|
2000
|
|
|
Momentuz, Gobernuaren agindua nagusitu zen, eta goizetako Maiatzeko Loreetako
|
hizkuntzarena
papereratzean (euskaraz egin ohi ziren goizeko hauek), kronikariberria (Amundarain), bere isil misilean, kexu da gertatzen ari denaz, eta ez du nahiutzi debekua aipatu gabe (Cronica: I, 367):
|
|
|
Baina, Donostiako elizetan euskararen eliz erabilpena ohiko moldeetara zetorrelazirudienean, ezusteko gogor batek jo zuen Egia Atotxako frantziskotarren Senitartea: 1939ko urriaren 1ean, igandez, Komunitate osoa, Aita Probintziala barne, atxilotu etakomentua itxi arazi egin zuen Rivas Gobernariak, eta dena, abertzale hildako batenalde Meza eman zelako. Normaltasun eskea,
|
hizkuntzarena
baino etxearena berarenalortzea izan zen berehalako hilabeteetako buruhaustea, harik eta hori 1940ko otsaileanerdietsi zen arte (Intxausti 2000: 93).
|
|
|
Primo de Rivera-ren pentsamenduan, nazioaren baitan
|
hizkuntzarena
bigarrenmailako funtsa da (Primo de Rivera 1952: 86), baina horrek ez du esan nahi huskeriahistorikoa denik, hain zuzen, unidad de destino en lo universal?
|
|
|
Baina 1933tik 1936ra urte, asko? pasa ziren Espainiako politikan, eta
|
hizkuntzarena
ere ozpinduz joan zen. Haren ingurukoek eta jarraitzaile anitzek (hain zuzen, lehen urteetan indarrik erabakiorrena izan zutenek) hizkuntz politikaren arazo hau osobero hartu zuten, gerrakoan eta gero.
|
|
|
Bistan da Unamunok aldez aurretik pentsatuak zituela bere hitzaldi mergatzaren ondorioak, baina horretarako izan zitzakeen arrazoien azterketa geroagoko utzirik, gatozen euskararen aurkako esaldien mamira. Hitz gutxitan, Salamankako errektoreak euskarak kultura adierazteko ez zuela balio esan zuen, eta gainera, ezgaitasun hori
|
hizkuntzarena
berarena zela, hau da, ez zetorkiola kanpoko laguntzarik edo ofizialtasunik ez izatetik, artzain, baserritar, olagizon, marinel eta apaiz ilustraturen batzuen ahoetan oraindik kontserbatzen zen mintzaira zahar horri bere baitako egiturazko akatsek premia historiko berrietara egokitzen uzten ez ziotelako baizik, eta biziaren aldeko borrokak dinosauroak lurraren gainetik ezabatu zituen bezala, eusk...
|
|
2001
|
|
|
Musika hartu badut, bere kodea,
|
hizkuntzarena
ez bezalaxe, unibertsala delako da. Musikak ez du aberririk ezagutzen, musikak batu egiten gaitu.
|
|
|
Hiru motatako erresonantzia kaxak daude: komertzialak, ideologikoak eta komunitatearena,
|
hizkuntzarena
. Euskaldunok politikaren bitartez, gizarteko gogoetaren bitartez, eta lana benetan eginez, ez badugu gure logika ezartzen, esaterako, euskal musikari buruz, azkenean hemengo denda guztiak angloxasoniar mega enpresek bidali duten musikaz beteta egongo dira, logika komertziala gailendu egin zaigulako.
|
|
|
1) Euskararen balioak (zertarako beharrezkoa), 2) Jarrerak (aldeko/ kontrakoa), 3) Usteak, gehienbat geroari begira edo etorkizunari buruzkoak, 4) Motibazioak (integratzailea/ instrumentala/ komunikatiboa), eta 5) Identitatea, zenbait dimentsioren arabera:
|
hizkuntzarena
, kulturarena, nazionaltasunarena, lurraldetasunarena (euskalduna/ espainola/ euskaldun espainola/ anomikoa). Prozesu horien arabera, badirudi populazioaren gehiengoamota horretakoa dela:
|
|
|
Hitz batez esateko, esango genuke guk geuk, konbentzimendu jakina,
|
hizkuntzarena
anitza dela eta ezinbestekoa duela arlo askoren oharra. Osterantzeko kontuak datoz hizkeraren ikuspegitik eta biziraupenaren baitan gertu gertutik aztertu beharrekoak.
|
|
|
Orain, gero eta presio handiagoak jasaten ari dira Quebec frantsesdunaren aldetik. Guk dakigun neurrian,
|
hizkuntzarena
ez da beste arazoak bezain larria, baina kontuan hartu beharrekoa da. (1970eko hamarkadan, berriz, frantsesa ezartzen saiatu ziren, nahiz eta gero, erresistentzia handia ikusita, atzera egin zuten.
|
|
|
Kontzientzia sendotzea eta koherentzia gehiagoz bizitzea baitezpadakoak dira. Orobat, esperientziatik ikasiz, jarduera eta eztabaida leialak lagun,
|
hizkuntzarena
politika integratzaileago eta osatuagoan txertatzea. Halakorik gertatu ezean, ohar gaitezen tenore deno, alferrik dirateke hizkuntza plangintzak, kanpainak eta gainerakoak.
|
|
2002
|
|
|
Beste gauza bat da, ordea, zientzia eta jakintzaren zabalkuntza egiteko orduan erabili behar den
|
hizkuntzarena
. Hor nazio hizkuntzak erabili behar dira, adituak ez direnentzat idazten baitira lan horiek.
|
|
2003
|
|
|
Pil pilean dagoen gaia da
|
hizkuntzarena
Korsikako eskoletan. Duela bi urte, Korsikarako estatutu berria eztabaidatzerakoan, Frantses Gobernuak korsikeraren irakaskuntza eskola guztietan sartzea proposatu zuen, abertzaleen gogoak kontuan hartuz.
|
|
|
Ezin inork ukatu," euskaldunok" (Araba, Gipuzkoa, Naparroa ta Bizkaian bizi gareanok) eta" eskualdunak" (Lapurdi, Baxenabarre ta Zuberoakoak) batasun eta senidetasun baten kontzientziarik euki ez dogunik eta ez daukagunik; horretarako, gure lokarririk sendoena ta sakonena,
|
hizkuntzarena
izan da (Euskera, Eskuara, Euskara).
