|
2000
|
|
|
La Europa del siglo XVIII(). Andersonek garai
|
hartako
jokabideak ongi estudiatuak zituen.
|
|
|
Liburuaren hirugarren kapituluko 16 orrialdeetan agertzen zuenez, berri onaren ordez berri txarrak dira. Hor salatzen duen garai
|
hartako
pedagogia bihurria, bere muinean antipedagogia zen. Ikus dezagun zer zioen:
|
|
|
ez zenuen itsasoko arrainik aipatzen, deabru zahar horrek! Alderantziz, noizean behin egurrezko karabana bat etortzen zen Lahinchera, garai
|
hartako
putetxea alegia, eta hantxe izaten zinen zu ere, ilaran, sosak eskuan dantzan zenituela. Eta beno, ez gaitezen inguru minguru ibili:
|
|
|
Eta pentsatzen aritu naiz beharbada neure burua engainatu baino ez dudala egin, egunerokotasunetik eta monotoniatik ihesi nabilela hainbeste aldiz errepikatuz; eta akaso egiazko kausak duela hiru urte inguru (bai, hiru dira, 1990eko udan izan zen, garai hartantxe ari baitzen jokatzen Italiako Mundiala) sortu zirela. Izan daiteke oraindik orbaindu gabe egotea uda
|
hartako
zauria.
|
|
|
Okerrena zen horrela jarraituz gero zuela inora ere begiratu; berak ere, bere garaiko beste edozein maiteminduk egingo zuen bezala, gupidarik gabe eskaini baitzizkion zeruko izarrak, itsasoetako sakonerak eta begi bien aurrean agertzen zitzaion guztia. Dudarik gabe 68ko maiatzak bere eragina izan zuen belaunaldi
|
hartako
gazteengan, nahiz eta Txema, artean, gertatzen ari zenaz konturatu ere ez zen egiten. Iraultza txikiaren hamargarren urtemugan, UHFko erreportaia baten bidez jakin zuen Paris" Eska ezazu ezinezkoa" zioten muralez bete zutela.
|
|
|
Ondo gogoan zuen, bai. Zehaztu gabeko ordu txikiren batean atera zuen gaia, eta Txemak une
|
hartako
mozkorraldiaren ondoriozko pozari egotzi zion Eiderren supituko amets hura. Aspaldi hartan perretxikoak bailiran sortzen ari ziren ukitu zeltiko artifizialeko pub batean gertatu zen.
|
|
|
...eko ardi beltzarenganat eta haren lagunarenganat itzultzen naizela, jakinik ezen Jacques Lefèvre d’Etaples erreformatzaile ezaguna Parisko unibertsitateko irakaslea izan zela, zuk zeure gutunetarik batean aditzerat eman zenidan bezala; jakinik, halaber, ezen hari esker eta hark bere inguruan bildu zuen taldeari esker hedatu zirela Lutheroren ideiak Frantzian; eta, jakinik, finean, ezen talde
|
hartako
kideak izan zirela bai Farel —Kalvinen lagun sonatua— eta bai Margarita Nafarroakoa ere; galdetzen dizut: Jacques Lefèvre d’Etaplesen ikasle izan ote zen Joseph Elizanburu delakoa han Parisko unibertsitatean, eta irakaslearen talderat bildu ote zen geroago han Méaux en, halako suertez, non Nafarroako erregina bera ere bertatik bertara ezagutzeko parada izan baitzezakeen?
|
|
|
Eta, bide haietan barrena, protestantismoaren inportantziaz baino areago, zientziarenaz aritzen zitzaidan behin eta berriro. Eta ikus dezazun halaxe izan zela, hatsarre
|
hartako
anekdota bat kontatuko dizut, arestian errana ilustra diezazukeena: osaba Joanikot, Pitagorasen teorema esplikatzen ari zitzaidan, noiz eta ohartu bainintzen bezperan hitz eman zidala ezen biharamunean kontatuko zidala nola sortu zen eta zergatik sortu zuen protestantismoa Lutherok; eta, bat batean, galdetu ere halaxe galdetzen niola, osabak ihardetsi zidan:
|
|
|
" Eta bietan bat hautatu behar baduzue, hautatu neurria, zeren, gehiegizko neurriak bere distira ere izan dezakeen bezala —neurriaren distira—, aldiz, gehiegizko distirak, nola ez baitu neurririk, ez du distirarik, zeren eta neurririk gabe ez baitago distirarik", erraiten zigun. Eta nola apuntatzen nituen nik gisa
|
hartako
sententziak eta erranak, ene spirituak harri preziatu haien ederretik hats hartuko balu bezala...!
