|
2000
|
|
|
Egun
|
hartako
saioa berezia zen; ez zen, ohi bezala, telebistako platoan egingo, jauregi bateko patio gotiko karratuan baizik. Ikusleak ezin konta ahala bildu ziren estalpeko babes goxora, guzti guztiak mozorro ikusgarriekin jantziak, garaiko janzkiz eta soinekoz apainduak.
|
|
|
Egun
|
hartako
lanak bukatu, eta etxera erretiratu zen. Gogoz kontra afaldu zuen, eta, afaltzen ari zela, konturatu zen ezin zituela makarroiak irentsi, haiek plateran ikusi hutsarekin sekulako goragalea etortzen zitzaiola.
|
|
|
Esan bezala, astelehen ilunabarrez gertatu zen dastamen aldaketarena, hori gauza segurua da. Gainerako sentzumenak noiz aldatzen joan zitzaizkion, alegia aste
|
hartako
zein egun jakinetan, ez genuke zuhurtasun osoz esaten jakingo, baina gutxi gorabeherako hurbilketa batek ere guztiz eusten dio kontakizunaren espirituari eta hariari eta erakargarritasunari, eta berdin izango da eta berdin ez bada, berdintsu adierazten badugu asteartean aldatu zitzaiola usaimena beti ere, hori bai, ustekabean; asteazkenean, ikusmenar; ostegunean, entzumena; eta ostiralean, ukimen... Nolanahi ere eta ordenaren gorabehera bigarren mailako zer bat dela garbi geldi dadila nahi genuke, bost egunen buruan halako aldaketa bortitz eta guztizko batek gizaki batengan sor dezaken desosegua, noraeza eta nekea izugarria dela kontuan izanik, bada esan behar dugu Brown jaunak oso ongi bereganatzen jakin zuela horrek berekin zekarren guztia bizitzeko eta gauzak ikusteko eta ikasteko modu berri bat, lehen egunetan batik bat.
|
|
|
Errazak izan ziren oso amaren goiz
|
hartako
hitzak: " ongi porta zaitez eskolan".
|
|
|
Bakarrik zegoen eta alde batetik bestera zebilen. Migelek galarazia zuen inoren lagun  tzarik gabe igeri egitera joatea, eta ni nintzen Edurneren une
|
hartako
kezka nagusia. Hori uste nuen nik, behinik behin.
|
|
|
Urteetan ibili dut Urte Berritako gau
|
hartako
sugea nire ametsak estutzen.
|
|
|
Migelen gutiziak menderatzen zuen nire borondate on guztia. Dena dakien eta dena ezagutzen duen Jainko maitagarriak ezin litza  ke barka ez horrelako bekatuak ez maiatzeko goiz
|
hartako
eguzkiaren antzeko nagikeriak. Eta are gutxiago, jasan.
|
|
|
beharbada Esther jeloskor jartzeko jokatuko zuen hain molde harrigarrian). Eta aski burumakur axolagabe ikusiko ninduen, zeren azkenean, New Yorkeko katedral
|
hartako
apaizaren antzera, hara non esan didan: " Pittintxo bat atxikopalatua ikusten zaitut".
|
|
2001
|
|
|
Behin, garai
|
hartako
gerra hastera zihoala, etsaiengandik ongi bereizteko kapela eske heldu zen gizon bat dendara. Dendariak azken berrogeita hamar urtetan egindako guztiak erakutsi zizkion, baino bata txikia, bestea estuegia, ezin asmatu zein hartu!
|
|
|
Herri
|
hartako
dendariaren alabak seme bat izan zuen. Eta seme horrek beste alaba bat.
|
|
|
Oihal pieza hasi gabea mostradorean lehen  aldiz zabaltzen den antzera, horrelaxe, iritsi zen mende berria inguru
|
hartako
biztanleengana.
|
|
|
Lurralde
|
hartako
jostunek modako patroien arabera ebaki, eta puntadez betetzen zuten beraien arropak egiteko. Itxura, tamaina eta kolore ugari eransten zioten, bata bestearengandik ondo bereizteko.
|
|
|
Liburua euskarara itzuli zutenean, Mitxelenaren artikulua Juan Antonio Letamendiak euskaratu zuen. Mitxelenak eman omen zion azken begirada, baina liburu
|
hartako
itzulpen guztiei azken orrazketa Dionisio Amundarainek eman zien.
|
|
|
Amatu horrek, bidea utzi ez badut, erabilera berezia du, maitatuk eta ez bezalakoa, eta maila ere bai, erabilera bezain  berezkoa. Hitz horrek, hona erraz gezurtakizun den ustekaria, ez du gehienbat âsekula ez duela esaten ez naiz ausartzenâ" haragizko" kutsurik.  Beste moduz, ez zuen garai
|
hartako
mutilak nahiz gizonak aldameneko neskatxa nahiz emakume hazia, ezkongai adina ezkondua (barka, orain, ez dakit zer sasi arrazoigatik, ezkongabe entzuten dena) gogoan edo/ eta eskumenean zuenean erabiltzen. Egitate hori, amatzea alegia, Jainkoari, Jainkoarengandikako legeari, Ama Birjinari eta horrelakoei zor zitzaien.