|
|
|
Ikusten delarik zenbat aldiz, historian zehar, printzeen, handikien edo politikarien urratsei jarraiki zaizkien elizgizonak, asma daiteke azkenean, hobe dela menturaz fedearen eta hizkuntzen eztabaida hau kontzilioetarik edo sinodoetarik at eramatea fakultateetara edo parlamentuetara. Hor irabaziz geroz zuzenbidearen eta hizkuntz eskubideen auzia, xurituko dugu menturaz laster fedearen eta
|
hizkuntzarena
, eta gainera, bakea hurbilduko zaigu beharbada, gure herrira eta beste asko herritara.
|
|
|
Bide horretan, Ekonomia Sailekoek hiztegia finkatzeko bi hilabetean behin biltzeko ahalegina iragarri zuten, eta Hizkuntzalaritzan, euskara ikasteko metodo berri bat moldatzeko taldea osatu zen. Batzarrean agertu zen beste kontu bat
|
hizkuntzarena
izan zen, gauza interesgarriak azaltzeko zituzten adituak zeuden, hainbat aditu, baina ez zekiten euskararik. Eztabaida luze eta bizi baten ondoren, euskara hutsezko izaera mantentzea erabaki zen.
|
|
|
Etxeko eta elkarrizketetako hizkera zen euskara; gaztelania âedo frantsesaâ, hizkun  tza politiko eta literarioa; eta latina, berriz, filosofikoa eta  sagaratua. Horrela, Erregimen Zaharreko estamentuzko hierarkia eta
|
hizkuntzarena
bat etortzen ziren. Eta ez bata ez bestea ez ziren zalantzan jarri mendeetan.
|
|
|
Oro har, XX. mendera arte euskara ez baita irakats eta ikas tresna izan79". Euskal Unibertsitateaz jarduterakoan, beste ardatz nagusia
|
hizkuntzarena
da. Ardatz horrek arazo bat baino gehiago ekarri du.
|
|
|
Eraso eta probokazioak, bestalde, ez dira hizkuntzarenesparrurat mugatzen, ez lurralde baterat; hutsegite larria dateke hori uste izatea. Hizkuntza eta sozietatea bereziez inak dira,
|
hizkuntzarena
politika oroko rraren isla da beti.
|
|
2004
|
|
|
esaterako, artegintza plastikoaren berariazko hizkeren oinarrian ere ez ote dago, nolabait ere, hitzezko komunikazioaren eraginik? Hizketa ekintza den bezainbatean, ekinbide ororen sostengua dugu
|
hizkuntzarena
. Hizkera, era bateko edo besteko hizkera dagoen leku guztietan dago mintzaira, komunikazio ororen baitan dagoen euskarria delako; gizakiaren gainerako hizkera modurik ba ote legoke, horretaraz gero, mintzairaren esku hartzerik gabe?
|
|
|
Burugabekeria. Zernahi delarik ere, euskararen patua, beste edozein
|
hizkuntzarena
bezalaxe, interes eta jokamolde politiko jakinen arabera moldatzen denez, aho batez onartuko dugu euskaltzale guztiok politikagintzaren eta euskalgintzaren arteko loturaren beharra. Baina, atal honen hastapenetan iradoki dugun moduan, politikaren berezko tasun onuragarriak eta politizazioaren keria makurrak zehatz mehatz bereizi ondoren abiatu behar genuke bide honetan barrena.
|
|
|
Era berean, konturatzen zara hartua duzun jarrera temati horretan aski bakarrik zabiltzala, euskaldunak oro har ez dituela gauzak horren zorrotz hartzen, aise lerratzen dela inguruak ezarri dion hizkuntzara. Gure kontzientzia linguistikoaren indarra arras apaldua dagoela, eta bakarkako jardun zoro horretan ez daukazula zereginik,
|
hizkuntzarena
, ezer izatekotan, parametro sozialetan planteatu behar den auzia delako. Horregatik, eta beste hamaika arrazoirengatik, Xabier Gantzaraini bezala, nekeak gain hartzen dizu:
|
|
|
Joera honen ordezkari gisa abertzale batzuen euskararen apropiazioa211 kritikatu digu Joxerra Garziak, sua guztiona izan dadin, eta den denok supazter berriaren epelera hurbil gaitezen. Bereiz dezagun
|
hizkuntzarena
, horrenbestez, nazio sentieraren haututik: –Hori dela eta, hizkuntzaren apropiazio banderizoa oso kaltegarria dela uste dut.
|
|
|
–Gertaerak, elkarren kopia ia beti. Ertzainak gazteleraz egin, besteak euskaraz erantzun, poliziak ezin
|
hizkuntzarena
eraman, harrotu, eta desobedientziagatik salatu?. Gure Ertzaintza, Euskaldunon Egunkaria, 2003/2/2.
|
|
|
–Izan ere, zer botere mota da
|
hizkuntzarena
–. Paulo Iztuetaren galdera hori ez da nolanahiko galdera.
|
|
|
Beraz, gure ikuspuntua nolabait laburtuz esango duguna da, gauza bat de la
|
hizkuntzarena
elkarte pribatu batek, alderdi politiko batek edo erakunde pu bliko batek monopolizatzea eta beste bat erabat despolitizatzea. Hizkuntza ezin da despolizatu, hizkuntzarenean botere arazoa tartekatzen delako eta, segun eta nolako hizkuntza politikak finkatzen eta ezartzen diren, altematiba kontraja rriak egon daitezkeelako.
|
|
|
ten bezala. Orduan hain ebidentea ez zena, egun Soziolinguistikak zein Hiz kuntzaren Soziologiak berretsi besterik ez dute egiten, nahiz, interes desberdi nengatik,
|
hizkuntzarena
despolitizatzen ahaleginak egiten diren. Egile honen tzat, bada, euskararen aldeko borrokak eta nazioarenak hatera joan lukete.
|
|
|
Eta erresuma argi eta garbi aipatu ez arren, erresumari dagozkion hiru karia ikusi uste ditu: " Eratutako politikazko agintearen hedadudari dagokio
|
hizkuntzarena
, baita nagusitutako gizarte klase baten eragiñari, eta literaturaren gaintasunari" (Le Langage, 308).