|
|
|
...zen, non aitak —ikusirik ama guztiz setatu zela eta erabaki zuela ezen ez zegoela prest harekin bizitzeko, abeldegiren batean edo bertze nonbait bakartzen ez bazuten bederen— oholezko txabola handi bat eginarazi baitzion zurginari, karratua eta handi handia, zeren eta ez baitzituen ahantziak, artean, tigre bezatzaileraren hitzak, noiz eta honek erran baitzion ezen ez zirela tigre suerte
|
hartako
tigreak kaiolaratu behar, tristetzen eta goibeltzen zirelako eta hiltzen zirelako. Eta egin zuten, bada, etxe ondoan bertze txabola hura, egokitu zizkioten burdinazko lau leiho, eta hantxe sartu eta hertsi zuten.
|
|
|
AITA Bartolomek familia oneko gizon ongi hazia eta ongi hezia zirudien, eta bere moduetan eta usantzetan ere, jendeari zor zion tratuaz denaz bezainbatean, halakoa zen... baina, aldi berean, gogorra eta hertsia zen, noiz eta erlijioneaz mintzatzen baitzen edo noiz eta bere sinestearen eta berak ikasi teologiaren zimenduak jokoan ikusten baitzituen; erran nahi baita ezen, egoera menerat zuen bitartean, igarri egiten zitzaiola zer kondizinotako gizona zen, baina guztiz aldatzen zela haren itxura egoerak bere menerat zuenean, begiak zorrozten, behakoa gogortzen eta ezpainak mutur iduriko batean aitzinatzen zituela. Ber tzenaz, gure aurkientza
|
hartako
anitz apez ez bezala, gizon jantzia zen... baina jantzi bakarrekoa. Horrekin ez dizut erran nahi, jaun André, ezen sotanaren azpian deus ere ez zeramala, nahiz eta kontrakorik ere ezin afirma diezazukedan, baina Erromatik Erromarat bizi zela, erromatarra ez zen arren.
|
|
|
—Ez nuke bertze egun
|
hartako
eztabaidarat itzuli nahi, noiz eta mintzatu baikinen Eskrituretako hitzaz eta hitzaren spirituaz... Dena den, zu sinestun sutsua zaitugu, aita Bartolome, eta, baldin Mendaitzeko Harkaitza mugitzeko gai bazina, esperimentuaren egiteko paradan egon gintezke, ez dakit...
|
|
|
Egun
|
hartako
irakurraldietarik batean, Aaronen eta Faraoiren sazerdoteen arteko auzia kontagai duen Bibliako pasartea oroitarazi ziguten: pasarte hura, zeinean aditzerat emaiten baitzaigu nola Aaronek erdietsi zuen, Jehovaren garaziaz, eskuan zeramàn makila suge bihurtzea, baina baita nola egiptoarren Jainkoa ez zen gutiago izan, halako suertez, non bertze hainbertze erdietsi baitzuten haren sazerdoteek ere beren eskumakilekin, harik eta sugeak borrokan hasi eta Aaronenak egiptoarrenak irentsi zituen arte, frogatzen zelarik, gisa hartan, ezen israeldarren Jainkoa zela egiazko eta zin zinezko, eta ez egiptoarrena.
|
|
|
Eta urbiaindar guztiek zerabilten ipuin hura mihian, kezkatsu eta antsiatsu, baita gure aitak eta Mattinek ere... ...re lehen erabaki haren hartzeko, ez nuela buruhauste handirik izan, zeren, osaba Joanikotekin haserre nengoen arren, ezin ahantzi bainuen ezen haren irakaspenetarik ikasi nuela ez zitzaiela ipuinei kasu handirik egin behar, eta ongi frogaturik nuela, halaber, ezen, puntu hartaz denaz bezainbatean, arrazoin zuela... eta zeren argi eta garbi erran baitzigun tigre bezatzaileak, bertzalde, ezen suerte
|
hartako
tigreek egunez ehizatzen zutela, nekez gauez; aita eta Mattin, haatik, zernahi sinesteko prest zeuden, baita ipuin hura ere, harik eta ipuinak biak hartu zituen arte.
