|
2000
|
|
|
Berak eginiko lanenbati buruzko iritzia plazaratu?, berak landutako gairen bati buruzko zerbait originalegiten saiatu?... Zer egin
|
nezakeen
, ordea, arlo horietan trebatu gabea izanik. Irtenbideerraza nuen, Fisikako gairen bati buruzko ikergairen bat aukeratu eta lan akademikohutsa egin, Txillardegiren omenez egina zela esan, eta kito.
|
|
|
Berak gorpuzten zuen, oraindik ametsa izatera ere ailegatzen ez zena; hots, berak frogatzen zuen, hizkuntza estrainioa nagusitan bereganatu arren, inoizko bateaneuskaraz ere isur nitzakeela garai hartan zirri borratzen ari nintzen poematontoleszenteak. Txillardegik egin bazuen, nik ere egin
|
nezakeen
, zergatik ez?
|
|
|
Beste garai batzuetan, berriz, gure espezie bereko animalien bila ematen ditugu egunak; haiek zaintzeko baino, beraiek zain gaitzaten. Bila esan dut, baina esan
|
nezakeen
baita ere esperoan, berreskuratu nahian, gogoratzen, hautatzen... Badakizue zertaz ari naizen.
|
|
|
Bai, badakit ezen aita ere, bere sasoinean, etxeko lehena izan zela bere anaia bakarraren —osaba Joanikoten— aitzinean, eta aitona Nikolasek eurekin egin zuena egiten ari zela bera ere gurekin —Mattinekin eta biokin—, eta aitak, beraz, garbi zituela gauzak lehenbizikotik, eta etxearen eta leinuaren jarraipenak kezkatzen zuela oroz gain; eta badakit, hargatik, ezen erabiltzen zituen hitzak eta keinuak, eta egiten zituen komentarioak, kasik oharkabean egiten zituela, zeren eta hark ez baitzuen nehori ere kontu eman beharrik, azken finean, eta bai hartu bertzeei, etxeko jauna izanik; baina oharkabetasunak ez gaitu bertzeei min egitetik libratzen, kulpatik libra bagaitzake ere, zeren ohartasuna zein oharkabetasuna, biak ere berdintsu eta orobatsu izan baitaitezke, bertzeei eragin minaren eta kaltearen kausa. Eta ni mindurik sentitzen nintzen maiz aitaren jokamolde harekin eta deus guti egin
|
nezakeen
haren kontra. Zeren eta halakoak baitziren, zinez, gure etxeko gorabeherak:
|
|
|
Ene mundu hartan nehork ez zidan nehoiz neskei edo emaztekiei buruzko komentariorik egin, baina, jakin banekien, edo neure gisa imajina
|
nezakeen
, zer izan zitekeen puta bat eta zer putetxe bat, zeren eta aitak, konparazione, noiznahi den erraiten baitzien etxeko sehiei —baita Mattini eta bioi ere hainbatetan— ezen ez zuela jauregia putetxe edo burdel bat bihurturik ikusi nahi, bertze nonbait aipatu dizudan bezala.
|
|
|
Hargatik, noiz eta osabak erran baitzidan ezen Erroma putetxe bat zela, eta, nahiz eta banekien edo imajina
|
nezakeen
orduko, Felisaren esplikazioneetarik haratago, zer zen edo zer izan zitekeen putetxe bat, halarik ere, osaba Joanikoten hitzen haritik, neure inudearekin bizi izan nituèn istant haiek etorri zitzaizkidan bururat eta, oharkabean, irri egin nion osaba Joanikoti, zeinak bertze irri batekin ihardetsi baitzidan.
|
|
|
Eta nik neure egoitzarat joan behar nuen, bai, baina ez nuen jada joan nahi, hain bainengoen, zinez, zurekin arrai eta neure gogara. Eta dudos nengoen berriro, Jainkoak apez izaiteko deitu ote ninduen, zeren eta nik uste bainuen ezen, apez izaiteko, gozorik ez duen ate estua iragan behar zela eta nork bere buruari uko egin behar ziola, baita lizifrinaz eta zilizioez baliaturik ere, hala behar izanez gero; ordea, zure hitzetarik bertze mundu bat igar
|
nezakeen
, zeina baitzen zabalagoa eta gozoagoa, eta zeinak erakarri baininduen hatsarretik beretik... Eta mudantza haren seinaleak neure baitaren baitan sentitzen nituen jada, zeren eta goiz hartan, etxetik jalgi eta unibertsitaterako bidean jarri nintzenean, segur bainengoen Jainkoaren deiaz, eta arratsaldeko lehen ordu hartan, aldiz, zure etxetik jalgitzerat nindoanean, ez hain segur, barrenean zerbait hautsi izan balitzait bezala.
|
|
|
Zeren aitortzen baitizut, jaun André, ezen —oreinarekin edo korridako azken zezenarekin senti
|
nezakeen
urrikalmenduzko sentimendutik haratago, zeren eta haiek bertze historia batzuk izan baitziren, eta lehenagokoak— ni ere aitaren ustekoa nintzela eta halaxe sentitzen nuela sasoin hartan, gazte nintzelako, eta laket eta plazent zitzaizkidalako animalien arteko borrokak eta batzuek bertzeak meneratzeko egiten zituztèn mugimenduak, nor gehiago, eta ene mirespena zela, gehienetan, garailearen a... Baina, alde batetik, nola borroka haiek ederretik bezainbat izaiten baitzuten izugarritik, eta nola izugarriak eta ikaragarriak gero eta gehiago gogaitzen nauen, unatzen eta eneatzen, eta, bertzetik, nola bizitzan anitzetan egokitu izan zaidan galtzea eta badakidan ezen garailearen bozkarioa dela galtzailearen pena eta nigarra, hala joan zitzaidan mirespen hura tipitzen eta bertze pentsamendu batzuen arragoan urtzen.
