|
2010
|
|
|
Ahuldurik iritsia zen
|
euskal
hiztun elkartea hogeigarren mendearen bigarren erdira: eremuz urritua9 eta espazio soziofuntzionalez aski mugatua.
|
|
|
Gero eta lurralde eremu txikiagoan bizi ziren, eta erdaldunekin gero eta nahastuago. Lehendik zetorren bideari eutsiz ahuldu egin zen
|
euskal
hiztun elkartea, mende hasieratik aurrera. Ahultze hori azeleratu egin zen, gero azalduko diren motiboengatik, 1955etik aurrera.
|
|
|
Labur bilduz: batzuetan partez, eta besteetan osoz, lehendik aski ahuldua zetorren diglosia zaharra ahulduz eta apurtuz joan zen XX. mendean zehar,
|
euskal
hiztun elkarte gehienean33 Ahuldu (hainbatetan ezabatu) egin ziren euskarak ordura arte bere bereak izandako espazio soziofuntzional nagusiak: etxea eta familiartea, auzoa eta hurbileko lan mundua, lagunartea eta aurrez aurreko gizarte bizitza.
|
|
|
Bere ondorio mingarrienetako bat, guri dagokigunez, goian esandakoa da: euskaldun gazteen, bereziki ongien formaturikoen, emigrazioa eta, beraz, euskal harreman sareekiko eta
|
euskal
hiztun elkartearekiko deskonexio partzial edo totala. Beste ondorioetako bat honako hau da:
|
|
2011
|
|
|
segun nola definitzen ditugun diglosiaren osagai nagusiak (bereziki zer den hiztuntaldea edo hiztun elkartea, orain eta hemen) euskaldunok diglosian bizi garela (edo ez garela diglosian bizi) esan ahal izango dugu. zehaztapen teknikoa ezinbestekoa dugu, beraz, bai ala ez erantzuteko. hel diezaiogun puntu horri ere. demagun diglosiaren definizio operatibo basikoa goian (txostenaren 3.3 atalean) emandakoa dela guretzat, hemen eta orain. a) diglosiaren osagai nagusiak txostenaren aurreko atal horretan azaldutakoak direla onartzen baldin badugu, erantzuna ezezkoa da oro har. euskaldunok (euskaraz dakigunok), geure osoan harturik, ez gara gaur egun egoera diglosikoan bizi. Language community edo hiztun elkarte gisa euskaldunon (hots, etxetik edo gero, ikasketaz, euskaraz dakigunon eta gutxi asko euskaraz egiten dugunon) multzoa hartzen badugu, bistan da ez dugula(
|
euskal
hiztun elkarteak, bere osoan, ez duela) diglosiaren ezinbesteko atributuen zerrenda hori osorik betetzen. euskaldunok ez dugu (ez erabat eta ez oro har) etxean eta kalean, lagunartean eta lan giro hurbilean, gure eguneroko bizimodu arruntaren situazio informalMikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. Teoriatik tiraka intimoetan euskaraz (are gutxiago euskaraz bakarrik) egiten eta gero gutako batzuek (apur batzuek, hainbatek edo ia denok) unibertsitatean, udaletxeko bulegoetan, aurrezki kutxako jestioetan, eleberriak irakurtzerakoan edota jendaurreko hitzaldi formala ematerakoan beti erdaraz egiten. gure egoera ez da hori. egoera nahasia da gurea, oso, noiz euskaraz eta noiz erdaraz egiten dugun esateko orduan. ezer garbi baldin badago, horixe dago garbi:
|
|
|
Bistan da ezetz. gauzak ez dira horrela, urrundik ere. Beraz
|
euskal
hiztun elkartearen jardunak ez dauka konpartimentazio sendorik: ez perspektiba territorialean eta ez, bereziki, diglosiaren definizio gehien gehienek171 hain noraezekoa duten osaera soziofuntzionalean.
