|
2007
|
|
|
Bere haur lagunak ere, azkenik, galduak
|
bezala
ziren, ez zakitelakotz gehiago zer pentsa beren maltzurkerien gehitzeko, jakinez Xanok ez zeiela gehiago kasutik ere emaiten. Eta bukatzeko, herrian ziren abere arrado eta bakarrek ere beren pentsa-moldea agertu zuten, ez jendakiak dakien moldean, ez, bainan behiek esne guttiago emanez, ardiek beren marrakak ixilduz, zerriek ezkur alhak utziz eta mehatuz, zakurrek zinkuriak azalduz egunaz gauaz bezala.
|
|
|
Bere haur lagunak ere, azkenik, galduak bezala ziren, ez zakitelakotz gehiago zer pentsa beren maltzurkerien gehitzeko, jakinez Xanok ez zeiela gehiago kasutik ere emaiten. Eta bukatzeko, herrian ziren abere arrado eta bakarrek ere beren pentsa-moldea agertu zuten, ez jendakiak dakien moldean, ez, bainan behiek esne guttiago emanez, ardiek beren marrakak ixilduz, zerriek ezkur alhak utziz eta mehatuz, zakurrek zinkuriak azalduz egunaz gauaz
|
bezala
.
|
|
|
alabainan, ez zen gehiago ez hixturik, ez hegal zafrakaldarik, ez xori oihurik ezagun, ez gauaz ez egunaz, kale xoko edo etxe atarrietan, bakea horra zagola zirudien. Arras satifos, kontzientzia garbi, biztanle guziak beren eguneroko lanetan berlotu ziren, lehenago
|
bezala
, eskolak jarraitu zuen bere erakaskuntza erakasle berri batekin, eta gauzak beren onean sartu, herri berri bat bailitzan.
|
|
|
Berriz ere, atzo
|
bezala
, sukaldetik ganbarateko atea zabaldu zen, ate artean agertzen zela aitatxi Mañex:
|
|
|
— Ez Kaiet, ez, hi
|
bezala
ohartu nauk gure haurrek aipatutako hezur ixtorio horrek trabolatzen duela, bainan ez dakiat zertan ez zergatik!
|
|
|
Sartu ziren bi jandarma kasketak eskuan, kasik eskusatuz
|
bezala
beren harat etortzeaz.
|
|
|
Denbora hetan, errumes edo ijito famili baten karabanak, uda guziz
|
bezala
, feriakari heldu ziren eliza aintzinera eta han kokatzen. Bidetan zehar zabilen jende kasta hori ez zen lekukoetaz hainbat maitatua, bainan zaldi tratuetan ezagutuak zirenez eta gainerat komerzio ganbaran fixatuak, nehork ez zeien deus trabarik egin nahi.
|
|
|
Jenden ongi etorriak, herabea izan gatik, bazuen ere beste arrazoin bat: karrosaz ibiltzen zen famili hartan bazen emazte zahar bat, Maritza deitua eta famatua iragarkile edo azti
|
bezala
. Europa ekialdeko erresuma eslaboetarik zetorren omen, han ainhitz aztiantza ikasirik, bai eskuetako marretan geroaren irakurtzen, bai ezbehar edo eritasun xume zonbaiten sendatzen, otoitz bitxiak murmurikatuz, hango mintzaira eta egin moldeak nahastuz.
|
|
|
Famak zionaz, haur ebatsi bat omen zen, denek baitakigu buhame kasta horrek ez duela gaiztakeriaz besterik egiten, bainan fama zen bakarrik, zeren eta nehor ez baitzen egundaino menturatu horren segurtatzeko galderarik egitera. Bere anaiek ez
|
bezala
, begiak urdin arinak zituen, ileak espaldetarat arte luze, horail aire batez beltzaranekin nahastuak, larrua aldiz iguzkiak erretako kolorea hartua zuela. Atorra belhaunetadino heltzen zaion hain zuen anple eta luzea, higatua eta urratua ere gainerat eta espartin zahar pare batez oinestatua zen.
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu
|
bezala
agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri.
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua
|
bezala
kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
|
... eta, ez aipa gehiago zuri ta belzez ilestatuak diren xakur aihartu txar horiek, arrotzak gainerat leku hotzetarik baiderabila, ardietaz ni
|
bezala
(ez, ez arras ni bezala ez!) arduratzen baitira, beti nagusiaren zangopetan, hunek aintzin berek aintzin, hunek gibel berek gibel, buztana beheiti, dirudi herrestan ibiltzen direla, alde guzitarat so, ez jakin zer eta nola egin, xanpaka ez baitute ikasi ere, iledun izakiak iziturik atxikiz hain dira faltsuak, ixilak, zitalak, ustelak, aurpegi biko eta xanpa zuri, beren bi hankadun jabeari kausitz...
|
|
|
... eta, ez aipa gehiago zuri ta belzez ilestatuak diren xakur aihartu txar horiek, arrotzak gainerat leku hotzetarik baiderabila, ardietaz ni bezala (ez, ez arras ni
|
bezala
ez!) arduratzen baitira, beti nagusiaren zangopetan, hunek aintzin berek aintzin, hunek gibel berek gibel, buztana beheiti, dirudi herrestan ibiltzen direla, alde guzitarat so, ez jakin zer eta nola egin, xanpaka ez baitute ikasi ere, iledun izakiak iziturik atxikiz hain dira faltsuak, ixilak, zitalak, ustelak, aurpegi biko eta xanpa zuri, beren bi hankadun jabeari kausitzeko... hobeko baitzuken,...
