|
2005
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta
|
zer
balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Ikus dezagun
|
zer
den orduko giroa Frantzian.
|
|
|
Errepublika
|
zer
den ez dakienari (bis) Huna hots nik egia: denek nausi nahi Dugun errepika:
|
|
|
Bertzalde, ez ditzagun ahantz Michel Elissamburu edo Frere lnnocentius en obrak bereziki: Zer izan diren eta
|
zer
diren oraino framazo nak munduan, Eskualduna astekariak agertu zituen artikuluen bilduma (1890) eta urte berean Framazonak, bigarren edicionea, eta Frantziako hirur Errepubliken istorioa laburzqui.
|
|
|
lnpiotasuna, hori da gaitza, gaitz ikaragarria, erlisionaren kontra doana, ideología osoki galgarria eta denetan zabaldua. Denetan, salbu Euskal Herrian, xoko pollitean, bereziki mendietan, bizi den jende sanoa, garbia, kutsadurarik gabe gelditzen delakotz;
|
zer
da Euskal Herria?: lurreko parabisu bat, uharte parekoa, bertze mundu pagano hartarik berezia.
|
|
|
XII. Oraiko denboretan
|
zer
dugu aditzen?
|
|
|
Hona
|
zer
dion seigarren ahapaldian:
|
|
|
Hona, beraz,
|
zer
giro berezian Dibarrartek aurkezten duen jadanik Iurretara igorri zuen kantua bertze ideología bat azalduz. Euskaldun bestak ziren.
|
|
|
IX. Buruzagi gorenek ez zuten sinhesten Berek ikusi gabe Eskualduna
|
zer
zen, Ikusiz dantzan eta pilotan aritzen, Biba Eskual herria! oihu egin zuten.
|
|
|
Ez daiteke ulert bertso hau ez baldin bada kontutan hartzen
|
zer
ziren besta horiek, 1892koa nola 1894koa, abuztuan garela eta Donibane Lohizunera etorriak direla estranjerrak, hala deitzen baitziren orduan. Haiek ere gomitatuak dira.
|
|
|
Haiek ere gomitatuak dira. Hona
|
zer
derasan besta egitarauaren aitzin solasak Eskualduna astekarian:
|
|
|
Buruzagi gorenek, haien artean Natalia Serbiako erreginak, eta, dudarik gabe, Donibane Lohizunen zeuden udatiarrek ez dakite
|
zer
den euskalduna, ezin sinetsia baita haren nortasuna. Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak.
|
|
|
Erakusten du Dibarrartek zein kartsuki segitzen dituzten dantzariak eta pilotariak eta haien txalo eta oihu beroak. Eskualduna ren aitzin solasarekin bat egiten du eta agertzen du, denbora berean, urguilu pixka batekin
|
zer
den egiazki euskaldun jendea.
|
|
|
Aditzak erakustera emaiten du
|
zer
den Zalduby ren asmoa, daukan guti
|
|
|
Errepublikaren kontra jokatzen delarik 1891an
|
zer
gelditzen zaio azken bertsoan erraiteko?: otoitza.
|
|
|
Haurrei biharko euskaldunei mintzo zaie, otoizten ditu atxik dezaten, arbasoek bezala, euskara eta fedea. Hedatzen ari den inpiotasunaren uhainaren kontra, framazonen eta haien deabrukerien aurka, ordu arte tente potente egona baldin bada Euskal Herria,
|
zer
bilakatuko da bihar. Hortik dator otoitza:
|
|
|
Nafarroa, alde batetik, Bizkaia, bestetik. Larramendik XVIII. mendean Bizkaia frantsesa ere aipatuko du; hara
|
zer
idatzi zuen: Este error de llamar Vizcaya a todo el pais bascongado, ha pasado de España a Francia:
|
|
|
Pertsonen grinen garrantziaz ere jabeturik zegoen. Horregatik, genero bio grafikoaz gogoeta jakingarriak idatzi zituen bere bizitzaren azken aldian eta modu originalean aplikatu bere buruaren azterketara.Beraz, badugu bai
|
zer
ikasi, J.C.B.ren lanetan, ikerketa egiteko moduaz.AZKEN MENDE LAURDENAXX. mendean paradigma interpretatibo nagusiak, funtzionalismoa, alde batetik, aldaketarena, bestetik, non marxismoa barne kokatzen baitut, egon direla esango nuke. Ikerlariok, beraz, teoria ondo eta sakon ikasi behar genuen eta gero hori aurkitu errealitatean, datuak egokitu eskema teorikora.