|
|
|
Izan ere, kontzientziako kontuetan ezin kontzientziatsuagoa nintzen, hertsia, neure eginik ezdeusenen ere etsaminatzerat eta hautemaiterat emana, eta herstura hark bulkatzen ninduen bekatu ez zena ere bekatutzat hartzerat, eta hala ibiltzen nintzen eskrupuluen ur nahasietan erdi itorik. Zer bekatu egin
|
nezakeen
, bada, amets hartan, non ez bainintzen neure buruaren jabe ere izan. Zeren, atseginaren sortzean, nola izan baitzen ametsetan, ez zegoen borondatearen nahi bat, eta borondaterik ez zegoen lekuan ez zegoen bekaturik; itzarri orduko, ordea, pizten zitzaidan borondatea, baina pizten zitzaidan plazer plazent eta atsegin guztizko haren oldarpean, eta, nola borondate piztu berriaren zirkunstantzia haietan eta haren ahulezian nahi ez nuena ere nahi gabe nahi bainezakeen, zeren atsegina istant orotan baita atsegin, orduan zetozkidan zalantzak eta ezbaiak, kezkak eta buruhausteak.
|
|
|
Nola bentzutuko nituen haragiaren tormentak eta kontrak, eta nola eginen nuen, bada, soseguaren porturat, baldin tentamenduak behin eta berriro akometatzen baninduen, atsedenik gabe, baita konfesatzen nintzenean eta ustez porturatzen nintzenean ere, eta baldin tentamenduaren lur linburietan labaintzen eta linburtzen banintzen, nola oina zur ezkoztatuaren gainean, baita erortzen ere, ezezko guztien arteko baiezko haietarik bat zela kausa, kontzientzia garbitu bezain fite likisten ninduena? Nola lot eta amarra
|
nezakeen
neure imajinazinoa eta nola jar nezakeen hura neure menerat, baldin imajinazinoa haizea bezalakoa bazen eta baldin ez bazegoen hura lotzerik ez amarratzerik?
|
|
|
Nola bentzutuko nituen haragiaren tormentak eta kontrak, eta nola eginen nuen, bada, soseguaren porturat, baldin tentamenduak behin eta berriro akometatzen baninduen, atsedenik gabe, baita konfesatzen nintzenean eta ustez porturatzen nintzenean ere, eta baldin tentamenduaren lur linburietan labaintzen eta linburtzen banintzen, nola oina zur ezkoztatuaren gainean, baita erortzen ere, ezezko guztien arteko baiezko haietarik bat zela kausa, kontzientzia garbitu bezain fite likisten ninduena? Nola lot eta amarra nezakeen neure imajinazinoa eta nola jar
|
nezakeen
hura neure menerat, baldin imajinazinoa haizea bezalakoa bazen eta baldin ez bazegoen hura lotzerik ez amarratzerik?
|
|
|
Eta, aipu eta anekdota haiekin eta haien arteko loturekin, sare bat osatuz joan zinen hitzez hitz eta elez ele, eta ni sare hartan atrapaturik eta liluraturik sentitu nintzen, halako suertez, non ez bainintzen ohartu ere enekin egiten ari zinenaz. Baina, liluraturik banengoen ere, hats har
|
nezakeen
oraino, uretan dagoen arrainak bezala. Zeren, eskola akabatuz gero etxerat nindoala —San Martín del Mercado ko Plazako ikasleen egoitza hartarat, non ediren bainituen enea bezalako egoeran zeudèn hainbat eta hainbat estudiante, apezteko edo ordenatzeko asmotan haiek ere, ordena batean zein bertzean, zeren, jesuitak Salamancan eraikitzen ari ziren edifizio bikain famatua, non baitzuten kolejioa, ez baitzen enetako tokia, han irakasten ziren gaiak, trivium a eta quadrivium a, Iruñako kolejioan ikasi nituenez gero—, sareetarik libratu nahian lehorrerat jauzi egiten duen arraina bezala, hatsik gabe geratu bainintzen ni ere bat batean.
|
|
|
Eta osabak ere nahi zuen, ongi aditu banion bederen, nik gogoeta egitea, neure arimaren indarztatzeko eta sendotzeko... Ohartu ote zen, bada, osaba Joanikot, zalantzaz josia nengoela eta ez nekiela norat jo, nahiz eta iduri egin
|
nezakeen
ezen osabaren kide ezin leialago nintzela. Baina nik ez nuen gerlarik nahi, bertzalde... nahiz eta, osabaren hitzen bidetik, gero eta klarkiago ikusten nuen ezen ezin ekidin izanen nuela gerla hura ene hautua egin nezanean eta alde baterat edo bertzerat jo... zeren eta, Italiarantz abiatu aitzineko denboraldi laburrean, behin baino gehiagotan ikusi izan bainituen aita Bartolome etorri berria eta osaba Joanikot kontrakarrean, buruz buru, etsai ozpinduak balira bezala, nor bere muturrean, urrats bat bera ere gibelatu gabe, batek antsiarik ez zuenaz antsiatzen eta enkoniatzen zelarik ber tzea.
|
|
|
BANEKIEN nik osaba ez zela igande hartan mezarat joanen, meza hura Monteverdiren musikaz lagundurik bazen ere, eta, hala, hari eman beharreko arrazoinetan pentsatzen hasten nintzela, harekin izan
|
nezakeen
solasa imajinatu nuen:
|
|
|
ERABAKIA hartua zegoen, beraz, baina osaba Joanikoten haserraldiaren karietarat... eta hark izutzen ninduen, zeren hura arrazoin eta argudio ezin eskasagoa baitzen, alde batetik, eta zeren, bertzetik, hain zimendu kaskarren gainean nekez eraiki bainezakeen deus iraunkorrik, eta nekez egin
|
nezakeen
, halatan, aitzina, kanorez.
