|
2015
|
|
|
Bestalde, Iñaki Irazu, Bilbon bizi den Asteasuko idazlea zen Artefaktuaren gonbidatu nagusia. Denboraldi honetako
|
azken
saioa den hau, Donostiako Urgull mendian grabatu da. Bizitza osoa darama Iñakik poesia idazten baina oraintxe, 64 urterekin, plazaratu du bere lehen poema liburua:
|
|
|
Guztira 35 letra musikatu dizkio.
|
Azkena
“Leiho bat zabalik” diskoan “Etxera iritsi” kantuaren letra Iñakirena da.
|
|
|
Gaiaren berri izatean burura datorkizun lehen gauza ez, bigarrena ere ez, hirugarrena jorratzeko gomendio zentzuzko horren harira ez dut ezer esango; dena dela, lerro horiei erreparatu eta berehala pentsatzen dut gaia emanda etortzeak (neurri zurrunak) itzel laguntzen zidala, kasik behartzen, zerbait amaitzera, eta zerbait hori ahalik eta txukunen gauzatzera, nire eleketari ibilbidean irabazi nuen hurrengo sarian ere gaia emanda idatzi bainuen idatzi beharrekoa, hitz lauz oraingoan; liberazio bat, gaia; eta egia da, halaber, bi sari horien ostean idazketari ez niola berriz serio heldu beste mota bateko derrigortasun bat iritsi zitzaidan arte. Kontuak kontu, bestelako toki batera ere badoakit gogoa bertso horren aurrean, hain zuzen jarreren inertzietara, eta auto ironiko irakurtzen dut
|
azken
puntx gisa saiatu nuen hura, amaren bronka, topikoagorik. Kuriosoa da, gainera, zeren eta neure ama pertsonalak, etxera blai iritsita, ez lidake sekula errietarik egingo ezpada toalla lehor eta posible zen heinean epel bat emango; zer nola azaleratzen diren errepresentazio ohikoak, ordea, tradizionalak, gizaldi eta gizaldietan transmitituak, norbere bizipenarekin bat ez datozenean ere, norbera hamar urteren bueltako mukizua denean ere.
|
|
|
...za zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen
|
azken
txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik p...
|
|
|
|
Azken
egunean, San Frantziskoko Euskal Etxera abiatu ginen, ziztu bizian, eta, nahiz eta emanaldirik eman behar ez genuen, Johnny Curutcheti egin ez genion elkarrizketa grabatzera joan ginen. Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela.
|
|
|
Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela. Jatetxeaz gain, areto handia eta frontoia dauzkate, eta, nola ez,
|
azken
hau aukeratu genuen Johnny handiari elkarrizketa egiteko. Gauza ugari eta sakonak kontatu zizkigun, tartean, ez dela itzuliko Euskal Herrira, nahiz eta urtero etorriko zaigun bisitan.
|
|
|
San Frantzisko utzi eta kotxez egingo genituen
|
azken
miliak iristear ziren. Los Angeles zen helmuga, hain zuzen helmuga izan genuena AEBetara etortzean.
|
|
|
Baina ez zen dena agurra izango. Kaixo handi batekin agurtu gintuen New Yorkek, eta, noski, Bertshowek AEBetan izango zuen
|
azken
konkista ere hura izango zen. Manexengatik hustuko genituen barruak, eta gure zaldi izan ziren kotxeen omenez ere lortuko genuen garaipena Euskal Etxean.
|
|
|
Behin eta berriz saiatu nintzen azaltzen Euskal Kultura grabatzeko intentzioa besterik ez nuela han, baina, nonbait, nire kamera profesionalak beste intentzio batzuk nituela pentsarazten zion gizon hari.
|
Azkenerako
, itzultzaile bat ekarri zuten eta hamaikagarrenez, gaztelaniaz, zertara nentorren azaldu ostean, utzi zidaten Estatu Batuetako lurra zapaltzen.
|
|
|
Lehenbiziko postala ostegun iluntzean osatu da, jaialdiaren
|
azken
bi urteetan. Hainbeste kirolari amerikaratzeko ahalegina eginda, antolakuntzakoei bururatu zitzaien, leku berezia behar zutela harri jasotzaile, aizkolari eta abarrek.
|
|
|
“Saioren batean gertatu izan zait, saioa bukatu delakoan stop ari eman eta saio ofiziala bukatu ondoko
|
azken
saiotxoa ez grabatu izana”, aitortu du Zelaietak. Aramendiri Bilbon pasatu zitzaion iazko udan:
|
|
|
“Uste dut inportantea dela zuk zure emozioak ezagutzea eta kudeatzea.