|
|
|
Egon ziren beste asmoak ere, adibidez, Pi i Margall politikari eta historialariak ida tzita. 1877an argitaratu zuen bere liburu ezagunean, hara
|
zer
idatzi zuen: En España la cuestión de los vascos es mucho más grave que en Francia(...) Vencidos, se trata actualmente no de arrancarles sus fueros, pero sí de quitarles la exención del servicio militar y de los tributos.
|
|
|
Guk ere oinarrizko ideia batzuk ekarri nahi ditugu horren heldugabe dagoen Euskal Soziolinguistikaren eremura, Antiguako hizkuntzalari donostiarrak esanen lukeenez, euskararen endoglosiaren alorrera. Han hemenka bildu ditugun ezpalak dira, beste hizkuntza batzuetan gauzak egun
|
zer
nola gertatzen diren erakusten digutenak; nola edo hala, euskararen baitan gertatuko diratekeen aldaketa eta berrikuntzek ez lukete aurkeztuko ditugunetarik guztiz urrun ibili; gune arras euskaldun batzuetako salbuespenak salbuespen direla eta egun nagusi dabilen eredutik guztiz urrun gelditu diren hizkeren errealitatetik landa, hori da euskara berriari buruz dakigun apurrak oraingoz adierazten d...
|
|
|
21 Hizkuntzaren esparru bakoitzean hartzen diren maileguek hizkuntza osoan izan dezaketen eraginak
|
zer
pentsatua eman liguke: bizidunen dietaz ari garelarik, haragijale eta belarjale hitzak, esate baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu beharra dugu, hiztun gehienek erabil ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza genitzake, karniboro eta herbiboro hitzen aldean.
|
|
|
Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia erabiltzea gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela;
|
zer
gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean. Adibide bat ematearren, badugu drainatu aditza,' Lur eremu batean, lurpeko ubide baten bidez ur soberakina kendu' esan nahi duena.
|
|
|
Bera gidaria, akuilaria eta adore emalea izan da guretariko askorentzat. Zer edo
|
zer
nabarmentzekotan, merezimendu guztietan, horixe nabarmenduko nuke, hots, irakasle onaren apaltasuna, ingurukoak erakartzeko eta zaletzeko gaitasuna. Badakit ezin objektiboa izan naitekeena asko baita ikasi diodana, UEUren saioetan irakasle nuenean, AHO taldean lankide eta beti ere adiskide dudanean.
|
|
|
Bere omenez idazteko ohorea egikeran
|
zer
aukeratu. Bada, ezinbestez euskara batuaren azentua izan behar da, nire honen gaia, atzera begira barik, etorkizuna gogotan.
|
|
|
Jakin behar da alabaina, Pétain ek berak, Lafitten arabera aspaldion errana duela
|
zer
zaion hoberena: naturalezak, odolak, mintzaireak, ohidurek manatzen duten bezala erresuma kudeatzea.
|
|
|
Bigarren artikuluak jakinarazten digu lehen ur: rats bat egin dutela mendiz honaindian euskararen eta herri ohiduren zaintzeari aspaldion bermatzen diren hiru batasunek: Euskalzaleen Biltzarrak, Gure Herriak eta Eskualdunak, Darlan amiralari gutun bat bidali diote adierazteko garbiki
|
zer
nahi duten Frantziako euskaldunek: Ez ditzatela bederen Iparraldeko hiru probintziak elkarretarik bereiz eskatzen dute, eta herrialde hau bere gain uzte ko tipiegi balitz, 3 B deitu eskualdean, hots, Pays Basque, Béarn, Bigorre hiru aldeak billitzakeen elkargoan sar dadiela, baina bere begitarte berezia atxikiz.
|
|
|
Euskarazko katiximaren gaia da auzi hori, jadanik aipatua izana, buraso zenbait hasiak baitziren bere apezen kontra, galdatuz
|
zer
behar zuten Euskal Herriko apezek euskarazko katixima haurrei inposatzen ari izanik. Ez ote zuten denetan bezala frantsesez ematen ahal?