|
|
|
zenbat eskertzen diodan Felisari, umetan ipuin haiek kontatu zizkidalako; zenbat jaun Marceli, Erromako eta Greziako historia haiek irakatsi zizkidalako, baita haiek deklamatzen ere; eta zenbat osaba Joanikoti, jostetan ibiltzen irakatsi zidalako, mugako mugaren inguruan beti ere, hura hautsi ez hautsi! Zeren, haien irakaspenik gabe eta haien jostetarik gabe, nekez biribil baitzitekeen halako ateraldirik ene ezpainetan, eta nekez obra
|
nezakeen
buruak bururatua, hain mementu larrietan! Eta zenbat eskertzen diodan Fortunari eta zenbat, orobat, Jainkoari, ez naturalezaz ausart egin nindutelako, zeren eta ez bainaiz Hernán Cor tésen, Pizarroren edo haien iduriko bertze piztia batzuen kastakoa, baina bai hornitu nindutelako bertze bertute batzuekin, zeinetarik adierazgarrienetarik den beldurraren gainetik jauzi egiteko dudan fermutasuna —edo axolagabetasuna erran ote nuke, jaun André? —, beldurrak berak —edo ahalkeak berak, beharbada— eraginik eta bulkaturik, zeren eta anitzetan beldurraren aitzinekoa ohi baita ahalkea, bertzeen aitzinean ergel bat bezala geratzeko trantzeaz libratzen gaituena.
|
|
|
Kanpoan eztia zebilen, egongelako leihoa zabalik zegoen, eta, urrunean, osaba Joanikoten dorretxea begizta
|
nezakeen
.
|
|
|
Haatik, nik iguriki
|
nezakeen
eguzkia iragan zen, itzali zen, eta gauaren gau luze hura baizik ez zitzaidan geratu esku artean.
|
|
|
gutitan eragin izan didate hain min handia hitz batzuek, nola eragin baitzidaten nafar haren hitzek. Baina zer egin
|
nezakeen
nik, disimulatu baizen. Zeren, alde batetik, nola gizon hura baitzegoen itsuturik eta guztiz hertsirik, ezin egin bainezakeen indiarren defentsa eta apologia garbia, sugeen putzuan akabatu zutèn indiar haiek bezala akabatu nahi ez banuen bederen, eta zeren, bertzetik, ez bainuen buruan Gorukiren iduria baizen, pentsaturik ezen zerbait egin behar nuela haren alde, neure burua galtzerat utzi gabe.
|
|
|
Baina, aitzinatu gabe utzi ditudan bertze gai batzuekin bezala, honekin ere bertze liburu bat skriba
|
nezakeen
, zeren eta halakoak baitziren han ezagutu nituen presoak ere —arraza guztietakoak: beltzak eta indiarrak gehienak, baina baita zuri guti batzuk ere—, baina ez da hori oraingo kontua, adarretarik galdu nahi ez badut bederen... nahiz eta ez nukeen preso haietarik bat ahantzi nahi:
|
|
|
Eta handik ere hauteman
|
nezakeen
, halaber, noiz izan zitekeen ilargi betea, leihotik zetorkidan argitasunaren arabera...
|
|
|
Eta, bidean aitzina gindoazela, mila burutazio nerabiltzan gogoan, eta orain gauza bat bururatzen zitzadan, orain bertze bat, baina ezin asmatu nuen nola laxa
|
nezakeen
nik buruko korapilo hura, zeinak baininderaman eskumuturretako bertze korapilo hartarat.
|
|
|
Zer egin
|
nezakeen
nik, bada, handik aitzina, neure arimaren eta neure egunen aterbetzat nuen eguzki epel hura gabe, soseguaren portutik kanpoan, malenkoniaren besoetan...?
|
|
|
Ai, nola etorri zitzaidan orduan purgatoriorik ez zegoela erraiteko gogoa, eta imajinazinoaren asmakeriak zirela haiek! Baina zer egin
|
nezakeen
nik, baldin, arestian erran bezala, hura itsuturik bazegoen. Eta, halarik ere, zerbait egin nuen noizbait, zeren nafar hura munstro bat baitzen, eta ezin utzi nuen Goruki munstro haren atzaparretan...
|
|
|
oraino ere badut haiei buruz zer erran eta zer konta. Eta orain egin
|
nezakeen
. Ordea, aitzinago eginen dizut.
|
|
|
haien moduak eta haien presentzia; haien dantza egiteko dotorezia eta haien ezpata manaiatzeko trebetasuna, haien balentasuna eta haien ausartzia, bai ehizarat zihoazenean eta bai gerlarat... Eta itsutua nengoen festa haren handitasunarekin eta, osaba Joanikotekin izan
|
nezakeen
adiskidetasunetik harat eta agramondarren eta beaumondarren arteko sasoin bateko liskarretarik harat, harro nengoen etxean hain jende kontuzkoa eta kontuan hartzekoa geneukalako, haien handitasunak ni ere handi eginen banindu bezala. Zeren eta halakoak baitziren jendearen egun haietako harat honatak, gela guztiak apaindurik eta sukaldeko arasak hegaztiz eta bertze hamaika ehizakiz beterik, hauek apal batzuen gainean, haiek gako batzuetarik dilindan...
|
|
|
Eta uste nuenean ezen bertze mila galdegitez inguratuko ninduela, eta pentsatzen hasi nintzenean nola biribil
|
nezakeen
El Doradoko historia hura, erranez, konparazione, nola neure kabotaje untziko kapitainak, zeina Donibane Lohizunekoa baitzen eta zeinari Piarres Oihartzabal baitzeritzan, lagun zuen Louis XIV.aren kontseilarietarik bat, eta nola kontseilari haren manuz nindoan misione ezin sekeretuago batean, lur aberats hari buruzko informazinoaren bila; ordea, atxiki ninduen itsas lapur begibakarrak paparretik,...
|
|
|
Eta, kontra egiterat nindoakion, guztiz kontra nengoelako, baina zer aitzina
|
nezakeen
nik bide hartarik, harentzat hain inportant izan zitekeen kontuan.... Deus ez!