|
|
2005
|
|
|
K. GOROSTIAGA. Ikusi besterik ez dago nola interpretatu duten
|
hizkuntzarena
, subsidiarietate printzipioari lotuta. Printzipio honen arabera, gertukoena erabili luke herritarrak, baina alor honen garapena guztiz uzten du Estatu bakoitzaren esku eta Europako erakundeek harremanak Estatuarekin bakarrik izango dituzte.
|
|
|
Horietarik asko oso gazteak izaten dira gainera. Etxerik gabe bizi den edozeinen ohiko arazoei arrazakeriarena eta
|
hizkuntzarena
gehitzen zaizkie atzerritarren kasuan. Komunitate bakoitzak gainera, arazo propioak izaten ditu eta baita antolatzeko modu ezberdinak ere.
|
|
|
Baionako gatza, Donostiako auto lasterketak, Iruñeko Sanferminak, Biga espartinak, Izarra likorea... hori dena eta gehiago iragartzen dute egunotan Baionako Euskal Museoko hormek. Duela 100 urte inguruko publizitate kartel hauek garaiko euskal gizartearen isla dira, politikaren isla, aisiarena,
|
hizkuntzarena
eta, nola ez, estetikak izan zuen jauziarena.
|
|
|
Laburtuz, tubalismoan hiru gai nagusi agertzen dira: a) antzinatasuna,
|
hizkuntzarena
eta biztanleena, b) garbitasuna, biztanleena, inoiz inorekin nahastu gabe, beraz odol, hizkuntza zein erlijio mailako garbitasuna defendituz, c) noblezia, aurreko ezaugarrien ondorioa.
|
|
|
Euskoiberismoak tubalismotik mailegatutakoa honela labur daiteke; batetik antzinatasuna,
|
hizkuntzarena
zein biztanleena, bestetik metodoa, antzinateko toponimoen etimologian oinarrituta (XVI. mendeko apologistak erabilitakoa), baina horri gehituko zaio konparazio bidezko analisia eta mito biblikoak alde batera uztea. Beraz euskoiberismoak tubalismoa berriztatu zuen bai edukiei dagokionez, euskarari jatorri babelikoa ukatuz, bai metodoari dagokionez, teoriak konparazio bidezko ikerketetan oinarrituz.
|
|
|
Errepikatu dezagun hau laburki: hizkuntzaren estudio propio bat egitea (hau da,
|
hizkuntzarena
orokorrean eta baita lurreko mintzaira partikular guztiena ere), zein beste guztietatik banandua eta bere baitan sistematikoki ordenatua den; eta estudio hau, orain arte honela kontsideratu ez bada ere, bitarteko garrantzitsu bat bezala eraikitzea, gizakia bere kulturaren maila ezberdinetan ezagutu eta formatu ahal izateko eta, honekin batera, baita hizkuntza partikularren jabekuntza erraztu ahal...
|
|
2006
|
|
|
«Nobelagile baten arriskurik eta erronkarik handiena sinesgarritasunarena da. Baina ez istorioaren sinesgarritasuna, baizik eta
|
hizkuntzarena
edo sentimenduen agerpenarena. Gauza batetaz idazteko ez dago aurretik hura bera bizitu beharrik, baina informatu egin behar da ongi».
|
|
|
Kasu honetan, lehen egin bezala, beste
|
hizkuntzarena
, estatistikoki esanguratsua ez delako baztertzen dugu, inor aspertu nahi ez dugulako hain zuzen ere.
|
|
|
Orain, Espainiaren bere ideia eta sentimendu berrian (min degio Espainiak!), min degio, bizkaitarrismo politikoak ez ezik, euskararen edozein lanketak ere (Lore Jokoak!). Izan, Unamuno-k berak erakusten du (erreakzioak aintzat hartzeke ere, aldekoak bereziki)," el fondo de la cuestión" ez zela euskararen izpiritua,
|
hizkuntzarena
, hori bere izaeraz beraz kamutsa den ala ez, eta bai bizkaitarrismoaren edo espainolismoaren izpiritua278 Eztabaidan, euskararen ahal edo ezinmenak baino sakonago, Estatuaren eredua dago. (Ailegatu, Unamuno-k, liberalismoaren defentsa ailegatu ohi du, orainago beste batzuek Konstituzioaren defentsa ailegatzen duten legez).
|
|
|
Euskara normalizatzeko edo berreskuratzeko formulen edo proposamenen artean, askotariko aukerak ditugu: hizkuntza ekologian edo paradigma ekologikoan oinarritzen direnak, estatu bat izatea ezinbestekotzat jotzen dutenak, gakoa hizkuntza komunitatea trinkotzean jartzen dutenak,
|
hizkuntzarena
ia kontu edo auzi estetiko hutsa dela diotenak, gure arazo osoa, eta irtenbidea, noski, komunikazioan eta diskurtsoan kokatzen dutenak, Fishmanen eskailera igo nahi dutenak, literatur eta kultur produkzioa giltzatzat hartzen dutenak...
|
|
|
Batzuetan etxeko hizkuntzaz ari gara, ama hizkuntzaz, baina bestetan jatorrizko herriaren hizkuntza ofiziala da onartzen dena, eta ez dira beti bat etortzen. Berberearen eta arabieraren kasua da, baita ere Txinan erabilitako zenbait hizkuntza eta mandarin
|
hizkuntzarena
.
|
|
2007
|
|
|
Musikak bai baitu bere semantika. Ahozko
|
hizkuntzarena
baino abstraktuagoa agian, baina semantika zehatza azken batean. Eta pianoak lagundu egiten du arkitektura hori dezifratzen.
|
|
|
Horrekin lotua, bigarren oharra?, hizkuntzaren egiazko ezagutza hizkuntza biziarena baldin bada, hizkuntzaren barneko bizitzarena, Humboldt-ek uste du hori ez dela atzematen analisi bidez, h. d., hizkuntza zati zatikatu, eta gero, zatiok berriro elkarrekin ahokatuz, hizkuntza birregin; baizik alderantziz: aurrena sentimendu bat hartu
|
hizkuntzarena
bere osoan eta bizian (hurbilketa estetikoa, nolabait esan), eta gero bakarrik zatitxokatu bere osagarri lexikal eta gramatikaletan. Hizkuntzaren zientifikoak noraezekoa du zatitxoketa, ez dago ukatzerik, sentimendu hura ezagutza bihurtzeko.