|
|
|
Nahiz eta zientzia gaiez ikasketak egineta ikerlanak argitaratu, badirudi ez zirela guztiz gustukoak, hogeita hamar urte bete zituenean sartu baitzen beste mundu berri batean, hots, hizkuntzalaritzan. Hara
|
zer
dioskun berak:
|
|
|
Silviak ideia sendoak ditu baina Begoñak aldiz, ez daki
|
zer
egin askotan
|
|
|
Silviak ideia sendoak ditu eta Begoñak aldiz, ez daki
|
zer
egin
|
|
|
ez dakit
|
zer
egin
|
|
|
e2) Morfologiagardenadu(
|
zer
+ genitiboa), lokailuekizanohiduten bezala.
|
|
|
Alabaina, eta honetara gero bihurtuko gara, a duten forma horiek berankorrak dira erromantzez (cf. Corominas Pascual s.u. amenazar) eta ez da
|
zer
suposa e dunetarik euskaraz bertan sortuak direnik, eta bai kanpotik
|
|
|
zemai aztertzean ikusi dugunez, erromantzez eman izan da euskararen maile guetan gordetzen den aglutinazio prozesurik: menaza > amenaza. Hau gogo an izanik,
|
zer
gertatuko litzateke abagada a gabeko jatorriren batetik ekarri nahi bagenu. Bada, katalanez oraindik gorde duten eta gaztelera zahar eta kla sikoko vegada tik abiatu ginatekeela eta ez bestetik, ene usteZ.19
|
|
|
Atzeraturik gabiltza gure idazle kazetari zaharren ezagutzan. Gaitz erdi jakingura ernatuxe bada azken urteetan, zeren, oraindik ere, batean euskal kazetaritza zaharrak ez daukala ia ezer erakustekorik, bestean tradizio urria dugula... eta
|
zer
ez dugu aditzen. Ezagutzen ez dituztenek Hiriart Urruti, J. Etxepare, B. Adéma, dAbbadie, J. Saint Pierre, Zerbitzari, Otsobi, Kirikiño, Lizardi, Larreko, Manezaundi, Lafitte etab. hobe lukete tradizio horretako zerbait irakurri, adibidez Klasikoak (Euskal Editoreen Elkartea) bildumako
|
|
|
Eskualduna aipatu dugunez gero, esan dezagun bi hitzez
|
zer
zen eta norentzat egina, aski ezaguna bada ere: Louis Etxeberrik Berdolyren Le Réveil Basque kazeta gorriari buru egiteko 1887an sortutako astekari elebidu na, Baionan aterea, bere burua euskalduntzat eta euskaldunentzat egina zeu kana, familia, erlijio katoliko eta jabego pribatuaren aldekoa, aita familiakoa ren, apaizaren eta gobernuaren larderia nahi zuena, kazeta borrokari eta ihar dukitzailea.
|
|
|
Etsenplu on eta txar, erran zahar eta zuhur, Aita Saindu eta Eliza Katolikoko autoritate eta beti aitzina errekak behera jausten ari garela koa ziren beste argumentazio egitura nagusietariko batzuk. Zuhurtziaz eta zent zuz bil irakurlea, hein bat argituz; irakurlearen bihotza hunki, bihotzez atxiki irakurlea, horra
|
zer
zuen xede. Erdietsi zuenetz?
|
|
|
3.3 Beste genero mota batzuk ere sortu edo sartu zituen Eskualdunan, bi sailetan kokatuz: Zer eta
|
zer
sailean, berak sortua, eta kazetek ohi zuten feuilleton delakoan. Josta kazetalanak dira hauek eta oroz batean irakaspen dunak, 2 edo 3 orrialdean kokatuak.
|
|
|
Josta kazetalanak dira hauek eta oroz batean irakaspen dunak, 2 edo 3 orrialdean kokatuak. Zer eta
|
zer
sailekoak kontakizun libre agoak dira, esan nahi baita berriak heda eta jakinarazi beharrak manatzen ez dituztenak: berri mutxituxeak, nonbaiteko gertakarien istorioak nahiz irudi menetik sortuak.
