|
2023
|
|
|
Euskararen berreskuratze prozesuan, motibazioaz lau
|
hitz
:
|
|
|
Aski da esatea 2020ko martxotik aurrera euskarazko aisialdiak etenaldi bat nozitu zuela, euskararen erabilerak atzerakada aukerak murriztearen ondorioz, eta gainera diferentziak handitu zirela haurren artean hizkuntza gaitasunari dagokionez. Gerora, hizkuntza arrakalaz
|
hitz
egin izan da gertatu zen egoera definitzeko.
|
|
|
Aisialdiko begirale dinamizatzailearen zeregina haur zein gaztetxoen artean komunikazio egoerak sortzea da, asko eta maiz
|
hitz
egitea beraiekin, elkarrizketak sortzea, euskara erabiltzea haiekin lotura emozionala eraikitzen den bitartean. Hau da, gure ustez, modurik eraginkorrena euskararen erabilera sustatzeko.
|
|
|
Hizkuntza bat ikasteko modurik eraginkorrena hizkuntza hori erabiltzea da.
|
Hitz
eginez ikasi egiten da, eta erraztasuna hartzean hizkuntza hori erabiltzeko joera areagotzen da.
|
|
|
— Esaerak: atsotitzak, esaldia osatzea,
|
hitzak
eta definizioak lotzea, hitz gakoak hartuta denon artean ipuina sortzea, bi irudiren arteko erlazioa azaltzea, edota Teleberria antzeztea.
|
|
|
— Esaerak: atsotitzak, esaldia osatzea, hitzak eta definizioak lotzea,
|
hitz
gakoak hartuta denon artean ipuina sortzea, bi irudiren arteko erlazioa azaltzea, edota Teleberria antzeztea.
|
|
|
— Hiztegia lantzeko jolasak eta ekintza proposamenak: asmakizunak,
|
hitzen
sailkapena, oina edo gaia emanda hitz multzoak egitea, hitzak eta irudiak lotzea eta abar.
|
|
|
— Hiztegia lantzeko jolasak eta ekintza proposamenak: asmakizunak, hitzen sailkapena, oina edo gaia emanda
|
hitz
multzoak egitea, hitzak eta irudiak lotzea eta abar.
|
|
|
— Hiztegia lantzeko jolasak eta ekintza proposamenak: asmakizunak, hitzen sailkapena, oina edo gaia emanda hitz multzoak egitea,
|
hitzak
eta irudiak lotzea eta abar.
|
|
|
Orain euskaraz
|
hitz
egiten al duzue lagunekin elkartzen zarenean?
|
|
|
Ez denek, noski, baina askok eta askok, bai. Eta euskaraz egiten dizutenen artean asko dira, asko, esaldia euskaraz hasi bai, baina bi
|
hitzen buruan
erdarara lerratu eta hala bukatzen dutenak. Lehen –eta orain ere bai batzuek– ahalegintxoa egiten zuten.
|
|
|
Beharbada, ohartu ere ez dira egiten, ez dutelako agian arreta eta kontzientzia hor, eta komunikazioan zentratzen dira, zein hizkuntzatan gertatzen den begiratu eta zaindu ordez. Hau idazten ari naizela, gogora datorkit Lazkao Txikiren profezia," martxa honetan aurki erderaz
|
hitz
egingo dugu euskaraz ari garelakoan"; edo besterik gabe, ez da beraientzat garrantzitsua, ez zaie hala iruditzen, kito. Ez dugu ahaztu behar heldu batzuentzat lana lortzeko modu bat baino ez dela jada euskara, edo beste hizkuntza bat, eta hori hala izateak ez duela atxikimendu berezirik sortzen, ez dutela euskara modu berezi batekin lotzen, ez dutela euskarak euskaldunontzat izan lukeenaren kontzientziarik.
|
|
|
Hori hautu pertsonal baten bitartez gertatzen delako iruditzen zait zeresan handia lukeela hor hezkuntzak kontzientzia soziopolitikoan eragin ahal izatea, eta horregatik uste dut hor eragitetik hasi genukeela irakasleok, egoera iraultzen hasi nahi izatekotan, bederen. Euskararen testuinguru kulturalaz gain, euskararen herriaz
|
hitz
egiteaz gain, uste dut testuinguru soziopolitikoaz ere gakoak eman genizkiela ikasleei, euskarari heltzea ez delako inondik ere berez etortzen den zerbait, egin beharrekoa dela ohartzen garen unean erabakitzen duguna baizik. Horregatik ere pixka bat etsita nago, gorago irakasle (batzu) en inguruan esandakoaren haritik, eta irakaslegaien aldetik sumatzen dudanari erreparatuta, ez duelako ematen etorkizuna oso itxaropentsua izan daitekeenik.
|
|
|
Horren sentsazioa dut. Intonazioa,
|
hitz
ordena, hiztegia noski, gero eta gehiago dira erdaraz, hainbeste non badirudien erdaraz ari garela, eta euskarak morse kode baten funtzioa baino ez duela betetzen. Askotan zaila da jakitea ea erdaraz kutsatutako euskara den, ala euskaraz kutsatutako erdara.