|
|
|
nolabaiteko elebidun. Nola defini liteke hortaz gure egungo egoera, hizkuntza soziologiaren ikuspegitik,
|
euskal
hiztun elkarte osoa harturik gogoan, has gaitezen errazenetik. hots, orain arte ikusitakoaren eta bibliografia teknikoaren arabera dudarik txikiena eskaintzen duenetik. datu seguru horien ildotik, bistan da garai batean gure gurea izandako diglosia tradizionala (egurenen 1867ko azalpenekoa, kasu) gogor pitzatu dela nonahi, eta ia desagertu egin dela euskal herriko eskualde gehienetan. urola kostaz, Tolosaren gerri bueltaz eta goierriko albo eremuaz, Markina ondarru Lekeitio triangeluaz eta Larraun goizueta Bortziri Baztan koadrangeluaz aparte eAeko eta Nafarroako herri herrixka jakinak ditugu, gero eta nabarmenago, joera nagusi horri erabat men egin ez dioten azken gordelekuak, azken baluarteak:
|
|
|
Mikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz. ...aka hori ez da, ordea, egia osoa. ehunka urtean ez da euskara euskaldunon mintzaeta idazbehar guzti guztien ezinbesteko agerbide izan baina, diglosia giro haren altzoan, bizirik mantendu izan da gure inguruotan193 kanpoko etorkinak euskalduntzeko gai izateaz gainera belaunez belaun (XVIII. mendera arte galera territorial ezagun handirik gabe eta galera funtzional ezagunik gabe) transmititu izan du
|
euskal
hiztun elkarteak, euskal herri etnokultural eta etnolinguistiko nabarmen hark, bere hizkuntza propioa konpartimentazio tradizionalaren eskema barruan. " zazpi probintziez kanpoko" lurralde galerak alde batera uzten badira hala izanak dira kontuak XVIII. mendearen erdi aldera arte, hor nonbait. esplikatzea falta da horregatik, Arrietaren baieztapen erabatekoan, lehen posible zena orain zergatik den erabat ezinezko. diglosia gizarte berrian zaila edo harrigarri zaila dela badakigu:
|
|
|
behinolako diglosia betearen azken arrastoak baizik gelditzen ez zaizkion elebitasun partzialeko egoera mugikorra. Fishman-en 1967ko formulazioaren lau gelaxketako batean kokatu bagenu
|
euskal
hiztun elkartea, elebitasunezko baina diglosiarik gabeko gelaxkan kokatu genuke dudarik gabe. Ikusia dugu ordea punta muturreko situazioen adierazgarri direla lau gelaxka horiek, eta errealitatea punta mutur batetik besterako ardatz bikoitzean kokatu ohi dela sarrien, tarte bitarteko posizioetan.
|
|
|
Teoriatik tiraka – Mikel Zalbide ren) belaunez belauneko transmisioa: hurrengo belaunaldik euskara ikasi izan du ama hizkuntza moduan, hori izan du bere L1, eta horri eskerrak beste belaunaldi bateko bizibidea eskaini izan zaio behin eta berriz, neurri ohargarrian (ez erabat),
|
euskal
hiztun elkarteari. gutako askok, irakurle, moldaera hartan (moldaera zaharkitu haren azken hondakinetan) ditugu iturburu familiarrak. ez genuke ahaztu behar funtsezko datu hori. Lehenak ez du geroa segurtatzen, baina lehenik gabeko geroa zail da, gurea bezalako hiztun herri txiki ahulduetan, eraikitzen. emaitza bide horiek dira beraz hiru aukera teorikoak:
|
|
|
...ekonomikoaren izaera autonomo erlatiboa. oinarri sozioekonomiko autonomo horrek ahalbideratu izan du euskal komunitate diglosikoaren iraupena. errealitate sozioekonomiko eta kultural objektiboari darion auzia da diglosiaren fenomenoa, errealitate horren araberakoa izaten delako mendeko hiztun herrien iraupen ahalmena". hots, ondo ulertu badiot a) bere buruaren autorregulazio ahalmena galdu du
|
euskal
hiztun elkarteak (zenbait eskualdek), erabat edo nagusiki, plano sozioekonomikoan; b) galera horrek, ezinbestean, hiztun elkartearen belaunez belauneko iraupen ahalmena indargabetu du: diglosia zahar hura birrindu egin du, besteak beste; c) transformazio hori dela medio hiztunelkarte hori (hiztun herri osoaren zenbait eskualde giltzarri) ez da gai tradizioa eta modernitatea, lehena eta geroa, bere arauz eta (neurri batean) bere lehentasun irizpideen arabera moldatzeko, eta d) ahalmen hori gabe ez dago aurrerantzean diglosiarik:
|
|
|
Jarraipeniturri izan liteke, kontrakorik frogatzen ez den artean, diglosia berri hori. Jarraipen hori, berriz, lehentasun bizia du
|
euskal
hiztun elkarteak XXI. mendean bizirik aterako bada. euskara jaun eta jabe sentituko den ingurumen trinkoak, menderik mendeko mintzamoldeari eusten diotelarik inork xaxatu eta aztoratuko ez dituenak (nahiz eta, arnasgunetik kanpora bereziki, hainbat jardun gune eta harreman saretan erdaraz jardungo den) ez da a priori baztertzea komeni. Surtan jartzean jakiten da, honetan ere, nolakoa den eltzea. horrek ez du, aurrerago azalduko denez, arnasguneetatik kanpora besoak tolestaturik egon behar denik esan nahi.