|
|
|
Ikasi, ikusi nuen puxka ikasi nuen, eta irakur nezakeen pixka. Izan ere, garai
|
hartako
Errenteria ez zen munduan aurki daitekeen lekurik aukerakoena gai hauetan trebatzeko eta aitzinatzeko. Badakit orain badela han sail honetan, beste horrenbestetan bezalatsu, lan aurreragotuetan ari den jenderik.
|
|
|
Joxe komeriantea, emaztea eta semea, gure artean dabilen Familia Santuaren errainu bizia. Gezurra dirudi, baina egia da zinemak, hain beheratua eta gaitzetsia izan den mintzabide honek, ez duela, mandaturik zuenean, mandatu bat besterik ekarri, behinolako Mendiko Hitzaldi
|
hartako
mandatua: zorionekoak gogozko behartsuak, otzanak, urrikaltsuak, bihotz garbikoak, baketsuak...
|
|
|
Hizkuntzari dagokion aldetik, berriz, ez zen  berrizale âorduko zenbaitek nahi zuketen adina ez, behinik behinâ, zaharzale baizik: ahoz eta izkribuz jaso zuen ondarearen zaintzaile leial, zaintzaile leial izate horrek garai
|
hartako
errepidetik baztertuko bazuen ere.
|
|
|
Neure gaxtean, hiru urteko batxillerra egin ondoan, fabrikan hasi nintzen lanean, hamabost urte nituela. Gorbatadun horietakoa nintzen, egia, baina garai
|
hartako
gorbatadunek ere langiletzat zeukaten bere burua, soldatakotzat. Batez ere, beti bezala, ni bezalako behe baino beheragoko gorbatadunek.
|
|
|
" Adi  tzaren batasunaz gauzak argiro", III, Anaitasunan agertua (II). Ez da hobendun bakarra (hobe, bakarra balitz!), baina Kintanarena da, harako zenbaitek dakigun batzorde
|
hartako
Kintanarena, eta Kintanak hoberik egin dezake. Esku artean dut, gainera, eta aski eta sobera da bere laburrean hemen agertu nahi nukeena (eta neronen iritziak, bidenabar) agertzeko.
|
|
|
" Arana Goirirekin bizkaitar literaturaren garaipena dator, hark fundaturiko alderdi politikoaren eta aldizkarien bitartez Euskal Herri osotik zabaldu zena. Sasoi
|
hartako
jelkide guztiak, nahiz eta gipuzkoarrak izan, bizkaieraren tankeraz idazten saiatzen ziren, hitz asko eta ortografia bera toki guztietatik hedatuz. Non zegoen sasoi hartan gipuzkeraren nagusitasun hori?
|
|
|
Arana Goiriren eragina, hizkuntzari buruz ere bai, ez dut nik batere gutietsiko. Damurik," sasoi
|
hartako
jelkideek" nola idazten zuten ongi ez badakit ere, Kintanak baino hobeki dakit, halabeharrez eta merezimendurik gabe. Lehen burutik hasten bagara," jelkide" horiek ez ziren" jelkideak"," jeltzaileak" baino, eta nork bere buruarentzat begiz jo duen izena zor diogu gainerakoek.
|
|
|
Juduen profetak kristautasunaren aitzindariak dira guretzat, erlijio samurrago baten bideak zabaldu zituztenak. Beste zerbait ziren, ordea, garai
|
hartako
askorentzat eta batez ere orduko beati possidentes zirenen  tzat: nolabaiteko bizimodu nabarmena daramaten arlote alprojak(" Hoa, har ezak lizunkeriazko emaztea eta sor itzak lizunkeriazko seme alabak"), oihu eta garrasi herriz herri dabiltzan bazter nahastaileak.
|
|
|
8 Ezin naiteke gaingiroki baizik garai
|
hartako
euskal literaturaz mintza. Ez da komeni ere.
|
|
|
Elizgizonek gogor ekin zioten zeregin horri eta batez ere, ustea ustela ez bada, fraideek: izan ere, garai
|
hartako
gauzak ongi ezagutzen dituen adiskide batek dioenez, fraideak ziren orduan zer gerta ahala galduan irteten zirenak, gertaerak lehengo egoera aldatzen bazuen.