|
|
|
Artzai xakur erne eta alai bat bakarrik, ile kuskulatu labur eta harro batez jauntzirik, begiak xorrotx, beharriak erne, ez deus batentzat gorputz guzia daldaran. Haatik, aitortu behar dut, ni ere besteak
|
bezala
, bi hankadunen zerbitzuko naizela, bainan ez nola nahika, nortasun bitxikoa naizenez, duintasunez beterik, ez baitut beti manatua egiten ostiko zonbaiten hixtuak ez naukalakotz beldurtzen, partikulazki nagusiak adardun edo apodun izakien bila manatzen nauelarik eta nik, horiek ezin soportatuz, uzten baititut nahi dutena egitera.
|
|
|
...isan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu
|
bezala
bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Goiz goizean merkaturat heldu ginen eta, lehen jende saldoa lekuen hartzen ari zen, bakoitzak behi, ardi edo zerri tropa bat estekatzen zuela burdinezko kadenetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean
|
bezala
.
|
|
|
Habil, ene gizon ttipi... — eta hala egin nuen, kasik ohartu gabe ene alki lekuan beste norbaitek, anartean, bere gibelaldia pausatu zuela, bainan ordukotz loak abantxu eramana ninduen eta karrosa ttuku ttuku kurrituz zoala zaldiaren trostaren heinean, ni erdi atzarririk, beharriak erne ezin atxikiz, etxerateko bide bera egin ginuen, arrabots berak entzun nintuen, zaldia gelditu ere goizean
|
bezala
—... du marche... — et, lui, qui?...
|
|
|
Hogoi urte joan ziren gertakari horren berri ukan nuen momentoraino. Ene burrasoek, etxea zaharxka zelata, behar
|
bezala
bizitzeko ez egokitua eta beste estakururekin, lanak abiatu zituzten berrikuntza zerbaiteri buruz. Zokoko kanbarako murrua desegin ginuelarik, nik bainuen pikotxa eskuan, harri mokor bat kolpe batez dautzarazi nuen ustegabean eta zilo batean agertu zen pistola erdoildu zahar bat, segur bere lekuan ez zegoena, gure etxean nehork ez baitzuen holako tresnarik ibiltzen, ez ihizin ez bestela.
|
|
|
" hau zuentzat ttipiegi baita, nihaurentzat izanen da, hemen kokatuko naiz eta ez nauzue poxulian izanen": gela erdian pareta bat muntatu zuen, alde batean" ene ganbara" eta bestean egon edo jan gela" hau ene saloia", irriz zagola haur loriatu bat
|
bezala
. Bukatzeko, supazterra egin zuen" ene hezur zaharren berotzeko, negua etorriko delarik" eta gure gizona, satifos hortan gelditu zen bere aterbea bizi guziko hor zuela.
|
|
|
Dena zain eta larru zen gure gizona, ahate zango bat bezain seko, hatsa labur, bainan bazakien behar baino gehiago indar ez zela eman behar irauteko. Eta iraun zuen, nun egun batez, sekulan ez
|
bezala
, goizean goiz jeiki zen, askaldu zalu zalua, igandetako jauntziak emanik, karrosa eta zaldia atelatu, eta merkatura abiatu zen nehori deus erran gabe.
|
|
|
— Egizu beraz nahi duzuna, beti
|
bezala
!
|
|
|
Gizona, beraz, da ene lehen nagusia eta horregatik, harekin pasazen ditut eguneko oren gehienak. Hala nahiago dut funtsean, alde batetik, arra baita ni
|
bezala
, botzez sendoagoa, bortitza bada ere batzutan, nahiz badakien eztiki eta amultsuki hitz egiten, bereziki nitaz kontent iduri duelarik. Beste aldetik, usuago kanpoan ibiltzen delakotz, hor baita nik lehen lehenik estimatzen dutan lekua, eremu zabal eta airestatua kurritzen ahal dutalakotz, jasan gabez barneko ke edo kozinako usain kiratsez betetako giroa, eta azkenik, ene lagun iledunak, ardiak, han direlakotz goizetik arats.
|
|
|
Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean. Hala nola, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka
|
bezala
" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea ikusi gabe ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Ez, ni artzai xakur bat naiz, edo maleruski, nintzen, zeren eta azken denbora hauetan, neke zait lehen
|
bezala
lasterka kurritzea, ardiek ez dautate gehiago kasurik ere emaiten, adina bildua dut eta lur huntako gauzetaz doi bat baztertzen hasia naiz, ene denbora egina banu bezala. Ardura, bi hankadun arrak ez nau gehiago deitzen ene lanetarat manatzeko, ahalak guttituak dituztala ohartua baita bera ere.
|
|
|
Ez, ni artzai xakur bat naiz, edo maleruski, nintzen, zeren eta azken denbora hauetan, neke zait lehen bezala lasterka kurritzea, ardiek ez dautate gehiago kasurik ere emaiten, adina bildua dut eta lur huntako gauzetaz doi bat baztertzen hasia naiz, ene denbora egina banu
|
bezala
. Ardura, bi hankadun arrak ez nau gehiago deitzen ene lanetarat manatzeko, ahalak guttituak dituztala ohartua baita bera ere.
