|
2004
|
|
|
—esan nion La Vacheri. Eta irudimenak soinuaren sortzailea erakutsi zidan ametsetan
|
bezala
: txori handia zen, zapelatzak berak baino dotoreago hegan egiten zekiena, eta luma urdin bizikoa.
|
|
|
Ni heldu ondoren hamabi behi izan ginen balantzategin, bost gorri eta zazpi beltz. Gehienak, La Vache qui Ritek aurreratu
|
bezala
, makalak ziren, egun osoa jaten edo erdi lotan pasatzen zutenetakoak, baina, alde onak ere ikusiz, atseginak ziren, behi gozo gozoak, zernahi laguntza emateko prest egoten zitzaizkidanak. Guzti guztiek, gorri zein beltzek, nire aldamenean egon nahi zuten, nirekin batera etzan, nirekin batera joan belazeetara edo erreka txokoetara.
|
|
|
" Mo, zatoz mesedez alpapa hau probatzera, Mo, jar zaitez mesedez itzal hartan". Eguna joan eta eguna etorri, beti halaxe, beti aise eta erraz, morroiez inguratuta
|
bezala
.
|
|
|
Bazuen, hori bai, haranaren inguruko herrian bizi zen morroi zahar zaharra, guk Bizkarroker deitzen geniona, eta enkarguak eta beste zenbait lan arin egiten zizkiona. Ordea Bizkarrokerrek laguntza eskasa eman ziezaiokeen, zeren gizon hark, guk ematen genion ezizenak adierazi
|
bezala
, bere onenaz aurrera baitzirudien ordurako, eta sarritan goiza besterik ez baitzuen egiten lanean. Bere bizikleta hartu eta herrira joaten zen bazkaltzera, poliki poliki, erortzeko beldurrez...
|
|
|
Zoriona ez zen, halere, Genovevak niri emandako trataera bereziaren ondorio bakarra. Tratamenduak itzala ere eman zidan, zerbait handia izan banintz
|
bezala
tratatzen ninduten ukuiluko behi makalek. Gauzak hola, areagotu egin zen nik Balantzategiko etxe ondoan aurkitzen nuen gozotasuna.
|
|
|
Apurka apurka, ahaztuz nindoan guztiaz. Antiaju Berde eta errotako teilatuan ikusitako bi hortzaundi haiek aspaldi bateko pertsonaiak iruditzen zitzaizkidan, edo noizbaiteko amets gaizto batean azaldu
|
bezala
desagertutakoak; gerra kontuak, bukatua zegoen ala ez, Bizkarroker bezalako zaharren kontuak; inguruetako mendi batean erorita zegoen abioia edo kanposantu ttikiko gurutzeak, esanahi gabeko gauzak. Gaurko egunetik begiratuta, zera ikusten dut garbi, bizitzaren martxak modu hartan segitzera, galdu egingo nuela, erabat eta betikoz, La Vacheren adiskidetasuna, hasierako egunean bion artean sortutako konfiantza eta elkar ulertze hura.
|
|
|
ez ditu nire memoria horiek galaraziko. Nire bizitzako gertaerak, orain artekoak eta oraindik isilean daudenak, gertatu ziren egunean
|
bezala
dauzkat begi aurrean.
|
|
|
Ordu arte hain harroxko ibilitako Rubio hura ilundu egin zen une horretan. Bere lagunak buruz motzak
|
bezala
, bera zikina zen, simaurra. Altxa zen denda ondotik eta, aurpegiko zain guztiak larrituz, irain lizun zerrenda bat bota zion mojari.
|
|
|
Ez, horrela ezin da. Laguntasuna hausten denean Pauline Bernardettek geranioen adar hautsiekin
|
bezala
jokatu behar da: laguntasun hori lur berri batean jarriz eta itxoinez, pazientzia hartuz harik eta itsasten den arte.
|
|
|
Zeren hori baitu Bakardade izeneko desertuak, hasiera batean ez duela ematen gogor, baizik eta gozo, lasaigarri, arnasa emaile. Abioi eroriaren bila haranean gora eta behera nenbilela, sekula ez
|
bezala
sentitu nintzen, eta eskerrak ematen nituen ukuilua eta behi makalak begi aurretik kenduak nituelako. Udazkenaren erdi aldera harkaitz batzuetara iritsi eta abioia ikusi nuenean, berriz, oso ideia ona iruditu zitzaidan haren hego hautsi baten ondoan etzatea, gerrari buruz pentsatzen, han eroritako pilotoarengan pentsatzen, edozein gauzatan pentsatzen.
|
|
|
bost basurde ikusi nituen berak arestian aipatutako sastraka hartatik ateratzen. Errezkadan zihoazen, arin eta zuzen, bost senide
|
bezala
.