|
|
|
ez txosten honetan eta ez gainerakoetan idatzi dut inoiz Maria Josek ulertu omen didana32 Aspaldiko urteotan esaten ari naizena, funtsaren funtsean33, honako hau da: a)
|
euskal
hiztun elkarteak, eskola bidez lortu duen buru jasotze ohargarria hor egonik ere eAen (ahulago dabil Nafarroan eta are ahulago Iparraldean), jardun gune jaso formaletan ez baina eguneroko bizimodu arrunt, errepikakor, masibo eta informal horretan ageri du, hemen eta orain, atzerakada nagusia. Nagusia, ez bakarra.
|
|
2015
|
|
|
Eragin linguistikoaren ebaluazioa (ELE) Gipuzkoako Foru Aldundiak 2012an abian jarritako proiektua da. Bere xedea, lurralde eremu jakin bateko (auzo, herri, hiri, eskualde) proiektu eta jarduera pribatu zein publikoek bertako errealitate linguistikoan izan ditzaketen balizko eraginak aurreikustea, identifikatzea, ebaluatzea da, eta euskararen eta
|
euskal
hiztun elkartearen egoerari kalterik eraginez gero, horiek murrizteko eta aurrea hartzeko neurriak hartzea. Egitasmoaren aplikazio eremua, bereziki, euskararen arnasgune diren herri euskaldunak dira, egoera soziolinguistiko onean dauden eremuak babesteko, nahiz eta gainerako eremuetan ere aplikatu ahal izango den.
|
|
|
Lurralde eremu (auzo, herri, hiri, eskualde) jakin bateko proiektu eta jarduera pribatu zein publikoek bertako errealitate linguistikoan izan ditzaketen balizko eraginak aurreikustea, identifikatzea, ebaluatzea, eta euskararen eta
|
euskal
hiztun elkartearen egoerari kalterik eraginez gero, horiek murrizteko eta aurrea hartzeko neurriak hartzea da proiektu honen xedea.
|
|
|
Lurralde eremu (auzo, herri, hiri, eskualde) jakin bateko proiektu eta jarduera pribatu zein publikoek bertako errealitate linguistikoan izan ditzaketen balizko eraginak aurreikustea, identifikatzea, ebaluatzea, eta euskararen eta
|
euskal
hiztun elkartearen egoerari kalterik eraginez gero, horiek murrizteko eta aurrea hartzeko neurriak hartzea da proiektu honen xedea.
|
|
2016
|
|
|
(Dikotomia) honek, duela urte asko Julio Caro Barojak igarri zionez, ez du, hizkuntzari gagozkiola, muga jakinik, ez geografiaz (irizpideak oraindik bere balioa galdu ez duen arren168), ez soziologiaz". Hots, gure terminologia teknikora bilduz
|
euskal
hiztun elkartearen behinolako izaera territorial sendoa apurtuz joan da; izaera territorial hartatik arnasgune gero eta fragmentatuagoak bakarrik ari zaizkigu bizirik gelditzen. Kopuru aldetik aski fenomeno demolinguistiko txiki bazterrekoa izan arren, analisi pausatua zor zaie.