|
Azkenean
, arinago ez bada, beranduago, barruan daukazun horrek irten egiten du. Agian, batzuei ez –‘zorionak! ’ –, baina nik uste dut zure bizitzako uneren batean barreak, negarrak, maitasunak, gorrotoak, haserreak, penak… irten egin behar dutela.
|
|
|
Nik hartzen ditut nik miresten ditudan gizonezko bertsolari horiek, eta oso oso gutxitan ikusi ditut benetan tripetatik kantatzen. Eta ez nabil hasierako eta
|
azken
agurrari buruz. Nire inpresioa da gizonezkoek oraindik —batez ere, emozio batzuk— ez dituztela erakusten, eta oso gutxi direla publikoaren aurrean arma barik geratzera ausartzen direnak, garden eta hauskortasun minimo batera iristen direnak”.
|
|
|
“Bizipen batzuk behar dituzu gai berbera ere benetakotasunetik lantzeko.
|
Azkenean
, benetakosuna ez du zertan izan zuri gertatzen zaizun gauza zehatz bat. Bizitzaren eskarmentuak ematen dizu gauzak esaldi potolo batek esanda barik, bi xehetasunekin benetan sakonago esateko modua”.
|
|
|
Agirrek
|
azken
Bertsolari Txapelketa Nagusian, “barrua hustu beharra” bi bertsoalditan erakutsi zuen nabarmen. “Sekulako agurrak” eskaintzekoa ez izanagatik, umea jaioberritan gurasoei eskaini zien agurreko bertsoa:
|
|
|
Rol horri, esaterako, gehituko diozu zuk nola kudeatzen duzun boterea, zure nazia nola kudeatzen duzun.
|
Azken
finean, denok jartzen dugu gurea dena pertsonaia baten barruan”.
|
|
|
saio denetan maskara izatetik, inon ez janzterakoa. “Hori ere ez da ona, beti zoazelako bistan, eta,
|
azkenean
, publikoaren aurrean jartzen zara, eta beti ezin duzu hain zaurgarri izan gauza guztiekiko”, esan zuen Enbeitak.
|
|
2016
|
|
|
Gehiago arakatuz, hor dago gaur egun oraindino euskarak berak daukan estigmatizazioa eta gutxiespena, dela interesatuki bortxarekin lotzen delako edota dela PSOEren
|
azken
kanpainaren harira. Zenbateraino ez dira edo badira orduko haren eraginez?
|
|
|
|
Azken
urteotan lan handia egiten ari da memoria historikoa osatzen. Eta nabarmen geratzen ari da isiltasuna zein luzea eta itxia izan den.
|
|
|
Horrek ere baditu bere makurrak. Egia da bertsolaritzak
|
azken
urteotan gaur egun eta hemen bizi den jendearen kezkak agertzen dituela, eta Ximunek antzezlan honekin hori egin nahi du; tabuak hautsi eta eztabaida sortu.
|
|
|
Baina hori guztia aparte, aktoreek bezala, guk ere oso garbi izan dugu
|
azken
erabakiak Ximunek hartzen dituela.
|
|
|
Prozesua luzea da, piezak pixkanaka pixkanaka joaten dira enkajatzen, antzerki taldeek beren metodologia propioa daukate, idazten dituzun testuak ez dakizu
|
azkenean
erabiliko ote diren, entseguetan sortutako testuak –zuk sortu ez dituzunak– zureak balira bezala hartzen dituzu… prozesu osoan engranaje baten parte sentitzen zara, lantalde baten parte. Horrek gure lana errazten du.
|
|
|
Artedrama, Le Petit Theatre de Pain eta Dejabu Panpin Laborategia antzerki taldeek sortutako
|
azken
antzezlanak, Francoren bilobari gutuna izenekoak, Euskal Herriaren iragan traumatikoa du ardatz, baina egungo Euskal Herriaren minetan eta ezinetan jartzen du begiratua
|
|
|
Jakina da Joxan Goikoetxeak harreman estua izan zuela Xabier Leterekin, musikari bezala, baita lagun gisa ere; bereziki bere bizitzako
|
azken
urteetan. Lete hil zelarik, haren ingurukoek bere ondarea bildu eta ezagutzera emateko beharra ikusi zuten:
|
|
|
Abenduaren 2an izango da horretarako
|
azken
aukera (printzipioz), Andoaingo Bastero aretoan.
|
|
|
Leonard Cohenen
|
azken
kantua
|
|
|
normala da,
|
azkenean
.