|
|
|
Batzuetan hark berak, bestetan besteren batek (Barbier etab.) idatziak. Zer eta
|
zer
sailari ohartu zitzaion Etxepare, Hiriart Urrutiren lehen mintzaldi eta herrietako berrien idazkeratik ere hainbat gauza ikasi zituena.5
|
|
|
Han hemenka, aste guztietako lehen mintzaldiaz bertzalde, guziz Zer eta
|
zer
deitu ozkan, ezagun zen, bai eta zuten ezagutzen aspaldian gehienek, haren eskukaldi berezia. Euskara bezala hedatu ere du Euskal Herrian euskararen amodioa, garbitu ondoan gure mintzai eder zaharra, zahartzearekin lotuak zitzaizkon helar gaixtoetarik.
|
|
|
Bi sail hauetan, beraz, oro har, alde batetik irakurleei atsegin emateko idazlanak bildu zituen: istorio zahar eta berri edo etsenplu ematekoak, isto rio bitxi, ateraldi eta irri solas, haur ele...
|
zer
eta zer ez. Kazetak urte honda rrean atera ohi zuen almanakan ere agertarazi ohi zituen honelakoak.
|
|
|
Bi sail hauetan, beraz, oro har, alde batetik irakurleei atsegin emateko idazlanak bildu zituen: istorio zahar eta berri edo etsenplu ematekoak, isto rio bitxi, ateraldi eta irri solas, haur ele... zer eta
|
zer
ez. Kazetak urte honda rrean atera ohi zuen almanakan ere agertarazi ohi zituen honelakoak.
|
|
|
J. Etxeparek zioenez: Axular zenaren ganik hunat,
|
zer
karrakaldi beharrezkoa ez dako eman eraskitzari! Zonbat hitz zahar ez ditu gaztetu; zonbat erran zuhur ez erain, Almanakaren arartekoz(...); zonbat hitz eta hizkuntza berri ez dauzkigu utzi oroitzapentzat!
|
|
|
Figura hauek beste anitzekin elkartzen ditu. Le Progres de Biarritz kaze ta gorriak euskaragatik esanei buruz hona
|
zer
dioen ironia eta trufaz:
|
|
|
Sekulan ez zinezakete pentsa,
|
zer
eta zoin den eskuara, otso eta aker mintzai hunek guri, eskualdun gaixoeri egiten daukun bidegaberik handiena... 1 Kalte bat egiten dauku gaitza, ikaragarria, miletan entseaturik ere ez baitzi Mais raisonnons un peu: A quoi bon, dites vous, sefforcer de rajeunir une langue qui depuis cinquante ans vieillit..., (A quoi bon?, Notes Euskariennes, Eskualduna sina tua, E 1156). 69XAB/ ER ALTZIBARnezakete atzeman zoin, zer...
|
|
|
Sekulan ez zinezakete pentsa, zer eta zoin den eskuara, otso eta aker mintzai hunek guri, eskualdun gaixoeri egiten daukun bidegaberik handiena... 1 Kalte bat egiten dauku gaitza, ikaragarria, miletan entseaturik ere ez baitzi Mais raisonnons un peu: A quoi bon, dites vous, sefforcer de rajeunir une langue qui depuis cinquante ans vieillit..., (A quoi bon?, Notes Euskariennes, Eskualduna sina tua, E 1156). 69XAB/ ER ALTZIBARnezakete atzeman zoin,
|
zer
... Zer mila sorgin ote da?.
|
|
|
Hizen bezalako Jaquin! Hi
|
zer
putikoa hizen guk lehenago ez jakin!
|
|
|
Zertako? Zeren eta
|
zer
nahi egin omen baitugu, baitute baituzue hoz hoitan elizatiar hoz emaile guziek. Zer nahi, zer nahi...
|
|
|
Zeren eta zer nahi egin omen baitugu, baitute baituzue hoz hoitan elizatiar hoz emaile guziek. Zer nahi,
|
zer
nahi... Bainan zer ote bada dukezue dukegu, dukete hain itsusirik egin?
|
|
|
Zer nahi, zer nahi... Bainan
|
zer
ote bada dukezue dukegu, dukete hain itsusirik egin? (E 784,). Hots eta esanahiaz jokatuz hitz berriak asmatzen daki zorrozki.