|
|
|
La Vachegatik ez izatera, ez dakit zer pasako zen lehen hilabete haietan. Beharbada asperkerian eroriko nintzen, ukuiluko behi makalengandik bereizi nintzenean
|
bezala
. Baina, esandakoa, han zegoela La Vache, ez nengoela bakarrik.
|
|
|
Uda joan eta iraileko eguzki goxoa etorri zenerako, ordea, hasia nengoen bizimodu berriaren kolorinetako garrak ikusten. Eta su ttiki hark, zotzarenak Bernardette
|
bezala
, harrapatu egin ninduen. Hartan, eta traba bat kolpetik desegin izan balitz bezala, Denboraren Gurpila gozo gozo jiratzen hasi zen:
|
|
|
Mendiko boladari buruz halaxe pasatzen zait, zoriontsu izan nintzela eta laino batean
|
bezala
gelditu zaidala buruan. Gogoratzen dut, hori bai, gehientsuenetan ibili egiten ginela, alde batera eta bestera.
|
|
|
Sastrakan bizi ziren bost senide haiek gure ondotik korrika pasatzen ziren bakoitzean, La Vacheri lehen egunekoa gertatzen zitzaion: ezaguera galduta
|
bezala
gelditzen zen aurrena, basa animalia haien deia entzunez edo, eta ondorenean petraldu egiten zen zeharo. Hala jartzen zenean, jakina, nik ordaindu behar izaten nituen bere amorrazio eta erantzun txarrak.
|
|
|
Une batez, buruz buru egon ginen, joka hastekotan. Baina denbora gehiegi generaman mendian copine
|
bezala
hain lotsagarri portatzeko.
|
|
|
Eta aurreneko hark egindakoa, beste laurek berritu zuten. Azkenean, lekua egin eta basurde
|
bezala
onartu zuten La Vache.
|
|
|
—Ondo dago, bai, Pakistango kontu hori. Behi
|
bezala
, harro sentitzen naiz —esan nion goiz eguzkitsu batean neure buruari.
|
|
|
" Ondo izua da, behintzat!", pentsatzen nuen itzalari begira, eta, garai bateko udazken hostoekin
|
bezala
, apustuak egiten nizkion neure buruari: baietz Haundia hiru egunetan aspertu, baietz laster utzi kantatzeari.
|
|
|
Alfer alferrik ari zela konprenitu zuen. Batzuetan lagunik gabe gelditzen garela konprenitu zuen, neronek lehentxeago
|
bezala
. Hura guztia konprenituz, jiratu eta bere etxera sartu zen.
|
|
|
" Piarres, maite nuzua? Orduan ni serora
|
bezala
egin zite apez, eta kanta zazu gure komentuko mezetan. Halatan, bizi guzian egonen gituzu elkarrekilan".
|
|
|
" Pittin bat ukitua zegok, La Vache
|
bezala
", pentsatu nuen. " Hauxe izango duk, noski, nire suertea, ttanttoa duen jendearekin ibili beharra."
|
|
|
Denboraren Gurpila geratzen denean, Sekretuen Gurpilak jarraitu egiten du jiraka eta erantzunak emanez. Agian erantzun hori jaso egingo du norbaitek, agian galdu egingo da beste edozein gurpilen lokatz izpia
|
bezala
: baina, batera edo bestera, antzu ala emankor, Sekretuen Gurpilak bizitza luzea du.
|
|
|
Beraz, arindurik ez dago, gogoratzeak edota gogoratua paperean jartzeko lanak ez digu inolako zamarik kentzen. Aitzitik, zama gehiago ekartzen du, askotan harakinaren atzaparra
|
bezala
sentitzen dena.
|
|
|
Ez dakit zenbat gauza ikus daitezkeen batera, ez dakit zenbat ikusi nituen nik basotik jaitsi eta errota aurrean gelditu nintzenean; dakidana da gauza haiek guztiak ahaztu egin zitzaizkidala kolpetik, eta nire begiratua antiajuen kristal berdeari erantsita
|
bezala
gelditu zela. Ez nuen besterik ikusten, soilik antiajuen kristal berdea, eta errotaren teilatuko bi anaia hortzaundi haiek ez zuten, nahiz oihuka ari, nire arretarik lortzen.
|
|
|
Bistakoa zen hizketan ari zela, oso ahots zakarrez gainera, baina taxurik ez nion hartzen, ezinezkoa zitzaidan zer esaten ari zen jakitea. Zeharo harrituta nengoen, zer ote zen hura, zergatik ez ote nion gizon hari Setatsuari
|
bezala
ulertzen. Jakina, umea izan eta artean ez jakin munduan hizkuntza desberdin asko zeudenik.
|
|
|
Moja ttikiak joanda
|
bezala
segitzen zuen, eta zabal zabaldutako begi haiek ikara eman zidaten. Duda egiten zuen, agian fedea galtzeko zorian ere bazegoen.