|
|
|
Arrazoi dute, beharbada, baina ezin dezake egungo eguneko inork aldi
|
hartako
edozeinek zekiena jakin, ez sentitzen zuena sentitu. Hona zer bertso egin omen zituen Txirritak, eta ez da Txirrita jauntxotzat hartuko duenik jaio, Cánovasen alarguna ikusi ondoan:
|
|
|
9 Mitxelenaren idazlan hautatuak liburuan ageri zen Barojari Mitxelenak egin zion elkarrizketa aski sonatu bat. Elkarrizketa
|
hartako
galderaz ari da hor. " Txirrita patroia" eta" Jauregi patroia" aipuak liburu honetan bildutako" Etxekoekin hizketan" izeneko artikuluan ageri dira.
|
|
|
Gogoan zuena ez zen hizkuntza eta hizkuntzaren gorabeherak, hizkuntzaren inguruan egina zegoen eta egiten ari zen ikerlana baizik, filologia eta hizkuntzalaritzaren aldetik hain justu, bi hitz hauek orduan (Urkixoren ingurunean batik bat) edo hitz horiek aditzera ematen dituzten gogoetak aski ongi bereizten ez ziren arren. Ordukoez eta etorkizunekoez ere mintzatu zen, ezinbestean, hizkuntzari buruz, garai
|
hartako
eztabaida latzen oihartzuna Oñatira zekarrelarik. Ez genuke, nik uste, gehiegi irri eta barre egin behar azaltzen ziren iritzi arrazoiez, beste horrenbeste egingo baitute guk ahotan darabiltzagunez 65 urte barru.
|
|
|
a)" Trantsizio demokratikoaren" hasieratik 1987 urtera luzatzen da lehena. Urte
|
hartako
ekainaren 10ean lortu zuen HBk bere hauteskunde emaitza gorena (250.000 bototik gora), Europako Parlamenturako hauteskundeetan.
|
|
|
atentatu hori aurreko guztiak ez bezalakoa izan zen, inolako bereizkuntzarik ez baitzuen egin biktimen artean, 21 hildako guztira. Urte
|
hartako
azaroan, Terrorismoaren aurkako Ituna onartu zuen Diputatuen Kongresuak aho batez (HBk izan ezik). Ondoko urtean sinatu zen Ajuria Eneako Ituna," terrorismoaren aurkako borrokan" lehenaren eta geroaren arteko muga zehaztuko zuena eta hedabideen norabidean eragin handia izango zuena.
|
|
|
Omen handia lortu zuen kazetaritzak borrokan eta bere burua antolatzen saiatzen ari zen gizarteak erakarritako aldaketetan eman zuen laguntzagatik; horren adibidea dugu irrati berriemailearen boom delako hura. Omen haren ondorioz, modu esanguratsuan duindu ziren hedabideetako profesionalen soldatak eta kontratuak, baina joera honek ez zuen segidarik izan Moncloako Itunak izan zirela medio, ezkerraren utzikeriagatik?, aldaketak egosten ari ziren guneetan, garai
|
hartako
enpresetan?, beste diziplina logika bat inposatu zelako.
|
|
|
Euskal Herriko Unibertsitateak eginiko azterketa hark zera erakutsi zuen, adibidez, Julio Iglesiasen bahiketaren garaian, Egin egunkariak bereziki nabarmendu zuen, gehiegikeria handiz, poliziak bahitua aurkitu nahiz egiten zituen kontrolek eta jarduerek jasanezin bihurtzen zutela jendearen bizimodua. Mobilizazioen eta lazo urdinaren erabilera publikoaren hasieran hedabide hauen jarrera leunagoa izan bazen ere, laster bihurtu zen lazo urdina aldeen bereizkuntzarako osagai, lagunak alde batean eta etsaiak bestean(" hiltzaileek lazo urdina daramate" zioen garai
|
hartako
kartel batek).
|
|
|
Gaitzespen keinu batzuk izan ziren, aho txikitik gutiz gehienak; esanguratsua izan zen lehen aldikoz hainbat hedabidetako profesionalek beren iritzia ematea, lan egin zuten hedabidearen iritzi ofizialaren aurka, eta protestan kaltetuekin bat egitea. Baina tamaina
|
hartako
aferan ere ez zen aldaketa nabarmenik sumatu, estatuko argazki politikoa" gehiengo demokrataren eta gutxiengo biolentoaren" arteko enfrentamendura murriztu nahian, eta demokrazia eta terrorismoaren aurkako azken gudu bihurturik, hedabideek beren Ermuko espirituaren bitartez hain oker aldarrikatu zuten bezala.
|
|
2002
|
|
|
Ezkurdi Plazatik abiaturiko zortzi lagunak bertan  ziren; inor ez zen bidean atzean gelditu, beraz. Horrek alde batetik poztu egin zuen, eta bestetik zera pentsarazi zion, ohiko itxurak gordetzen ibili arren, denak zeudela zerbaiten esperoan, denak zeudela iluntze
|
hartako
izar gorena noiz agertuko zain. Hala ere, harrituta zeukan haien soseguak, ez baitzuen larritasunik antzematen haien jokaeran.