|
|
|
Izan ere, nola hain baitzen kortsario haien mundua berezia, hala mintza nenkizukeen haien arteko harreman partikularrez, edo haiek egin ohi zituzten festez eta emaztekiei eman ohi zieten tratuaz. Eta horni
|
nezakeen
deskribatze bakoitza behako bikoitz batez, buruko begiek ikusten dutena gauza bat denez gero, eta bertzea, bihotzeko begiek... eta eman niezazkizukeen, halatan, nik ikusiaren eta ikusiak enegan eraginaren aitzin gibelak, on gaitzak eta bertze gorabehera guztiak, xehero baino xeheroago. Edo, uste al duzu, konparazione, ezen borzpasei lerro laburretan eman daitekeela, nola arestian eman baitizut, hain munta handiko gertakia, nola izan baitziren ene begien aitzinean ikusi nituen exekuzioneak —bortz beltz, bi indiar, eta bertze kortsario harena—, exekutatuen buruak lur gainean arrodaka zebiltzala, itsas lapurren oihu eta irrien artean?
|
|
|
Ordea, zer egin
|
nezakeen
nik neure estatu hartan: itsasoa utzi, lehorrean gelditu eta bizimolde bareago eta jabalago batean sartu, inguruko neskatxei beha geratzen nintzen bitartean, ea noiz amorosten nintzen haietarik batez...?
|
|
|
Eta, neure Felisa galtzen nuela —ene haurtzain eta inude izan zena—, nola areagotu zitzaidan bertze amaren beharra —neure egiazko amarena: andere Grazianarena! —, zeren, Felisak enegan utzi zuen hutsaren betetzeko, non aurki
|
nezakeen
, bada, andere Graziana baino pertsona egokiagorik, doiagorik eta justuagorik, andere Grazianak eragin zidan urte luzeetako hutsa Felisak berak bete zuenez gero?
|
|
|
Berehala ulertuko didazu Pedro Huiziren marrazkietarik eta koadroetarik jaso
|
nezakeen
harridura, baldin erraiten badizut ezen mirakulu bat iduritu izan zaidala betidanik, eta are, iduritzen zaidala oraino ere, nola paper bat edo mihise bat —plauna eta zuria, hila eta deuseza—, espazioaren sorleku bihur daitekeen, marrazkilariaren edo pintorearen eskuari esker eta haren trebeziari esker; zeren eta, espazio hain da itxura batean zinezkoa eta sakona, eta hain da itxuraz err... Eta, hala, Errege magoen adorazionearen marrazkia akabatu zuenean, erran nion:
|
|
|
...r daitekeen, marrazkilariaren edo pintorearen eskuari esker eta haren trebeziari esker; zeren eta, espazio hain da itxura batean zinezkoa eta sakona, eta hain da itxuraz erreala eta bizia —eta mirakulua, ondorez, hain da osoa eta betea—, non baitirudi ezen gu ere marrazkian sar gaitezkeela eta hango eta hemengo objektu eta pertsonen artean ibil gaitezkeela, eta haiekin mintza; edo, erran
|
nezakeen
ezen mihisea leiho hertsi bat bezala agertzen zitzaidala, marrazkilariaren eskuaren aiduru zegoena, honek hura ireki ahal izan zezan eta zabal, eta hala irekitzen zituela Pedrok bere leiho haiek, maisuki, zeren eta marrazkilari ona baitzen —pintorea baino hagitzez hobea—, iduriak eta itzalak, scorzoak eta perspektibak arras bereganatzen zituena. Eta, hala, Errege magoen adorazionearen marrazkia akabatu zuenean, erran nion:
|
|
|
Zer egin
|
nezakeen
nik, baldin ama apez harekin itsuturik bazegoen?
|
|
|
Eta zer egin
|
nezakeen
nik, baldin munduko spiritu guztiak apezarekin hitzarturik zeudela bazirudien. Zeren uda hartan lehorte izugarria izan baitzen, eta gosea heldu zen Urbiainerat eta, gosearekin batean, bertze izurri bat, baina gizon emakumeak hiltzen zituena, sukar izugarri eta beheitiko are izugarriago batzuk zirela kausa.
|
|
|
hartarik libratzen garenean, uste izaiten dugu ezen ez garela berriro eroriko, zeren, zentzua berreskuraturik, ezinezkoa iduritzen zaigun; baina, noiz eta ustekabean berriro harrapatzen baikaitu, galtzen dugu bertze behin zentzua eta, zuriezina zuritu nahian, asmatzen ditugu zentzurik gabeko zentzugabekeriarik handienak, halako moldez, non bailirudike ezen zentzua galtzeari irizten diogula zentzuzkoen. Eta hala galduko nuen berant baino lehen, tenpesta izugarri baten erdian, ezker oineko behatza, nola jakinaraziko baitizut xeheroago hemendik orri guti batzuetarat, eta hala eginen nuen aitzina, halarik ere, mutilazionearen ondoko lehen abiaduran eta apoderan itsasoaren aurka senti
|
nezakeen
gorrotoari bertze amorio suerte bat zerraiola...
|
|
|
Ez, ez natzaizu gezurretan ari, jaun André, zeren atzo gertatuak balira bezala oroitzen baititut istant haiek eta istant haietako gorabeherak, ene desiren eta ene izatasunaren arteko liskarra islatzen zutenak —ene barrengo haustura, alegia—, huraxe izan zelako halako zerbait gertatzen zitzaidan lehen aldia; edo erran nuke ezen hura ez zela izan, benturaz, gertatu zitzaidan lehen aldia, baina bai gertatuaren berri nekien lehen aldia, ene barren hausturaren kontzientzia klar eta garbi harekin, gorputza leku batetik balihoakit bezala, arima bertzetik; edo erran dezaket, finean, ezen orduan bizi izan nuela neure baitan bataren bitasuna, zeren ustez bat nintzena bitan banatua banengo bezala sentitu bainintzen, leku batean egon arren bitan banengo bezala, han eta hemen, sentimendu kontrajarri haien zurrunbiloan. Eta Joanes bakarra nintzen arren, bi Joanes sentitzen nituen neure baitan... nola Mattinen baitan bi Mattin haiek hauteman bainituen, bata argia eta bertzea iluna, hark hartu kolpearen ondorez, noiz eta zalditik erori baitzen, nahiz eta, egia erran, nik zerbait disimula
|
nezakeen
eta anaiak ez... Eta, hala, ene galdera hauxe duzu, jaun André:
|
|
|
Orain, ez nekien gehiago nondik argi printzarik ekarri afera gero eta ilunagoari. Egon, horixe baizik ez
|
nezakeen
egin.