|
|
|
Delako neskat... barkatu, andere gazteak, eliza pesta buru eguerditan, oroiturik jan behar zuela, eta pitxerrean ur hutsa baizik ez izanki, bere gain bizi dena omen baita,
|
zer
egin dautzu? 1 Goizeko apaindura kendurik arra tsaldekoaren jaunzterat artean, zalu eta arin, bi lur-sagar xuritu daitzu (baitzi tuen hek); eta joan zautzu atxit erne, oinetakoek krik krik egiten diotela, auzoko botiga batetara:
|
|
|
Euskararen adierazkortasun eta libertateaz jabetuta, euskal esamolde jator eta bereziei gogoa emanik, joskura berriak nola sor, pikoak ontsa nola atzeman zerabilen gogoa, idazte lanean gozatuz eta oroz batean bere hatsa ahi tuz. Egungo euskal kazetari nola idazleek, euskara berez bere jar dadin edo gaztelania frantsesetarik bereizi nahi luketenek, balukete haren hiztegi jori eta bizi, joskera zalu, figura, hots eta erritmoaren senaz den bezainbatean
|
zer
ikas.
|
|
2019
|
|
|
Horixe gertatzen zaiola Euskal Herriaren historiari eta,
|
zer
esanik ez, euskararen historiari ere, ezin uka. Izan ere, hauxe da Antton Ugarteren lanak proposatzen diguna.
|
|
|
Pozgarria zait, era berean, Euskaltzaindiaren Iker bildumarako argitalpen hau babestea; izan ere, iruditzen zait, Euskaltzaindia bere sorreraren mendeurrena betetzen eta ospatzen ari den honetan, Euskal Herriko Unibertsitateak ere ospakizun horrekin bat egin behar duela. Eta
|
zer
atseginago doktoretza tesi baten argitalpenarekin egitea baino.
|
|
|
Nere aburuz,
|
zer
edo zer egin bear degu. Datorren Batzarrean berba egingo degu onatz, beste euskalzaiñak ontzat artzen badute.921
|
|
|
Nere aburuz, zer edo
|
zer
egin bear degu. Datorren Batzarrean berba egingo degu onatz, beste euskalzaiñak ontzat artzen badute.921
|
|
|
Sail ortako idazleak Axularrena gaurkotu besterik ez dute egin eta saratar aundi bien urratsetan ibiliz euskerarik berebizikoena mamitu dute, partidismu eta targoak aldebat utzirik. Beraz
|
zer
dala eta bat bateko yauzi ori Axular’en izkera zâarrera? (Alderdi 1952).
|
|
|
Nolanahi den, ez zuen erantzun positiborik jaso eta erabat bakartuta sentitzen zen. Egoera oso bihurria zen eta igartzen da euskal ikasketekin
|
zer
egin ez zegoela batere argi, diktadura frankistak euskaltasuna nahitaez abertzaletasunarekin lotzen zuelako. Hala ere, apirilaren bukaeran, euskaltzainburua Sevillaraino joan zen, atxikimendu adierazpen gisa.
|
|
|
Herriko etsairik handienak monjattoetan eta praideen eskoletan eduki ukhan ditugu, Elizaren altzoan. Ezta egokera berria, aspaldi danik dathorrku, euskara zaindu beharrean
|
zer
egin dute. Ahalkegarria[,] ahalkegarria!
|
|
|
Askok uste ez bezelako uzta ugari ta joria dago Euskera’ren orrialdeetan eta guzientzat ba dago
|
zer
ikasia.
|
|
|
Eskuara galtzen ari dela, eskual gogoa hiltzera doala, ez da bertzerik aiphazen dela kazetetan, dela mintzaldietan. Bainan guk, eskualzaleek
|
zer
egiten dugu eskual mintzaira eta eskual arima ez diten suntsi. Uste duzue Eskual Herria Eskual Herri atchikitzeko aski dela urthean behin maahin baten inguruan egun bezala jartzea eta lagunekin zonbeit oren gochoen iragaitea?
|
|
|
Ministerioak, ordea, L. Dotresen ondorengoa ordurako hautatua zuen (Sancho el Sabio Fundazioa, José Miguel Azaola funtsa: J. M. Azaola eta J. Aparicioren arteko gutunak,/). kanpo jarduera eten egin nahi zuen, istiluak
|
zer
bide hartzen zuen ikusi arte.1105 Bestalde, A. Irigarayren 1953ko abenduaren 22ko gutunari A. Tovarrek abenduaren 28an erantzun zion. Salamancako errektoreak zuzenean hitz egin zuen Informazio eta Turismoko ministroarekin.