|
|
|
Ez, zer esanik ez zeukalako, ez eta Txantoi nagusiaren azalpenak besterik gabe onartzen zituelako ere, entzundakoak zer pentsatu gehiegi sorrarazi ziolako baizik. Une hartan, fabriketako sirenak orroka hasi ziren, egun
|
hartako
lanaren amaiera lau haizetara aldarrikatuz. Eguzkiak eta lainoek elkarren artean borrokan jarraitzen zuten; artean ez  zegoen ilundu beldurrik.
|
|
|
Agian nire presentziak haren ohean, lasaitu ordez, kontrako eragina lortzen zuen beragan, hau da, areagotu egiten zion barruko nahigabea. Izan ere zazpi urteko mutil koskorra, jada, bera, nik aspaldi utzia nion lotarakoan haren ondoan etzateari, eta nire gau
|
hartako
agerraldiak, ohikoa ez zelarik, larridura eransten bide zion, umearen begietan, gertakariari. Bazitekeen nire semea bere pena esajeratzen egotea, eta ni hartaz gupida nendin bilatzea, bere jokaera negartiarekin.
|
|
|
Baina ez nuen hitzekin asmatzen. Ez da gau
|
hartako
nire ezintasuna zuritzeagatik, baina ni ere hunkituta nengoen albiste anker harekin. Sentimendu pila bat nahasten zitzaizkidan gogamenean, eta halatan, semearen erantzunek ezustean harrapatzen ninduten, eta bihotzetik hitz egitera behartzen.
|
|
|
Aski da horretarako borondatea. Hamalau urte hauetan, ordea, ia egunero  berritu ditut egun
|
hartako
eszenak. Goizero egunkaria zabaltzean, beti dago oroitzapenaren giltzari emango dion berriren bat.
|
|
|
magazine baten bloke batetik besterako tarteak betetzen hasi nintzen piano zuri baten aurrean. Sei hilabete iraun zuen magazine
|
hartako
lanak. Arazorik ez:
|
|
|
nire sudur gorri puztukote hau eta nire aurpegiko ubeldurak nori legozkioke ez bada ni bezalako hordi lapa amorragarri bati?". Aitormen harekin bukatu omen zen eskola ordu
|
hartako
zalaparta, inork ez omen zuen-eta txintik gehiago atera.
|
|
|
poeta handi baten inspirazio iturri  izango nintzela amesten nuen batzuetan. Erdi aroko Toscana zoragarri
|
hartako
Beatrizen edo Lauraren parekoa. Banituen bestelako fantasiak ere, jakina.
|
|
|
Nik, bai. Hildakoarenganako haien sentimendurik eza nik hainbatetan erakutsitako bera, azken batean eta egun
|
hartako
nire egoera hain ziren mutur banatakoak; zer egin nuen baldarkeria baten aurrean. Isilik gelditu sentimendurik gabeko hitzak entzunda?
|
|
|
Eta nolatan orduan ez zen dena ilunpe eta hotzikara, orain ere, hizkuntza artatu eta zaindu nahi dugula eta, Buletin ofizialak euskaraz irakur ditzakegun honetan, eta Windows bera ere euskaraz erabil dezakegun garai honetan (egin ote du euskarak horiek baino aurrerapen nabarmenagorik?, azkarki aitzinatu gara, bistan denez, programa informatikoak itzuliaz) beldur naiz euskal gaietan gauzak ez diren denak xalo eta laño, bizitzaren tolesgabetasunaren eskutre. Beldur naiz euskara ez den Bartoloren iturri garbi
|
hartako
ardotxo txuria, baizik, batzuetan bederen, gure bidexketan zangopean zapaltzen dugun istil beltzaren antzera aspalditik geldirik dagoen ur uherra, Maritxuri bigarren ahapaldira iritsi aitzinetik halako higuin zerbait ez bada, bai kezka bederen, sorraraziko liokeen kalte eta gaitz iturriaren isuria.
|
|
|
Egin dezagun ahalegin bat eta saia gaitezen gure burua 60ko hamarkadan jartzen. Zer aurpegi jarriko genuke garai
|
hartako
ministroak (orduan ez genuen autonomia erkidegorik ez Hezkuntza sailbururik) ikastola baten zuzendariari holako zerbait esango balio?: " Oso ongi, datorren ikasturtetik aurrera etxebizitza horretan duzuen eskola hori, ¿ dice usted que se llama Ikastola Etxaun o Etxaun Ikastola?, lekuz aldatuko dugu, eskola publiko bihurtuko dugu, eraikin bat emango diogu bere kiroldegi eta guzti, ofizialki onartuko dugu eta behar dituen diru laguntza guztiak izango ditu, aldameneko edozein eskolak bezala.
|
|
|
San Frantzisko atzean lagatzeak gogoa ilunduko zigula pentsatzen nuen, baina oker nengoen oso: goiz
|
hartako
eguraldi bikainak, itsasotik zekarren haize kresaltsuak, berriro bidean egoteak zorabio pozgarria sortzen zuen gure baitan. Pozik eta umoretsu geunden, bai.