|
|
|
Begiak ñarrotu nituen, gehiago bistatu nahirik, baina oihalaren kolore nabarrek —edredoi bat noski— betetzen zidaten ikusmira guztia. Problema soin enbor zigortua jasoz konpon
|
nezakeen
, baina beldur nintzen kasko barneko konpresoreak ta ta ta areagotuko zuen bere indusketa lana.
|
|
|
Amesgaiztorik lazgarrienean espero
|
nezakeen
guztia gainditzen zuen horrek.
|
|
|
Hiru lau arnasaldi, agentziara sartzean nekarren argitu beharraren sua arrapizteko. Galdera soil batez itzal
|
nezakeen
, kiskal nintzan baino lehenago. Ez nintzen egitera ausartu.
|
|
|
Gauza gehiago erants
|
nezakeen
. Ttipik panpina handi bat zirudiela, kasurako, telebista programa jasangaitzetan agertzen diren sabeliztun edo bentrilokuo asasinagarriek baliatzen ohi dituzten horietarik.
|
|
|
" Azken ordukoak" izenburuko orrialdearen arduradun, Moxolori min guti ematen zion, itxuraz, ordu tikien joan etorriak. Nik ez
|
nezakeen
hainbertze erran. Aspaldi egon behar nukeen herrian, Unairekin.
|
|
|
Nahiago nire pentsuak adierazi gabe utzi. Ez
|
nezakeen
inon froga garbiagorik eska, Potzoloren eta Eskalatzailearen arteko elkar hartzeaz, nire opor behartuez zen bezainbatean.
|
|
|
Hamabi urte genituenez geroztik zulo beretik kaka egin izan ez bagenu, sinets
|
nezakeen
galderak inolako gibelasmorik ez zuela. Ezpain ertzaren luzadura, ozta ozta ohargarria bisaia itxuraz neutroan; horra nire bizkar irriz ari zelako marka.
|
|
|
Ez
|
nezakeen
Ximurraren begitartearen kolorea ikus, baina apostu eginen nuen zurbildua zela.
|
|
|
Haren itzalaren ezagutza baizik ez nuen egin, ateaz harata. Hala ere, idurika
|
nezakeen
, aitzineko asteetan ezagututakoen arrastotik. 30 urte bete gabeak.
|
|
|
kaxko gaineko mataza trinkoa —" Kalpar latz" eta" Sagarroi" gaitzizenen sorburu— hor zegoen beti. Nik ez
|
nezakeen
hainbertze erran, nabarmen kaskopelatzen hasia.
|
|
|
Abuztuko ortziral horretan arrosario bera aditzen nuen borzgarren edo seigarren aldia zen, eta erran beharrekoak jadanik erranak eta, okerrik ezean, grabatuak ziren nire lagunak entzuteko moduko lekuan. Ez bainuen haren mugikorraren zenbakirik, gehiagorik ez
|
nezakeen
egin. Gainerako lagunak egoten ziren oraino pixka batean.
|
|
|
Ez, ez nekien. Jakin ere, ez
|
nezakeen
jakin.
|
|
|
Ez nion oroitarazi une guztiak ez zirela atseginak izan. Funtsean, nik ere gauza bera erran
|
nezakeen
. Ximurra putakume bat zen, berak ere onartzen zuen hori.
|
|
|
Arruntean ikusezina izaten nintzen horientzat guztientzat. Trabes egin
|
nezakeen
, ordea, gogo gorputzen aginduei amore emanez gero, denek batera ezarriko zidatela soa. Ezin, beraz, neure koldarkeriari leporatu, ezpain marrubitsu horien zaporea neure hartan dastatzeko urratsa egin ez izana.
|
|
|
Popatik hartzera bidal
|
nezakeen
. Erants ere bai ez nintzela gehiago bere senarra horrelako aginduak emateko, teknikoki egia osoa ez izan arren.
|
|
|
Baina, zergatik?, galdetu nion ene buruari, zergatik gu? Ez nuen erantzuna ezagutzen, ezin jakin
|
nezakeen
ezta ere zein helburu zuten edo nork (edo nor  tzuk) mugitzen zituen hariak isil gordeka. Gustura hartuko nituen galdera haien guztien erantzunak, noski, arerioa ezagutu egin behar baita, ahalik eta egokien hari aurre egin nahi bazaio, baina segituan jabetu nintzen inoiz ez nituela erantzunak jakingo.
|
|
|
Basamortu antzuetatik nekeak jota nentorren. Ahoan senti
|
nezakeen
oraindik bakardadearen mihi ozpindua. Urrundik nentorren, desterruaren iruntzi mingarritik.
|
|
|
Okerrago oraindik. Zer egin
|
nezakeen
, baina. Hasteko, lasaitu.
|
|
|
Erabaki sendo haren ondoren, hiru aurkezleek ordu erdiko atsedenaldia izan zutenez paperak eta errepasatzeko, argiak itzalita zeudelarik eta ikusleak palomita jate isilekoan, bada, aulki hartantxe ahalik eta erosoen eseriz artean Ana Morena zenaren haragi erre usain sarkor okaztagarria ederki asko suma
|
nezakeen
, aulkiak belus gorrimin hartatik isurtzen zuena, programara ekarri nindutenetik hainbeste alditan neure buruari egin nion galdera egin nion berriz ere, baina orduan larritasun handiagoz beharbada: zergatik ekarri naute hona?