|
|
|
Voilà le genie Espagnol? (
|
hizkuntzarena
ala jendearena?). Ib.
|
|
|
Alde horretatik begiratuta, beraz, euskara dugu euskaldunok identitategotorlekurik sendoena, eta ez kultura, bateko eta besteko ideologia mota politikoguztiek kulturaren osagaia azpimarratu eta
|
hizkuntzarena
gutxiesten badigute ere.
|
|
|
Euskarak euskal gizartea eta euskal giroa eskatzen duerabilia izango bada, euskalduntasunean arrotza ez den gizarte modua, ez egungoerdal gizartea. Bi identitate horien?
|
hizkuntzarena
batetik, gizartearena bestetik, arteko etena eta haustura erabatekoa denez, euskararen erabilerak ezin du bereburua bazter erabilera diglosikotik atera. Egiturazko eta sakoneko kontraesanhorrek bihurtzen du euskararen normalizazio soziala ia ezinezkoa.
|
|
|
Hizkuntza dugulako hain zuzen geuresozializazioaren ardatz nagusia, ardatz horren inguruan harilkatzen direlako bizitzaren munduak gugan txertatu dituen balio, arau eta esanahiak. Ideologia politikoaz harago dagoen auzia da, horrenbestez,
|
hizkuntzarena
giza eta gizarte bizitzaren nondik norakoan. Giza bizitzaren existentzia baldintza bera bihurtzen zaiguhizkuntzaren gunetasuna:
|
|
|
Gizartegehienak hainbat jatorri etniko eta nazionaletako pertsonez osatuak daude.Pertsona horien jatorrizko talde etniko eta nazionalek beste taldeetatik bereiztendituzten hainbat ezaugarri dituzte (Barrett eta Buchanan Barrow, 2002); besteakbeste, lurraldea, kultura, hizkuntza, kolorea edo erlijioa. Hala, haurrek taldenazional eta etniko horien inguruko ezagutza ez ezik, beren aberriaren ingurukoezagutza ere eskuratu behar dute (lurraldearena,
|
hizkuntzarena
, historiarena, etaabarrena). Talde nazionalak eta etnikoak ezagutzeaz gain, interesgarria da nazioidentitatearen, atzerritar kontzeptuaren, aurreiritzien, estereotipoen eta zenbaitlurralderekiko hobespenaren garapena aztertzea.
|
|
|
Beste bi eragileakkognitiboak dira: ararte bidezko asoziazioa(
|
hizkuntzarena
) eta bestearenlekuan jartzea (role or perspective taking).
|
|
|
Perpausen funtsa, muina atzeman nahi du Wittgenstein-ek, perpausaren funtsa argitzerakoan
|
hizkuntzarena
berarena ere eridenen duelakoan baitago. Eta, izan ere, ez zuen arrazoirik falta bere betebehar eta eginkizun guztia perpausaren funtsa argitzean zetzala esaterakoan.
|
|
|
Gogoratu beharrik ez dago noski, oraindik Darwin ez dela eszenan agertu, eta «gizakiaren» eta bere adimen edo kontzientziaren bilakabide urratsik urratsezko bat fakultate bezala denboran zehar, beraz
|
hizkuntzarena
«gizakiarekin» batera (edo gizakiarena hizkuntzarekin batera) gizatasun osoaren gradura heldu arte, pentsaezina zuela Humbold ek. Aldiz Humboldt-ek oso aintzat hartzen du bere hizkuntzaren filosofian gizakiaren kontzientzia eta autokontzientziaren garapen historikoa mailaz maila, berarentzat kontzientziaren garapen hori beti hizkuntzaren garapenaz batera baitoa:
|
|
|
situazioan adimenak ideiak batera kontsideratzen ditu (gutxienez, subjektu, aditz eta objektuaren ideiak); perpausak ordea, horiek bata bestearen jarraian bakarrik jaulki ahal dituenez, hizkera egokiak egin behar duena da, ideiak elkarri lotzean, bereziki sentiarazi edo nabarmendu beharra sentitzen den ideia, entzuleak hala nabaritzeko tokian ipini, esaldiaren ordena natural bakarra horrela esalearen momentuko interesena duzula. Sentsistentzat, ideien erresuma puru razionalaren lekuan, pentsamenduaren eta
|
hizkuntzarena
da erresuma bat non ere sentsazioek, ideiek, irudimenak, hitz egilearen interes eta pasioek eta gogoetak bat egiten duten. Ez dago ideien edo «arrazoimen hutsaren» dominaziorik hizkuntzaren gainean.
|
|
|
Zergatik esaten dute eusko erdaldun batzuek «los aitas» (gramatikalki bitxia) eta «la amuña»? ...kuntza gure egunoroko hizketan ari da sortzen behin eta berriro, baina berdin da haren hastapenetan iragan historiko alegiazko batean pentsatzen badugu), haren sorreran, adimen edo izpirituaz gain, sentsazioak suposatzen badira parte hartzen, Condillac eta Ideologoek bezalaxe eta kontzeptuaren sorreran Kant-ek ere suposatzen duen era berean, eta are jokoan badira pasioak eta irudimena ere, hortaz,
|
hizkuntzarena
kreazio adigarria adina sentigarria (estetikoa) baldin bada, orduan hizkuntza ez da zeinugintza intelektual edo formal garbia, zeinu matematikoak edo izan daitezkeen eran, ezpada elementu subjektiboz kargatua bere naturaz beraz (pertsonalak, sozialak, nazionalak), eta mezu hartzailearen adimenaz beste sentimenduari eta imaginazioari zuzentzen zaio halaber, hots, ez da soil zeinu hotsa, musika bai... Hitza kontzeptua da eta sentimendua da.
|
|
|
Hizkuntza, barneko errealitate haren (pentsamendua) kanpoko ontzi baten gisara begiesten da, pentsamenduaren forma kanpotiko bat, filosofian Logikak estudiatzen duena?, berak balio ezagutzaile edo ezagutza eratzailerik eduki gabe. Platon eta Aristoteles-engandik zetorren tradizio filosofiko honen alboan eta aurka, Ernazimentuan indar handia Erretorikak hartu dizu47 Lorenzo Valla k (Disputationes dialecticae), hastandu ordura arte filosofian kontzeptu tradizionala
|
hizkuntzarena
, pentsamenduen errepresentaziorako eta komunikaziorako abes soilarena bezala, eta ikuspegi berri batekin ordeztu du, horren arabera hizkuntzak arimako afekzioak ez agerian ipini, baizik sortu egiten baititu, gauzak ez errepresentatu, berak eratu baizik. Hizkuntzatik landa edo hizkuntzatik menpegabe ez dago pentsamendurik; ez errealitaterik, hizkuntzaren aurretik edo lehenago.