|
|
|
Nik eztut beintzat orain arte entzun. Jatorragoa, bai, izango zan agian, aurrekoen oiturei estuago lotua, baiña,
|
zer
egingo zukean nekazari orrek edo urtzaille orrek besteek esan zituzten gauzak esan bear izan balitu. Berriz ere:
|
|
|
851 ABA EUS: S. Altuberen gutuna L. Villasanteri, riko balitz eta
|
zer
pentsatuko lu [ke] te gure Akademiaz. Bere ethorkia ukhatu duela, hilik dagoela, alegia eta gehiago itzalik merezi ezduela.
|
|
|
Baina gero, errepresio dramatikoaz jabetuta, Frantziako jesuiten uzkurtasuna eta erregezaleen filokarlismoa salatu zituen. Ez dago argi Euskaltzaindi berrituaz
|
zer
zekien zehazki P. Lhandek. 1946ko urrian hau idatzi zion Pauetik EJ GEko F. J. Landábururi:
|
|
|
Euskaltzainburuak ez zuen politikarik aipatu, bere bilduma etnografikoa baino ez. Bidean ikusitako milizianoak
|
zer
ziren ere ez omen zekien, eta lehendakariarekin izandako bileran ezeroso egon zen, umea zenetik ezagutzen zuen J. A. Aguirre gazteari zein tratamendu eman ezin asmatu zebilelako (Ibarzabal 2001: 31). 67
|
|
|
Euzko Irakastola Nagusia eratzerakoan oso aintzakotzat artu beaŕeko
|
zer
nolak badira noski. Luŕaldeari, ikaslez ornituko duan eŕiari, irakasletzari eta irakaskintzari dagozkionak alegia.
|
|
|
Guziorixe bururatu zitzaidan" Euzko Gogoa" ren
|
zer
ori irakurtzean. Baiña zure karta maitagarria ikusita, autu orrezaz zuk zerorrek eztukezula erru aundirik iruditzen zait:
|
|
|
Nolanahi den, sarrera hitzaldia baino garrantzitsuagoa izan zen S. Altuberen eskaria. Gutun bidez, Gernikako hilarrietatik euskarazko idazkunak kentzeko erregimenaren aginduaren aurrean Euskaltzaindiak
|
zer
edo zer egin zezala eskatu zuen. N. Oleaga eta J. M. Seminario arduratuko zirela erabaki zuen batzarrak.
|
|
|
Nolanahi den, sarrera hitzaldia baino garrantzitsuagoa izan zen S. Altuberen eskaria. Gutun bidez, Gernikako hilarrietatik euskarazko idazkunak kentzeko erregimenaren aginduaren aurrean Euskaltzaindiak zer edo
|
zer
egin zezala eskatu zuen. N. Oleaga eta J. M. Seminario arduratuko zirela erabaki zuen batzarrak.
|
|
|
Nik eztakit, ortaz, Euskaltzaindiak,
|
zer
erabaki artu nai edo aal dezakean, baiña dezakeana dezakeala, nik, neroren aldez, nere atsekabea, gertakari liburuan ezaŕirik agertu dedila nai nuke.441
|
|
|
Eskoletan itzik ere ez. Teatroan
|
zer
esanik ez. Dana olaxe.
|
|
2021
|
|
|
Josu Amezagak funtsezko garrantzia ematen dio posizioari kultura popularra4 definitzerakoan: " herri kultura
|
zer
den definitzeko, egokiagotzat jotzen dugu kultura batek —edota kultur adierazpide batek— gizartean duen lekuari so egitea," forma" ri —hots," ahozko" edo" idatzizko" izateari— zein" kalitate" ari begiratzea baino. Horregatik," herri kultura/ kultura hegemonikoa" binomioari baliagarriagoa deritzogu," herrikoia/ landua" bikoteari baino" (1994:
|
|
|
Testu bakoitzaren hizkuntza hautuari buruzko etiketa gehitu da ordutik. Hizkuntza bakoitzeko kazetaritzaren bilakaeraren zantzuak ikus daitezke horrela, eta garaian garaiko eragiletza nahiz lidergo kulturalak nondik datozen eta
|
zer
izaera duten dezente argitu daiteke.