|
|
|
aurreko ahapaldia mikatza egingo zitzaizun agian, baina mikaztasun hori nahitaezkoa zen orain nire kantuaren goxotasuna ahoratu nahi izatera. Zeren, irakurle maite eta ziur nago jaso duzun purrustadatxoa barkatzen jakingo didazula, nola hitz egin
|
nezakeen
neure defentsa moduaz, neure izaeraz eta jokaeraz eta aldarteaz edo niri dagokidan beste ezein alderdiz, neure ezaugarririk behinenaz, neure jatorrizko bekatuaz eta izendapenaz, neure espiritu osoa zizela  tzen duen goi arnasaren ezaguerarik ez baduzu. Esan:
|
|
|
Hori esanik, beste irudi bat egin zuen habanoaren keaz, irudi triste bat; eta, jarraian, eta ni umilatzeko asmo huts hutsarekin, krokodrilo sugejalearen irudia egin zuen alegia, ke irudigintzan non plus ultra modura hartzen den artelana, bikain egin ere, aitor dut; esan beharrik ez dago keinu jostalari fribolo honekin ikusle den denak patrikaratu zituela, atzera, Otsotzarmendi jaunak, eta txaloz eskuak txikitu beharrean aritu zitzaizkiola guztiak, Deere izan ezik, ezin konta ahala minutuz. Zer egin
|
nezakeen
nik egoera nola zegoen ikusita. Zer egin nezakeen nik erantzun txandarik ere ez banuen?
|
|
|
Zer egin nezakeen nik egoera nola zegoen ikusita? Zer egin
|
nezakeen
nik erantzun txandarik ere ez banuen. Saia al nintekeen, akaso, esaten kez egin zuen irudia ez zela guztiz perfektua?
|
|
|
Eta gau hartan uste izan nuen Mary Landforden bihotzak zapart egingo zuela, eta betiko bakea lortuko nuela. Aukera horrek, gainera, orduan izan
|
nezakeen
bozkario apurra eskaintzen zidan: ni hilez gero, gutxienez Dabidi gainera etorriko zitzaion nire heriotzaren zama.....
|
|
|
Gaur, ordea, logelan bakarrik nagoela (bidailagunak denak batera beste pub batean imajinatzen ditut), damu naiz Rubenen eskaintzari ezezkoa eman izanaz. Beharbada, afari goxo bat dastatu eta gero Michigan aintzira ertzean ibil gintezkeen, eta beharbada nire aitorpenetarako abagunea topa
|
nezakeen
, eta beharbada musurik izan zitekeen... Ez dakit.
|
|
|
Oro har, bai afalorduan bai afalondoan, bazkaritan baino hobeki sentitu naiz, baina gaur berriro ere atera da hizpidera Clinton eta Lewinskyren arteko kontua (harrigarria zait Dan gidariak gai horrekiko erakusten duen eta grina), eta halabeharrez gogoa Dabidengana joan zait. Bidailagunek, gero eta sutsuago, Espainiako politikari ezagun batzuen izenak eta aferak ere dantzatu dituzte, baina gure taldearen txanda zenez, nik gaur atseginez hartu dut mahaia jaso, eta harrikoa egitearen ardura (hartara burua beste nonbait izan
|
nezakeen
).
|
|
|
Baina ez baitzuen halakorik egin, nire estutasun hartan pentsatzen hasirik, bi aukera bururatu zitzaizkidan: alde batera, Polikarpo katuari ahora eman, eta froga ezin hobea izan
|
nezakeen
hark akabatu zuela erakusteko; bestera, amonari egia osoa esaten ahal nion. Baina betidanik sekretuak atxikitzeko gezurra esateko baino hobea izan bainaiz, orduko hartan ere amonari egia aitortu behar izan nion, eta hark errietaka ez, baina laztanka hartu ninduen, irriño batekin hurrengoan kontu handiagoz ibiltzeko esaten zidala.
|
|
|
Hauek etikaren ezaugarri bereziak dira. Orduan," Ona denari buruzko ikerketa orokorra da etika" esan beharrean, esan
|
nezakeen
etika balioduna denari buruzko ikerketa orokorra dela, edo benetan garrantzitsua denari buruzkoa, edo esan nezakeen etika bizitzaren zentzuari buruzko ikerketa orokorra dela, edo bizitzari duintasuna ematen dionari buruzkoa, edo bizitzeko era zuzenari buruzkoa. Esaldi hauetan guztietan arreta jartzen baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue.
|
|
|
Hauek etikaren ezaugarri bereziak dira. Orduan," Ona denari buruzko ikerketa orokorra da etika" esan beharrean, esan nezakeen etika balioduna denari buruzko ikerketa orokorra dela, edo benetan garrantzitsua denari buruzkoa, edo esan
|
nezakeen
etika bizitzaren zentzuari buruzko ikerketa orokorra dela, edo bizitzari duintasuna ematen dionari buruzkoa, edo bizitzeko era zuzenari buruzkoa. Esaldi hauetan guztietan arreta jartzen baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue.
|
|
|
Zentzu erabat argia dauka zerbait agitzeak harritzen nauela esateak; guztiok ulertzen dugu zer esan nahi duen inoiz ikusitakoa baino handiagoa den txakur baten tamainak harritzen nauela, edo, hitzaren zentzu arruntean, ezohizkoa den beste gauzaren batek harritzen nauela. Kasu horietako bakoitzean, kasua ez izatea pentsa
|
nezakeen
zerbait kasua izateaz harrituta geratzen naiz. " Agitzen den kasu honek edo besteak harritzen nau" esateak kasua agitzen ez dela imajina dezakedanean bakarrik du zentzua.
|
|
|
Usategiko ziegan aldizkari baten orria aurkitu nuen, eta, besterik ezean, orri huraxe irakurri nahi nik! Baina nire betaurrekoak ere Carabanchelen geratu ziren, eta ez
|
nezakeen
zipitzik irakurtzen ahal.
|
|
|
Egunean hiru lau aldiz joko genuen atea, eta joaldi bakoitzean bost minutu edo izango ziren. Tartetxo horietan soilik kolpa
|
nezakeen
atea, joaldi horiek bakarrik neuzkan nire marrazkia lantzeko. Emakume baten aurpegia marrazten hasi nintzen kolpez kolpe, aldirik aldi.
|
|
|
Ez dakit metrailadore haiek balarik gabe zeuden, edo segurua jarrita ote zeukaten, edo zer demontre. Tiro egiteko prest egon izan balira, egingo zuten, ziur, eta auskalo nolako kalapita sor
|
nezakeen
. Inguruetako mendixketan bazterrik bazter eta zer ikusiko ibiltzen ginenean, egundoko munizio mordoa aurkitzen nuen.