|
|
|
Iraultzaileok, aldiz, hizkera txukun landuaren axolagabeak ezezik, literatura onaren etsaiak ere badira eta, Rivarol en aburuan, lorrinketan ari dira frantsesa: «Si la révolution s? était fait sous Luis XIV, Cotin eût fait guillotiner Boileau, et Pradon n, eût pas manqué Racine»554 Frantsesaren loriak kantatzeaz eta defendatzeaz gain, eta han ere suposatzen den hizkuntza eta pentsamenduaren555, eta hizkuntza eta adimenaren batasunaren ideiarekin,
|
hizkuntzarena
, oro har, ere filosofia bat garandu du Rivarol ek.
|
|
|
Humboldt-en hizkuntzalaritzaren kontzeptua zientzia gisa (Bopp en kontrara):
|
hizkuntzarena
soil baino gehiago izan behar omen duena (antropologia); haren kantismo logikoa, Bernhardi rengandiko mendekotasuna (gramatika orokor edo unibertsalaren eskola), hizkuntz forma idealaren suposizio razionalista.
|
|
|
erkatzen dira Montaigne eta Voltaire, esango litzateke, nazio batena zen hizkuntza, hiri auzo batekoa bihurtu dela661 Bere hizkuntza alemana egun haietantxe nola trasformatzen ari zen literaturaren bultzadaz (literaturaren zentzu zabalean, jatorrizkoan), Humboldt-en kontzientzia bizia behin baino gehiagotan aurkitzen dugu testuetan islatua. Hain zuzen frantse saren historia da (herritik urrundu den literatur
|
hizkuntzarena
) alemanarentzat nahi ez duena662.
|
|
|
Un bon poëte de ce païs là, dit froidement, qu, il ne veut plus soûpirer, parce qu, il craint que ses soûpirs étant tout de feu n, embrasent le ciel, la terre, et la mer? Voilà le genie Espagnol»(
|
hizkuntzarena
ala jendearena?). Ib.
|
|
|
analisi bidez, hau da, via hizkuntza zati zatikatu, eta gero, zatiok berriro elkarrekin ahokatuz, hizkuntza berregin; baizik alderantziz, via aurrena sentimendu bat hartu
|
hizkuntzarena
bere osoan eta bizian (hurbilketa estetikoa, nolabait esan), eta gero bakarrik zatitxokatu bere osagarri lexikal eta gramatikaletan. Hizkuntzaren zientifikoak noraezekoa du zatitxoketa, ez dago ukatzerik, sentimendu hura ezagutza bihurtzeko.
|
|
|
«Comment les langues influent sur notre façon de penser, et notre façon de penser sur les langues»863 (beharbada ohartarazi beharrekoa da, autoreok guztiok hizkuntzaren eta pentsamenduaren arteko eragina norabide bietakoa bezala tratatzen dutela beti, bien bata bestearekikoa, de facto lantzenago dutena, kuestioa hor dagoelako?
|
hizkuntzarena
pentsamenduaren gainean bada ere). Condillac-en aburuz, «Logika»n, hizkuntzak lorrinduz joan dira historian zehar, eta filosofia eta zientzietako hizkera ez da juzgatzen hobea864; hizkuntzaren gainean esku hartzekotan, trataera positibo zuzen bakarra Akademia Erregetiarraren «hizkuntza garbitzeko» programak dirudi.
|
|
|
arrazoimenak (pentsamendu hutsak) hizkuntzatik mendegabetu egin gura du. Hirugarren aldia, Humboldt-ekin hasi eta gure oraingoa, izatearen pentsatzeko
|
hizkuntzarena
izango genuke: bai izatea, bai pentsatzea, hizkuntzaren mendekotasunean bururatuak orain.
|
|
|
Baldintza txarretan, ordu gutxi lan egiten duen goizeko doako prentsaren banatzaileak esnatuko zaitu bezperako loguratik. Doako albisteek esango dizute munduan ze berri, Euskal Herririk ez dela,
|
hizkuntzarena
etxeko kontua dela, zenbat emakume jipoitu dituzten bezperan edo iaz hiriburuan. Bilboz ari direla pentsatu gura duzu.
|
|
2008
|
|
|
Tipologia aldetik, kasu berezia da ahozko
|
hizkuntzarena
. Aipatu berri ditugun ‘testu’ corpus horietan ez da ahozko hizkuntza jasotzen5 Hizketa corpusak (speech corpus) ere baditugu, baina ezin dira aurrekoekin konparatu.
|
|
|
Gaztelaniarenak, aldiz, bide itsuak ziren Beñardorentzat, ulerkaiztasunaren horman bukatzen zirenak; Beñardok bazekien, bai, mundu haren berri, bazekien bazegoela gutxienez?, baina harresi batek inguratua zuen, eta ez zuen harresi hura baizik ikusten; gaztelaniaren jabe ez zèn heinean mundu itxi bat zen honek eskaintzen ziona: mundua ere ez zen, egia esan, mundua beti baita mundua esateko gai den
|
hizkuntzarena
, eta Beñardo ez baitzen hizkuntza arrotz hartan mundua esateko gai; ez zèn lurra zen gaztelaniarena, berak ere. Beñardok, bere baitan eraiki zezakeena, bai, baina ordura arte eraiki nahi izan ez zuena, beharrik ere ez; jakin minak. Nazariok eta Honoratok bazutenak?
|
|
|
hizkuntzen ikuspuntutik bazterrean sentitzen zela eta, bazterrean dagoen oro bezala, bazterrak kutsatua. Bere jarrera ez zen, haatik, planteamendu teoriko baten ondorio, nekez bizi zezakeen
|
hizkuntzarena
arazo intelektual bat balitz bezala?, baina Regina ez zen, ezta gutxiagorik ere, adimenik ez zuèn emakume ergela, eta bere gogoetak egiten zituen, berak zeuzkàn edo berak zekizkièn datuen araberakoak, modurik elementalenean; Reginak, ondorioz, bazekien, bazekikeen, berak ere ez zuela hartan errurik, baina ai, nola nabaritzen zuen, aldi berean, errua berea balu bezala eta jatorrizko bekatuaren beste bertsio baten aurrean balego bezala!