|
|
|
Oso aldarte onean esnatu nintzen hurrengo egunean. Telebista piztu eta MTV musika katean Los del RÃo ren" Macarena" higuingarria ematen ari zirela ikusteak ere ez zidan egun
|
hartako
umore ona zapuztu. Motxilak atondu eta arrapaladan abiatu ginen metrorantz, goiz eguzkitsuak eskain  tzen zizkigun aukera guztiak ahitzeraino dastatzeko prest.
|
|
|
Hiriak ankerra izaten badaki, eta New York, porlanezko bihotz gogortu eta lehorreko hiri honek, are gehiago. Berri txar batek mingostu zigun lehenengo egun
|
hartako
gosaria: Smashing Pumpkins en teklatu jotzailea, Jonathan Melvoin, hilik aurkitu zuten bezperan, antza heroina gaindosiak jota, eta Jimmi Chamberlin bateria jotzailea, lehendik ere droga zela-eta arazo franko izandakoa, atxilotuta zegoen.
|
|
|
Arizonako eremu
|
hartako
paisaia zoragarria gure burutazio beltzak apurka apurka ezabatuz joan zen. Gure autoak kilometroak eta kilometroak egiten zituen errepide ikaragarri zuzen eta luze haietan, eta noiz edo noiz kontrako norabidean zetorren furgonetaren bat edo beste kenduta, ez zen bestelako arimarik ikusten inguratzen gintuen basamortuan.
|
|
|
Logelaren prezioa itaundu genion aterpe
|
hartako
jabeari. Eman zigun prezioari merke iritzi genion eta, beraz, han geratzea erabaki genuen.
|
|
|
Kanabera itzultzean, soro oparoak zeharkatu genituen, aurreko egunetako basamortu ihartuekin kontraste handia egiten zutenak, eta gauez hegoalde
|
hartako
afari tipiko bat dastatzeko tenorea ailegatua zela erabaki genuen. Beraz, cow-boyz jantzitako zerbitzariak zituen jatetxe batera joan ginen.
|
|
|
Jatekoak, lekuaren apainketa, zerbitzarien janzkera (pistola eta guzti)... Jatetxe
|
hartako
parafernalia osoak bazuen zerikusia far westarekin, ekarri zizkiguten t bone txuletoi erraldoiak barne.
|
|
2003
|
|
|
Ez nenbilen lanean, baina, usadioak eraginik, hirugarren bagoi
|
hartako
konpartimentuak ikusmiratzeari ekin nion. Ofizioaren ajeak.
|
|
|
Baina batzuetan trenbidea eta errepidea itxi arte ez ziren jaisten. Eta arratsalde
|
hartako
manifestazio jendetsua, nik uste ez bezala, ezin lasaiago ibili zen. Herrian, urduritzeko moduko lasaitasuna zegoen eta talaiariek ez zioten inongo jeepi antzeman gure inguruan.
|
|
|
Jonek hasperen egin du. Eskola
|
hartako
beheko pisuan dago, haurtzaindegiko atea zaintzen. Idoia jada desagertu da eskaileretan gora, Browninga eskuan.
|
|
|
Motel
|
hartako
gela tepoan, Hutx berriro libre zela ikasi zuten. Txokok zergatiaren funtsa susmatzen zuen.
|
|
|
Maiatz aldizkariak 2002an agertu zuen Herriak bizi behar du hori 2001ekoa da (Batasuna, borrokan izenburupean agertu zen orduko hartan); Harpe ilunetik ateratzeko deritzona 2002koa da; eta, Sokratesekilako dialogoetan Platonek bat ahantzi bailuen, neure Elpides, 2003koa. Bigarren idatzia, Piarres Xarritonek Elkar argitaletxean agertzera eman De Re Publika edo Politikaz lan interesgarri
|
hartako
hirugarren kapituluaren segida bezala eskaintzen dut, orain.
|
|
|
Garai
|
hartako
Euskal Herrian, gainera, garbi dago ez zirela askorik begiratzen banakoaren gogo edo nahikundeak, Etxearen iraupenerako komeni ziren elkarketak baizik. Seme maiorazkoari dagokionez, esaterako eta Umerezen arabera, ezkongairik aproposena da batere kaletarra ez den baserriko neska zintzo bat, ezkonsari onik ez badu ere.
|
|
|
Garaiko sermoitegian ere hainbat aldiz aipatzen dira eliza edo ospitaleko atean" botaten" diren" isil kume" edo" bortak". Lola Valverdek aztertu du (1994) ume abandonatuen praktika garai
|
hartako
Euskal Herrian, eta inklusetan amaitzen zuten haurren identitate arazoak eta esplotazio egoera azpimarratu.