|
|
|
Uler ote liteke sortua den herriko kulturatik edo ekosistematik kanpo?
|
Hitz
egin daiteke euskaraz, gainerako erreferentzia guztiak erdal mundukoak direnean?... Badakigu" kalitate" aren galera nolabaitekoa onartu dugula hizkuntzaren hedapena gertatuko bada, hori argi dago, baina zenbateraino?
|
|
|
Muga jartzen diegu sakelako telefonoaren erabilerari, jarrera matxistei, eta zergatik ez erdararen erabilerari? Ikasleek aukera dezakete beste eredu batean izena ematea –ez dago haien esku, gurasoenean baizik, badakit–, baina ulertu behar dute gurean egoteak dakarren inplikazioa, gure identitatearen funtsa euskara dela argi adierazi behar diegu,
|
hitzez
eta ekintzaz, hala dela, eta ez dugula onartuko horren kontra doan jarrerarik. Ez dugula onartuko hori abstraktuan uzten dut, tokian tokiko erabakiak, proposamenak eta abar hartu direlako, bistan dena, baina hemen argi utzi nahiko nuke euskararen erabilerak (edo erabileraren auziak) helburu estrategikoa izan behar duela ikastetxe guztietan.
|
|
|
Askatasuna ez da besterik gabe umeen hautua errespetatzea, hautu hori beti dagoelako inguruko zirkunstantziek baldintzatuta. Zapalkuntza dagoenean, zapaldua dagoenari
|
hitza
ematea da askeena, askatzailea delako. Berdin hizkuntzari dagokionean nola bestelako menderakuntza egoeretan.
|
|
|
|
Hitzaren
pozaz. Ahozkotasunaz ari garelarik poetikotasuna esaten dugun aldiro, poesia aipatze hutsak atzerakoa eragiten die gurasoei edo irakaskuntzako hainbat profesionali.
|
|
|
Ahaztu gaitezen, beraz, poetikotasunaz eta mintza gaitezen hizkuntzaren pozaz,
|
hitzek
eragin dezaketen liluraz; mintza gaitezen tradizioko haur testu klasikoez —ipuinez, kantu eta errezitatu erritmikoez, ume jolasetako hitz jokoez— eta testuok berezkoa duten liluraren jabe egiteaz eta transmititzeaz.
|
|
|
Ahaztu gaitezen, beraz, poetikotasunaz eta mintza gaitezen hizkuntzaren pozaz, hitzek eragin dezaketen liluraz; mintza gaitezen tradizioko haur testu klasikoez —ipuinez, kantu eta errezitatu erritmikoez, ume jolasetako
|
hitz
jokoez— eta testuok berezkoa duten liluraren jabe egiteaz eta transmititzeaz.
|
|
|
Entzundako zerbaitek, irakurritako zerbaitek noiz eragin zidan azkeneko aldiz emozioa, zein testu ederra aitortzerainoko gozamena? Ez naiz hizkuntzari diogun maitasunaz ari, edo euskal zaletasunaz, edo
|
hitzek
transmititzen duten pozarekin zerikusi zuzenik ez duten hizkuntzarekiko sentimendu aberkoiez. Hizkuntza eta hitzak ez dira berez eder zein gris, nik bihurtzen ditut hizkuntza eta hitz, nik egiten ditut eder zein aspergarri.
|
|
|
Ez naiz hizkuntzari diogun maitasunaz ari, edo euskal zaletasunaz, edo hitzek transmititzen duten pozarekin zerikusi zuzenik ez duten hizkuntzarekiko sentimendu aberkoiez. Hizkuntza eta
|
hitzak
ez dira berez eder zein gris, nik bihurtzen ditut hizkuntza eta hitz, nik egiten ditut eder zein aspergarri.
|
|
|
Ez naiz hizkuntzari diogun maitasunaz ari, edo euskal zaletasunaz, edo hitzek transmititzen duten pozarekin zerikusi zuzenik ez duten hizkuntzarekiko sentimendu aberkoiez. Hizkuntza eta hitzak ez dira berez eder zein gris, nik bihurtzen ditut hizkuntza eta
|
hitz
, nik egiten ditut eder zein aspergarri.
|
|
|
|
Hitzaren
poza transmititzen duten testuak bilatu, sentitu, eta haiek eman dezaketen etekina ezagutu. Testu jakin batzuen dotorezia, edo izaera ludikoa, edo erritmo burutik kendu ezina deskubritu eta haien jabe egin buruz —bihotzez— ikasteraino.