|
|
|
tigreak Mattin larrutu zuen eta berriak larritu egin ninduen. Ordea, oroitu nuenean tigre hezitzaileak errana, noiz eta jakinarazi baitzigun ezen suerte
|
hartako
tigreak ez zirela gizonen aurka oldartzen, eta ikusi nuenean, bertzetik, ezen aztarnarik ez zegoela ingurune hartan, nahiz eta lurra hezea eta umela zegoen, harritu egin nintzen, zeren nik bainekien nolakoak ziren tigrearen atzaparrak eta haren aztarnak, ongi baino hobeki, eta iritziz aldatu nintzen.
|
|
|
Eta konfesione labur haren ondoren, altxatu zen aita... eta orduan guztiz beldurtu nintzen, nihaur ere ipuin hartan sartzerat banindoa bezala... zeren, tigre bezatzaileak erran zuen arren ezen suerte
|
hartako
tigreak ez zirela gizonen aurka oldartzen, pentsatzen hasia bainintzen, giroak kutsaturik edo, bertzela ere gerta zitekeela.
|
|
|
Baina guztiok ezagutzen duzue haren koadro bat, nik neure gabinetean ipinia dudana: ene denbora
|
hartako
txakurrarena duk, zeinari Leonardo baitzeritzan. Eta zer erranen dizuet...?
|
|
|
Baina ezta bertze edozein bi pertsona ere, benturaz, nork bere mundua duelako, propiala eta berezia, eta nor bere mundutik mintzatzen delako, azken batean. Izan ere, demagun gure edozein konbertsazionetan" sagarra" aipatzen dugula; baina ene sagarra —Elbirak eman zidan sagar ezti ahanztezin hura, zeren eta lehen musua ez baita nehoiz ere ahanzten— ez da zure sagarra —Donejoane bezperan jan zenuen sagar hura, oraino ere gau
|
hartako
sua oroitarazten dizuna—, ezta harena ere —otsailean edo sagardo bihurturik nahiko lukeen festazale hordiarena, zeinari txalapartaren hotsak ere oroitaraziko baitizkio— Eta euskaldun guztiok sagar deitzen diogu sagarrari, baina bakoitza bere sagarrak bizi du, bakoitza bere zoroak bizi duen bezalaxe.
|
|
|
Urbiain ez duk, ezta urrundik ere, Florentzia! Eta Urbiain inguruko eta aurkientza
|
hartako
jauntxo kasik gehienak, Florentziakoak ez bezala, ezjakinak dituk, zeren haien artean ez baitago, hire aita zenak zekienaren laurdena dakienik... Eta, hala, nola baitira ezjakinak, atsegin den zernahirekin kontentatuko dituk eta ez haiz, ondorez, haien irrigarri izanen, zeren guztiak ere ene anaia Martinen eskolakoak baitira.
|
|
|
Eta, jauzi batean zutitzen nintzela eta lasterrari emaiten niola, erran nion: " Ezetz harrapatu, Elbira!", baina Elbira ez zen ene gibeletik abiatu, eta hala akabatu zen gure egun
|
hartako
josteta.
|
|
|
Eta, nola ostatuko nagusiak deus guti behar baitzuen zernahiz mintzatzeko, berehala jakin genuen, ondoren, ezen parte eta aurkientza
|
hartako
indiarrak bi leinutakoak zirela gehienbat: batzuei, aita Zacaríasek ongi aitzinatu zigun bezala, indiar gorriak zerizten, eta bertzeei indiar horiak, gorputzaren edertzeko erabiltzen zituzten pinturen eta koloreen arabera eta haien karietarat.