|
|
|
Haren ordez, Pablo Astarloak bete zuen leku hori, ApologÃa de la lengua vascongadarekin (1803). Biak izan ziren, Juan Antonio Zamakola eta Juan Bautista Errorekin batera, garai
|
hartako
euskararen apologistarik handienak; gorazarre hori ikusi berri ditugun euskal mitoen interpretazio egokituarekin, eta erromantizismoaren hainbat osagarrirekin biribildu zuten, gainera, kutsu ideologikoa emanik.
|
|
|
bekatu mortala egitea baino hiltzea hobea omen da. Garai
|
hartako
Euskal Herrian ez zen predikari bakar bat ere izango, aukera txikiena izan, eta Frantziako Doña Blanka eredutzat aipatzen ez zuenik; hona adibide bat:
|
|
|
Usuena, zalantzarik gabe, eta mendeetan zehar berak bakarrik kategoria bat osatu duena, bat bateko heriotzarena da. Garai
|
hartako
misiolari handien biografoek kontatzen dutenez, nahiko sarritan gertatzen zen misio garaian norbait bat batean edo ezustean hiltzea; hau da, garrantzitsuena: bere bekatuen aitortza orokorra egin gabe, eta horrek, bekatu larriarekin hilez gero?
|
|
|
Izan ere, frantsesa bezalako literatur tradizio oparoaren argitalpen estatistikan ez dira aintzat hartzen katixima bat edo sermoi batzuk idatzi edo egokitu zituzten herriko apaiz ugariak. Garai
|
hartako
euskal literatura, ostera, halakoez osatua dago ia osorik. Euskarazko argitalpenetan tipikoki literarioak diren obrak izan balira (poesia lirikoa, antzerkia, ipuinak, nobela), ez zen beharrezkoa izango itzulpenetara ere jotzea estatistika landu ahal izateko.
|
|
|
Bestalde, aipatu da jada garai
|
hartako
Euskal Herrian elizjendearen kopurua Espainiako beste tokitakoa baino  nabarmen handiagoa zela. XVIII.ean zehar elizbarrutietako datuak bakarrik ditugu, baina lehen aipatu diren 1797ko datuetan jada probintziaz probintzia zenbatzen da kleroaren kopurua.
|
|
|
Krisialdi ekonomikoak ez dio, noski, batere lagunduko purgatorioko arimen aldeko eginbehar elizkoi horri. Madariaga Orbeak aztertu ditu (1987, 1998) garai
|
hartako
Euskal Herrian heriotzaren aurrean hartzen ziren jarrerak, eta berak ere predikariek salatzen dutena ondorioztatu du: " una progresiva desaparición de las mandas pÃas, misas y sufragios, en parte achacable a la mala situación económica del perÃodo" (1987: 199).
|
|
|
Euskal izaera âserioa, zorrotza, latza eta oso jainkozalea omen denaâ postulatu jansenistetik arras gertu dagoela esan izan da. Baina Espainiako euskal probintzietan ez dago jansenismoaren figura aipagarririk, eta, esan bezala, fede bizia, barnerakoia, eta zorroztasun erlijiosoa ez ziren soilik jansenisten ezaugarri izan, garai
|
hartako
giro orokorraren ondorio baizik. L. Aspizu Larrañagak aztertu du (1987) jansenismoak Euskal Herrian izan zezakeen eragina, eta bat dator Tellechea IdÃgoras historialariak dioenarekin, garaiko jesuitak, frantziskotarrak eta abarrak ere zorroztasun moral handiaz jokatzen zutela gogoratzen duenean (1981: 119):
|
|
2005
|
|
|
Hurrengo hilabeteetan, maistra berriaren irudiak bete zuen nire gogoa; orain konturatzen naiz zer nolako irudi idealizatua osatu nuen nire barruan, baina infernu hartan zerugunea eskaini zidana ez nuen bada idealizatuko! Urte asko pasatu dira hartatik, eta, bizitzak garai
|
hartako
irudi gardena arrasto beltzez margotu badit ere, funtsean maistraren hasierako irudi hark bizirik dirau nigan, eta ez du galdu orduan eragin zidan zirrara garbiaren amiñirik ere. Amiñirik ere ez, gertatuak gertatu.
|
|
|
Nire buru bera samarrak artean Adelaren hitzak erabat ulertzen ez bazituen ere, azalpen haien haritik bizitzaren eta errealitatearen ikuspegi bat eraikitzen joateko aukera izan nuen, hain baitzen nahasia eta bihurria inguruan gertatzen zen guztia. Adelak komunismoarekin, budismoarekin eta yogarekin egiten zuen uztartze hura gure bailaran arraroa gertatzen bazen ere, ez zen batere ezohikoa garai
|
hartako
zenbait giro aurrerakoitan.
|
|
|
Uste dut ama konturatu ere ez zela egiten aitari gertatzen ari zitzaionaz; betiko gizona ikusten zuen, bere baitan bildua, geza samarra, baina ogi puska. Tartean sartzekotan egon nintzen, baina aitak ez zuen uzten zirrikitu txiki bat ere bere barnera iristeko, gela ilun
|
hartako
ateak eta leihoak erabat itxirik zeuzkan eta.