|
|
|
Testu jakin batzuen dotorezia, edo izaera ludikoa, edo erritmo burutik kendu ezina deskubritu eta haien jabe egin buruz —bihotzez— ikasteraino. Deskubrimendu horrek eramango gaitu —ez beste ezerk— umeari
|
hitzaren
poza transmititzera. Irakasleak horrelakorik lortzen badu, umeak etxeraino eramango du poz hori, eta aitaren edo amaren esku bateko hatzak harturik, kantatzen hasiko da irakasleari ikasi dion lelo xumea:
|
|
|
Irakaslea izan da —zehatzago esateko irakaslearen deskubrimendua izan da— zirkulu horren guztiaren abiapuntua eta motorra. Irakaslearen gogo berorik gabe, errutinaz arituta, kontu segurua da umeak ikasiko zuela testua, baina
|
hitzen
poz garrik jaso gabe.
|
|
|
Izan idatzia, izan hotsa, izan poesia, izan prosa, eman bezate
|
hitzen
poza.
|
|
|
Guztiz beharrezkoak umearen prestakuntza linguistikoan.
|
Hitzen
erritmoa eta musikaltasuna, magia eta misterioa, elipsiak eta aliterazioak, mitoa eta egunerokotasuna, gorputzaren mugimendua —psikomotrizitatea— eta keinuak... Haurrak entzuten eta ikusten duena jasotzen eta imitatzen du, horiek dira bi aktibitate nagusiak.
|
|
|
Hizkuntzaren muin muinean dauden ezaugarrietan. Eta haurra corpus horren jabe egiten bada, ia ibiltzen ikasi aurretik hasi bada ezagutzen hizkuntzaren poza, pozarekin batera hizkuntzaren magia ari da bereganatzen, ia
|
hitz
egiten ikasi aurretik ari da gozatzen hizkuntzaren poza.
|
|
|
|
Hitz
bat, esperientzia akustiko bat. Garai primitiboetan bizi bagina bezala jokatu, idatzizko transmisiorik izango ez bagenu bezala, haurraren ganbarako memoria grabagailu bat balitz bezala, baina kontuan izanda memoriak beharrezkoa duela errepikapena umeak ikasiko baditu, eta umeak ere errepikapena eskatzen duela," berriro" esanez.
|
|
|
|
Hitz
esana airean dabil kantuan eta errezitatzen ari denaren ahotik haurraren belarrira. Hitz idatzia, ordea, geldia da, pertsonala, hitza burutik paperera doa eta bertan gelditzen da.
|
|
|
Hitz esana airean dabil kantuan eta errezitatzen ari denaren ahotik haurraren belarrira.
|
Hitz
idatzia, ordea, geldia da, pertsonala, hitza burutik paperera doa eta bertan gelditzen da. Ez du hitz esanaren arintasunik, apenas dagoen bat batekotasunik, estilizaziorik, freskotasunik.
|
|
|
Hitz esana airean dabil kantuan eta errezitatzen ari denaren ahotik haurraren belarrira. Hitz idatzia, ordea, geldia da, pertsonala,
|
hitza
burutik paperera doa eta bertan gelditzen da. Ez du hitz esanaren arintasunik, apenas dagoen bat batekotasunik, estilizaziorik, freskotasunik.
|
|
|
Hitz idatzia, ordea, geldia da, pertsonala, hitza burutik paperera doa eta bertan gelditzen da. Ez du
|
hitz
esanaren arintasunik, apenas dagoen bat batekotasunik, estilizaziorik, freskotasunik. Pentsamenduaren galbaheak bridatutako testuak dira idatziak, testu jasoak.
|
|
|
" Denboraren kontrako bataila" egiten ari balira bezalako testuak dira, Italo Calvinoren
|
hitzetan
. Denboraren kontra egin nahi eta estilizatuak eta memorian gordetzeko errazak direlako iritsi zaigu elisioez beteriko hainbat eta hainbat testu gaurko egunetaraino.
|
|
|
Hots bakoitza esperientzia askoren enkontrua da eta ez du berdin funtzionatzen ingurune guztietan: hemen nagi ageri zaizun hotsa atseginez portatuko zaizu beste
|
hitz
baten ondoan. Zuk esandakoak entzule bat bilatzen du.
|
|
|
Maiz ahaztu egiten bazaigu ere,
|
hitz
bat esperientzia akustikoa da lehendabizi eta ororen gainetik: belarrira heltzen da, adimenera baino lehenago.
|
|
|
Kanta eta jolas tradizionalen biltzaile askoren helburua etnologikoa zen askotan, eta sehaskari eragiten zioten emakumeen (amonen eta amen) artea jaso zuten, itxura batean ezer askorik esaten ez omen duten hotsak, ume jolas xaloak, etxeko sehaskaren erritmo musikala. Ez dago pentsamenduaren edo diskurtsoaren logikaren nagusitasunik,
|
hitzen
hotsaren eta mugimendu erritmikoaren dinamika baizik.
|
|
|
Kontzientzia izan haurra ez dela artean gai hizkuntzaren mekanismo logikoak jasotzeko, bizipen sentsualak direla haurraren mundua: entzun, ikusi, ukitu, mugitu, laztandu egiten ditu jostailu edo panpina maiteenak, bizidunei bezala
|
hitz
egiten die, totelka, hitz doiekin, keinuekin. Helduontzat umea artean ez da hizkuntzaren guztiz jabe, eta guk esango dugu nahi duguna, baina umea primeran moldatzen da eta komunikatzen bere jostailu eta panpinekin...