|
|
|
Goiz huntan, ene bi hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal
|
bezala
, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta ikusi begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort...
|
|
|
Sekulan ez nintzen, goiz hartan
|
bezala
, hain zalu eta erne jeiki, amak deitu ninduelarik — Eñaut... — jautzian ohetik ateratu, galtzerdi motxak trabeska ezarriz — ez, ez horiek ez, egun... — beste pare bat," igandetakoak" eman zauzkitalarik — badakik norat ari hizan egun, ez? — jaunzten nintuela ahal bezain laster, beldurrez ez nintzela aski fite preparatuko — ba, ama, merkaturat...
|
|
|
Hamar urteak bete berriak nintuen, ordu hetan, mila bederatzi ehun eta berogoita hiruan, gerla denbora betean, ez banakien ere sobera izaera horrek zer erran nahi zuen xuxen. Bakarrik, ondotik ohartu nintzan
|
bezala
, bidetan zehar aitak zaldia geldiarazten zuela, oihu arrotz bitxi batzuen gatik, gero mintzatzen erdi frantses eran —... au marche... — xamarraren azpitik atorrako sakelan zituen paper zonbait ateratzen — oui, laisser passer... voila... — et, lui, qui?...
|
|
|
— baietz, ba emaztea, enekin izanen dun — eta hortan finkatu zen, ene atsegin handian, beren deliberoa. Eta, gero, goizeko argi xirrintak agertzeari eta hiritik hurbiltzeari sukar beroenean nintzen aita hasi zaitalarik" kontseilu" emaiten — hemendik goiti ez haiz gehiago haur bat, ene laguntzale
|
bezala
nahi baduk onhartua izan, jakin behar duk, lehen lehenik, ulertzen ez den aferetan ixiltzea dela hoberena. Hola segur izaten ahal haiz ez haizela tronpatuko eta ez nehori kalterik egingo.
|
|
|
Gauzak hola, beste bi negu pasa ziren familia areagotu zenetik, Pettani, gogoratu zitzaiolarik azken bidaiaz artatu behar zuela, bere munduko pasaia ttipitzen ari zaiola aitortuz" azken zapetak preparatzen dituk holako horietan, oi zortea! " eta deliberatu zuen hil kutxa baten egitea, berari egokia zitakena, hau ez baitzitaken beretzat nihun ez zeneko lan bat, neurriak behar
|
bezala
hartzen baziren. Bazakien mahasturiak hil-kutxa berriak saltzen zituela, kebide sahetsean, agerian, egun oroz orhoitzeko lur huntako bizia laburtua zuela eta noiz nahi joateko prest zela.
|
|
|
" Gurasoak ez omen dira hautatzen, familia den bezala hartzen da", nork deabru zuen hori kantatzen? Eta bai, familia heldu den
|
bezala
onartu behar da, ados naiz, bakarrik eneak ez nau ni onartu. Oroitzen naiz nola ama jadanik ari zidan" gazteegi nindian ama izateko, Ion, ez duk hire falta, baina hamazazpi urte nintian bakarrik sortu hintzelarik" eta nik ene esku ttipia luzatzen nioian eskolara laguntzen ninduelarik, eta burua altxaturik galdegiten" Errazu ama, orain, ama izateko adina jina zaizu, ez?"," bai, laztana, orain bai", erraiten zidan, baina ez dut uste sekulan sinetsi dutan, non beti egiten nion galdera bera.
|
|
|
Hoberenak baita zozoenak ere, bururik ez zentzurik ez dutelakotz, idurita adarren artean duten muina ez zeiotela garatu aspaldiko denboraz geroztik, eta gisa hortan heietarik nahi dutana egiten baitut, erran nahi baita, nagusiak manatzen duena, orduan baita kontent gure gizona. Halere, hori ezagutu dutalakotz auzoko eremuetan, badakit ardiek ere, nik
|
bezala
, xakur zuri beltzak hastiatzen dituztela. Nola gure nagusiak ere gainerat, arraza berekoa girenez nago...
|
|
|
Mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko auziaren txostenak dionaz, Maddi Korobil anhitz haurrez osatutako familia batean sortua zen, Arkaitz herrian, eta Auier Korobilen alaba zen, hau Sarjant deitua baitzen, Harispe marexalaren batalloneko soldado izana, Espainiako kanpainaren ondotik eskualde hartan kokatua. Gertakarien denboran, Maddiren ama zegoen familiaren etxaldeko jabe
|
bezala
, alarguntsa aspaldixka hartan, zazpi haur hazi behar izan gatik eramaiten zuena, berak hogoita hamazazpi urte zituela oraino eta Maddik aldiz, hemezortziak ez konplituak.
|
|
|
Arkaitz herrian kokatuta, lastoz estalitako olha batean bizi izan zen, nundik ere bildu baitzuen bere izen gaitikoa. Luzaz egon zen bakarrik eta jendekin ez sobera nahasiz, han hemenka lan ttipi zonbait eginez laborari etxetan mutil
|
bezala
, bainan ardura lekuz aldatuz, zeren eta neke baitzitzaion beti leku berean egoitea eta nagusi beraren xerbitxatzea. Bestalde, eta lekukoek ziotenez," ez zen ez hanbat elekaria, beti ixilik eta aurpegi hotzekoa, idurita zerbait gordetzekorik bazuen...".