|
|
|
‘Zazpiak bat’, horra
|
zer
dugun irakurtu Donibaneko Eskualdun buruzagiek beren etxe aintzinetan, bai eta ere bide bazterrean, bi aldetarik hedatuak zituzten bandera ederretan. Zazpiak bat:
|
|
|
156). Larrinagak egoki azaltzen du
|
zer
funtzio bete zuten:
|
|
|
Eragile eta parte hartzaile gisa ari da, ordea, nolabait Basarri, berria da hori bertso munduan (azken zikloan ohiko bihurtuko den arren), eta posizio hori desenkusatu beharra ere ageri zaio jarraian: " ¡ Ai
|
zer
mutill arroputza orixe! —esango du norbaitek— Bera bertsolaria danean, bertsolariak nola zuzenduko, ta bere esanetara nor makurtueraziko zebillek".
|
|
|
Nik garbi daukat,
|
zer
esan nahi duen [Lekuonaren aurreko esaldiaz]. Basarrik bazakiela ederki zertara zihoan, bere korbata eta guzi, dotore jantzita, 21 urteko mutil gaztea, atzetik zebilkion hiritar burges taldetxo haren eredu ereduko ez baitzen kasualidadez azalduko, eta haiek bertsolaritzari eman nahi zioten prestutasun eta goi maila erakusteko ere apropos prestatua zetorren gure Basarri gaztea.
|
|
|
Orduan purismoa (euskararen garbizalekeria) zegoen nagusi eta Basarrik bazekien puristen argot guztia. Bazekien
|
zer
egin behar zuen. Hor Txirrita gelditu zen tartean.
|
|
|
(Radioa). A
|
zer
iru lagun, gure zabalkunderako! Ta irurok, gure deiaren zai zai bezela dauzkagunak.
|
|
|
Aurrekoak baino harribitxi bitxiagoa dela esan daiteke gainera, bertsolari emakume batekin izandako hizketaldia jasotzen baitu, subalternitatearen eta elkarrizketen absentziaren artean zirriborratu berri den lotura hankaz gora jarriz: bertsolari gizonezkoarena figura subalternoa bazen, emakumezkoarena
|
zer
esanik ez.
|
|
|
Eta ibilbide horretan izandako pasadizoren bat eskatuta Donostiako Kursaalean botatako bertso batzuk datozkio gogora: "[...] jai aldia asteko garayan bururatu zitzaidan antzeztokitik (escenario) ’tik begiratzea
|
zer
nolako jendea zegoen; ¡ ango sonbraillu, mantilla eta jende aundiki eta dotoreak! Ura ikusi eta nire buruari nion[...] Jende aundiki oyek abertzaleak ote dira?
|
|
|
Bazeukan bai
|
zer
esana. Bere luzeragatik bi zatitan eman behar izan zuen hitzaldia, eta bigarrena bat batekoari eskaini zion, Xahorena bezain garrantzitsua baina jantziagoa izango zen apologia eraikiaz.
|
|
|
kanpotiko begirada. Bertsolaritzari buruzko kazetaritzak prentsan ere izango du
|
zer
estreinatua hurrengo zikloetan.
|
|
|
Saio horiei egiten zaizkien erreferentziek ez dute Lore Jokoei buruzkoek duten jarraitutasunik, ez dira urtero agertzen, baina kopuru polit bat bildu ahal izan da (46 testu). Lore Jokoetan bat batekoei buruz esaten direnekin osaturik garaiko bertsolaririk ezagunenak zein ziren, nolako bertsokera plazaratzen zen, edo
|
zer
gaitegi erabiltzen zen ezagutzeko bidea eskaintzen dute testu horiek.
|
|
|
Aita, Joan Pello, ere bai. Osaba Joxe Bernardo,
|
zer
esanik ez. Baita Bernardo anaia, Mikela amona eta Mikela arreba ere" (Hernandorena Kultur Elkartea HKE, 2010:
|
|
|
Bertso berri batzuek/ Nai ditut paratu,/ Pulamentuz esanaz/ Gaur
|
zer
dan pasatu. / Bizkai guztia emen/ Guk degu ondatu/ Ezta Ixio Mari/ Ain gaizki portatu.