|
|
|
Kontzientzia izan haurra ez dela artean gai hizkuntzaren mekanismo logikoak jasotzeko, bizipen sentsualak direla haurraren mundua: entzun, ikusi, ukitu, mugitu, laztandu egiten ditu jostailu edo panpina maiteenak, bizidunei bezala hitz egiten die, totelka,
|
hitz
doiekin, keinuekin. Helduontzat umea artean ez da hizkuntzaren guztiz jabe, eta guk esango dugu nahi duguna, baina umea primeran moldatzen da eta komunikatzen bere jostailu eta panpinekin...
|
|
|
Gurasoez ari naiz, baina hor sartzen dira, noski, haurtzaindegietako irakasleak, gurasoen oinordekoak. Umearen egoeraz eta portaeraz mintzatzeaz gainera, transmisioaz ere
|
hitz
egingo zuten inoiz. Harreman horrek duen garrantziaz.
|
|
|
Ume batek zenbat
|
hitz
hots entzun ote du amaren sabeletik irten baino lehenagotik...
|
|
|
Solfeoa musikaren aurretik.
|
Hitzen
gozamena —esperientzia poetikoa— hitzez eraikia bada ere, ezin da hitzetan esplikatu, adierazezina da. Umeak ikasi duenean Do re mi, hanka oker hori, fa sol la, zuzendu zaiola kantatzen, ez daki zer den solfeoa, ez daki zer diren nota musikalak.
|
|
|
Solfeoa musikaren aurretik. Hitzen gozamena —esperientzia poetikoa—
|
hitzez
eraikia bada ere, ezin da hitzetan esplikatu, adierazezina da. Umeak ikasi duenean Do re mi, hanka oker hori, fa sol la, zuzendu zaiola kantatzen, ez daki zer den solfeoa, ez daki zer diren nota musikalak.
|
|
|
Solfeoa musikaren aurretik. Hitzen gozamena —esperientzia poetikoa— hitzez eraikia bada ere, ezin da
|
hitzetan
esplikatu, adierazezina da. Umeak ikasi duenean Do re mi, hanka oker hori, fa sol la, zuzendu zaiola kantatzen, ez daki zer den solfeoa, ez daki zer diren nota musikalak.
|
|
|
Halatsu letrak elkartzen hasten direnean.
|
Hitzekin
, letrekin jolastu, puzzle baten ahozko piezak belarriz elkartu jolas giroan... Ahoz lantzen dena idatziz ikasiko denaren atari da, bata bestearekin dira, eta ez elkarrekin zerikusirik ez duten bi mundu.
|
|
|
Testuinguruaren garrantziaz ohartzen ari da jakin gabe; noski, ez daki zer den testuingurua. Aldi berean, papa eta mama ez ditu oraindik lotzen auzoko ume batzuei entzuten dien papá eta mamá
|
hitzekin
. Testuingurua ostera ere.
|
|
|
Ba, bai. Plazer horren guztiaren aurretik ahozkotasuna dago,
|
hitzek
nire memorian egiten duten oihartzuna: txukun idatzitako ama hitzak ama erreal bat du aurretik, Vallejok idatzi duen ama —mamá, noski originalean— erreala delako emozionatu da idazlea, ama ahozkoaren oihartzuna, ama hezur haragizkoaren itzala eta babesa ikusi dituelako ama idatzian.
|
|
|
Plazer horren guztiaren aurretik ahozkotasuna dago, hitzek nire memorian egiten duten oihartzuna: txukun idatzitako ama
|
hitzak
ama erreal bat du aurretik, Vallejok idatzi duen ama —mamá, noski originalean— erreala delako emozionatu da idazlea, ama ahozkoaren oihartzuna, ama hezur haragizkoaren itzala eta babesa ikusi dituelako ama idatzian. Hitzak ez dira oraindik —ez nagusiki behintzat— kontzeptuen ontzi, sentimenduen adierazpen baizik.
|
|
|
txukun idatzitako ama hitzak ama erreal bat du aurretik, Vallejok idatzi duen ama —mamá, noski originalean— erreala delako emozionatu da idazlea, ama ahozkoaren oihartzuna, ama hezur haragizkoaren itzala eta babesa ikusi dituelako ama idatzian.
|
Hitzak
ez dira oraindik —ez nagusiki behintzat— kontzeptuen ontzi, sentimenduen adierazpen baizik. Hitzek magikoak izaten segitzen dute, oraingoan idatziz.
|
|
|
Hitzak ez dira oraindik —ez nagusiki behintzat— kontzeptuen ontzi, sentimenduen adierazpen baizik.
|
Hitzek
magikoak izaten segitzen dute, oraingoan idatziz. Ahozko magia belarrietatik iristen da imajinaziora eta buruko almazenera.