|
|
|
Istant batean, zerutik datorren tximistak jota
|
bezala
, ideia bat argitu zen nire buruan. Aurreneko aldiz, eta jaiotzatik oso ordu gutxira, heriotzaz jabetu nintzen, eta sentitu ere, sentitu nuen burdina zorrotza nire bihotzean sartzen.
|
|
|
Bat batean, ordu arte beste mundu batean
|
bezala
egon ondoren, zaldi gorria irrintzika hasi zen, eta halako modu larrian hasi ere non bertan zendu behar zuela iruditu baitzitzaidan. Arrazoi zuen nire barruko Setatsuak:
|
|
|
Arriskuagatik? Ala norbaitek, aurreneko aldiz, lagun
|
bezala
tratatzen ninduelako. Ez dakit, baina nolanahi ere egun hura handia izan zen nire bizitzan.
|
|
|
Eta, hain zuzen ere, La Vachek etengabe ematen zituen kolpe haiek. Nik, aldiz, ahaleginak egiten nituen bera
|
bezala
ez hasteko, baina azkenean, zerbait lasaitzearren, zutabe baten aurka bidaltzen nituen adarrak. Baina marmitaz kanpo zegoen herritar bonbozaleari axolarik ez zion.
|
|
|
Zabaldu zizkiguten ateak, eta zoriona izan zen, zoriona eta arnasa, marmitari tapakia kendu eta haizea etorri izan balitzaigu
|
bezala
. Ondoren, zituenak eta ez zituenak emanez, La Vachek bidea ireki zuen ate inguruan zegoen jendearen gainetik pasaz, eta bonboa jotzen segitzen zuen herritarra hankaz gora bota zuen.
|
|
|
Hasiera batean, ederki eman genituen kolpeak, nik asko eta La Vachek gehiago, eta hogeita hamar hezur hautsitako behia naizela esan ahal badut gaur egun, harrotasun hau festa hari zor diot batez ere. Ordea, herritar asko ziren, mila eta gehiago ziren, eta ezparak
|
bezala
inguratzen ziren guregana, etengabe, zikin, mingarri. Ezinezkoa zen hainbeste ezpararen aurka borrokatzea.
|
|
|
Harkaitz zulotik elurra ikusten nuen batzuetan, eta neu ere elur sentitzen nintzen, elur mataza makal. Basurdeak, berriz, kazkabar bizi
|
bezala
ikusten nituen. Bai, benetan eroria nengoen kontu harekin:
|
|
|
Nengoen tokian ezin kabituz
|
bezala
jarri nintzen, jakin minez. Arnasa bera ere estutu zitzaidan.
|
|
|
Asperkeria. Eta, elurtean harrapatuta gelditu nintzenean
|
bezala
, halaxe gertatu zitzaidan egoera hartan. Egun batean, haranean gora eta behera ibiltzeaz eta abioi eroriari begiratzeaz aspertuta, Balantzategi ondoko kanposantura joango nintzen hiru gurutzeen aurrean etzateko; hurrengoan, pentsu zakuen Chevrolet kamioiari itxoin eta korrika apustu moduko bat egingo nion Balantzategiraino.
|
|
|
Nolanahi ere, sinistu edo ez sinistu, nire barruko Ahots hura hantxe egoten zen beti, eta bere errealitatea onartzea beste erremediorik ez neukan. Deituko nion Aingeru Guardako, deituko nion Izpiritu, Mintzo, Ahots edo nahi dena, baina izen batekin nola bestearekin, hura beti nire barruan, nire mihia bera
|
bezala
edo oraindik hurbilago.
|
|
|
—Barkatu, lagun, baina arestian adierazi
|
bezala
, zure esanetara nago. Morroia bataiatzea nagusiari dagokio.
|
|
|
Aurreratzen nuen ahoa, eta izotz mokadu bat sartzen nuen bertan. Egiten nuen uxar zerriei ikasita
|
bezala
, eta lehenengoan, hotzikarak ematen zizkidan puska bat barrura. Amorrarazita, ondo zutitu eta ingurura begiratu nuen.
|
|
|
Bat batean, harkaitz beltzari koxkor are beltzagoa erne zitzaion, kimu bat
|
bezala
. Lehentxoago arte elurra eta harkaitz beltza bakarrik egondako tokian, orain elurra, harkaitz beltza eta koxkorra zeuden.
|
|
|
—Lagun on ona —sartu zen orduan Setatsua, eta, aitortu beharra daukat, ondo sartu gainera, benetako lagun baten moduan— Badakit etxeko ukuiluan zure pareko korrikalaririk ez dagoela, baina otsoak zu baino gehiago dira inondik ere. Ez zaitez laukoan hasi, joan zaitez poliki eta geldiro, belar izpi goxoen bila arituko bazina
|
bezala
. Hartara, ez dizute segituan erasoko.