|
|
|
Atal historiko bakoitza garai horri dagokion oihartzun mediatikoari buruzko azpiatalarekin osatuko da, beraz. Ikerketa kuantitatiboan erabilitako etiketatuari esker, garai bakoitzean bertsolaritzaz gehien argitaratu duten egunkari eta aldizkariak zeintzuk izan diren ezagutu ahal izango da, zein hizkuntzatan argitaratu den eta zenbat, zeintzuk izan diren sinadura garrantzitsuenak, zein prentsan protagonismo handiena izan duten bertsolariak, bertsolaritzaren inguruko
|
zer
gertakari mota diren arreta mediatiko handiena eragiten dutenak eta abar.
|
|
|
Mikrofonoaren aurrean jarri eta kantuan hasi,
|
zer
gertatuko zain. Lehenengoan jendea txaloka hasi zen; bertsoa botatzen ari nintzela txaloekin jarraitzen zidaten erritmoa.
|
|
|
‘Hi, Joxerra, Joxean nauk, eta erabaki diat hala ere egin egingo dudala’ Jo ta ma geratu nintzen:
|
zer
esan horrelako baieztapen atzera bueltarik gabeko baten aurrean?" (2016: 206).
|
|
|
Hori bai, horren truke geure ekarpentxoa egin behar izaten genuen afal ostean: hurrengo urteko aleetan gure ustez
|
zer
gai jorra zitezkeen erreportajeetan, zein pertsonaia elkarrizketatu, zer berrikuntza egin aldizkarian... (Garzia, 2016:
|
|
|
Hori bai, horren truke geure ekarpentxoa egin behar izaten genuen afal ostean: hurrengo urteko aleetan gure ustez zer gai jorra zitezkeen erreportajeetan, zein pertsonaia elkarrizketatu,
|
zer
berrikuntza egin aldizkarian... (Garzia, 2016:
|
|
|
Pagoari ez dago intxaurrik eskatzerik. Artarakoa ez danak ez dauka
|
zer
egiñik, ogei eskola pasatzen baditu ere." (El Diario Vasco, 1981/VII/11," Nire Bordatxotik")
|
|
|
Aspaldiko —eta ez hain aspaldiko— bertsolariek garbi zeukaten kontu hori: bertsolari jaio egiten da bat, hori gabe ez dago
|
zer
eginik. Jose Joakin Mitxelena zenak metafora bikoitz batez ematen zuen hori aditzera:
|
|
|
Hori ote da egiazko bertsolaria? [...] Ez dakit
|
zer
erantzun. Antzinako bertsolariek, ez zuten horrelako biderik.
|
|
|
Xabier Amurizak, birritan Euskal Herriko txapela jantzita gerora ere ‘proba’ asko jasan behar izan ditu. Adi eta erne egongo zen entzulegoaren zatirik klasikoen hura antiojodunak
|
zer
esango, nola esango eta... non huts egingo. Ikasia zelako, beste askok ez bezala, erakutsi egin behar izan zuen begi bistakoa:
|
|
|
1986ko txapelketa arrakasta handiz antolatu zuten bertsolariek: " Parte hartzea inoiz baino altuagoa, antolakuntzan
|
zer
esanik ez, Belodromora aldatu behar jendea kabitzeko. 8,4 miloi peztako irabaziak" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
" ‘Intuizio garbiena Koldo Tapiak izan zuen, bai’, berretsi du Joxerra Garziak. ‘Seguru asko, Jon Sarasuak ere izango zituen oso intuizio politak, baina bertsolaritzak
|
zer
behar zuen, hori uste dut Koldo Tapiaren buruan zegoela. Orain esaten dena, bisioa’" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
‘Baina, gehienetan, alferrak izaten du begi argiena lana nork ondo egingo duen antzemateko, eta guk ere bagenekien nortzuk izango ziren beren borondate guztia jarriko zutenak. Eta bakoitza inguruan
|
zer
jende zeukan begiratzen hasi, eta bertsoa maite eta bertsoaren inguruan eroso sentitzen zen jende piloa elkartu eta buru belarri hasi ziren lanean. Ilusio handiarekin etorri zitzaigun jendea, eta lanak banatu eta taldeak osatu eta horrela hasi ginen.’ (Barandiaran, 2011:
|