|
|
|
Erdibana eraikuntzetan ez da gramatikako araurik urratzen. Eta baldin eta arau urratze larria ez baina nolabaiteko desaraua iruditzen bazaigu, koherentzia sintaktikoaz dugun irizpidea beti ere idatzizko
|
hizkuntzarena
delako izan ohi da. Erdibana erabilerak, ahozko hizkuntzaren beraren funtzionaltasun autonomoaren irizpidetik epaitu behar ditugu.
|
|
|
Irakurketaren osagai nagusiak deskodetze prozesuak eta hitzaren ulermena dira. Baina, automatizatu egin behar dira deskodetze prozesuak, hizkuntza idatziaren ulermen maila ahozko
|
hizkuntzarena
bera izan dadin. Deskodetzeak lan memoriaren baliabideak bereganatzen ditu, eta automatizatu egin behar da, ulermena kaltetu ez dezan.
|
|
|
Gaztelaniarenak, aldiz, bide itsuak ziren Beñardorentzat, ulerkaiztasunaren horman bukatzen zirenak; Beñardok bazekien, bai, mundu haren berri –bazekien bazegoela gutxienez–, baina harresi batek inguratua zuen, eta ez zuen harresi hura baizik ikusten; gaztelaniaren jabe ez zèn heinean mundu itxi bat zen honek eskaintzen ziona: mundua ere ez zen, egia esan, mundua beti baita mundua esateko gai den
|
hizkuntzarena
, eta Beñardo ez baitzen hizkuntza arrotz hartan mundua esateko gai; ez zèn lurra zen gaztelaniarena, berak ere –Beñardok– bere baitan eraiki zezakeena, bai, baina ordura arte eraiki nahi izan ez zuena, beharrik ere ez; jakin minak –Nazariok eta Honoratok bazutenak– bultza zezakeen lur hura eraikitzera, baina bazituen aurreragoko baldintzapen psikologikoak, itxuraz: zertarako beste lur bat eraiki, euskararen lurra berea bazuen eta lur hartan norbait bazen, besteen aurrean?; ez al zen, bada, osaba Bixente harro agertzen noizean behin etxeko" bertsolari txikiaz", Beñardok aitarekin izaten zituèn auzietan aitaren alde agertzen bazen ere?; eta ez al zituen lagunak ere harri eta zur uzten bere ateraldiekin, sarri askotan barreak eta irri karkailak eragiten zizkiela... baita beldurra ere noiz edo noiz, zeren Beñardoren eztenkadak pozoitsuak eta mintsuak ere izan baitzitezkeen?
|
|
|
hizkuntzen ikuspuntutik bazterrean sentitzen zela eta, bazterrean dagoen oro bezala, bazterrak kutsatua. Bere jarrera ez zen, haatik, planteamendu teoriko baten ondorio –nekez bizi zezakeen
|
hizkuntzarena
arazo intelektual bat balitz bezala–, baina Regina ez zen, ezta gutxiagorik ere, adimenik ez zuèn emakume ergela, eta bere gogoetak egiten zituen, berak zeuzkàn edo berak zekizkièn datuen araberakoak, modurik elementalenean; Reginak, ondorioz, bazekien –bazekikeen– berak ere ez zuela hartan errurik, baina ai, nola nabaritzen zuen, aldi berean, errua berea balu bezala eta jatorri... Antzinatik baitzetorren euskara ere, Adan eta Ebaren garaitik ausaz, herriko erretore don Rokek hala esan zuen behinik behin bere sermoietako batean, paradisuko hizkuntza izan zelako ustean.
|
|
|
edozeinek ulertzen du hori. Oso gutxik ulertzen dutena da, Akademiak bere buruagatik"
|
hizkuntzarena
" dela deklaratuagatik, hizkuntza ez dela Akademiarena eta hitzak ez direla ez Akademiaren eta ez beste inoren definizioetan kabitzen, errenditzen edo bukatzen. Bizirik dagoen hizkuntza bateko hitzak, esan nahi nuke.
|
|
|
Oso famatua da ezkerreko eta eskuineko hemisferioen artean egiten den dikotomia, asko ñabartu behar dena noski baina adibide moduan balio duena. Ezkerreko hemisferioa arrazoimenaren hemisferioa litzateke,
|
hizkuntzarena
, idazkerarena..., eta eskuinekoa erreflexuen, sentimenduen eta abarren hemisferioa litzateke.
|
|
2009
|
|
|
Gogora ezazu, eta ahal baduzu zeure buruari sarri esan, saria zurea dela Kirmen. Edo gurago baduzu bidaide izan dituzun guztiena, edo gure
|
hizkuntzarena
. Baina musu laztanka datozkizunez honez gero agintariak, kontuz ibili duzu:
|
|
|
Hizkuntza alorreko oinarrizko printzipioak ofizialtasunarena eta hizkuntza dela-eta ez diskriminatzearena dira inolako zalantzarik gabe, eta aldiz, gaztelania jakin beharrarena eta Erkidego batetako berezko
|
hizkuntzarena
osagarri gisa jo daitezke. Ikus dezagun bada hau guztia astiroago, printzipio bakoitzaren edukiak laburki aipatuz.
|
|
|
Barru barrutik bizi izan nuen prozesu hau guztia Kutxan, eta esan behar dut oso lagungarri izan dela normalizazio helburuetarako: enpresako alor guztiak eta haien buruak inplikatu ditu, barne plangintzarako tresnak eman dizkigu eta, ororen gainetik, enpresaren molde ezagun eta ohikoan kokatu du gure jarduera, asko lagundu digu
|
hizkuntzarena
txertatzen kudeaketa arruntean.
|
|
|
11. " Gai mingarria, zinez, eiretarren nazio
|
hizkuntzarena
. Gai funtsezkoa, ordea, euskaldunontzat; behinola Lluis Aracil ek hemen aitortu zigunez Eire-koaren itxura baitu gure hizkuntza arazoak:
|
|
|
Gizakia hiru mundutan bezala bizi dela esan genezake: gauzena,
|
hizkuntzarena
eta sinbolo metafisikoena. Mitoa horietako hirugarrenean kokatzen da.