|
|
|
Kontuok argitu arte kontuz hartu behar ditugu, beraz, horko emaitzak. Beren (edo gure ezjakitearen) muga horiekin ere, lagungarri dira mapa grafikook
|
euskal
hiztun elkartearen udalerriz udalerriko perspektiba geoterritorial zuhurragoa eskuratu ahal izateko.
|
|
|
Hiru ezaugarriok behar ditu gure ustez: a)
|
euskal
hiztun elkartearen osasun azalpen globalaz gainera lekuan lekuko osasun egoera argi zehazteko gai izan behar du; b) kontzeptu soziolinguistiko jeneraletan oinarriturik egon behar du eta, c) ahal delarik aplikatzen erraza izan behar du.
|
|
|
Indar betean daude (BZ) eko eta, gero eta jasangaitzago den letra gabeziaz, (BZ) ko hiztun elkarteak; aldiz, galzorian egon gabe ere arrisku bizian daude (BZ 6e) koak.
|
Euskal
hiztun elkartean, Euskal herrian, osasun maila askotako hiztun taldeak egonik, (BZ) eko zein (BZ/ b/ c/ d/e) ko kokaerak bereizten du argien kasuan kasuko hiztun taldea justu non dagoen: hiztun taldearen nagusitasun moldaeratik abiatuz, gainerako kontzeptu giltzarrien egoera aldakorra aurrez aurre azaltzen da hor.
|
|
|
anai arrebek lehen baino ET jardun sendoxeagoa ageri dute beraien artean. Ondorio pozgarria izan liteke hori, bestelako analisiek kontrakorik ez badiote,
|
euskal
hiztun elkartearen etorkizunerako.
|
|
|
446
|
Euskal
hiztun elkartea eta bere baitako hiztun multzoak, harreman sareak eta jardunguneak dira honelako gogoeta gune baten aplikazio esparru nagusi: bertako language maintenance, shift eta revitalization prozesuei dagozkien datuak biltzen, aztertzen, ondorioak ateratzen, soluziobideak planteatzen eta horren guztiaren zabalkundea egiten saiatu behar du, bereziki.
|
|
|
Ez hiztun gehienak bertan bizi direlako, euskararen nagusitasun moldaera sendoenik hor dagoelako baizik. Nagusitasun moldaera horrek eutsi dio
|
euskal
hiztun elkarteari bizirik, milaka urtean. Hori gabe da iraun, begien bistako etorkizunean ere.
|
|
|
nazio arteko bibliografia teknikoak hala dio maiz asko. Gurera etorriz argi dago, orobat,
|
euskal
hiztun elkartearen egungo barne bilakaera diferenteen iturrian daudela: faktore horiek kontuan izan gabe nekez esplika liteke azken hamarkadotan hemen gertatzen ari dena.
|
|
|
Modernotasun horretarako bidea euskal osaera kontuan izanik eraikitzeko prest dauden herritarrak gutxiago dira ordea, eta ibilbide hori egiteko gai direnak aski diferente banaturik daude (kopuruz eta portzentajez) hiztun herriaren leku batean eta bestean. Oso kontuan hartzekoak dira defizit maila desberdin horiek ere,
|
euskal
hiztun elkartearen egungo bilakaerak leku batetik bestera ageri dituen diferentziak entenditzeko orduan.
|
|
2019
|
|
|
irteerarik sendoena hor dago maiz, Bizkai gipuzkoetako arnasgune askotan (eta, partez, Nafarroakoetan). egin litekeen aurrerapauso handiena, ahal izanez gero, hau da: arnasguneetako jendeak (bere artean eta berentzako lanpostu gisa) enpresa berriak sortzea edo zaharrak birmoldatzea. ahal dela" beren neurriko" enpresak, ez lur faltagatik edo antzeko beste motibo batengatik bertara etorri nahi duten enpresak, langile kopuruz eta transakzio moldez arnasguneaz, eskualdeaz eta
|
euskal
hiztun elkarteaz gaindikoak. aurrez aurreko zerbitzu sektoreak leku meharra du arnasgune gehienetan: taberna eta sagardotegi, eskola eta denda, udal eta nekazalturismo63 zenbait arnasgunetan (azpeitia eta zumaia ditugu bereziki gogoan) hori baino planteamendu zabal eta ausartagoak egin litezke. patxi Saenz-en perspektiba ez genuke, bere muga baldintza guztiekin ere, kasu horietan begien bistatik galdu behar. hirugarren Sektorean ere ganoraz eta probetxuz eragin liteke, bidea aurkitzen bada.