|
|
|
Oheratu nintzenean, argia itzalita, arratsalde
|
hartako
kontuak oroitu nituen, eta aitak esandakoak. Zerk bultzatu ote zuen aita bere gaztaroko gertaera haiek guztiak kontatzera, hain zuzen Adela afaltzera geratu zen gau hartan?
|
|
2006
|
|
|
Edonola ere, egun
|
hartako
gertakaririk gogoangarriena ez zen hileta segizio hura izan, Arantxaren ezezkoa baizik. Elkarrizketa laburra izan genuen.
|
|
|
" Bulegoko norbait izan duk, seguru. Ez diat garai
|
hartako
jende askorik ikusten, baina... Marga izango zuan, edo Teresa...".
|
|
|
sentimenduak pentsatu eta pentsamenduak sentitu. Garai
|
hartako
gure solasaldiak esaldi harekin amaitzen genituen: " Sentipentsatu eta pentsasentitu ostean, orain...", eta zegokiguna egitera joaten ginen:
|
|
|
Tarte bat pasatu ostean," lamiak" atera omen zitzaizun zuri. Eta egun
|
hartako
estropada hasi baino lehen lamien istorioa azaldu zenien. Imajinatu egin dezaket zure kontakizuna.
|
|
|
Irabazi egin zenuten estropada hura. Eta denboraldi
|
hartako
hurrengo guztiak.
|
|
|
Goiz
|
hartako
enegarrena zen aitaren telefono dei hura. Entzungailua esku batean, besteaz keinuak egiten zituen airean, solaskideari zerbaiten eskean ariko balitzaio bezala.
|
|
|
Umbertok liburu txiki bat atera zuen pila batetik. Liburu metak balantzatxoa egin zuen, ematen zuen orduantxe bertan hasiko zela denda bitxi
|
hartako
antolaketa prekarioaren hondamendia, baina liburuen dorrea, eroriko ez eroriko ibili eta gero, ez zen suntsitu.
|
|
|
Leibniz genuen aste
|
hartako
gaia. Herr Haspernek botatako esaldiak ez zuen, ordea, zerikusirik Leibnizekin.
|
|
|
Beste bi aldiz ikusia nuen Quex, baina kontatzen ari naizen arratsalde
|
hartako
nire emozioa ez zen horregatik ahulagoa. Â Aitzitik.
|
|
|
neure ideien errotak etxerako on egiten zuen den dena, lastoa ere barne. Itsumen hura gogoratze hutsak lotsatu egiten nau orain; ez, ordea, garai
|
hartako
jakin minak.
|
|
|
elurrak ez du lurra lehendabiziko erasoan estaltzen. Egun
|
hartako
hizketaldian, ordea, ez nuen erdizka jasoa ulertutzat jo nahi.
|
|
|
Hungariarra izango zinela uste nuen. Edo inguru
|
hartako
bat, behintzat.
|
|
|
Mostradorera joan eta zer zuten jateko galdetu nion emakume txiki urduri bati. Erantzun zidan, hasieran italieraz eta gero alemanez, tripaki zopa zela egun
|
hartako
eltzekoa. Ez nintzen oso tripaki zalea, baina aseak ez bezala begiratzen baitio goseak sagar mailatu bati, amen batean irentsi nuen atera zidaten platerkada ez oso ugaria.
|
|
|
Jauregirik ederrenean baino mirespen jaieratsuago batez sartu nintzen Caffarelli kaleko sototxo ilunean. Gogoan gorde ditut lehendabiziko egun
|
hartako
xehetasun asko: nork agurtu ninduen lehenengo, zer esan zidan aldizkarian lanean ari zen batek eta besteak, tinta beltz lodiaren usaina, paper bala handiak, bileretarako zurezko mahai luzea, hormetako batean zegoen egutegi handia Chevrolet fabrikan izandako huelga baten argazki handi batekin, Hitlerren karikatura bat aita santuaren jantzian...
|
|
2007
|
|
|
Igogailuko atea ireki eta aurrez aurre egin zuten etxebizitza
|
hartako
auzokidearekin. Andreak aurrena agureari begiratu zion, beti bezain zurrun, eta hurrena, Lisari.
|
|
|
Oihu bakoitzean Paulak begiak zimurtzen zituen, mindu antzean, eta, martxa bizkortze aldera, aurreko lerrokoak bultza eta bultza aritzen zen oharkabean. Elizatik udaletxera ehun bat metro zeuden, eta, haren lasaitasunerako, jendeak berehala egin zuen haraino, hura baitzen, martxara bildutako gehienentzat, egun
|
hartako
helburu nagusia. Justinok, gainera, kezka berezia hartu zuen jendetza elizatik aldentzen.