|
|
|
Hitz soilak, alabaina, deusezak dira, hizkeraren katean josten eta ehotzen ez badira. Bilbadura sendoa da, hortaz,
|
hizkuntzarena
, ahozkoa zein idatzizkoa, adierazpide egokia lortzeko asmotan.
|
|
|
Perl lengoaiaren sintaxia ikastea erraza da. Edozein lengoaia naturalena, edozein giza
|
hizkuntzarena
, baino askoz errazagoa.
|
|
|
Hitz soilak, alabaina, deusezak dira, hizkeraren katean josten eta ehotzen ez badira. Bilbadura sendoa da, hortaz,
|
hizkuntzarena
, ahozkoa zein idatzizkoa, adierazpide egokia lortzeko asmotan.
|
|
|
Lehiaketa bi kategorietara zegoen irekita, euskaraz eta gazteleraz, lehenengo sari bana eta bina akzesit, kategoria bakoitzerako. Horrez gain, Herriko idazlerik hoberena ere sarituta izango zen, baina lehiaketaren oinarrietan ez zen inondik inora ezberdintzen sari horren
|
hizkuntzarena
. Hau da, idazle barakaldar hoberenak irabaziko zuen bere gutunaren ezaugarriengatik, ezberdindu barik hizkuntza, biek sari berbereko lehiatuko zuten.
|
|
|
Euskaraz bizi nahi dugu, eta eskubidea dugu. Herri gisa aitortu behar diguten beste eskubideetariko bat baitugu
|
hizkuntzarena
. Horren bidean, hizkuntza politika berria martxan jarri beharraren premia azalarazi nahi dugu.
|
|
|
Aldaketaren aurka azaldu da, ordea, Nafarroako Gobernua, eta aurkako botoa eman du Gobernuko alderdi politikoak, UPNk alegia. Bitxia da, ez da ohikoa,
|
hizkuntzarena
den bezalako gai mamitsu eta estruktural baten gaineko lege bat Gobernua kontra dela onartua izatea Legebiltzarrean. Bozketa aurretik ere zalaparta ugari gertatu da lege aldaketa hau dela tarteko, besteak beste, gobernu krisia Nafarroan.
|
|
|
Euskaraz ere bizi nahi dugunok onartu dugu ezin dena ezin dela, denbora nahi baino luzeagoa behar dela eskubide duguna egiazki eta normaltasun osoz baliatzeko,
|
hizkuntzarena
ez dela eskubide absolutua eta are gutxiago herritarrek duten eskubide bakarra, eta kohesio soziala sendotuz egin behar dela nahitaez, pixkanaka baina etengabe, euskara indarberritzeko bidea.
|
|
|
Arazoak arazo, gorabeherak gorabehera, lidergo politikoaz baliatzen direnak behartuta daude, gure irudiko, errealitatea ez desitxuratzera, eta hirugarren batzuen manipulazioei gibela eman beharrean aurre egitera, bereziki
|
hizkuntzarena
bezain labainkorrak diren gaietan. Arazoak modu egokian konponduko badira, nahitaezkoa da errealitatea norberaren bestelako komenentzien arabera deskribatzeari uko egitea.
|
|
|
Hizkuntzalariek behin eta berriro azaldu digutenez, ordea, badakigu ez dagoela berez zaila den hizkuntzarik, edo, nahiago bada, besteak baino zailagoa denik. Zailtasuna izatekotan norberaren baitakoa dela, ez
|
hizkuntzarena
, esan eta frogatu digute. Horrela, norberaren lehen hizkuntzaren familiako hizkuntzak ikasten errazagoak iruditu ohi dira, eta zailagoak beste familietakoak.
|
|
|
Aztergai dugunari beste ertz batetik begiratuta, esan dezagun, lege gehienen antzera zenbait puntutan agian zurrunegi gerta litekeen arren, oro har, beste lege asko ez bezala, garapenerako aukera ugari eskaintzen dituen araua dela, ezbairik gabe. Hori berez da positiboa, are gehiago
|
hizkuntzarena
bezain arlo irristakor batean; legearen irekitasunak, bere ondorengo hizkuntza plangintza egiterakoan, aukera ugari ematen baititu zurruntasun larregirik ezak.
|
|
|
bi erbeste bizi dituela:
|
hizkuntzarena
eta lurraldearena.
|
|
|
" Espainiako probintzia guztietan sortzen eta musika eskualde desberdinak eta bereziak eratzen dituzten ezin konta ahala melodia primitibo horien garrantzia izugarria da eta nabarmentzekoa. Horrek guztiak musika filologia bat behar luke, ez
|
hizkuntzarena
bezain zehatza, baina hura bezain interesgarria, ikasketa folklorikoen bide zuzen eta helburuetarako".
|
|
|
Halaxe erakutsi zuten ordukoek euskararen eitea, XX. mende hasieran. Nago ez ote garen antzeko kinkan egun ere, euskara ikertzeko parada eta aukera ugariak ditugunean,
|
hizkuntzarena
jagoteko lana eta erabilera eskuetatik doazkigun bitartean.
|
|
2010
|
|
|
Atzera joaten jakin behar da aurrera egin ahal izateko. Badakigu norantz goazen bestela, bizi dugun krisi global ekonomikoa, ekologikoa, etikoa,
|
hizkuntzarena
honen amildegia etengabe handitzera.
|
|
|
Espainiako eta Frantziako Estatu nazioen hizkuntza eredua hizkuntza bakarraren eredua da. Boteretsuenek (botere politiko, juridiko eta ekonomikoa lortzen dutenek) ezarri eta inposatutako
|
hizkuntzarena
. Adibidez, gaztelania edo espainieraren hizkuntza bakarraren eredua XIII mendean abian jarri zen, eta, harrez gero, etengabe garatu da gaur egun arte.
|
|
|
Espainiako eta Frantziako Estatunazioen hizkuntza eredua hizkuntza bakarraren eredua da. Boteretsuenek (botere politiko, juridiko eta ekonomikoa lortzen dutenek) ezarri eta inposatutako
|
hizkuntzarena
. nagusia izatea dute helburu, Estatuko beste hizkuntza gutxiagotuak Europako Batasuneko erakundeetan ez erabiliz.