|
|
|
Baina gurea da lehenbizi: donostiako (berdin beste hiriburu, herriburu eta konurbazio zabaletako) euskaltzaleon hizkuntza eskubideak asetakoan, helduko diegu bazter konttu horiei". arnasguneen gaia ezin da horrela tratatu,
|
euskal
hiztun elkartearen osasuna baldin badugu xede. arnasguneen garrantzia ez da kuantitatiboa, kualitatiboa baizik. kuantitatibismo gehiegizkoak itsutu egin gaitu: bi" ia euskaldun" ek ez dute euskaldun garbi baten laurdenik balio, eguneroko mintzajardun arruntari dagokionez. horrelako zenbakiek, gizarte panorama argitu ordez, distortsionatu egin digute erabat. eguneroko mintzajardun arrunta eta jardun horren belaunez belauneko transmisioa (35 urtekoa) begien bistan, ekimen osoaren ardatzean, espresuki aitortua eta efektiboki inkorporatua ez duen euskalgintzak ez du arrakasta aukera handirik. hori ulertzen ez dugun artean alferrik ari gara. kontua ez da udal ordenantzak euskaraturik izatea (eta zenbait kasutan, ez beti, gai horietaz euskaraz jardutea). zenbat lagunek dihardu du material (normalean idatzi) horretaz, euskaraz zein erdaraz, donostian edo dena delako kalegiroan?
|
|
|
XIX. mendetik aurrera zabalduz joandako, eta egungo egunean ia erabat buruturiko, mintzaldaketa biziaren ondorio da euskal mintza esparru gotorraren zatikatze hori: ...ak, industria gune handi (en) ak, trenbideeta karretera lotune nagusiak eta administrazio gune operatiboak erdaldundu ziren lehenik ordura arte arnasgune izandako eskualde zabaletan37, eta bazter fenomeno bihurtuz joan ziren horregatik, perspektiba geoterritorialetik ere, arnasguneak. eguneroko bizimodu arruntean" erabat edo nagusiki" euskaraz egite horrek ez du esan nahi, inondik inora,
|
euskal
hiztun elkartearen espazio geoterritorial osoa (euskal hiztun herria, horren araberako euskal herria) bitan banatzen denik: batetik arnasguneak, bestetik arnasgune ez diren auzoak, herriak eta eskualdeak.
|
|
|
Euskaldunok euskaraz bizi garen espazio geoterritorialik izan badela erakustea funtsezko eginbeharra da, euskal hiztunelkarteak etorkizunik izango badu. ...eta maiz galdurik, dago norma sozial hori. arnasguneetan bizirik dago, erabat edo hein handi batean, eguneroko bizimoduaren espazio nagusietan (etxean, auzoan, familian, lagunartean, plazan eta tabernan, mezetan eta udaletxean47, eskolako jolaslekuan eta frontoian, herriko festetan eta ezkontzahiletetan,..) hitzez ari garelarik48" euskaraz egitea" agintzen duen bertako gizarte araua. c)
|
euskal
hiztun elkarte beregaina, eguneroko jardun arrunta euskaraz bideratzen duena, ingurumen horietan bizi bizirik dagoela erakusten dute arnasguneek. argi antzematen du hori edonork. errespetu handia eragiten du euskarazko jardun arruntaren berezko bizitasun horrek, bai euskaltzaleon eta bai euskaltzale ez diren (bertako zein kanpoko) askoren artean49 euskaldunok euskaraz bizi garen espazio geoterrit... Funtsezko oinarri izan ohi da hori, hizkuntza formal landuaren garapen lanerako ere. ez da batere harritzekoa, hortaz, euskal profesional asko (beraiek edo beren gurasoak) arnasguneetatik etortzea.