|
|
|
Halako gonbidapen erakargarriari baietz erantzun genion, asko pentsatu gabe, orduan oraindik ez genekielako zein zailak ziren ahoskatzen zipretarren izenak. Kontua da baietz esan genuela eta luzaroan lantzen ibilitakoari ginga jartzeko
|
azken
esprintera batu ginela.
|
|
|
Eta
|
azken
galdera horretan denbora izoztu zen, marrazki bizidunetan sorpresaz zerbait gertatzen denean bezalaxe. Handik gutxira, eta denbora bere onera itzuli zenean ohartu ginen inork ezin zizkigula galdera horiek guztiak erantzun.
|
|
|
Bat bateko gai jartzailetza asmatuta dago, baina trebatu ginen gu biok ere horretan.
|
Azkenerako
, gustua ere hartu genion sasi bat batekotasunari, emaitzarekin pozik geratzeraino.
|
|
|
Emistikioa ispilu moduko bat da, eta errepikatu egin behar dituzu kontsonante berak ordena berean esaldiaren bi zatietan. Horretaz gainera hitzaren azentuazioak ere eragina du, eta esaldiaren
|
azken
hitza edo hitz errimatua azentuatua bada, lehenego zatikoak ere azentua behar du.
|
|
|
|
Azken
batean, bizitza ere hala da, ataka estuan gaudenean eta ateratzea lortzen dugunean, gu, beste gu berri eta hobe bat gara beti, eta hori lorpen bat da. Bizitzak presiopean jartzen zaitu eta estutasun horretan konexio berriak sortzen dira, eta konexio berri horiek ideia berrietara zaramatzate.
|
|
|
|
Azken
urteetan frustratu xamartuta nago dugun audientzia motarekin.
|
|
|
Bertso Egun hartan Donostiako Kursaalen buruz buru egin zuten emanaldi entzutetsu haren ostean, ezezko ugari eman zituzten berriz halakorik egiteko.
|
Azkenean
, bestelako zerbait eskaintzea erabaki zuten, ordea, eta horri eutsita oihartzun handia lortu dute.
|
|
|
Dinamika bat hartuta daukagu prestatzeko, eta ez gara horretatik asko ateratzen.
|
Azkenean
, batez ere, eskatzen duena ez da saio bakoitza prestatzea; baizik eta, ia ia beti prest egotea, kontzertu kopurua dezentekoa delako. Astean behin entseatzeko dinamika jartzen dugu, eta, aukera baldin badago, tokian tokirako zerbait berezia egiten dugu.
|
|
|
Oso segidan pilatu zaizkigu bi disko.
|
Azkenean
, kanta mordo bat badauzkagu hor. Kanta denak defendagarri izaten saiatzen gara.
|
|
|
Bertsolaritza izango da
|
azken
hogeita bost urte hauetan euskal kulturaren baitan bilakaera potenteena bizi izan duen fenomenoa, eta aldizkariari esker bilakaera hori gertu samarretik, aldizkaria tarteko ez balitz ezinezkoa litzatekeen distantzia batetik, jarraitzeko aukera izan dut. Bertsojalea izan gabe ere (Salvados eta The Wire jarraitzen ditut orain gehiago) sekulako pribilejioa.
|
|
|
Bertsozaleak ohitu egin dira bertsolariak angelu eta perspektiba guztietatik ikustera, bertsolariak ere beste puntu batean daude (‘nekezagoa’ izan daiteke hitza), eta hasiera haietan baino konplikatuagoa suertatzen da aldizkariaren bidez emozioa, harridura, interesa, gogoeta piztea. Aitortu beharra dago, bestalde,
|
azken
hamarkadako erronka, sarera behar bezalako jauzia ematea, gauzatzeke daukagula. Sare sozialetan egindakoarekin sekulako erantzuna izan dugun arren, potentzial handiagoa izan dugu, oraingoz, potentzia baino.
|
|
|
Gaiak eta kolaboratzaileak aukeratu, atal berriak sortu, urrunxeago begiratzen saiatu… Lan berri hauetan Andoni Lubaki ezagutu dut, esaterako, eta istorio harrigarriak kontatu dizkit (Malitik bere zerraldoa besapean zuela itzuli zen behin); edo Galder Izagirrek oparituriko sarrerekin sekulako kontzertutzarra gozatzeko aukera izan nuen; edo Txema Garcia, Conny Beireuther, Nerea Ibarzabal, Jon Martin eta Zaldi Eroa bezalako artisten jardunean nolabait parte hartzeko aukera izan dut. Gallego eta Payarekin
|
azken
Durangoko Azoka nahiz Gabonetako kanpainan liburu salduenen artean kolatu genuen bertsolaritzari buruzko nobela grafiko bat argitaratzea izan da azkena.