|
|
|
...tuta, sektore sozial edo produktiboko edozein enpresa, instituzio, administrazio, fundazio, prestakuntza zentro, e.a. aukera bat eta desberdina dugu hizkuntza portaera aztertzeko eta eraikitzeko ere, merkatu ikuspegiaz baliatzen bagara, hau da, erabiltzaiErakunde bakoitza gizarte sistema partikularra da, eta sistemak, produktibitatera zuzenduta dagoen neurrian, baldintzatzen ditu portaera guztiak(
|
hizkuntzarena
barne), oro har, gizartean egiten ez ditugun gauzak eginez eta aldrebes. Marko sozial partikular hauetan, gizarte zabalean bezala, portaeran baina beste modu batean zuzen eragiten duten aldagai komunak eta sendoak badaude (irudikapen sozialak, balioak, jarrera, trebetasunak, gaitasunak, igurikipenak, rolak, motibazioa, metatutako esperientzia, emozioa eta afektua, e.a.).
|
|
|
Sarreran genion bezala, hizkuntza gizartean aztertzeko aldagai klasikoak alde batera utzita, aukera egin dugu erakunde fenomenoen alde eta hauen konkurrentzia hizkuntzaren erabilera edo kontsumoarekin. Erakunde bakoitza gizarte sistema partikularra da, eta sistemak, produktibitatera zuzenduta dagoen neurrian, baldintzatzen ditu portaera guztiak(
|
hizkuntzarena
barne), oro har, gizartean egiten ez ditugun gauzak eginez eta aldrebes. Marko sozial partikular hauetan, gizarte zabalean bezala, portaeran baina beste modu batean zuzen eragiten duten aldagai komunak eta sendoak badaude (irudikapen sozialak, balioak, jarrera, trebetasunak, gaitasunak, igurikipenak, rolak, motibazioa, metatutako esperientzia, emozioa eta afektua, e.a.). Hauek erakundean subjektu bakoitzaren doikuntza baldintzatzen dute, erakunde bakoitzean ematen den marko sozialaren arabera.
|
|
|
nola uler daiteke, bestela, gure ama (ez hainbeste aita) bere lehen hizkuntza (euskara) gorrotatzera iristea?; izan ere, gaur egun Estokolmo sindromea deitzen zaio jarrera horri, ez dakit badakizun??, handien handikeriak eta aberats jendearen alardeak. Villalbako markesenak, esate baterako? ez dira baliabide neutroak, tresna eraginkorrak baizik, handikiek baliatzen dituztenak, beren plazererako ez ezik, txikiak psikologikoki menderatzeko ere, hauen gogoa liluratuz, itsutuz eta haiek, azken batean, asimilatuz, degenerazio prozesu bat gidari, txikien alienatze bat eta autoestimu galtze bat dakartzana, bere buruaren eta bere berezko balioen?
|
hizkuntzarena
ere tartean, ukapenetik handi mandien balioen baldintzarik gabeko atxikimendu mimetikoraino.
|
|
|
Zentroko kideak bilera guztietan egoteak, adibidez,
|
hizkuntzarena
ere baldintzatu zuen. Bestela ere gehienbat gazteleraz jardungo zuten Egigurenek eta Urrutikoetxeak, PSE EEko lehendakariak behintzat gaztelerara jotzen baitu terminologia politikoa zehaztu behar duenean, baina bata zein bestea euskaldun zaharrak izanik, euskarara ere jotzen zuten elkarrizketaren edo eztabaiden une batzuetan.
|
|
|
Duela gutxi gertatu da hori kontrolerako funtzio bat sartzeko apustua egin duen ekimena webcam en HMTL5 erabilita, edo kodek estandarra erabaki nahi izan denean barruan erreproduzitzeko bideo fitxategiak izango ditu.
|
hizkuntzarena
. html5en beste ezaugarri berri bat geolokalizazioa, hau da, erabiltzailea kokatu ahal izateko zauden tokia eta informazio hau partekatzea, baldin eta beharrezkoa. Gaur egun, erabiltzaileen kokapena aurkitzen da konexioaren IP helbidearen bidez, GPS sateliteek zure mugikorra edo… dorreko datuen bidez sartzen dena zein komunikaziotara konektatuta dauden, erabiltzen badira Internet mugikorrean. html5en etiketa berri honekin, datu horiek zehatz mehatz ezagutzea, baina erabiltzaileak aldatu posizioa. html5eko bideo etiketa, flash erako aukera gisa Multimedia alorrean, etiketa hauetako batzuk espero direnak garatzaileek eta erabiltzaileek audioa eta bideoa dituzte, bi multimedia dimentsio horiek beharrik gabe integratzeko aukera emango dute hirugarrenen aplikazioak erabiltzetik, orain gertatzen den bezala.
|
|
|
Eta gero, edozein historia egin dudanean, gizarteko edozein gauza eskuartean ibili dudanean, beti galdetu diot nire buruari: eta
|
hizkuntzarena
zertan da?
|
|
|
Gaur egun aski eztabaidaturik bada ere, Gaztelera Kantabria, Burgos eta Errioxa lurraldeetan garatu omen zen, Euskararen lurraldearekin ukipenean; honek bere garapenean eragin zuzena izan zuen, Gaskoian bezala. Ondoren, Gaztelak musulmanen bizkar egindako hedapenean lortu zuen nagusitasunak ekarri zuen, halaber, bere
|
hizkuntzarena
(Espainola bilakatuz), gaur arte luzatu den egoera.
|
|
|
Kleroarenean agertzen ziren arrazoien artean,
|
hizkuntzarena
zegoen: "... a cause de l’idiome basque du diocese[...] parmi les naturels du pays" Baionako apezpikua bertako herritarren artean aukeratua izan zedila, alegia.
|
|
|
Hizkuntzak hiztunengan gauzatu dira, berengan bizi dira. Mintzaira baten historia bere hiztunena da ezinbestez, edo, nahiago bada, hiztunen historia beren
|
hizkuntzarena
da. Euskarak, berez, ezin du deus egin; euskaldunek bakarrik moldatu, baztertu, garatu, galdu, pobretu, aberastu, normalizatu... dezakete Euskara.
|
|
|
Inkisizioak bere gain hartu zituen sorgin auziak 1575ean. Nafar gorteko alkateek erregearengana jo zuten, Logroñoko inkisidoreek parte har ez zezaten eskatuz; argudiatu arrazoien artean
|
hizkuntzarena
zegoen:
|