|
|
|
Auzitegiko paperretan ez dugu gehiagokorik kausitu, Maddiren ezin konprenituzko desagertze hura mixterio bat bilakatu zen. Izugarriko famak kurritu ziren ordu hetan, hala nola ito zitakela berdin doluturik putzura berriz etorri eta, Olatek etxe zolako zulo batean lurrez estali zuela, bere amak despeditu zuela herritik kanpo, soldado zonbaitek mendekioz bordel batetan sakatu zutela, bere buruaz beste egin zuela mendiko leize batean behera jauzi eginez, muga pasatuz doluminez erremita bat
|
bezala
bizi zela eta hanbat eta hanbat erran, bainan egia ez zen sekulan azaldu.
|
|
|
Zorigaitzez, astezken iluntze batez, nun koralako mustrakek iraun baitzuten usaian baino gehiago, paropiako autoa agertu zen etxe aintzinean, apez gazteak ene arreba laguntzen zuela etxeratzen. Orduan nuen jakin ene amaren iritzia, eta ez zen segur aldekoa," apeza izanik ere, sotana azpian besteak
|
bezala
dun!". Xantianak ez zuen gehiagoko kasurik eman erran horreri buruz, bainan, ni harrituta nengon:
|
|
|
Hiru aste pasa ziren jakin ginduelarik, goiz batez, gu haurrek merezi ginuela" gure xintxotasuna konduan hartuz" ateraldi ttipi baten egitea itsaso hegira. Ez naiz arras segur, bainan, badut beldurra, geroak erakutsiko daukun
|
bezala
, gure itsasorateko bidaia horrek bazuela beste helbururik, gure ez zutenez buru xokoan Xantianaren ikusteko xede ttipi zonbait, zertan zabilan bere leku berrian eta nola konpontzen zen bere izaera ezustezkoan. Artetik entzuten gintuen solasaldietan, amak aipatzen zuen ardura nola ikusten zuen bere alaba" eskuak gorriturik buketa garbitzean, bizkarra konkorturik agorteiaren aurrean, dabantala soinean, biloak zapi tinko batez estalirik".
|
|
|
O, ez fede gabekoak ez, bainan ez zitzaien iduritzen apezaren predikuek eragin handirik izaiten ahal zuela beren sineste mendrearen hobetzeko. Zuzenki erraiteko, prediku alkitik entzuten zituzten oihuek nardarazten zituzten, jakinez, apezak besteak
|
bezala
zirela, ez hobeak ez gaixtoagoak eta ez zutela heien gandik erasiaz besterik ukaiten ahal. Jadanik guttik segitzen zuten igandetako ofizioa, eta nabari zen mezarat heldu ziren bakarrak, erlijionez beste arrangurarekin heldu zirela, hala nola, beren buruaren erakusteko edo gero mus baten egiteko hitzordua elizan zutelakotz, edo beharbada ere, famaren lotsaz.
|
|
|
— Ez nau ni jakintsu hi
|
bezala
... eta beraz, diok kamelu bat bazuela etxean. Hemen gure eskualdean?
|
|
|
Eta bi konkorretako alimale hori zertako zian? Ez ahal zian bestek
|
bezala
xakur bat edo gatu bat aski?
|
|
|
—.. ba, barnean bai, baina ez baratzean erran dukan
|
bezala
–
|
|
|
— Kameleoia non nahi akomeatzen duk, behar den
|
bezala
hazten baduk...
|
|
|
—... tisana edo zerbait holako mixtura baten egiteko,... behar bada sendagile
|
bezala
ikusten zikean bere burua...
|
|
|
— Ez gaizki ari haiz, kamelia ez dut hirietako landare bat, hire jakintasunak ez hau ez itoko, gaizoa, mañoliarekin nahasten duk, kasu he! Badiguk aski lan hemengo landare sortak ongi ezagutzeko, orduan hitzak behar
|
bezala
erabilzkik, he!
|
|
|
Sei urte pasa ditut han, kasik aste ondar eta opor guziak gaztigaturik han berean pasatuz, etxea ikusi gabe, ama aipatu gabe, makila histak bizkarrean gozatuz, beharriak ekinaren ekinez tiratuak behar baino luzeagoak bainituen, aita heldu zitzaidala bisitatzera hilabetean behin hastean bederen, frixtez, lanez gainditua zelata. Sei urteren buruan jakin ezazue behar
|
bezala
moldaturik ateratuko nintzela hortik, hipokrita, gorrotoz hanturik, zentzu gabea, ero etxean sartzeko prest segidan. Beharrik kiroletan despeditzen nituen ene indar bultak, eta han emaiten nintzan buru gorputz, ase artino.