|
|
|
Andoaingo Martin Ugalde Kultur Parkeko bulego txikiena da, seguru, gurea. Ez dauka leihorik, ez dauzka 10 metro karratu baino gehiago, ez dauzka mahai bat eta bi aulki baino gehiago, eta urte hauetan guztietan ateratako aldizkari, liburu, egutegi, kamiseta eta abarrez beteta dago leporaino, alderik alde… Egia aitortu dugu,
|
azkenean
: Martin Ugaldekoa ez da bulego bat, postontzia daukan biltegi txiki bat baizik.
|
|
|
Joxemi eta Joan Mari han ziren beti, eta batzuetan Martin Ugalde ere bai, eta baliteke beste norbait ere tarteko izatea inoiz. Presioak presio,
|
azkenean
kargua ez hartzea erabaki nuen (orduan ez nekien, baina erabaki horri esker ez ninduten 2003ko otsailean “hiltzaile bat bezala” Madrila eraman).
|
|
2017
|
|
|
Lazkao Txiki ere puntaren puntan zebilen. 60koan eta 68koan ez da onenen artean ageri, baina, izatez, ez dugu lehen txapelketan eta
|
azken
sariketan parte hartu zuenaren arrastorik topatu. 62an, 65ean eta 67an oso emaitza onak lortu zituen, Xalbadorren pare, eta 70eko hamarkadan plazetan izan zuen protagonismoa ikusirik esan daiteke bazuela txapel handi bat irabazteko bezainbesteko talentua.
|
|
|
Prentsan epaimahaiaren osaketa eta epaiketarako irizpideen inguruan arauketa oso xehetu eta landua argitaratu ondoren, Iparraldearen eta Bizkaiaren arteko taldekakoa antolatu zuen, hiru saiorekin: Saran, 68ko maiatzean, lehenengoa; Parisen, 69ko abenduaren 3an, bigarrena; eta Gernikan, 1970eko urtarrilaren 3an,
|
azkena
. Bizkaitarrek, Azpillaga eta Lopategik, irabazi zuten.
|
|
|
Magnetofoia eskuetan geneukala joan ginen Karmelo Baldara, Bertsolari Txapelketa Nagusiaren
|
azken
saiora.
|
|
|
irratiko emankizunen bat edo beste, eta etxean entzundako kontuak. Uztapideren aldeko giroa zegoen gurean, eta ziur nago hamarkadako
|
azken
txapelketan Xalbadorri txistu egin ziotenen sailekoa izango zela gure aitajauna. Harentzat ez zen Uztapidek amari kantatutakoak baino bertso hoberik (1962ko txapelketan).
|
|
|
Mendeko
|
azken
hamarkadara iristeko, ordea, haren aurreko hamarkadan geldialditxo bat egin beharra daukat nahitaez. 1980ko txapelketak Alemanian harrapatu ninduen, ikasten edo.
|
|
|
Amuriza epaile izana zen 1967koan, eta Arrasateko ikastolan irakasle nenbilela plazaren batean edo bestean ikusia eta entzuna nuen arren, deskubritu txapelketa hartan deskubritu nuen nik Amuriza, munduan beste askok bezala. 1982ko txapelketa da, Euskaltzaindiak antolatutako
|
azkena
, entzule soil gisa entzuteko aukera izan dudan bakarra. Alde ederra dago, aretora joan, eseri, hankak zabal zabal egin, eta datorrena datorrela saioa entzutetik bertso guztiak onak izan daitezela desiratuz entzutera, alde ederra dagoenez.
|
|
|
Handik aurrerako txapelketa guztietan beti izan dut eginkizunen bat: 1986koan, lehen fasean epaile eta gero irratiko emankizunen arduradun; 1989an,
|
azkenerako
epaile, ordurako Hitzetik Hortzerarekin hasia banintzen ere…
|
|
|
Berez, Euskadi Irratiko plantillakoa nintzenez, irratira itzultzeko erabakia hartu nuen, eta hantxe eman nuen aste pare bat.
|
Azkenean
, Elkarteak hala eskatuta, bertso programarekin jarraitzea erabaki nuen, baina horretarako plantillakoa izateari utzi eta autonomo gisa aritzea beste biderik ez zidaten ETBko nagusiek utzi.
|
|
|
Kattalin´”. Zazpi puntuko hiru bertso eder kantatu zituen Andonik, egoera zehazki zein zen
|
azken
bertsoaren amaiera arte deskubritu gabe: “Ene bihotzeko Kattalin,/ nik jokatu nahi nuen fin (bis);/ IHESA duzu, eta goxatzen/ egin dut hainbat ahalegin,/ arantza artean bizi den hori/ lore artean hil dedin (bis).