|
|
|
Ahozkoa eta idatzia bi giltza diferente dira hizkuntzaren paradisura iristeko:
|
hitzez
deskribatu eta hitzekin deskubritutako mundua jartzen digute aurrean, alditan modu gozoan, alditan saminez. Bi mekanismoak desberdinak izan arren, osagarriak dira biak, hizkuntzari askoz ere etekin gehiago ateratzen zaio biak menderatzen ikasitakoan.
|
|
|
Ahozkoa eta idatzia bi giltza diferente dira hizkuntzaren paradisura iristeko: hitzez deskribatu eta
|
hitzekin
deskubritutako mundua jartzen digute aurrean, alditan modu gozoan, alditan saminez. Bi mekanismoak desberdinak izan arren, osagarriak dira biak, hizkuntzari askoz ere etekin gehiago ateratzen zaio biak menderatzen ikasitakoan.
|
|
|
Ikasleen prestakuntza urrutiratzen hasi da ahozkotasunetik, item idatziek eta ariketa doituek gero eta presentzia gehiago dute haien bizitzan.
|
Hitzaren
presentziari dagokionez, hitza irakaslearena da, nagusiki, gela barruan. Ikasleek gero eta gutxiago izaten dute ahozkotasuna sendotzeko aukera, ez dute beren artean debate formalik izaten demagun klimaren aldaketaz, ez dute poema bat buruz ikasi eta hura errezitatzen (Oi, lur, oi ene lur...), apenas antzezten duten antzerki pieza laburren bat, ez dute lagunen aurrean honetaz edo hartaz mintzatzeko ohiturarik, eta inoiz egin behar dutenean lotsatu egiten dira...
|
|
|
Ikasleen prestakuntza urrutiratzen hasi da ahozkotasunetik, item idatziek eta ariketa doituek gero eta presentzia gehiago dute haien bizitzan. Hitzaren presentziari dagokionez,
|
hitza
irakaslearena da, nagusiki, gela barruan. Ikasleek gero eta gutxiago izaten dute ahozkotasuna sendotzeko aukera, ez dute beren artean debate formalik izaten demagun klimaren aldaketaz, ez dute poema bat buruz ikasi eta hura errezitatzen (Oi, lur, oi ene lur...), apenas antzezten duten antzerki pieza laburren bat, ez dute lagunen aurrean honetaz edo hartaz mintzatzeko ohiturarik, eta inoiz egin behar dutenean lotsatu egiten dira...
|
|
|
Igarkizunak,
|
hitz
jokoak, umorea, aho korapiloak, errimak, hitz eta izen xelebreak...
|
|
|
Igarkizunak, hitz jokoak, umorea, aho korapiloak, errimak,
|
hitz
eta izen xelebreak...
|
|
|
|
Hitzekin
jolastu, hitzei bueltatxo bat eman buruan, ahaideak aurkitu eta elkartu, familiak egin...
|
|
|
Hitzekin jolastu,
|
hitzei
bueltatxo bat eman buruan, ahaideak aurkitu eta elkartu, familiak egin...
|
|
|
Esaldi osoak esanarazi, ezer zintzilik utzi gabe. Adjektibo bat zer den jakin beharrik ez dago" nolakoa imajinatzen duzu iglu bat
|
hitz
bakarrean?" galderari erantzuteko, eta erantzunekin adjektiboak txirikordatzeko adjektiboak direnik jakin gabe: hotza, zuria, beldurgarria, izotzezkoa, biribila, baxua, bakartia, tristea...
|
|
|
Ahozkotasunaz ari naizelarik, ez dezadan idatzia gutxietsi. Elkarrekin dira, elkar hobetzen dute, elkarrekin besotik helduta lortuko dute hizkera praktiko eta baliagarri bat," hizkuntza bizigarri bat herri bizigarri batean", Heinrich Böll idazle alemanak II. Mundu Gerra amaitu berritan idatzitako
|
hitzekin
esanda.
|
|
|
Hiru ume, eta bakoitza bere tresnarekin, batek telefonoa, besteak tableta, hirugarrenak nintendoa... Ahozkotasunik gabeko trepeta mutuak dira asko, erritmo biziko musika behin eta berriro bera ematen dutenak,
|
hitzik gabe
jolasak, edo, hitzik badute, ingelesez esanak, perpausa laburrak, ia kontsignak.
|
|
|
Hiru ume, eta bakoitza bere tresnarekin, batek telefonoa, besteak tableta, hirugarrenak nintendoa... Ahozkotasunik gabeko trepeta mutuak dira asko, erritmo biziko musika behin eta berriro bera ematen dutenak, hitzik gabe jolasak, edo,
|
hitzik
badute, ingelesez esanak, perpausa laburrak, ia kontsignak.
|
|
|
Ezin dugu euskara irakatsi gizartea elebakarra balitz bezala, Salamancan gaztelania irakasten duten modu berean. Izango dira berrogeita hamar urte esaldi horixe bera eta ia
|
hitz
horiexekin esaten genuela irakaskuntzari buruzko eztabaidetan. Aspaldi utzi nuen irakaskuntza eta oso oker egon ninteke, baina errezeloa dut hausnarketa horrek ez ote duen orduan baino gehiago esaten.