|
|
|
Ahal zen ondoen jan eta atseden hartzeaz gain, ezer gutxi egin
|
nezakeen
. Penizilinarik ez zegoen artean, blokeoagatik.
|
|
|
Espaloiak jendez beteta zeuden txirrindulariak ikusi nahian, eta neuk ere zerbait ikusi nahi. Jendearen atzetik edo artetik ezin
|
nezakeen
nahi beste gozatu. Orduan, makurtu eta lau hankan, errepide ertzera heldu nintzen, baina justu txapel okerraren ondora heldu; eta hala makurtuta ikusi ninduenean, egundoko kulatazoa eman zidan goitik behera bizkarrean.
|
|
|
Zer egin
|
nezakeen
bestela?
|
|
|
Fernando Pessoak ez zion horretaz ezer aipatu Ricardo Reisi, edota ez zuen behintzat halakorik jaso José Saramagok O ano da morte de Ricardo Reis nobelan, baina abertzale bat hiltzen denean hildako abertzale bat bilakatzen da, abertzaletasun horren izenean –" nire aitaren etxea" defenditzeko Arestik zioen bezala, edo" gure amaren etxea" bestela, guk hogeitaka urte geroago modu politikoki zuzenagoan genioen moduan– zer egin lezakeen jakin ez arren. Tira, azken batean, egia esanda, nik neuk behintzat bizi nintzelarik ere ez nuen sekula oso ondo asmatu zer egin
|
nezakeen
ezeren alde. Inguratzen ninduen mundua gero eta hierarkizatu eta mediatizatuagoa zegoela argudia nezake aitzakia gisa, baina Lauaxeta ez litzateke ados izango.
|
|
2001
|
|
|
Narratzaile orojakile baten konbentziotik, sor
|
nezakeen
, agian, halako ahotsatenporal bat, nobela historiko gehienetan gertatzen den antzera, hirugarrenpertsona neutroak ematen duen erraztasunarekin: aski nuen elkarrizketak saihestea; edo elkarrizketen sinesgarritasuna lantzea.
|
|
|
Garrantzirik gabeko gauzetan mintzatzen basten ziren beti, zer esan ez zekitela. Hala ere, biak elkar asko maite zutela suma
|
nezakeen
beren begi dirdiratsuetan elkarri begiratzen ziotenean. Azkenean, neska, pixkanaka pixkanaka mutilaren ezpainetara bereak gerturatzen hasten zen, bien ezpainek elkar ikutzen zuten arte.
|
|
|
Neskaren urduritasuna senti
|
nezakeen
nire azalean. Neska, aldendu zen mutilarengandik, eta zer esan ez zekiela geratu zen segundu batzuetan.
|
|
|
Orduan, ijitoak buztana sartu zuen ahoan eta, neu ohartu baino lehen, bere ezpainak nireen kontra estutu zituen. Antonioren mingaina senti
|
nezakeen
nirearekin borrokan, nire mihia ere korapilatu nahiko balu bezala. Bestelakorik ez nuen igarri ere egiten, gereziak eta buztana ahaztu egin nituen.
|
|
|
Logelara sartu bezain pronto, arropak bortizki kendu eta nire oinetara belaunikatzeko agindu nion. Hantxe, nire azpian ikusita, Danielaren gorputza aurrez aurre senti
|
nezakeen
: berak jarriko lituzkeen begiak, Danielaren bizkarra, beso argalak, bular esnetsuak...
|
|
|
Aterik gabe, alderik alde gortina batez estalita dauden aldagela horietakoak ziren, bata bestearen segidan zeudenak. Bikotearen elkarrizketa ozen eta garbi entzun
|
nezakeen
. Eta une batez Herminiori entzun nion bero handia egiten zuela eta haize pixka bat hartzera atera behar zuela.
|
|
|
Ahuntzentzat hobea zen bidexka estua, harri irristakorrez eta esku lagunkoiez betea. Eta une horretan animatzen ninduen gauza bakarra zera zen, Larraitzi jaitsiera errazteko zer egin
|
nezakeen
pentsatzea. Ostiko eder bat amildegiaren ertzean.
|
|
|
Esan beharrik ez dago noski, egoerak okerrera egin zuela egunez egun, orduz ordu; kalera irtete hutsak arazo imajinaezinak sortzen zizkidan, eta laster batean pausorik eman ezinda geldituko nintzela ikusita zegoen. Gauzak horrela, etsipenez eta minduraz, har
|
nezakeen
erabaki bakarra hartu nuen.
|
|
|
Niri dagokidanez, ez da beharbada alferrik esana izango zinemazalea izan naizela beti," comme ce n, est pas permis", lehoi koxkor baten orro isilak barrengo ilunpetarik kanpoko argitara tximistak egiten bidali ninduenez gero, izu eta ikara. Ikasi, ikusi nuen puxka ikasi nuen, eta irakur
|
nezakeen
pixka. Izan ere, garai hartako Errenteria ez zen munduan aurki daitekeen lekurik aukerakoena gai hauetan trebatzeko eta aitzinatzeko.
|
|
|
Zinetan eta benetan ari naizenez gero, esan beharra dut topo egin nuela, kalera baino lehen, Alcalan, Ricardo Muñoz Suay rekin, ordurako zinema kontuetan sartzekotan eta are sartuxea zebilena, eta gero, hurrengo urteetan zenbait aldiz bederen lepo hezurreraino sartuko zena. Harekin, beraz, eta zenbait ingurukorekin, gauzen berri jakiten hasi nintzen apurka eta pittinka bederen eta horrela lortu nuen Errenterian ezin lor
|
nezakeen
ikus ahal zabalagoa, zabalegia ez bada ere. Eta honetan naizenez gero, esan behar dut Muñoz Suay rekiko lotura, inoiz ezinbestean lasaitu bada ere, ez dela sekula eten.