|
|
|
Azken urtean, ikas buruko etsamina pasatzeko momentuan, apez nagusiari imintzio eskarnio bat eginik eta eskolako mutil tzar bateri paperak ebatsiz, ihes egin nuen, muga pasatu eta... han ninduten harrapatu, eta gazteegi nintzela kartzelan emateko, aitak Domintxineko eskola diziplinatuan sakatu ninduen abantxu bi urtez. Handik elkitzeko ere ihesi joan behar izan dut Bordaleko hiri beterat, zenbait urtez han bizi izan naiz karriketan, gorderik, isilean, sasitar bat
|
bezala
. Azken urte honetan berriz Baionara itzuli naiz, kasu eginez, zelatan, paper faltsuekin ezin baita nahi dena egin.
|
|
|
Orain badu bost urte istorio horiek gertatuz geroztik, bost urte ene habia egin duala, ahal nuen lekuan eta ez nahi
|
bezala
. Bost urte, karrikan bizia deramala, ordu artean jasan nituenak ahantziz, ezagutu nituenak ezabatuz, bizi berri bat antolatuz, eta horra non lagun batek eskaintzen didan bezperako kazeta arrunt bat, eta non, sekulan ez eta, irakurtzen hasten naizen ehorzketa abisuak... eta... zer ikusten dut Irrizar, ene izena
|
|
|
Ez luke besterik behar, bera han izan zedin eta ni ere! Hasteko, bera ez da gomitatua izan ni
|
bezala
, eta han izateaz abisa baledi, bekoz beko bi hitzez galdezka nezake zertaz eta nolaz ni gabe lekuak hustu zituen Baina, ez, ez da han izango ez, arrazoi pilik ere ez du horretarako, nondik jakinik hasteko, edota ni bezala, kazeta irakurriz. Eta, han balitz, ez nezake ezagut ere, hainbeste denboraren buruan.
|
|
|
Ez luke besterik behar, bera han izan zedin eta ni ere! Hasteko, bera ez da gomitatua izan ni bezala, eta han izateaz abisa baledi, bekoz beko bi hitzez galdezka nezake zertaz eta nolaz ni gabe lekuak hustu zituen Baina, ez, ez da han izango ez, arrazoi pilik ere ez du horretarako, nondik jakinik hasteko, edota ni
|
bezala
, kazeta irakurriz. Eta, han balitz, ez nezake ezagut ere, hainbeste denboraren buruan.
|
|
|
Baina ez da sekulan hor izan ere, eta hori ezin dut irentsi. Beretzat ez naiz egundaino norbait izan ere, izaki garden bat banintz
|
bezala
. Ez ninduen behin ere ene izenetik deitzen.
|
|
|
—... oraino bai, ez luzaz, dozena bat sasoi pasatua dituk eta ordu izanen zaik esku zabalen orman eranstea, hire hatza gorriz margo dezadan, esku ahurra, besteak
|
bezala
, gure tribukoa haizelako arrastoa...
|
|
|
... goiza nekez agertzen duk egun, argi izpiek dudatzen
|
bezala
die elurrez estalitako landak ezin argituz, ene barneko ikarak eta daldarak hobeki baizik ez baititut... orain joan behar diaguk, denek elgarrekin, urrun, iguzkirat buruz...
|
|
|
Behin pasatuko gira haitzulo handi baten barnean, Neanderthaleko gizonek erabili zutena bizitegi
|
bezala
, eta oraino ikerketetan dagona. Hemen miresten ahal duzue orduko gizonek eginiko grabatze bat, bizitegitzat erabilia izan diren aterpeetan hori bakan baita.
|
|
|
Eta emazteak, ez ziren tinta, marrazki edo grabatze egiteko gai? Histuaren jotzen ez ote zakiten beren lagun arrak
|
bezala
–
|
|
|
— Baina ama, egun atzo
|
bezala
da ez?
|
|
|
— Beraz, ama, atzo bihar
|
bezala
da!
|
|
|
— Orduan, bihar egun
|
bezala
da?
|
|
|
— Bai, haurra, baina egun bakarrik. Bihar, osteguna atzo
|
bezala
izanen da. Eta nola bihar ostirala izanen den, erranen dugu egun dela.
|
|
|
... to, Argitxu ttipia horra hiza, munaka... ile horaila... panpina
|
bezala
bezti, ez beti besoetan dagoen horietarik ez... jes, nola beltzatua den... eta berdin bere ama... afrikano batzu bezala!... ene larru zuriaren aldean... hemendik urruntzeak hun egin deik naski... beritzultzean berdinak dituk... irritsu eta kaanak... jia! nola mintzatzen haiz, Jakes... ez duk hire usatuzko tonua, hori zer duzue zuen arteko griña?... xito bat lehertu dakok trakturrarekin, ala?... ez dirudi denak xuxen doatzin egun, hemen... ez diat luzatu... beren aferetan sartu gabe...
|
|
|
... to, Argitxu ttipia horra hiza, munaka... ile horaila... panpina bezala bezti, ez beti besoetan dagoen horietarik ez... jes, nola beltzatua den... eta berdin bere ama... afrikano batzu
|
bezala
!... ene larru zuriaren aldean... hemendik urruntzeak hun egin deik naski... beritzultzean berdinak dituk... irritsu eta kaanak... jia! nola mintzatzen haiz, Jakes... ez duk hire usatuzko tonua, hori zer duzue zuen arteko griña?... xito bat lehertu dakok trakturrarekin, ala?... ez dirudi denak xuxen doatzin egun, hemen... ez diat luzatu... beren aferetan sartu gabe...