|
|
|
Lertxundik dio: " Hizkuntza eta
|
hitzak
ez dira berez eder zein gris, nik egiten ditut eder zein aspergarri". Eta zuek, liburu hau gauzatu duzuenok, Ane, Ander, Anjel, Esther, Rosa, Xabier eta Yolanda zeuen artikuluen bidez erakutsi diguzue oraindik asko falta dugula etxean, karrikan, eta ikastetxean euskaraz modu erraz eta goxoan aritzeko; baina, horrezaz gainera, hizkuntza eder egiteko, bidea zein izan daitekeen eta zer eta nola landu behar dugun hizkuntza formala eta informala, eskolan eta eskolatik kanpo, ere erakutsi diguzue.
|
|
|
Casamigliak eta Tusónek (2007) azpimarratzen dute ahozko gaitasun diskurtsiboa garatzeko eta bereganatzeko ingurune soziokulturalaren eginkizuna ezinbestekoa dela, eta gaineratzen dute, Bourdieren (1982)
|
hitzak
aipatuz, gizartean dauden desberdintasunak hizkuntzaren baliabideak ikasteko aukeretara ere iristen direla. Bada, horietaz gain, euskararen ahozkoaren komunikazio gaitasuna irakasteko garaian, ingurune soziokulturalaz gain, ikaslearen ingurune hurbilaren egoera soziolinguistikoa eta euskara hizkuntza gutxitua izatea ere kontuan hartzekoak dira.
|
|
|
Behar dugun tresna zorrotza hizkuntza da, jakina, ahozko hizkuntza baliabideak, zehazki, gizarte harremanak eraikitzeko hartu eman gehien gehienak ahozkotasunean oinarritzen direlako1 Beraz, adierazkortasuna, umorea, ironia, esaerak, metaforak,
|
hitz
jolasak eta abar komunikazioren arrakastarako, hau da, gure sare pertsonaletan nor izateko lanabesak dira. Joxerra Garziak honela dio diskurtsoaren formulazio egokia lantzeko azalpen mamitsuan:
|
|
|
Jada Lehen Soziolinguistika Inkestaren emaitzetan (1991) erabileran gehien eragiten zuten arrazoietan" norberak euskaraz eta erdaraz
|
hitz
egiteko duen erraztasuna" bigarren lekuan zegoen," norberaren harreman sareko euskaldunen dentsitatea" arrazoiaren ondoren4 (Eusko Jaurlaritza, 1995: 121).
|
|
|
" Hizkuntzaren funtzionaltasun osoa behar dugu. Hizkera pedagogikoari hizkera poetikoa kontrajartzen diogu, hau da, hizkuntzaren posibilitate guztien
|
hitz
egitea." (Garzia, 2008: 177).
|
|
|
4" Norberak euskaraz eta erdaraz
|
hitz
egiteko duen erraztasuna. Euskaraz erdaraz baino errazago hitz egiten dutenek erdaraz errazago mintzo direnek baino askoz ere gehiago egiten dute euskaraz" (Eusko Jaurlaritza, 1995:
|
|
|
4" Norberak euskaraz eta erdaraz hitz egiteko duen erraztasuna. Euskaraz erdaraz baino errazago
|
hitz
egiten dutenek erdaraz errazago mintzo direnek baino askoz ere gehiago egiten dute euskaraz" (Eusko Jaurlaritza, 1995: 121).
|
|
|
Euskaraz eta erdaraz
|
hitz
egiteko erraztasuna
|
|
|
Beste aldagai batzuek ere eragiten dute euskararen erabileran (jarrerak eta interesak, esaterako). Baina harreman sarea bermatzen denean eta euskaraz
|
hitz
egiteko erraztasuna nahikoa denean, euskararen erabilerak gora egiten du. (Eusko Jaurlaritza, 2023:
|
|
|
Bi solaskide badituzu eta biek gaitasun berdintsua badute, gaitasun maila zehatz batetik aurrera —normalean maila nahiko handia— biek edozein hizkuntzatan
|
hitz
egingo dute, baita bertakoan, hemengo kasuan adibidez, euskaraz.
|
|
|
Aldiz, euskarazko gaitasun maila desberdina badute eta gaztelerazkoa berdintsua, maila berdina duten hizkuntza aukeratuko dute
|
hitz
egiteko, hau da, kasu honetan gaztelaniaz hitz egingo dute konturatu gabe ere. Beste era batean esanda:
|
|
|
Aldiz, euskarazko gaitasun maila desberdina badute eta gaztelerazkoa berdintsua, maila berdina duten hizkuntza aukeratuko dute hitz egiteko, hau da, kasu honetan gaztelaniaz
|
hitz
egingo dute konturatu gabe ere. Beste era batean esanda:
|
|
|
Horregatik, euskaraz erdaraz baino hobeki moldatzen den hiztun elebidunak ere lehen
|
hitza
gaztelaniaz edo frantsesez egiteko joera izan dezake, baldin badaki mintzakidearen euskarazko maila ez dela ona.