|
|
|
Izan ere, Antonio Ibarbia gipuzkoarra zen hiruretan gehien sinesten zuena edo gehien sinetsi nahi zuena oihan hartan ediren zuela Paradisua, nahiz eta uste zuen, bertzalde, ezen indiar gorri haiei eman behar zitzaiela Kristoren ezagutza, zeren Kristoren manua baitzen bere dotrina mundu osorat zabaltzea... eta hasi ere, hala hasi zen, Gorukiri eta herriska
|
hartako
gazteei eskola emaiten, haienganik haien mintzaira ikasiz, eta haiei gaztelania irakatsiz, geure egiteko hartan Goruki ararteko eta bitarteko genuela, ebanjelioaren berri jakin zezaten, gauza guztien gainetik.
|
|
|
INDIAR gorrien paradisuaren alde egin zuen Antonio Ibarbia gipuzkoarrak bere buruaren oferenda hura; alferrik, ordea, zeren, handik urtebeterat, guztiok lotan geundela eta gutien uste genuenean —konbentziturik baikeunden ezen, geure iparralderako ihesaldi luzean, oihanak eta sabanak, sabanak eta oihanak zeharkatu ondoren, leku ezin segurago bat ediren genuela, inguru
|
hartako
oihan batean—, indiar horiak sartu baitzitzaizkigun, beren arkuekin eta beren fletxekin, baita zazpi gizon zuri ere, beren arkabuzekin, guztiak ere hotsez eta habarrotsez, hedatzen zutelarik, halatan, beldurraren eta izu ikararen soinua oihanean barrena.
|
|
|
Ene aldi
|
hartako
gelak leiho tipi bat zuen, hiru burdinak josia, nondik izar batzuk hauteman baitzitezkeen, baita ilargia ere, noizik behin...
|
|
|
Eta orain, nola zuhaur izanen baitzaitut etorkizunean etxeko seme, zoaz eta ardura zaitez erlikia mirakulutsua honat ekartzeaz, hartarakotz bi morroi harturik". Eta morroi ohia ezin arraiago eleztatzen zitzaidan, zeren nahiago baitzuen etorkizunean etxe
|
hartako
nagusi izan, hatz hura gabe, ezen ez morroi izan, hatz harekin, morroi denak eta sehi denak bere morroitasunean eta bere sehitasunean balu bezala faltarik handiena, hutsik handiena eta akatsik handiena, munduan diren hatz guztiekin ere ezin berdin daitekeena, ez osa eta ez konpon; eta jabe denak eta nagusi denak, aldiz, bere jabetasunean eta bere nagusitasunean balu bezala bere betetasuna eta ber...
|
|
|
Eta Horaziok ideia ausart haiek zituen, eta ideia haiekin nola ez zen, bada, gaizki ikusia izanen, Quitoko unibertsitatean ez ezik bertze edozein unibertsitatetan ere, jaun André...! Baina Horaziok erran zuena eta bertze ingeles hark erran zuena... eta don Venancioren ingururat biltzen zen talde
|
hartako
bertze kide guztiek ere erraiten zutena aditzerat eman nahi izanen banizu, orrien faltan aurkituko nintzateke, zeren, arestian erran dizudan bezala, haiek guztiak, edo kasik gehienak, ikasiak eta buruz ongi jantziak baitziren, eta zeren don Venanciok jende haiek gonbidatzen baitzituen noizik behin bere etxerat, halako suertez, non guztiok izaiten baikintuen orduan solasturi, bazkari baten edo ber...
|
|
|
Haatik, hartan ere ez zuen arrakastarik izan, eta, handik harat, amaren behako urruna gero eta urrunagokoa egin zitzaigun, eta, hala, bertze aldi
|
hartako
amaren bertze behako hura oroitzen dut, dolore errabiatu batek errabiatua, noiz eta, kanpoan bazkaltzen ari ginela, osaba Joanikotek ele gozo batzuk eskaini baitzizkion eta begi keinu bat neskameetarik bati, Maddalen zeritzanari, zeinak, denborarekin, leku berezia hartuko baitzuen osabaren bizitzan eta zeinak baitzekizkien buruz mila kopla eta bertso, kozinari ezelenta izaiteaz gain, zeren eta be... Baina, zergatik amaren behako hura:
|
|
|
Festa hartarat aurkientza
|
hartako
jauntxo eta kargudun kasik guztiak etorri ziren —aitak bere menerat zituenak, hainbat traturen, edo hainbat herriko etxerekin zituen harremanen ondorez—, beren emazte eta seme alaben konpainian; eta etorri ziren, halaber, Ubarneko izeba ilobak: edo Ubarneko dama damatxoak erran behar ote dut, gure aitak deitzen zien bezala, nahiz eta anitz herritarrek erdi sorgintzat zituzten?