|
|
|
Euskaldunok euskaraz bizi garen espazio geoterritorialik izan badela erakustea funtsezko eginbeharra da, euskal hiztunelkarteak etorkizunik izango badu. ...karaz bideratzen duena, ingurumen horietan bizi bizirik dagoela erakusten dute arnasguneek. argi antzematen du hori edonork. errespetu handia eragiten du euskarazko jardun arruntaren berezko bizitasun horrek, bai euskaltzaleon eta bai euskaltzale ez diren (bertako zein kanpoko) askoren artean49 euskaldunok euskaraz bizi garen espazio geoterritorialik izan badela erakustea funtsezko eginbeharra da,
|
euskal
hiztun elkarteak etorkizunik izango badu. arnasguneek azaltzen dute argien, euskaraz" normal" bizitzea zer den. hizkuntza normalkuntzaren bila bagabiltza, arnasgune horietan gaude osasun oneko hiztun elkarteen eguneroko mintzajardun normaletik hurbilen. gain-kostu txikienaz eta kritika bide murritzenaz hor atera dakioke euskalgintzari, bide batez jardunik50 batez ere, etekinik hoberena.... Funtsezko oinarri izan ohi da hori, hizkuntza formal landuaren garapen lanerako ere. ez da batere harritzekoa, hortaz, euskal profesional asko (beraiek edo beren gurasoak) arnasguneetatik etortzea.
|
|
|
Fenomeno larria da hori
|
euskal
hiztun elkartearen etorkizunerako. arnasguneotan ari da, gure begien aurrean, euskal mintzajardun arrunta" odol husten". hor ari gara belaunez belauneko jarraipen partida normala," noiznahi nonahikoa", galtzen. euskal herriaren periferian eta hiriburuetan nabarmen ahulduz baina, hala ere, mende luzez bere buruari eutsiz gugana iritsi den euskal hiztun elkarte jator, etnolingui... Nola?
|
|
|
Fenomeno larria da hori euskal hiztun elkartearen etorkizunerako. arnasguneotan ari da, gure begien aurrean, euskal mintzajardun arrunta" odol husten". hor ari gara belaunez belauneko jarraipen partida normala," noiznahi nonahikoa", galtzen. euskal herriaren periferian eta hiriburuetan nabarmen ahulduz baina, hala ere, mende luzez bere buruari eutsiz gugana iritsi den
|
euskal
hiztun elkarte jator, etnolinguistikoki osasuntsu eta biziena gure begien aurrean gesaltzen, odol husten eta heriobidean sartzen ari da arnasguneetan. Nola?
|
|
|
13 Batez ere XIX. mendera arteko fenomeno transeuropar zabal urrun dira Sprachinsel direlakoak; egungo eguneko gertakari hurbil xume ditugu, aldiz,
|
euskal
hiztun elkarteak mintza esparru zabal bortitz segururik ez dueneko arnasguneak. arras handia da, alde horretatik, bien arteko leku denborazko etena.
|
|
|
beste gauza askotarako ere funtsezko datua da. hizkuntza soziologiaren esparruan ari gara hemen ordea, eta ez gara hortik aterako: arnasguneen etorkizunean eta, oro har,
|
euskal
hiztun elkarte osoarenean jaiotzakopuru apalek duten garrantzia kontuan hartu beharrekoa da, oso. zer diote honetaz hizkuntza soziologiaren alorreko gure adituek, zer diote prospektibaren zientzia oinarriz jarduten dutenek?
|
|
|
Urrezko Domina jaso ondoren, Andres Urrutia euskaltzainburuak eskerrak eman ditu sariagatik, eta honako hau azpimarratu du zuzentzen duen erakundearen inguruan: urte bitartean sorturiko Akademiak, egun euskararentzako erakunde aholku emaile ofiziala denak, historian zehar zin zinezko komunitate zientifiko eta akademikoa ondu du, eta bere egitekoa gizartearen zerbitzuan jarri du.Euskaltzaindia gu guztiok,
|
euskal
hiztun elkartea osatzen dugun guztiok osatzen dugu, norbaitek osatzekotan.
|
|
|
" Uzta ezin oparoagoa izan da. Euskaltzaindia gu guztiok osatzen dugu,
|
euskal
hiztun elkartea osatzen dugun guztiok. Bultzada berri bat emateko unea da, gizartearen eta herri erakundeon kemena arrasto beretik bideratzeko garaia da".
|