxe Miguel Barandiaranek esan zuen bezala," lehendabizi zure herria ikasi behar duzu, eta, zure herria ikasi ondoren, beste herriak ikasi".
|
|
|
Gurasoengandik seme alabenganako irakaskuntza izan da jakituria horren oinarria. Gaur egun, ordea, ahozko tradiziotik zetorren familia transmisioa eten egin da, eta,
|
hura
berreskuratzeko helburuarekin, bilketa lan handiak egin dira. Bilduma klasiko handi batzuk dauzkagu gure artean; kontuan hartzekoak dira, esate baterako, Joxe Miel Barandiaranek, Resurrección Maria de Azkuek eta Manuel Lekuonak egindakoak.
|
|
|
Gure kolaboratzaile izan zaitezten nahi dugu, ikertzaile eta kazetari. Euskal tradizioko gai bat aukeratu behar duzue,
|
hura
miatu, arakatu, eta dibulgazio artikulu bana idatziko duzue. Artikulu guztiak Gure erroak aldizkarian argitaratuko ditugu.
|
|
|
Aita Barandiaranek gizakiaren oinarrizko zazpi premia bereizi zituen: 1) janaria, edaria eta osasuna; 2) babesa; 3) mundua ezagutzea eta
|
haren
materialak eta indarrak menderatzea; 4) gizarte bizitza antolatzea; 5) komunikatzea; 6) gauza atseginak eta gustukoak egitea; 7) nork bere burua eta gizakiaren izatea eta xedea aurkitzea. Horrela, kultura bakoitzak bere modua dauka elikatzeko, babeslekuak eta etxeak eraikitzeko, bakoitzak baditu bere hizkuntza eta jolasak
|
|
|
MUNDUA EZAGUTZEA ETA
|
HAREN
MATERIALAK ETA INDARRAK MENDERATZEA
|
|
|
Solstizio hartan, egunak urteko laburrenak ziren, baina, handik aurrera, luzatuz zihoazen; horregatik egiten zen jaia. Sua zen ospakizun
|
haren
erdigunea, baina urak ere leku berezia zeukan. Ospakizun haien inguruan ohitura eta erritu asko daude oraindik ere euskal kulturan.
|
|
|
Itxura denez, baserritar inguru giroan erabili izan da txalaparta, baserriko bizimoduarekin eta
|
haren
ospakizunekin erlazionaturik. Noiz erabiltzen zen?
|
|
|
Batez ere, ospakizunetan erabiltzen zen: auzolanen bukaerako ospakizunean, sagardoaren inguruko festetan, karobi ezteietan (karea egiten amaitzean ospatzen ziren bazkariak), ezkontzen ospakizunetan& Txalaparta gauez jo izan da beti; horren salbuespen dira gaur egun egiten diren joaldiak eta erakustaldiak,
|
haren
jatorrizko ingurumenetik kanpo.
|
|
|
Dokumentua izendatzeko, kopiatu artikuluaren izenburua, zure izen abizenak ondoan dituela, eta gorde. Izan ere, irakasleari bidali diozu,
|
hark
Joxe Etxeandiari, Izena duenak izana du elkarteko lehendakariari, bidal diezaion.
|
|
|
Historia eta kultura tradizioa ezagutzeko, modu ona delako
|
hura
bizi izan zutenen ahotik jasotzea.
|
|
|
Zer aurkezten den azaldu behar da,
|
haren
izenburua ere adieraziz.
|
|
|
Aurkezten den
|
hura
azaldu behar da. Dela liburua, dela bloga, dela filma& zergatik eta zertarako sortu zen.
|
|
|
Sendabelarren inguruko bi testu entzungo dituzu. Testuei buruzko galderei erantzunez, zer informazio ematen den eta
|
hura
nola antolatu den aztertuko duzue. Testuak entzun aurretik, irakurri testu bakoitzari lotutako galderak, horrela, entzuketan zeri jarri behar diozun arreta jakingo duzu.
|
|
|
Euren artaldeak
|
haren
itzalpean hartzen zuen babesa.
|
|
|
Lana errazteko, ariketetako lekuak mapan kokatuak dituzue. Gelako bikote bakoitzak egoera bat hautatuko du eta
|
hari
dagozkion galderei erantzungo die. Gero, egoera bera aztertu duzuenon artean erantzunak kontrastatu eta zuzenduko dituzue.
|
|
|
Hondarribia itsasertzean kokatuta dago, Bidasoa ibaiaren ondoan. Itsasaldean (mendebaldean) Jaizkibel mendia (547 m) daukagu;
|
haren
bukaeran Higer lurmuturra dago. Txingudi badiara begira Hondarribiko hondartza dago.
|
|
|
Hautatutako bizilekuaren kokapena eta
|
hari buruzko
balioespena gelakideei adieraztean
|
|
|
Erliebegunea bilatu, mapan kokatu eta
|
hari buruzko
datuak ematean& Mapak partekatzeko aukerak erabiltzean
|
|
|
Horretarako, balizko bizileku bat hautatu,
|
haren
ezaugarri fisikoak (kokapena, ingurua, eguraldia&) aztertu eta horien balioespena egingo duzu.
|
|
|
2 Hor daukazu Martxelek egindako hautaketaren eredua. Idatz itzazu hautatu duzun bizilekuaren izena eta
|
hura
aukeratzeko arrazoiak, urdinez nabarmenduta dauden hitzak ordeztuz.
|
|
|
Hasieran argitu duzue unitatearen eskakizuna. Orain,
|
hari
aurre egiteko, zer egin behar duzuen hausnartuko duzue.
|
|
|
Balizko bizilekua hautatzeko eta
|
haren
ezaugarri fisikoak aztertzeko.
|
|
|
b) Azken egun hauetan
|
harekin
harremana izan duten pertsonen zerrenda: nor diren eta zer harreman duten harekin.
|
|
|
b) Azken egun hauetan harekin harremana izan duten pertsonen zerrenda: nor diren eta zer harreman duten
|
harekin
.
|
|
|
c) Marta oroimena galduta topatu zuten egunean
|
haren
mugimenduak adieraziko dituen denbora lerroa.
|