|
|
|
Agurrak soilik gogoratzeak ere zerbait esan nahiko du baina… Laudioko final laurdenean hala ekin zion saioari: “Hastera nua bertso kantari Laudion zirti ta zarta/ paisajea ere ikusi degu goizez etorri gera ta/ badaude, jaunak, pipar soroak, erremolatx ta patata/ baina Araban eman digute animaliaren planta/
|
azkenen
“Granjan” kantatutzea besterik ez gendun falta! ”. Eta Eibarko finalaurrekoan bota zuen agurra ere gogoan daukat; oraindik irribarre batek ihes egiten dit oroitzen dudan aldiro:
|
|
|
Eta azkenik, Lizaso ere aulkitik
|
azken
agurra kantatzera jaiki zenean esan zuen moduan, bere lagunik onenak irabazi zuen. Eta Belodromoa berriz ere dardarka jarri zen.
|
|
|
2005eko eta 2009ko txapelketetako finalerdi eta finaletan dezente gozatu eta sufritu nuen (bai, sufritu ere bai). Eta, memoriari tiraka hasi naizenean, jabetu naiz ia oharkabean neure belaunaldiko bertsolariei bultzaka ibili izan naizela entzule egon naizen
|
azken
txapelketetan. Eurekin gozatu eta sufritu dudala gehien, alegia.
|
|
|
Maialenen hasierako agur dotorea, BECera egindako aldaketa eta konplexurik eza aipatuz (gu ez gera hau, denda txikiak/ saio txikiak gara gu/ (…) baina hona etorri ta betetzeko/ konplejurik ez daukagu), Andoniren aulkiarena (baina ezetz txikirik/ behiak jezteko), eta buruz burukoa ditut gogoan.
|
Azken
honetan, bikain jardun zutelako gomuta daukat, bai Maritxu eta Bartoloren ofiziokakoan bai kartzelakoan, euskara irakasleen paperean.
|
|
|
Bertsolari aldizkaritik deia jaso ostean, zalantzan geratu nintzen. Entzule lez 2000 bitarteko txapelketa bat aukeratzea ia ezinezko egiten zitzaidan, eta, kostata,
|
azkenean
, bi aukeratzea erabaki dut… Zergatik hautatu ditudan bi horiek. Beharbada, hamarkada horretan entzule moduan gehien sufriarazi eta gozarazi zidatenak direlako.
|
|
|
Urte batzuk geroago iritsi zen Gu ta Gutarrak proiektua, lagun zaharrez eta bertso berriz osatua.
|
Azken
bi hamarkadetako euskal disko azpimarragarrienetako bat. Oraingo honetan, aretoen erosotasunetik kale kantoira salto egin dute Igor Elortza eta Unai Iturriaga bertsolariek, Josu Zabala eta Rafa Rueda musikariekin batera Kargak&Deskargak emanaldi berriarekin.
|
|
|
Josu Zabala (Urepeleko Hertzaina). Kargante xamar zebilen enkargatua izan nahi zuela eta, baina,
|
azkenean
, ordezkari sindikal modura amaitu du megafoniarekin batetik bestera, Euskadin Rock&Rollak ez duela inoiz dirurik emanen eta konbenio berria negoziatu nahian. Enkargatua izan nahi zuen.
|
|
|
Izan ere, zuria eta urdina omen ziren jatorrizko koloreak, baina, 1932az geroztik, Iruñeako jaien mugaz bestaldeko ispilu bilakatu dira Baionakoak. Horrek dakartzan gauza onekin, baina baita txarrekin ere,
|
azken
horietatik jendetza, zezenketak, frantziarrak eta sexu erasoak aipatu beharrekoak. Hala ere, zorionez, ostiral eguerdi lasai bat tokatu zaigu.
|
|
|
Bueno, pastelkeria eta barne krisi existentzialistak alde batera utzita, konturatu dira ikusleen irrika asetzeko garaia iritsi dela. Eta ekin diote,
|
azkenean
, Bilbotik Baionara ekarritako kaxa misteriotsuaren irekierari. Espektatibak altuak ziren eta unboxingak ez du hutsik egin.
|
|
|
Edo kexaka, Lorentzoren erruki faltaz; Lawrence, Arabiakoa hain zuzen.
|
Azken
horren Arabia Handia zabaltzen doa eta ohikoak dira Afrikar kontinentearen mugak zedarritzeko eztabaida geopolitikoak ere. Muga Ebron jartzearen aldeko ildo berriak gero eta jarraitzaile gehiago ditu, baina bada Pirinioetaraino igo nahi duenik ere.