|
|
|
10" Gazteen begitan
|
hitz
egiteko molde bat (irakaslearena) saihestu beharreko zerbait da, horrekin identifikatzen ez diren heinean diberjentzia eratzea funtsezko eginbeharra baita. (...) Ez irakaslearekin soilik, gurasoekin, poliziarekin, telebistako esatari zenbaitekin, moralista amorratuekin... ere bai.
|
|
|
Hizkuntza gaitasuna falta denean erabilera ezin da gauzatu. Nahiz eta
|
hitz
egiteko nahia edo gogoa adierazi, lotsa edo segurtasun faltak eraginda, ez dutela erabiltzen aitortzen dute. Hizkuntzan duten maila ez nahikoa gatazka iturri da eta sarritan hizkuntza antsietatea sentitzen dute.
|
|
|
Gaztetxo baten
|
hitzetan
:
|
|
|
Gaztelaniaz gaizki eta eroso. Eroso sentitzen naiz zeren eta hobeto
|
hitz
egiten dut. Baina gaizki zeren euskalduna izanda ez dut ulertzen erderaz egin beharra.
|
|
|
Rodriguez Carnotak Galiziako gazteen kasua aztertu du eta honela dio: " Galizieraz
|
hitz
egiteaz zein ez egiteaz lotsatu eta barne ezegonkortasuneko muturrera iritsi." (Rodriguez Carnota, 2022: 180) [itzulpena nirea da] 14.
|
|
|
14 Galiziako irakaslearen aipamenak Sanginés eta Suay psikologoek hizkuntzen testuingurura ekarritako" ikasitako babesgabetasuna" kontzeptua gogorarazten du: " Bada norberaren hizkuntzan
|
hitz
egitearen ondorioz jasotako zigorrarekin lotutako beste fenomeno aipagarri bat, hizkuntza mendetasunaren oinarrian baitago. Ikasitako babesgabetasunaz ari gara (Maier, Seligman eta Solomon, 1969) eta baldintzatutako erantzun jokabideekin zerikusia du.
|
|
|
Adibide baten bidez azalduko dugu(...). Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz
|
hitz
egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz hitz egiten zutenean ere, bai doinuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten hizkuntzan hitz egiteko zailtasunak zituztelako.
|
|
|
Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz hitz egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz
|
hitz
egiten zutenean ere, bai doinuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten hizkuntzan hitz egiteko zailtasunak zituztelako. Beraz, zigorra jasotzen zuten bai jokabide bategatik, bai besteagatik." (Sanginés Suay, 2008:
|
|
|
Jakina da gerraostean eskolara joandako belaunaldiaren garaian ohikoa zela ikasleak zigortzea euskaraz hitz egitearren. Baina, gainera, iseka egiten zitzaien gaztelaniaz hitz egiten zutenean ere, bai doinuagatik, bai eskolan soilik entzuten zuten hizkuntzan
|
hitz
egiteko zailtasunak zituztelako. Beraz, zigorra jasotzen zuten bai jokabide bategatik, bai besteagatik." (Sanginés Suay, 2008:
|
|
|
Beraz, honako hurrenkera honetan landu genuke: lehenik, hezkuntzan, ahozko gaitasun komunikatiboa garatzeko lanketa sistematikoa (mintzamena bera bihurtu ikasgai, Dolz en
|
hitzetan
) (Dolz, 2006); bigarrenik, adierazkortasun informalerako baliabideak eskura jarri (hezkuntzan oinarria jarrita ere, zeregin horretan hedabideen eta kultur eragileen ekarpena ezinbestekoa da); azkenik, erabilera informaleko esparruak hedatu eta saretu. Azken puntu horretan aisialdiko hezitzaileekin ere lan egin da, haur eta gaztetxoentzako erregistro ez formaleko eredu linguistiko egokiak izan daitezen.
|
|
|
• Hizkuntza gutxitu batean
|
hitz
egiteak dauzkan ondorioei buruz hausnartzen lagundu, estres linguistikoa edo barne gatazka maila indibidualean kokatu beharrean, maila estruktural eta sistemikoan ulertzeko17 Bistan da ulermen hori hainbat kontzeptu soziolinguistiko azaltzetik harago doala: hiztun gisako sentimenduak lantzea, gizarte mailako dinamika diglosiko naturalizatuak zalantzan jartzea edo munduko hizkuntzen ezagutza eta balio ekolinguistikoa sustatzea, esaterako18.
|
|
|
Aisialdi eskaintza, aisialdiko hezkuntza edota hezkuntza ez formala
|
hitzek
sarritan gai berdinari egiten diote erreferentzia, baina hitzen aldaketa txiki horrek alde handia dauka esanahian eta jarduera honi ematen zaion garrantzian.
|
|
|
Aisialdi eskaintza, aisialdiko hezkuntza edota hezkuntza ez formala hitzek sarritan gai berdinari egiten diote erreferentzia, baina
|
hitzen
aldaketa txiki horrek alde handia dauka esanahian eta jarduera honi ematen zaion garrantzian.