|
|
|
Eta ba al dakizu zer esaten dizudan? Bada, mendea aurrera doala, zu ere aurrera zoazela, den dena aurrera doala, eta ezin zarela mundu honetatik behi arruntak
|
bezala
joan. Gera dadila zure testigantza!
|
|
|
Ordea, une hartan ez nekien zer animalia mota nintzen, eta ikusi ere ezin nuen neure burua ikusi: itsututa nengoen, eta nahiz begiak zabalik eduki, argitasun bat besterik ez nuen sumatzen, aurrean maindire txuri bat jarri izan balidate
|
bezala
. Ezjakintasun hark, noski, zer pentsa eman zidan, eta baita irudimena berotu ere komeni dena baino gehiago.
|
|
|
Pausoka ibiltzea nekagarria egiten zitzaidanez, etzan egin nintzen. Nire gorputza, ordu hartan ehun bat kilokoa zena, epel eta gozo sentitu zen istantean, txoria habian
|
bezala
.
|
|
|
Hartu nuen dezepzioarekin itsutu egin nintzen, eta ahal
|
bezala
, estropezuka, hemen zinbuluka eroriz eta han okerka neure burua altxaz, aldendu egin nintzen halako kolpea hartutako lekutik. Zeharkatu nituen belazea eta errota zaharraren ataria, zeharkatu nuen erreka belaunetaraino bustiz, eta beste aldeko baso itxira jo nuen.
|
|
|
Oso mihi dotore eta leunekoa da nire barruko hori, eta dirudienez ezin du munduko gehienek
|
bezala
hitz egin, belarrari belar deituz eta lastoari lasto; beragatik balitz, belarrari" ama lurrak guretzat sortu zuen elikagai osasungarria" esan litzaioke, eta lastoari berriz" elikagai ez hain osasungarria, elikagai osasungarria lehortu eta udazkentzen denean erabiltzekoa". Bai, holaxe hitz egiten du nire barruko ahotsak, eta ondorioz ikaragarri luzatzen da zerbait argitu nahi duen bakoitzean, eta ondorioz oso aspergarri egiten dira bere kontu gehienak, eta ondorioz pazientzia hartu behar da berari entzuten jarri eta marruka ez hasteko.
|
|
|
Ez jauna, hori ez da bizitzea, hori tontoarena egitea da; ardi jendeak
|
bezala
jokatzea, noski.
|
|
|
—Bego, laurogeita zortzi urte biziko haiz —esan omen zion orduan denbora partitzen ari zenak— Baina laurogeita zortzi horietatik, hogeita hamahiru gizon
|
bezala
pasako dituk; hogeita zortzi, astoa bezala lan eginez; hamabost, zakurki; eta azkeneko hamabiak arrastaka sugearen moduan.
|
|
|
—Bego, laurogeita zortzi urte biziko haiz —esan omen zion orduan denbora partitzen ari zenak— Baina laurogeita zortzi horietatik, hogeita hamahiru gizon bezala pasako dituk; hogeita zortzi, astoa
|
bezala
lan eginez; hamabost, zakurki; eta azkeneko hamabiak arrastaka sugearen moduan.
|
|
|
Ezin nien galdera haiei taxuz erantzun. Aurreratua nengoen Bakardade desertuan, eta, elurtean otsoen zain egondakoan
|
bezala
, erabat hartua neukan burua, harlauza batek galarazi egiten zidan zuzen pentsatzea. Esate baterako, ikusi katalexu hura, gogoratu gure bankete gauean Balantzategira jaitsitako zaldizkoak, eta ondorio garbia atera nezakeen:
|
|
|
Nire arreta guztia Artizar edo Venusi buruzkoa zen. Lehenago hostoei
|
bezala
, orain puntu gorrizta hari begiratzen nion, areago gorrituko ote zen, azkenean erabat belztuko ote zen edo ez ote zen belztuko, eta apustuak ere egiten nizkion neure buruari, baietz aldamenekoak baino gehiago iraun, ezetz gaurko gauean erori. Oso egoera larria zen, oso gaizki nengoen.
|
|
|
Eta jakin genuen, horixe jakin genuela, eta uste baino azkarrago gainera, zeren negu hura, beste lekuetan isila eta geldia
|
bezala
, builosoa gertatu baitzen Balantzategin. Iduri izan zuen gurpil handi bat, ordu arte lokatzetan frenatuta egondako gurdi gurpila, libratu egin zela eta jiraka hasi, eta gero eta abantada handiagoan.
|
|
|
Eta bai ikusi ere. Ametsetan
|
bezala
, zakuz kargatutako Chevrolet kamioia ikusi nuen gure haranean sartzen, berarekin korrika apustuak egiten nituenean bezalaxe.