|
|
|
.. sorpresa ederra izan nian baietz erran zutelarik... ni artatuko nintzela etxaldeaz oporretara balin bazoazin proposatu nuelarik... horrek erran nahi zian nitan konfiantxa bazutela nunbeit... nitan kondatzen ahal zutela... kabalen haztera eta etxeko lanen egitera jiteko prest nintzela erran neian... zoazte gustian, maitasunezko bidaia baten egitera... tortoil pare bat
|
bezala
... badukezue beharra, etxaldeko trabak baztertzeko pixka bat... ingurumenaz aldatzearen beharra... hik, Xexili, bereziki hiritar izanik luzaz... aire amiñaten hartzera...
|
|
|
... dolu
|
bezala
diat, bainan hola duk... ongi jateko lekua duk hau... konplasentak dituk gainera... ez bortxa ez, otoi, bertzela... ez, ez, begozte gauzak hola... nunbeit irakurtua nian jaki egile ederra, jale ederki egilea dela... xo... aa, goai badakiat zer zuten beren arteko hotzdura hori: belar tusta txar baten gatik!
|
|
|
Ahateak? Ba, besteak
|
bezala
, hire erraner jarraitu nun...
|
|
|
— Ene ttipia, ene maitaxe ttipia, emaiteko banu
|
bezala
! Eta zer oraino?
|
|
|
Gelditu zen halere, eta ameskor
|
bezala
barazki lerroen sailkadurari beha egon. Mattin ere beha zeion.
|
|
|
Ez zuen ez konprenitzen nolaz bere haur gehiena harriturik zagon herri huntako alor eta pentzetaz. Eztare Joanesen sensualitatea, hunek nahi baitzuen hartu plazer tresna bat
|
bezala
.
|
|
|
Hitz hori laido bat
|
bezala
zitzaion, ezin barkatuzkoa.
|
|
|
Josefinak ez zion begirik ere eman Ximuni. Sabela borobiltzen hasia zuen Gillenen gatik, bestaldeko herri batetakoa, eta Ximunek, besteak
|
bezala
, ez zuen berarentzat gehiago deus balio, ez deus, bere orhoitzapenean. Haizea bezala ziren, eta bera lurra zen.
|
|
|
Sabela borobiltzen hasia zuen Gillenen gatik, bestaldeko herri batetakoa, eta Ximunek, besteak bezala, ez zuen berarentzat gehiago deus balio, ez deus, bere orhoitzapenean. Haizea
|
bezala
ziren, eta bera lurra zen. Halere, denak une goxo eta labur baten bila tematzen ziren, eta denek bigarren aldi bat nahi zuten.
|
|
|
Zer nahi gisaz, beren ingurumenean holakorik ez zegoen. Eta, gainerat, erakasleak senharrik ez zaukalako, uste zuten burutik ez zela ongi artatua, ideia bitxiz betetako gogoa zaukala, bakardadean bizi diren guziak
|
bezala
.
|
|
|
— Ez, ez bainan harro zak hire muina: gure aintzinean duk portale zahar bat, taula mehez egina eta lurra hain duk karroindia nun elhurrean
|
bezala
lerratuko gien. Har ditzaun lau taula puska, oskietan esteka ditzaun eta inaumeneko ixtantian eskolan gituk!
|
|
|
— Ordukotz hotza joana
|
bezala
zian, eki xuritan xukatu gaituk ba laster berriz biderat jiteko artian!
|
|
|
Afaria bukatua zenez geroz, usaian
|
bezala
Kaietek hartu zuen egunkaria, ixil ixila eta hasi zen irakurtzen.
|
|
|
Laster barruki aldetik hauteman zuen azantz bat eta berehala joan zen aterat: han ikusi zuen gizona boten idekitzen ari, gogoa ilun, pentsaketan
|
bezala
.
|
|
|
Eta kasik deskantxatua
|
bezala
bide beretik berriz abiatu zen etxerat buruz" oino holakorik... ikusi... egundaino... ai ai ai zer bizia... ale goazen askaltzerat!"
|
|
|
Argi da? Beraz... zu zira Katxoteneko Battitta eta jandarmek jakinarazi dauzuten
|
bezala
, hunarat galdezkatua izan zira ohointza baten gatik...
|
|
|
... trakturra erosi zuenian, ene nausiak, haur bat
|
bezala
so nindaukan arnes horri, loriaturik beha nindaukan azantz bitxi horri, begiak erretzeko dirdiran zen tresna horri eta pentsatu nian ene lanak aisetuko zirela: botoin bat zapa eta bolanta itzul, bera bazoakan!
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: heiekin askaltzen ahal nindian, artetan arno xorta bat ukaiten nian igandetan, ene lanak ez zitian hain bortitzak, ohartu zitian ahala ttipituz ari zitzaitala eta arras ontsa konprenitzen zitean gauza hori, nun ari zitzaizkian biak, aldizka edo betan, familiako seme
|
bezala
nintzela etxe huntan, beren haurra bezala konsideratzen nindutela eta horrengatik ene geroaz kezkatu behar zutela, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek bezala", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ez, bainan denbora puska baten buruan, hik... ..."