|
|
|
Maitatzerakoan garrantzitsuagoa dela nola maitatzeko den, zenbat baino.
|
Azken
finean, hitz bakarrean laburtu banu: xamurtasuna.
|
|
|
eta barru barruan, zu dordoka bat zara, eta arrakalatuta daukazu oskola, udalekuetako higaduraren eraginez, eta ez zara ausartzen gelatinazko gorputz hori uki diezazuten.
|
Azkenean
, egin egin duzu lehen ariketa, eta nahi gabe, planeatu gabe, bote prontoan, begiak itxita dauzkazu eta are gehiago estutu duzu pareko pertsona.
|
|
|
Basarri aurreko bertsolaritzaren adibideetako bat zen. Taberna zuloko bertsolaritza zen,
|
azken
batean. Basarrik kultura maila bat eman zion bertsolaritzari, baina bertsoa lehortzeko arriskua ekarri zuen horrek.
|
|
|
Landetako eta Izarraizpeko kuadrillak, auzo samarrekoak izaki, desafioka ibili ohi ziren. Joxe Agirrek jokatu zuen bere
|
azken
apustua (jokatzera iritsi ez bazen ere) landetarren aurkakoa izan zen, eta baita bere lehen bertso saioetako bat ere. Imanol Lazkano soldaduskara joan gabe zegoen artean, 17 bat urte izango zituen eta berak zazpi gehiago.
|
|
|
Bertso sariketen bertsiorik dibertigarrienetako bat ezagutu dute
|
azken
urteetan gasteiztarrek eta bertara joandako ikasleek. Kutxiko tabernak eta gaztetxea bertsotarako plaza perfektu bilakatzen dira Bertsokatun, eta ikusle mordoa erakartzen ditu sariketak, tabernak lepo betetzeraino.
|
|
|
Bortzirietako bertso eskolako kideak eta inguruko lagunak aritzen dira urtero txapelketa antolatzen.
|
Azken
urteetan, Estitxu Arozenak egiten du garai batean Manolo Arozenak eta Bittor Elizagoienek –beste arduradun batzuekin batera egiten zuten koordinazio lana: tabernetako arduradunekin egon, kartelak egin, afaria eskatu, epaileak eta trikitilariak bilatu… Gai jartzaile talde eder bat ere badago, Alaitz Rekondok koordinatua.
|
|
|
Denetik banatu dute, bigarren eskuko azoka bat antolatzeko beste gauza: kamisetak, txanoak, sagardotegirako gonbidapenak, Bertso Egunerako sarrerak, mantalak, tazak, giltzarriak, kantinplorak…
|
Azken
urteetan bertso eskolaren logoa eta, batzuetan, koplatxo bat daramate oparitutako produktuek; eta parte hartzaile guztiek jasotzen dituzte, epaile eta gai jartzaileek barne.
|
|
|
Ariketetan entzuleen parte hartzea bilatzen da, esaterako, bertsolarien taldekide eginez, zapien bidez edo ariketetan parte harraraziz. Ondoren, puntuak lortu eta fitxak aurreratzen dira,
|
azkenean
puntu gehien lortzen dituen taldeak irabazi arte.
|
|
|
Sariei ere eragin die
|
azken
urteetako metamorfosiak, eta jada ez da txapelik izaten irabazleentzat. Orain, taldekide guztiei liburu bana ematen zaie, eta herrikoak eta bertso eskolakoak diren bi babeslek –ezti museoak eta harategiak eztia, gozokiak eta txuleta oparitzen dizkiete bertsolariei.
|
|
|
Argentinan, Hego Amerikako beste hainbat herrialdetan bezala, ahozko inprobisazioak tradizioan du oinarria eta payadoreak dira horren ordezkari. Ez da, ordea,
|
azken
urteotan emanaldi moduan ikus daitekeen inprobisazio mugimendu bakarra. Hiri inguruetan asko zabaldu da hip hop mugimendua eta raperoen ahotsak indarra hartu du.
|
|
|
|
Azken
boladan indar dezente hartzen ari den eredua azpimarratzen du Yodak, rancheada: 200 gazte inguru herri bateko plazan elkartu eta elkarrekin rapeatzen aritzea.