|
|
|
Garrantzitsua da nabarmentzea gazteek aisialdian euskara ez erabiltzeak hizkuntza eta nortasuna galtzea ekar dezakeela, bereziki gaztelaniaren erabilera nagusi den inguruetan. Gazteek zailtasunak izan ditzakete euskara eguneroko egoeretan erabiltzeko, eta ez dira eroso sentitzen hizkuntza
|
hitz
egiten, eta horrek, aldi berean, etorkizunean euskara ikasteko eta erabiltzeko interesik eza ekar dezake.
|
|
|
Hori bereziki garrantzitsua da gazte askok euskara eskola hizkuntzatzat hartzen duten testuinguruan, eta ez komunikatzeko, bizitzeko, jolasteko eta gozatzeko hizkuntza gisa. Euskaraz aisialdirako guneak sortzea pertzepzio hori aldatzeko modu eraginkorra izan daiteke, eta gazteak eroso eta seguru senti daitezke euskaraz
|
hitz
egitean eskola testuingurutik kanpo.
|
|
|
Gainera, aisialdia eta denbora librea euskaraz eskaintzea garrantzitsua da euskara hiztunen komunitatea sortzeko ere. Aukerako guneak dira euskaraz
|
hitz
egiten duten beste gazte batzuk ezagutzeko eta hizkuntzaren inguruan lotura sozialak sortzeko. Hiztun komunitate bat sortzea funtsezkoa da Nafarroan euskara bizirik irauteko eta hazteko.
|
|
|
2014): kognitiboak, linguistikoak (ahozko hizkuntzaren baliabideak) eta pragmatikoak (curriculumeko alderdiak, alderdi sozialak eta afektiboak);
|
hitz
egitea eta hitz egindakoa ulertzea eskatzen du eta baliabide ez hitzezkoak (ez berbalak), paraberbalak eta hitzezkoak (berbalak) erabiltzea eskatzen du. Ahozko mota desberdinak daudela ere kontuan izan behar da:
|
|
|
2014): kognitiboak, linguistikoak (ahozko hizkuntzaren baliabideak) eta pragmatikoak (curriculumeko alderdiak, alderdi sozialak eta afektiboak); hitz egitea eta
|
hitz
egindakoa ulertzea eskatzen du eta baliabide ez hitzezkoak (ez berbalak), paraberbalak eta hitzezkoak (berbalak) erabiltzea eskatzen du. Ahozko mota desberdinak daudela ere kontuan izan behar da:
|
|
|
Ahozkoa
|
Hitz
egitea
|
|
|
— A ikasleak: ahozkoan(
|
hitz
egitean) maila ona du, C1, elkarreraginean, batez ere (erregistro ez formala ere baduela, edo erregistro mota horretan arin moldatzen dela, estutasunik gabe, apika); hizkuntza akademikoan badu oraindik formaltasuna lortzeko tartea; ahozko komunikazio gaitasunari begira, ikasle honek erregistro formala/ eskolakoa landu behar du, B2tik C1era, elkarreraginezkoan atzera egin gabe (C1). Idatzian, irakurriaren eta ahozko formalaren ulermenean ere badu tartea hobetzeko, eta ikasketekin/ maila akademikoarekin batera hobetuko duela bermatuko zaio, B2tik C1era (adibidez:
|
|
|
— C ikasleak: ahozkoaren ulermenean, pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunetan (PAOKT) B1; hizkuntza akademikoan B2;
|
hitz
egitean, pertsonen artekoan, (PAOKT) A2 B1 eta hizkuntza akademikoan B1 Irakurriaren ulermenean eta idatzian B1 maila. Ikasle honek tarte handi samarra dauka hobetzeko euskara mailari dagokionez, bai maila akademikoan, bai pertsonen arteko komunikazio trebetasunetan.
|
|
|
Eman dezagun DBHko 4 mailako ikasgela batean gaudela eta hiru ikasle horiek talde lan batean (kooperazio taldetan) jartzen ditugula, inolako esku hartze didaktikorik gabe. Beraien artean
|
hitz
egiteko, apika, pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunak (PAOKT) paratuko dituzte martxan. Haien artean nahiko maila desberdinak dituztela ikusi dugu (C1, B2, B1).
|
|
|
Adibidez, euskaraz eroso aritzeko, pertsonen arteko oinarrizko komunikazio trebetasunetan (PAOKT) ikasleen irteera profilak B2 edo hortik gorakoa izan lukeela esatea ez da astakeria, trebetasun horretan B2 C1 mailak adin horretako ikasleen arteko komunikazio beharrak ase behar dituelako: hizkuntzaren adierazkortasuna, ñabardurak egiteko gaitasuna, jarioa, ironia adierazteko gaitasuna, barre eragiteko gaitasuna, modalizazioa egitekoa,
|
hitz
jokoak sortzeko gaitasuna, arintasuna7.
|