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: heiekin askaltzen ahal nindian, artetan arno xorta bat ukaiten nian igandetan, ene lanak ez zitian hain bortitzak, ohartu zitian ahala ttipituz ari zitzaitala eta arras ontsa konprenitzen zitean gauza hori, nun ari zitzaizkian biak, aldizka edo betan, familiako seme bezala nintzela etxe huntan, beren haurra
|
bezala
konsideratzen nindutela eta horrengatik ene geroaz kezkatu behar zutela, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek bezala", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ez, bainan denbora puska baten buruan, hik nahiko dukalarik bakarrik, badakik Donapa... ..."
|
|
|
... urteak joan... denbora joan... nausietxekandereak eztitu zitian, bai segur, nitaz arta gehiago hartuz: ...tsa konprenitzen zitean gauza hori, nun ari zitzaizkian biak, aldizka edo betan, familiako seme bezala nintzela etxe huntan, beren haurra bezala konsideratzen nindutela eta horrengatik ene geroaz kezkatu behar zutela, eta hola beren ustez bainan" ez bortxaz he, hiaunez", berrogoi urtez goiti xerbitxu egin ondoan, erretreta on bat merezitua nuela, bai segur" zertako ez hik ere bestek
|
bezala
", eta hola sar nindaitekela" o, ez behala ez, bainan denbora puska baten buruan, hik nahiko dukalarik bakarrik, badakik Donapaleun baduk erretreta etxe bat, Giscaren emaztiak benedikatia, uste duka zer uhuria, halakoa eta holakoa han dituk aspaldi huntan eta hain dituk laket nun etxia ez die aipatzen ere, eta jakizak ez hizala ahantzia izanen, jinen gituk hire ikusterat ahal bezain usu,... ..."
|
|
|
Bagindian ba konfiantxa galdegin giniolarik gure bakantza denboran etxaldeaz arta har zezan. Eta iduriz, denak ongi joan dituk, kabala, arnes, etxe ta guzietaz okupatu duk bereak izan balitu
|
bezala
...
|
|
|
Sakelak ikertu zizkiotelarik, atxeman zuten, batean mukanesa, ganibeta, bizpahiru arto bihi eta beste xehekeria zonbait, eta bestean, karneta xahar bat, zikina, lerzotsua, beltzatua (ala azalaren kolorea ote zen?) osto izkinak janak
|
bezala
, arras higatua, eskukatua. Karnet hura ideki zutenean, hau irakurtu zutean:
|
|
|
... gaztaroa jin eta ni ere abiatu nindian, bestek
|
bezala
egiteko, nesken ondotik, bainan ez zitzaizkian batere behatzen, ez nindutean ikusten ere nik heiek bezala eta berdin geroxago, nik uste ez nuenean, berak heldu zitzaizkian gibeletik gordeka, niganat orduko hasiz hixtuz ta oihuka, pusa ta kilika, ni berritzularazi artino, ikaran, barnea sutan, eta orduan irri maltzur batean, xori jostakinak iduri, urruntzen zitzaizkian kikizaika, dauztika, kantatu... " mutil ttipi, asto ziri, behiekin ezkont hadi!" eta ni kontent nindian horiek entzutean, ustez eta ene laudatzez zirela hola mintzo, norbaitek bederen nitaz arta hartzen zuela; arte hartan bazoatzikan beste mutilekin, ni bakarrik nindaukala ene behiekin...
|
|
|
... gaztaroa jin eta ni ere abiatu nindian, bestek bezala egiteko, nesken ondotik, bainan ez zitzaizkian batere behatzen, ez nindutean ikusten ere nik heiek
|
bezala
eta berdin geroxago, nik uste ez nuenean, berak heldu zitzaizkian gibeletik gordeka, niganat orduko hasiz hixtuz ta oihuka, pusa ta kilika, ni berritzularazi artino, ikaran, barnea sutan, eta orduan irri maltzur batean, xori jostakinak iduri, urruntzen zitzaizkian kikizaika, dauztika, kantatuz: " mutil ttipi, asto ziri, behiekin ezkont hadi!" eta ni kontent nindian horiek entzutean, ustez eta ene laudatzez zirela hola mintzo, norbaitek bederen nitaz arta hartzen zuela; arte hartan bazoatzikan beste mutilekin, ni bakarrik nindaukala ene behiekin...
|
|
|
Kanpoan, gaitzeko hotza zen goiz hartan, bezperako euri ttittak ostoetan dilingo hormatuak ziren, goizeko izotzak ifreiturik lotuak, dirudi txirlak milaka arbole guzietan. Negu betean ginen, abendo aintzin bezpera zela eta elhurrik ez bazen oraino, gaitzeko karroinak egiten zituen nun, lur eta hedadura guziak berina zuri batez
|
bezala
estaliak ziruditen. Hotzaren ausikiak matela eta sudur puntak ximikatzen zituen, haize mehe eta bizi batek ingurumenaren ixiltasuna betetzen zuela bere arrabots xixtakorrarekin.
|
|
|
Hola hire ikusteak bihotza daldaran ezartzen daitak, barnealdea airean, malkoak begira heldu zaizkiat. Hire bakean uztea baizik ez diat ikusten aterabide bakar
|
bezala
". Eta doluminez hanturik, bazoan kartabla eskuan, etxeko ganbara zoko eta ilunean nigarren gordetzerat.