|
|
|
Gabottok harrituta ikusten du hip hop munduarena: “Herrialde honetan ez da
|
azken
hamar urteotan hainbeste hazi den diziplina artistikorik”. Yodak, berriz, payadoreen konposizio maila eta tradizioaren balioa azpimarratzen ditu:
|
|
|
payadoreek, raperoek hainbeste baloratzen duten “errematea” dutela uste du Yodak, “hip hop munduko jendeak ez du espero eta harritu egiten dira”. Gabottok ere, euren errematea rapeko ‘punch line’aren berdintzat jotzen du, dezimaren baliokidetzat du raperoen zortzikoa eta,
|
azken
batean, “izen desberdina jarri arren teknika asko berdinak” direla ikusten du. Inprobisazioa agertzeko moduan ikusten dute desberdintasuna, estetikan eta adierazteko eran:
|
|
|
Landa eremuko auzo eta herriak dira gainera: Aia, Getaria, Orio, Urteta, Urdaneta, Elkano, Meaga, Aizarnazabal, Oikia… Herri eta auzo horietako biztanle asko etorri izan da
|
azken
mende honetan Zarautzera bizitzera. Eta horrek zerikusi handia izan du hizkuntzari eustearekin.
|
|
|
Baita Zarautz bertso herri izatearekin ere. Esaterako, Inaxi Etxabe,
|
azken
Gipuzkoako Txapeldunari txapela jarri zion emakume bertsolaria Zarautzen bizi da azken urte luzeetan, baina izatez Oikiakoa da. Oikiakoa zen Inazio Jauregi zena ere, 1985 urtean Herri arteko Txapelketan zarauztarrekin parte hartu zuena ere.
|
|
|
Baita Zarautz bertso herri izatearekin ere. Esaterako, Inaxi Etxabe, azken Gipuzkoako Txapeldunari txapela jarri zion emakume bertsolaria Zarautzen bizi da
|
azken
urte luzeetan, baina izatez Oikiakoa da. Oikiakoa zen Inazio Jauregi zena ere, 1985 urtean Herri arteko Txapelketan zarauztarrekin parte hartu zuena ere.
|
|
|
Benito Lertxundiren kantuan agertzen diren bertsoak 1901ean oriotarrek balea harrapatu zutenekoak dira. Hura izan zen Kantauri ertz honetan harrapaturiko
|
azken
balea.
|
|
|
Trinidade kalekoa zen Zaldubi bertsolaria, 1894an jaio eta 1957an hil zena. Bere biloba Jose Antonio Gesalaga ere aritu izan zen bertsotan eta, batik bat, bertso biltzaile lanetan; Trinidade kalean badira pare bat soziedade, eta haietan orduak eta orduak emandakoa zen Basarri; Trinidade kalean jaio zen Andoni Egaña, hamaika urterekin
|
Azken
Portura jo bazuen ere, familiarekin.
|
|
|
3
|
AZKEN
PORTU
|
|
|
Zazpi urteko mutikoa zela guraso eta anai arrebekin batera Zarautza etorri zen bizitzera. Aita amek
|
Azken
Portuko taberna hartu zuten.
|
|
|
Garai hartan,
|
Azken
Portu zen herrigunea eta landagunea bereizten zituen lekua. Baserritarrek han uzten zituzten abarkak eta kalerako oinetako dotoreagoak janzten.
|
|
|
|
Azken
Portuko taberna giro hartan hazi zen Basarri. Hango kontuak eta kantuak jango zituen mutil koxkor zela.
|
|
|
Irabazi egin zuen.
|
Azken
Portukoa da lehen bertsolari txapelduna. Bertsolaritza eraberritzeaz gain, beste txapel bat ere lortuko zuen, 1960koa.
|
|
|
Eta oraingoaren neurria, berriz, zerak ematen digu: garai batean
|
Azken
Portu taberna mitikoa zegoen etxe sail berean, orain “kebab” eta “pizzería” bat daudela. Ahanzturari aurre egiteko, aipagarria da Azken Portu auzoko komisiokoek lehen taberna zen etxean egin duten murala.
|
|
|
garai batean Azken Portu taberna mitikoa zegoen etxe sail berean, orain “kebab” eta “pizzería” bat daudela. Ahanzturari aurre egiteko, aipagarria da
|
Azken
Portu auzoko komisiokoek lehen taberna zen etxean egin duten murala. Han ikusten da ongi asko zer izan zen inguru hura.
|
|
|
Bertan zeukan barberia Patxi Larrañaga Patxi Barberok. Izatez azkoitiarra, baina urte askoan Zarautzen bizi izan zena, bertsolaria bera ere,
|
azken
boladan gai jartzaile ibil izan zen nagusiki. Harreman handia zuen bere adin jirako ziren Basarri, Lazkao Txiki, Mattin, Uztapide, Lasarte… bertsolariekin.
|
|
|
Bertso plaza berriak sortuz joan dira
|
azken
urteetan. Eta horietako asko gaztetxeak dira.