|
|
|
Harkaitz hari begira jarri zen eta, ametsetan maiz gertatzen den bezala, hotzikara eta dardar gozoz bete zitzaion gorputza. Aldian behin, ametsetan
|
bezala
orduan ere, erdi xuxurlatu egiten zituen hitzak," jo aurreko horri, sartu adarra barruraino, jo buruan". Bere ikatz begiak busti bustita zeuden, distiratsu.
|
|
|
—jarraitu zuen berak, burua niregana mugituz— Basurde, zapelatz edo mendiko beste edozein jende izango bagina, borroka egin genuke jateko. Baina nahi
|
bezala
ibiliko ginateke. Mendi guztia guretzat, bide guztiak guretzat.
|
|
|
Pere Larzabalek esan
|
bezala
joan ziren gauzak. Ni erregistratu ninduten pixka bat, baina moja ttikia batere ez, ezta begiratu ere, eta Altzurukura heldu aurretik paperak jarri zituen komeni zen eskuetan.
|
|
|
Ni erregistratu ninduten pixka bat, baina moja ttikia batere ez, ezta begiratu ere, eta Altzurukura heldu aurretik paperak jarri zituen komeni zen eskuetan. Baina, esan
|
bezala
, esperientzia hau Balantzategikoak pasa eta geroago izan nuen. La Vachek Espainiako jenerala aipatu zidaneko hartan, berriz, nik oso gutxi nekien makis eta antzekoez.
|
|
|
Zazpiehun bat lore zapalduak nituenean, gaua etorri zitzaigun. Bat batean, seinale bati erantzunez
|
bezala
, den dena isildu egin zen Balantzategiko haranean. Basotik ez zen txintik ere etortzen, eta etxetik bertatik ere ez, ezta Genovevak batzuetan jartzen zituen disko haietako baten soinurik ere.
|
|
|
Harrituta dago mendikoak azaldu ez direlako. Ni
|
bezala
. Ni ere harrituta nago.
|
|
|
Den dena bizi bizirik zegoen, eta lehen euli bat, zizare bat edo barraskilo bat egondako lekuan, ehun euli, ehun zizare edo ehun barraskilo ikus eta zapal zitezkeen orain. Gure haraneko erreka koxkorrak berak indartsu egiten zuen bere bidea; purrustaka, eta ez, orduantxe arte
|
bezala
, erretenaren tankera guztiarekin. Mundu honetan ez izan ordea ordainik gabeko mugimendurik eta, erreka indartuz bezala, ahulduz zihoazen goiko aldeetako elurrak.
|
|
|
Gure haraneko erreka koxkorrak berak indartsu egiten zuen bere bidea; purrustaka, eta ez, orduantxe arte bezala, erretenaren tankera guztiarekin. Mundu honetan ez izan ordea ordainik gabeko mugimendurik eta, erreka indartuz
|
bezala
, ahulduz zihoazen goiko aldeetako elurrak. Egunean baino egunean urriago, elur hura guztia ezkutatua zegoen apirileko euriak etorri zirenean.
|
|
|
—Egunen batean, beharbada, baina orain ez. Oraingoz beharrezkoagoa duk janariak batailoiari eramatea —adierazi zion Bizkarrokerrek aita batek
|
bezala
hitz eginez.
|
|
|
Zaldiek arnaska egiten zuten aldian behin, urduri. Urduri baina dotore, beti
|
bezala
.
|
|
|
Guztia apirileko beste egun lanbrotsu haietako batean hasi zen, presakako kargaketa haren segida segidan. Usandizagak mendikoei esan
|
bezala
, lehenbailehen egin behar zen lan hura, Antiaju Berde eta gainerako sikarioak Burgosko ospakizunean ziren bitartean.
|
|
|
Behi beltzok ukuiluan bilduta geunden berriro, eta, urduriegi pentsua jaten hasteko, aurrean neukan leiho saiateratik begiratzeari ekin nion, eta arreta guztiarekin begiratzeari gainera, handik ikus nezakeen laino basoan ideiaren bat aurkitu nahiz edo. Eta begiak leiho hartan
|
bezala
, etxe inguruko hotsetan neuzkan belarriak: goiko salan ari zen piano diskoa entzuten nuen, teilatutik etxe atarira erortzen zen uraren txirraia entzuten nuen.
|
|
|
teilatutik erortzen zen uraren txirraia, besterik ez zen entzuten. Eta, ur huraxe
|
bezala
, denbora bera ere pixkanaka eroriz joan zen, gauerantz, udaberriko gau ilunean gero eta gehiago barruratuz.
|
|
|
Eta bat batean, apirileko goiz gris hartan, bere begirada eta nirea egokitu egin ziren, eta bere larruzko bastoia, une hartan txabila
|
bezala
jiraka zerabilena, gelditu egin zen airean. Berak konprenitu egin zuen, eta nik ere konprenitu egin nuen.