|
|
|
...itzarri zen erranez ezen amets ezin ederragoa izan zuela, zeren eta jauregiko arrano inperiala ikusi baitzuen hegaldaka, atzaparretan jauregia zeramala, gora eta gora, harik eta han goian urrezko eguzki errainuen artean galdu zen arte... eta erran zigun, halaber, segur zegoela ezen amets hura presagio onekoa zela... eta kontsultatu zion Ubarneko dama Sagrario Landaluzeri, zeina baitzen, aurkientza
|
hartako
jendearen erranetan, jakintasun suerte hartan gehien zekiena, eta hark berdintsu eta orobatsu erran zion, egun ezin hobeak zetozkiola, ez zuela zalantza izpirik, zeren eta ametsa ere halakoa izan baitzen, argia eta aratza...
|
|
|
Mattinek urte
|
hartako
uda hondarrean hartu zuen Madrilerako bidea, Villagrandeko dukearen jauregirantz.
|
|
|
Eta erran zigun, hasteko, ezen tigre hura Afrikako ordokietako piztia zela, basoetan barrena eta zuhaitzetan goiti nekez egiten zuena, nahiz eta ongi baino hobeki zekien haietarat igaiten; erran zigun, ondotik, ezen tigre hura ezin arinagoa eta ezin bizkorragoa zela, zeren eta halakoak baitziren tigre suerte
|
hartako
tigreak, eta nekez oldartzen zirela gizonaren kontra edo etxeko abere eta kabaleen kontra, nahiz eta txakurrei ezinikusi handia zieten; erran zigun, halaber, nola haien moldatzeko eta ematzeko, begiak estaltzen zizkieten, baita alhatzen eta torturatzen ere etengabe, loa eragotziz euli hosto batez, eta hala meneratzen eta bezatzen zituztela urte erdiko epean; erran zigun, gero, ezen, handik aitzin...
|
|
|
Eta buruzagia oilarrei buruz ari zen, baina nik gogoan nituen bertze hitz haiek, buruzagiak berak lehenago erranak eta adierazten zidatenak ezen esklabo batek bezala egin nuela lan, zeren esklabo gisa salduko baininduten, segurtki eta gertuki, berant baino lehen. Eta gogoan nituen, halaber, untzian ordu arte entzunak, zeren eta kontatu baitzigun, konparazione, gurekin Sibilian itsasoratu zèn kapitain espainiar batek, zeina ekaitzaren ondorez hil baitzen, itsas kolpe batek eramanik, ezen izugarriak zirela bukaneroak, filibusteroak eta suerte
|
hartako
jendeak, gehienek ere La Tortugako uhartea gordelekutzat zutenak; halako moldez non erraiten baitzuen ezen bazegoela filibustero bat, Jean David Nau zeritzana, Frantziako Olonnen jaioa eta hargatik L’Olonnais deitua, zeinak egun batean bere egin baitzuen La Habanako gobernariak haren kontra igorri zuen untzia, baita untzian zihoazen laurogeita hamar gizonak ere; eta, kontu kontari, kontatu z...
|
|
|
Izan ere, arestian aipatu amaren aitorrari —zeina, berriro diotsut, liburuaren hondarrean aditzerat emanen baitizut— lotzen bagatzaizkio, badirudi ezen amak begiko izan zuela osaba Joanikot aldi batez, edo bere desira ezkutuen, hobeki. Eta, amaren aitorraren argitan, garbi oroit dezaket nik ere orain aldi hura eta aldi
|
hartako
hainbat gertaki. Bai, egia da gertaki hauek guztiak, amaren aitorraren aitzinetik, bertze molde batean ikusten nituela eta, geroztik, ikusmoldea aldatu zaidala, zeren eta pertsona baten eginak eta ekinak zentzuz aldatzen baitira eta erranahi berezia hartzen, noiz eta bertze pertsona batez amorosten den, nola izan baitzen amaren kasua, baina, ikusmoldeak ikusmolde, kontua da ezen ni ere ohartua nintzela orduko amaren joko bikoitz hartaz, osabarekin zuen erlazioneaz denaz bezainbatean, nahiz eta, nola artean haurra bainintzen eta, gauza haien alderakotzat, haur bat bezala pentsatzen bainuen —Platon eta Aristoteles errezitatzeko moduan nengoen arren, bertzalde—, ez nion bertzelako signifikantzarik eman.