|
|
|
–Ibai aldeko argazki
|
hartako
lagunez ari zara, ezta?
|
|
|
Egun
|
hartako
argazkiak gogoratu zituen. Bat, bereziki.
|
|
|
–Hau dena nire aitarena zen. Terrateniente esplotatzaile bat, garai
|
hartako
guztiak bezalaxe. Hogeita hamaseian bizirik egon balitz, ez zion eskuak dardarik egingo ni akabatu behar izan banindu, ez horixe!
|
|
|
Behin, gogoratu zen, etxe sail
|
hartako
bizitza batean egon zen lagunekin. Institutuan zeuden garaian izango zen, seguru asko.
|
|
|
Katu beltz saldo bat, sabelaldi berekoak ziurrena, beheko leiho kosketan lozorrotuta zeuden, azken eguzki izpiei emanak. Gigik orduan kontatu zion inoiz amestu zuela jauregi
|
hartako
jauntxoa zela. Saloi beiraztatu haietako batean ikusten zuen bere burua, irakurtzen eta pipa luze bati xurgadak hartzen, emazteak pianoa jotzen zuen bitartean.
|
|
|
Arroparen esekitoki hark luze eman zuen bildu gabe. Igorren galtzontziloek eta galtzerdi zuriek bertan iraun zuten, kartoi bihurtuak, egun batean zuzenean zakarrontzira bota zituen arte?. Askotan pentsatu zuen, semea ia ikusten ez zuen garaian batez ere, esekitoki
|
hartako
arropa zela Igorren albiste zekarkion gauza bakarra.
|
|
|
Kartetan ikusten zuen, txapela erantzi gabe, taberna
|
hartako
bazter batean, adin bereko beste lagun batzuen konpainian. Halako batean, gazte bat sartu da.
|
|
|
Bere burua etxe
|
hartako
ispilu lausotuetan islatua ikusten zuen. Lo eskasiak eragindako eite abaildua eta kolore baxua gorabehera, ile mototsean bilduak nabariago egiten zizkion masail hezurrak?, aurrean oraindik emakume gazte bat ikusten zuen.
|
|
|
–Beste bi agureek hildakoaren izena ahoskatu zuten batera?. Apustu egingo nuke garai
|
hartako
erreketeen biloba bat baino gehiago dabilela gaur egun Euskadi gora eta Euskadi behera. Odolean daramate...
|
|
|
Baina ez da, seguru. Hura desagertua baita, garai
|
hartako
onenak bezala.
|
|
|
Gerra hotsak etortzen zitzaizkion iraganetik, orain txaranga musikarekin, orain Bisbalen Corazón latinorekin nahasian. Gazteei zuzendu zien begirada, eta bere buruari galdetu zion lehergailu hark semea txikitu zuen egun
|
hartako
goizean ere parrandan ote zebiltzan.
|
|
|
Ea afaria bururatua zen galdegin zieten andreei, Émileren partez heldu zirela. Andreek irria ezpainetan, ez kexatzeko, jatekoa bazela denentzat eta aski zutela kantoi
|
hartako
mahaian jartzea.
|
|
|
Andre dena Mariaren egun honen hondarretan, gautua zuen aspaldian eta oraino bidean ziren. Esnezko erlaino lodiak Côte Nord deitzen duten Quebec iparraldeko itsas hegi
|
hartako
oihan beltzak estaltzen zituen. Ez zen deus ikusten, eta luzaz ez zuten argi bat ere hauteman.
|
|
|
Lehen adierazi dudan bezala, XIX. mendea arte" euskal herria" kontzeptu linguistiko bat izan zen, horregatik idazten zuten minuskulaz Pérez de Lazarragak, Leizarragak, Axularrek eta, oro har, idazle gehienek XIX. mendearen bigarren erdia arte, oraindik ez zelako nazio baten izena. Garai
|
hartako
erdaran tierra bascongada ematen zuten euskal herriaren ordain. Orain zona vascófona/ zone bascophone generrakeen bezala.
|
|
|
Sabino Arana ez zen baserritar bat ez eta hurrik eman ere, Bilboko (zera, Abandoko) kalekume bat baizik, ama hizkuntza gaztelania zuena. Sabinoren nazionalismoa arrazakerian, garai
|
hartako
katolizismo atzerakoi tipikoan eta Euskal Herriko foruez egiten zuen interpretazio bitxi samarrean oinarritu zen. 60ko hamarkadatik aurrera, ETAren inguruan sortu zen abertzaletasun berriarekin, bilakatu zen euskara euskal nazioaren muina.
|
|
2008
|
|
|
Bat batean zure irudia desagertzen hasi zen nire irudimenetik, pixkanaka pixkanaka, difuminatuz bezala, eta ni bakarrik gelditu nintzen. Ni bakarrik Greziako hondartza
|
hartako
handitasunean galdua. Edo Manilako hondartza hartan.
|