|
|
|
—egin zuen deiadar Antiaju Berdek ahoa irribarreka okertuz. Eta bastoia ezpata
|
bezala
erabiliz, airea moztu zuen.
|
|
|
Ni ahalik eta lasterren abiatu nintzen ukuiluko atera, baina La Vache ez. Zegoen tokian gelditu zen bertan iltzez josita
|
bezala
. Guardiek, ezin menderatuz, buila egiten zioten, eta kulatarekin jo ere bai batzuetan, baina tarte baten urrutitik, nire lagunak zeukan begiratu beltzarekin ikaratuta.
|
|
|
Oso kontseilu txarra, bide batez esanda. Gaurko egunetik begiratuta, eta bizitzak eman didan esperientziarekin, une hartan uste handiz jokatu nuela iruditzen zait, munduko azkarrena neu izan banintz
|
bezala
. Izanez ere, inork ez zion La Vacheri tirorik bota izango, hori egitea mendikoak erne jartzea izango baitzatekeen, oharraren gainean jartzea.
|
|
|
Gorabeherak gorabehera, eguerdirako Antiaju Berdek nahi
|
bezala
zegoen dena. Behi gorriak belaze hesituan; gu beltzok ukuilu barruan.
|
|
|
—Somete, mundu honetan ez dago behi makala baino gauza makalagorik —haserretzen zen La Vache— Behin izango gogoak emanda
|
bezala
ibiltzeko aukera, eta zera, kexa eta purrustia besterik ez. Nagusirik gabe gaudela, eta zer!
|
|
|
—Festak? —esan nuen harrituta
|
bezala
. Kontu hura ezezaguna egiten zitzaidan.
|
|
|
—Heben dugu bulanjerra, Mo, eta suerte batez pena duzu. Nik nahiago nukezu Paulo Anakoretari
|
bezala
gerta baledi. Desertuan egon zuzun saindu hura hirur hogei urtez bakar bakarra, eta egunoroz egunoroz bele bat jiten zitzozun mokuan ogi baten erdia ziala.
|
|
2010
|
|
|
XVII. mendeko Ingalaterra hiru adar erlijiosoren arteko dema etengabean bizi zen. Batetik, Tudor dinastiako erregeek anglikanismoa estatu erlijio gisa finkatu nahi zuten; bestetik, parlamentuan sekta protestanteek, puritanoek, zuten indarra, eta, azkenik, inguruko dinastietan
|
bezala
barnean ere han hemenka katolizismoa zegoen. Cromwellen garaian() puritanoen antolaketa erlijioso zatikatua (presbiterianoa eta independientea) gailendu zen, eliza anglikano episkopalista bakarraren kaltetan.
|
|
|
Muturreko adar hauek Kalvinen ondorengoak ziren, oro har. Jakina denez, erreformatzaile honen gogoaren muinean Erreforma ahalik eta leku gehienetara zabaltzea zegoen, Lutherrenean ez
|
bezala
, eta bere ekimenetik sortutako hainbat adarren asmoa Atlantikoz bestaldeko lurraldeetan gauzatu zen. Hara joan zirenen artean baziren eliza berriak fundatu nahi zituztenak (Mayflowereko puritanoak), eta zegozkien elizak purifikatu besterik nahi ez zituztenak (Massachusettseko puritanoak); alabaina, denek bulkada erlijiosoak eraginda abiatu ziren Ameriketako kolonietara.
|
|
|
Etorkizunari zentzua emateko hainbat teoria zabaldu zituzten sinesmen desberdinek eta, horregatik, Jainkoaren bigarren etorreraren zain egon ziren asko eta asko. Ezaugarri hauekin guztiekin erlijioa bizitzeko modu berri bat gorpuztu zen AEBetan, munduko beste inon ez
|
bezala
bizi izango zen erlijiositate berezia.
|
|
|
Konklusio garbia atera daiteke honetaz guztiaz. Gaur egun, bere garaian
|
bezala
, jarrera ustez unibertsalista duten komunitateetan ere oraindik erlijioak berebiziko indarra dauka. Identitate aniztasunaren panorama batean, soluzio unibertsalista nahi bada (hots, hiritartasun orokor batean diferentziak estaltzearena) identitate desberdinak ahul samarrak izan lukete, hiritartasun orokor horretan beste identitateak urtu daitezen.
|
|
|
Hau guztia kontuan hartuta, identitatearen aurkako diskurtso batzuk azkukre koxkorra
|
bezala
desegiten dira beren kontraesanetan. Kultura diferente askotatik datorren jendeari zaila egiten zaio ulertzea proposatzen zaien hiritartasun abstraktu hori; haien identitate zati garrantzitsuak alde batera utzi behar dituztelako, eta, pixka bat arakatuz gero, sekularizazio azal baten azpian balore erlijioso zehatzak berehala agertzen direlako.