|
|
|
Eta Villagrandeko dukeak ipuin hura kontatu zigun... eta osabak erraiten zidan fidatzeko eta fidatzeko, zeren, alde batetik, bera fidatzeko gizona baitzen, eta zeren, bertzetik, segur baitzegoen ezen Villagrandeko dukeak ez gintuela hargatik fusilatuko... afari
|
hartako
tratuan bi mila fusil jokoan bazeuden ere.
|
|
|
HIL zen, bada, aitona Nikolas urte
|
hartako
eguberri bezperan, eta, handik aitzina, aitari burua berotzen hasi zitzaion eta gero eta gehiago berotu zitzaion ehundabatgarrenaren kontu harekin.
|
|
|
Zeren, aitaren eredurat eta denbora
|
hartako
bertze anitz handikiren eredurat, anaia superstizios samarra baitzen —are gehiago Ubarneko dama gazteak hartzarena iragarri eta iragarpen hura bete zenetik—, eta ni, berriz, ez, zeren osaba Joanikotek halaxe erakutsi baitzidan, eta hartarat ohitu ninduen... eta, ohitu ez ezik, irabazi ere egin ninduen, noiz eta Pagabasoko zuhaitz hartarik eseki baitzen, etxeko morroi neskameak etxerat i... Eta orduan, oroiturik nola behin batean aitona Nikolasek zirikatu zuen gure aita kontu harekin, erran nion:
|
|
|
ETORRI zen, bada, Pedro Huizi etxerat, eta haren arrakasta berehalakoa izan zen, zeren, urte erdia iragan baino lehenago, aurkientza
|
hartako
jauntxo guztien ahoan ibili baitzen.
|
|
|
Eta nik pentsatzen nuen zenbatetan mintzatzen zen aita defunktua ezin gogarago jauregiaren urrezko etorkizunaz eta nola bihurtu zuen Mattin etorkizun
|
hartako
ardatz eta amets; ordea, biak ere hilik zeutzala, ez zen etorkizunaz sobera prometatzerik ez geroaren benturan ibiltzerik, zeren beirakia eta lurrezko ontzia baino hauskorrago baikinen, zinez, ezdeusaren pare eta fitsaren berdin, eta zeren hala bihur baitzitekeen, gauetik egunerat, munduko loria guztia ere banaloria. Eta zeren, Kristok erran zigun bezala, ez baitakigu eguna eta ez orena.
|
|
|
hain bereak, non harenganat makurtu eta erori baitzitzaidan gogoa osoki, ez apur bana, baina kolpe batez. Eta gaua zen, eta ene haragian ere artean gaua zen, eta, halarik ere, orduan jakin nuen ezen Mignon izanen nuela, bai gau
|
hartako
printzesa, erregina eta enperatriz, eta bai ene desirkundeen mantenua, bazka eta bihia ere, zeren eta ikusi bezain fite ernatu eta kilikatu bainintzen, eta halatan irabazi ninduen... eta are gehiago irabazi ninduen handik gutirat, noiz eta begi keinu limurtzaile bat egin baitzidan.
|
|
|
" Mignon eskuzabala" erran dizut, eta hala iduritu zitzaidan neuri orduan, zinez... Alexandro Handia baino eskuzabalagoa bai behintzat, zeren, enperadoreak ez bezala, zeinak soldadu bat egotzi baitzuen bere armadatik, etsaiarekin konbatean batzerakoan bere armen garbitzen eta prestatzen hasi zelako, neure gau
|
hartako
printzesak eta enperatrizak, aldiz, neure karguan mantendu eta konfirmatu nahi baininduen, ene hutsa eta soldaduarena parean jartzeko modukoak baziren ere. Eta, hargatik, iritzirik ezen deus ere egin aitzin lanaren ordaina eman behar niola, galtzak jantzi, poltsa ezkutuan ireki, eta bortz erreal luzatu nizkion.