|
|
2008
|
|
|
Zenbait aldiz, haizea mendebaletik zenean, entzuten nituen ezkilak, boz ezberdinetakoak. Auzo edo urruntxagoko herri bakoitxarentzat joiten zuten, begirale batzu balire
|
bezala
. Batzuetan, hauek entzutean etortzen zitzaidan gogora, bertsulari baten gogoeta, ezkilari doakiona:
|
|
|
Haur bihotzean sartu
|
bezala
maite haut, ez ahantziko Herritar semeek dorre alto bat dietek eman azpiko Han goratikan bekizek kanta bakea bizi guziko
|
|
|
Jara gainean da arranoa hegalak zabal zabala Haiek ez ditu higitzen bainan beti goratuz doala Gu pentsalari, bizi borrokan, lanak setian gauzkala, Guk ere nahi bakean bizi hori airean
|
bezala
Gure mendietan, dio Katixak, emazte eta gizonen bizi moduak beherekoarena baino airosagoa behar luke izan. Izadi garbiaren soinu aberatsagoan baigara bizitzen.
|
|
|
Gillomek, doi bat kexu, nardaturik
|
bezala
erraiten dio: Zoaz Katixa, xuxen xuxena ixtoriaren emaitera, brien bisaia! Debruetan barna ibili gabe itzulikan!
|
|
|
Hura zen aratsa zeinetan gertatu baitzen, gehiago ezinean, bai emaitea gu bion gorputzek elkarrez bat egiteko aldarrikatzen zuten deiari. Amodioan urtzea, zihaurek dakikezuen
|
bezala
munduz besterik ez eta, zorion horretan sartzera gindoazen orduan gure duparen barneko goxoan, urrun ginen pentsatzetik, norbaitek, ordu berean, duparen pekaldeko takeak kentzen zituela! Hau zen pirripitan abiatua maldari behera, bi amorosak" harri gogor" bilakatuak izialduraz!
|
|
|
eskalapoin pare bat, galtzerdiak, galtza hauek beren bretelekin, atorra hau kasik berri berria, tarratadura bat badu, segur naiz dupa pirripitan abiatu eta ez dutela atxiki ahal izan. Lau arto lerro badira zapalduak lisa burdinez
|
bezala
. Dupa buruan banituen itze batzu erdi sartuak beleak izitzeko zingolen kokagarri, itze horietan ditaizke lotu, torraka, dupa ezin geldiaraziz ari zirelank...
|
|
|
Ongi merezitu afari on baten haiduru dagozen artean nahi nezaikezu erran, irakurle ona, ahopetik beharrira, Balitzanen ere, beste herri guzietan
|
bezala
, bizitzaile bezainbat pentsamolde badela eta, zuzen den bezala, bakoitxak berearen agertzeko eskubidea baduela. Berezko bidez doa beraz sentimen berekoen elkarretaratze edo multxokatzea.
|
|
|
Ongi merezitu afari on baten haiduru dagozen artean nahi nezaikezu erran, irakurle ona, ahopetik beharrira, Balitzanen ere, beste herri guzietan bezala, bizitzaile bezainbat pentsamolde badela eta, zuzen den
|
bezala
, bakoitxak berearen agertzeko eskubidea baduela. Berezko bidez doa beraz sentimen berekoen elkarretaratze edo multxokatzea.
|
|
|
Emakumeak aurrean, eskualde bakoitxetik bi eta lau gizonak ondotik. Jauzi punpe tiki batzu ere egiten dituzte, zain ginarrien iratzararazteko
|
bezala
. Emazteki horiek dira bitxienak, jantzi arinetan emanak, bularretako eta galtxa motx batzu baizik ez, pentsa beraz, jauzi ttikiek higiarazten dizkietela jantziek kukutzen ez dituzten alderdi nasaiak.
|
|
|
Gerla nahi dute piztu edo zer? Krixtau zenbaitek behatzen zuten barruko paretetan zaintzale
|
bezala
aurkitzen ziren saindu irudieri, haietarik zeinek izanen ote zuen Jaun Goikoarenganik ordena, gure Gorriak, toki santuan berean ilhaun bilakaraztekoa! Beste batzuek apaizari zuten behatzen, uste baitzuten honek, zerbait graziaren bitartez, hor berean erre ta zipilaraziko zituela!
|
|
|
Hala ere, ene nahikundea litzateke, alegiazko ixtorio hau irakurtzean kausi dezazun zerbait gogo pausagailu. Egiazko mundu kordokatu honek deraizkun buru hauste eta akiduren artetik, noizean behin, zerbait atsedenen bila eskapatzeko
|
bezala
.
|
|
|
Ez baitzuten arrosaren usaina puttiko horren oin horailek. Ahal
|
bezala
ezarri dizkiot besteak, beren dirdira bereziarekin. Ez du oartzeko denborarik izan.
|
|
|
Mutiko txar deabruak! dio Gillomek eskuaz bere kopeta torratzen duela zerbait minen kentzeko
|
bezala
.
|
|
|
Piarre Beltxa, tirtxolari eta bertsu emaile ezagutua meza famatu horretan aurkitua zen. Harrigarrikeria horren lekuko
|
bezala
idatzi zituen bertsuetan aitortzen zuen, azkenean, jendarteko mustukaldi edo jostirudi bat besterik etzen gertakaria zela.
|