|
|
|
Lehen esan
|
bezala
, erantzun errazetatik alde egin behar litzateke. Erantzun ideologikoetatik adina.
|
|
|
Gogoan izan behar da erlijioak politikan eragin ezin ukatuzkoa izan duen adibideak agerikoak direla, esaterako, esklabotzaren abolizioan eta eskubide zibilen aldeko borrokak, lehen aipatu
|
bezala
. Bestalde, beste hainbat aurrerapen moral ezinezko zatekeen atzetik teoria metafisiko jakinik egon ez balitz.
|
|
|
Indar neurketaren emaitzak ez dira oso egonkorrak izaten, ordea. Erreforma garaian
|
bezala
, orain ere lehendabiziko bulkada praktikoa izan litzateke; nola edo hala elkarrekin bizitzera kondenatuak baikaude. Hori kontuan izanik, eginahalak egin lirateke batak bestea ez zirikatzeko, eta nire taldekoak ez ditu oztopatuko beste guztien bizitza egitasmoak, nahiz jarrera honek amore emaile edo koldarra ematen duen.
|
|
|
gizabanako eta taldeen eskubideak, eta jarrera teoriko tolerante eta koherente bat. Eskubideak, jakina, ez dira absolutuak eta guztien artean, puzzlearen zatiak
|
bezala
, konponketa aproposa behar dute. Konponketa ez da, baina, eskakizunei legitimitatea kentzea.
|
|
|
Jarrera eskuzabal honek badu, esan
|
bezala
, liberalismo ekonomikoaren sustrai ideologikoaren antzik, baina desberdintasunak ere badira. Konturatu behar da neoliberalismo ekonomikoa protekzionista dela maila sozial eta kulturalean, mendebaldeko balore eta instituzioak babestu egiten dituelako, eta beste batzuekiko aurrez aurre jartzen delako.
|
|
|
Rawlsek moral normatiboan sinesten du, eta eszeptizismoak eta postmodernitateak ez dute honelako moralik bideratzen. Biek jarrera filosofiko osoak islatzen dituzte, hau da, teoria metafisikoak dira, eta egia erabiltzen dute kategoria
|
bezala
, egiarik ez dagoela edo bakarra ez dagoela adierazteko bada ere.
|
|
|
Alde horretatik, Rawlsek, gai honetan aritu diren guztiek
|
bezala
, tolerantziari mugak jartzen dizkio. Ez da dena onartu behar.
|
|
|
Gorago esan
|
bezala
, Jose Aretxabaletaren artikulua irentsiezinekoa suertatu zitzaion Montevideoko euskal etxeko gehiengoari. Domingo Ordoñanak hartu zuen erantzunaren ardura, eta erlijiotasun garbia darion dialektika kontrajarri zion Aretxabaletaren pentsaera darwindar, positibista eta ateoari, ezin da eta ahaztu, Domingo Ordoñana tradizioz karlista zela eta bai katoliko praktikantea:
|
|
|
Nolanahi, darwinismoaren gaineko iritzi kontrajarriez landa bazeuden bestelako desadostasun politikoak zatiketaren atzetik, seguruenez pisuzkoagoak suertatu zirenak eszisioari begira. Guztiz aipagarria da alde horretatik, Pedro Hormaetxe zegoela Laurak bat elkartetik bereizi zirenen artean, hain zuzen Jose Aretxabaletaren iloba zena eta uriostearra osaba
|
bezala
, eta izan ere elkarte berriaren ohorezko presidentea izango zena. Bada, dokumentatuta dago Pedro Hormaetxe hori logia masoniko baten kidea zela, eta, guztiz dokumentaturik egon ez arren, Aretxabaleta bera ere framazona izan zen itxura osoz.
|
|
|
" Gaztetasunerat heltzearekin ukan dut Abbadie-ren erakustun
|
bezala
aditzeko zoriona. Filosofia zerakasan.
|
|
|
Parentesi artean
|
bezala
, beste dokumentu bat erakutsiko dut, lehen ortodoxia horren pisua begien bistakoa bihur dakigun darwinismoari doakiola. Aipatuko dudana Eskualdun Ona astekariaren 1905eko zenbaki batetik hartua da, hots, hiruzpalau urtez izenaz aldatutako Eskualduna astekaritik.
|
|
|
Esan
|
bezala
, Lafittek bizpahiru aldiz oratu zuen arestian aipatu dugun pasarte" pozoitsua" eta neutralizatzen ahalegindu. Jakina, Haeckelen eragina da, azken batean, Lafittek ezabatu nahi duena.