|
|
|
Putzuzuloko bertso saioak badu, gainera, ezaugarri bat:
|
azken
hamar urteotan kopla txapelketa gisara jokatu izan da, abenduaren bi edo hirugarren ostiralarekin. Imanol Epelderi zor zaio hasierako ideia.
|
|
|
Nire
|
azken
punttari/ eusteko prest nago
|
|
|
Fabrikara joaten segitu zuen bertsolariak. Bere
|
azken
oihal pieza azaroren 20an bukatu zuen Fabrika Handian. Neba zaintzera joan zen arreba Maria Luisa, haurdun bazegoen ere.
|
|
|
Hamahiru urte zituela Errenteriako Txirrita baserrira etorri zen eta baserri horrek, bai, zutik jarraitzen du. Gazteluenek ere zutik jarraitzen du Altzan,
|
azken
urteak eman zituen baserriak alegia. Beraz, esan daiteke erabat desagertu diren jaiotetxeak Txirritaren Latxe Zahar eta Pello Errotaren Goiko Errota direla, azken hori industriagune bat egiteko bota baitzuten.
|
|
|
Gazteluenek ere zutik jarraitzen du Altzan, azken urteak eman zituen baserriak alegia. Beraz, esan daiteke erabat desagertu diren jaiotetxeak Txirritaren Latxe Zahar eta Pello Errotaren Goiko Errota direla,
|
azken
hori industriagune bat egiteko bota baitzuten. Haren argazkiak gordetzen dira, hala ere.
|
|
|
“Publiko aurrera irtendakoan ohartu naiz uste baino gehiago ari naizela apurtzen bertsolariaren irudi horrekin, emanaldian” –dio Labakak–, “eserita edo lepoa emanda kantatzerakoan, edo oholtza gainean hitz egiterakoan, kantatu ordez. Gauza txiki pila bat, ez nituenak aukeratu puskatzeko, baina,
|
azkenean
, puskatzen dutenak”.
|
|
|
Poloniako Estatuak gaizki kudeatu du kultura, duela 50 urtetik hona, eta jatorrizko kultura erabat suntsituta dago.
|
Azken
hamar urteetan jendea hasi da gaiari heltzen, eta kultura berreskuratzen ari gara, baina beldur naiz ez ote duen luzeegi joko. Kultura modernoa purian dago Polonian; antzezlanak, dantza, zinea, musika eta halakoak oso birizik daude.
|
|
|
Ibili horiek, askotan, 24 ordukoak izaten ziren. Gogoratzen naiz, Meagako kuadrilla batekin, Zarauzko
|
Azken
Portutik atera ginen eguerdi aldera, eta Izetatik gora Urdanetara igo eta Zestoa alde horretara jaitsi ginela behin. Eta horko auzoetan barrena ibili ondoren, Aizarnazabalgo sakon horretako baserri guztiak pasatu eta Urteaga Berrira iritsi ginela biharamuneko eguerdi aldera.
|
|
|
Jota horien edukiak hutsalak dira eta testuingururik gabeak.
|
Azken
urteotako jotak hartzen baditugu eta erreparatzen badiegu, berehala ohartuko gara ez dutela herrialdeko gertakari nagusien oihartzunik batere jasotzen. Horietan ez da hitz egiten Itoizko urtegiaz edo piperraren gerraz, bi adibide aipatzearren.
|
|
|
Eta
|
azkenak
:
|
|
|
Gaur ere idazten dira jotak, baina jarrera galdu da eta gai korapilatsuei iskin egiten zaie. Hartu
|
azken
50 urteotako txapelketetako jotak eta inori ez zaio burutik pasatu ere egingo gai polemikoren bat aipa daitekeenik. Badaude salbuespenak, noski.
|
|
|
1762an, esate baterako, Artaxonako gazte batzuek isuna jaso zuten emakume alargun bati euskaraz kopla iraingarriak kantatzen aritu zirelako. Txoriak ihes egin ote zion,
|
azken
unean buztanetik heldu ote zion eta horrelako kontuekin aritu zitzaizkion nonbait eta “Ai, ene txori gaixoa” bukatzen zituzten kopla horiek. Nik batzuetan pentsatu ohi dut euskaratik gaztelaniarako jauzi hori poliki poliki egingo zela, eta, hizkuntzarekin batean, melodiak eta instrumentuak aldatuko zituztela.
|
|
|
J.M.E.: Uste dut Navarro Villosladak esaten zuela Nafarroako
|
azken
bi mendeetako historia konta daitekeela jotaren bidez. Jotas heréticas liburuaren zati nagusia, hain zuzen, gertakari historikoei jarraiki eratu dut.
|