|
|
|
Ez dut, haa  tik, hautapen zorrotzik egin, neure lanbiderako izan ezik," filosofiaren eta zientziaren arteko muga ilunetan", eta ez dut inondik ere pentsatzen estrukturalismoa izan daitekeenik sugerik gabeko" zientziazko paradisua". Ez dut sekula izan (eta nola arraio izan
|
nezakeen
–)" soziologia matematika hutsarekin saltsatzeko" gogorik ez asmorik. Are gehiago, ezin onar dezaket hemen, besteren ahotan, ageri den harako iritzi hura:
|
|
|
" Aukeraren maukera. Isastik jaso zuenez?, azkenean okerra", eta horixe da horrelakoetan gertatu zaidana. Begi zorrotzagoa eta esku arinagoa izan du bestek nik izan
|
nezakeen
baino. Honelatsuko asmoa, ez eremua?
|
|
|
Eta arrotz horiek beti jakin dute zenbait" euskaldunek" oraindik ez dakiena: ni, zerbait baldin banintzen, Euskal Herriko seme nintzela eta Euskal Herriko seme gisa, ahal
|
nezakeen
neurrian, jokatuko nuela aurrerantzean ere. Ez dira, haatik, arrotzak bakarrik izan.
|
|
|
Gau hartan, Herritik itzuli nintzenean, mendi mazela apaletan mirets
|
nezakeen
izugarriko ikusgarriak gatibatua, usaian baino denbora gehiago eman nuen bidean. Hotzagatik, kanpoko usainez biriken osoki betetzeko, autoko leihoa erdi zabalik nenbilen.
|
|
|
Suteko garrak oinutsik zeharkatzen zituen gero, auhen, hasperen eta intziririk gabe. Errege bide bazter hartan, goizeko bietan jadanik ez zelako nehor pasatzen, elkartasunaren erre usainak zekarkidan bakardadeaz goza
|
nezakeen
. Otso bihurtzeko gutizia hazi zitzaidan, isiltasunaren arinaz mendien suzko gerriko haietaraino lehiatzeko lau jauziz:
|
|
|
Treneko anderearen aldeari berriz bihurtu nintzaion: eskuartean zeukan aldizkariaz gain, jargian erdi irekirik Femmes Actuelles ikus
|
nezakeen
, mehatzeko bost erregimen proposatzen zituela. Ez daukat neure burua Claude Lelouchentzat, baina gizon eta emazte haren ibilaldia konta diezazuket, agian haien aditzen inpudikotasun publikoak naizen herabea inoxenta inarrosi zuelako.
|
|
|
Ximixta bat izan zen eta mozkor mozkorrak ginen amodioa lehen aldiz egin genuenean: lekukoa non zeukan ez
|
nezakeen
asma eta hark ene gaztelurako zubi hezearen bilatzeko gaitasun eskasa erakutsi zuen hastapenean. Ez naiz oraino segur gauzak behar ziren zuloetan sartu genituenik!
|
|
|
Bilkura luzea, astuna eta urmaela bezain nahasiaren ondotik goizaldera etxeratu nintzen. Izenda ez
|
nezakeen
sentimendu goibel batengatik, egia erran, bazter so anitzik gabe bidaia kexu eraman nuen. Antsia zena?
|
|
|
Tu kiratsa irentsiz, aho sabaia bat batean lehor antzeman
|
nezakeen
. Aspaldidanik sentitzen nuen interes izpirik ez neukala, ez nuen bilatzen ere:
|
|
|
Aspaldidanik sentitzen nuen interes izpirik ez neukala, ez nuen bilatzen ere: dirurik ez, osperik ez, edertasunik ez, etxerik ez, larderiarik ez, herri honetan balioski susta
|
nezakeen
ahaidegorik ez, ezer ez. Kaxako andreak soa ezeztatzen zidan oroz, ikustea bera debalde zen ingurumen hutsa nintzen.
|
|
|
Arrazoiaren mailara nehoiz helduko ez ginenak. Begiak hertsiz, guztien artean tiratzen zen haizezko hari ikusezina mirets
|
nezakeen
: ekaitza, hegoa, ziertzoa, enbata, soperna jeneralaren hatsa eta mortu erreak.
|
|
|
Agian zehazten eta nik jadanik erabiltzen nuen Marteko euskara zela baimentzera ausartuko nintzatekeen. Autotik kontrola ez
|
nezakeen
bultzadak atera ninduen. Izakiak ezker eskuin mugitu zuen buru arraroa eta zirudienez neure erantzun hutsala ez zezakeen onar.
|
|
|
neuretu nituen bezalaxe. Roswellen umeak eta haren har andana adoratzaileek eroan nintzatela beraz, mundu honetan paira
|
nezakeen
bakardade karroindutik ihes!
|
|
|
Gasna puska, zakar ontzira aurtiki nuen haserrez, behin betiko zilbor heste latza suerta zitekeen keinu bortitza marraztuz: gauez ibiltzea laket zitzaidan, karrika ilunetan maita
|
nezakeen
gizonaren edo emaztearen usainetik eta isilik segitzea, egunerokotasunak asmatzea, amodiotan ere ene haragizko existentzia ukatuarengatik espazio ez mineraletan larrua jotzea.
|
|
|
kontuz hi! Eta oraino, xantza banuela sinets
|
nezakeen
, autoaren ezinaz eta kabalen errekontuekin batera, ez zitzaidala sasietan trebes har malats moldeko estraterrestra larderiatsuz hanpatu aireko bietan supersonikorik jaukitzen. Pentsa ezazu irakurle ene orduko izua!
|
|
|
Bidez bide oroitzen naiz, hara Perecen imitatzera lerratzen naizela bat batean, Borda kaskoan artzain nengoela, irratia aldamenean, Eve Ruggierik Marilyn Monroeren" suizidioaren" misterioa kontatzen zidala, purpura koloreko arropaz janzteko ohitura zuten star horiek goraipatuz. Orduko associated press agentziako agiria berriz irakurtzen baldin banuen, irratiko ahotsak eta azienda ñapurren marrakak jagoitik belarrian oihar, galbidean erratu" emazteki" baten biografia nire
|
nezakeen
: " Biloak hori eta eder, Marilyn Monroe, Hollywoodeko bizitza kitzikagarriaren ikur eraginkorra, tragikoki hil izan da igandean.
|