|
|
|
Itsasoratu zenean Beaglen 1831n, Darwinek espezieak mudaezintzat zeuzkan, Cambridge-ko bere irakasleek
|
bezala
. Baina, bidaian zehar hurrengo urteetan hainbat eta hainbat behaketa egin zituen Hegoameriketako geldialdietan, erabat harrituta utzi zutenak, eta, areago, astindu egin zutenak espezieen finkotasunean zuen ustekizuna.
|
|
|
Daviden laginketa mota agortzailea zen, hots, denetarik biltzen zuen eta kopuru handitan zakuratzen, Charles Darwinek edota Alfred Wallacek egin
|
bezala
. Edozelan ere, Armand David irus sentituko zen halako leku batean non hainbeste bizidun apart eta eder ikusi baitzituen lehen aldiz, eta seguru pozez beteko zitzaiola bihotza, ze, bai horixe, edozein naturalistarentzat arras gogo atsegingarria izan behar du esploratu gabeko lurralde batean murgiltzeak, zeinean egun birik behin eskuratzen duen altxor berriren bat, edo egunero ia.
|
|
|
Nolanahi, Floreanak 173 km2 ditu eta guztiz idorra da gainerako Galapagos irla guztien antzera, bertako euri apurrak galdu egiten baitira hango lur bolkaniko porotsuek zurgatuta. Hau da, Floreanako argazkietan ez da kokondorik ikusten, buruan ditugun irla tropikalen irudi topikoetan
|
bezala
, kaktusak eta baizik.
|
|
|
Esan
|
bezala
, Galapagos irlak 1832 urtean inkorporatu ziren Ekuadorrera. Jose Villamil Joly jenerala izan zen anexioaren promotore nagusia, eta bai irletako lehen gobernadorea ere, kolonizazio prozesua bultzatu zuelarik.
|
|
|
Galapagos irlek sasoi horretan irabazi zuten Uthurbururen arreta eta gogoa lehenago Villamil jeneralarena
|
bezala
, eta izatez, Frantziako gobernuari iradoki zion artxipelagoaz jabe zedila, itsasontzi frantsesen eskalarako gunea izan baitzitekeen, eta beraz pausu harri bilaka zitekeen Frantziaren kolonia transatlantikoen eta Hegoaldeko Itsasoetako ezarmendu berrien artean. Alabaina, ez zuen erantzun positiborik jaso frantses gobernuaren aldetik, eta orduan Uthurburuk bere kasa lortu zituen lursail zabalak Floreanan, irlako bi bostenak.
|
|
|
Kongresuko jazokune horrek min sorgorra eman zion, eta gogora ekarri zizkion Txinan barrena misiolari ezjakinek egin iseka eta burlak. Zalaparta gorabehera, Armand Davidek beste behin argitaratu zituen bere ideia eboluzionistak, baina beldurrez
|
bezala
, murritz. Hau da, darwinismoak Frantziako esparru zientifikoan bizi izan zuen isiltasunezko konspirazioari, eliza katolikoaren kontrakotasun ageria ere gehitu behar zaio.
|
|
|
Baina, Julien Vinsonen diskurtsoan badago hirugarren ildo bat, hona ekarri nahi dudana. Euskara berez da desegokia zibilizaziozko kontzeptuak adierazi eta azaltzeko, eta, esan
|
bezala
, kondenatuta dago epe laburrean suntsitzera. Hau da, euskararen desagerpena era natural batez etorri beharrekoa bada, berez berez, darwinismo linguistiko horrek ikusarazi bezala, orduan zergatik ez utzi prozesu natural hori berez gerta dadin?
|
|
|
Euskara berez da desegokia zibilizaziozko kontzeptuak adierazi eta azaltzeko, eta, esan bezala, kondenatuta dago epe laburrean suntsitzera. Hau da, euskararen desagerpena era natural batez etorri beharrekoa bada, berez berez, darwinismo linguistiko horrek ikusarazi
|
bezala
, orduan zergatik ez utzi prozesu natural hori berez gerta dadin. Gainera, suntsitu beharrean, beharbada, euskara aglutinatzaile izatetik flexibo izatera igaroko litzateke, eta bizirik iraun izan ere, euskarak dokumentaturiko aldaketa drastikoak pairatu ditu azken mendeotan, eta, egungo aditu batzuen beldurrak betetzekotan, behin eta ergatiboaren k hori galduta, hizkuntza preindoeuropar moldakaitza izatetik mintzaira indoeuropar peto petoa izatera pasatuko litzateke.
|
|
|
Eta bestetik, apaiz bat, antieboluzionista, bere gremioari dagokionez. Baina, hona aldatu dugun pasarteak argitu
|
bezala
, aita Labururen azalpenak nahikoa eta sobera izan ziren, antza, gure mediku darwindarra antieboluzionista bilaka zedin. Hau da, ez dirudi Larreko ren eboluzionismoa sakon errotuta zegoenik, kontrakoa baino, hots, nahikoa epidermikoa zela.
|