|
|
|
Urrezko bi dukat! Herri arrotz batean nengoen, eta ez nengoen, halatan, hango bizimodurat usatua eta ohitua... baina gaztigatua eta ongi abisatua nengoen, bertzalde, zeren eta kapitainak behin eta birritan errana baitzidan —karrika haietan sartu aitzin eta bere portu
|
hartako
emaztekiaren bila joan aitzin—, uko egin niezaiela eta ezetz erran niezaiela auzo hartako putei eta ema mutiriei, baldin haien demanda bortz errealetik goitikoa bazen, salerosian zuten fruituaren eta merkatalgoaren prezioaz denaz bezainbatean. Baina nola, alde batetik, erlea bezala bainengoen, lore hartan harrapatua eta loreak irentsia, eta ez nuen lore hartarik ihes egiteko asmorik, zeren, aitzitik, gero eta gutiziosago eta desirosago bainengoen, pentsaturik zer bertze zeru ikusten, dastatzen, entzuten, usnatzen eta ukitzen ahal nituen Mignonen eskutik, urrezko bi dukaten truke, laurdenarekin hain arrai eta alegera geratu banintzen lehenagoxe; eta nola, bertzetik, ez bainintzen De mostenes bezain buru argia, noiz eta Laisi uko egin baitzion, zeren baitzekien ezen ema mutiriak eskaini zion prezioaren ondotik damua baizik ezin etor zekiokeela; hala, amore eman nuen eta, baietz erraiten niola, gibeleko atetik atera ginen, nik neure lagunei deus ere jakinarazi gabe.
|
|
|
Urrezko bi dukat! Herri arrotz batean nengoen, eta ez nengoen, halatan, hango bizimodurat usatua eta ohitua... baina gaztigatua eta ongi abisatua nengoen, bertzalde, zeren eta kapitainak behin eta birritan errana baitzidan —karrika haietan sartu aitzin eta bere portu hartako emaztekiaren bila joan aitzin—, uko egin niezaiela eta ezetz erran niezaiela auzo
|
hartako
putei eta ema mutiriei, baldin haien demanda bortz errealetik goitikoa bazen, salerosian zuten fruituaren eta merkatalgoaren prezioaz denaz bezainbatean. Baina nola, alde batetik, erlea bezala bainengoen, lore hartan harrapatua eta loreak irentsia, eta ez nuen lore hartarik ihes egiteko asmorik, zeren, aitzitik, gero eta gutiziosago eta desirosago bainengoen, pentsaturik zer bertze zeru ikusten, dastatzen, entzuten, usnatzen eta ukitzen ahal nituen Mignonen eskutik, urrezko bi dukaten truke, laurdenarekin hain arrai eta alegera geratu banintzen lehenagoxe; eta nola, bertzetik, ez bainintzen De mostenes bezain buru argia, noiz eta Laisi uko egin baitzion, zeren baitzekien ezen ema mutiriak eskaini zion prezioaren ondotik damua baizik ezin etor zekiokeela; hala, amore eman nuen eta, baietz erraiten niola, gibeleko atetik atera ginen, nik neure lagunei deus ere jakinarazi gabe.
|
|
|
Zuberoako kalvindar harena, Mathalasen denboran ezagutu zenuena, zeinaz erran baitzenidan ezen, ministroa ez ezik, prestamista ere zela, hain abariziosa eta hain eskulaburra, non koberatzen baitzien bere bezeroei, interesetan, %10a, Kalvinek ezarri zuen %5eko mugaren gainetik... neurri harekin frogatu nahi balu bezala ezen Kalvin bera baino bi aldiz kalbindarragoa zela. Eta herriska
|
hartako
apeza ere ez zitzaigun hagitzez hobea gertatu... Eta ni hastetik eta hatsarretik beretik ohartu nintzen hartaz, hain baitzen kleriko hura harroskoa eta urguilutsua.
|
|
|
ene tragedia propiala—, eta komedia iduriko hark nihaur ninduen aktore nagusi, eta lagunak ikusle, untzi gaineko eszenarioan. Eta, bezperako eta egun
|
hartako
esperientziak kontuan harturik, oker handirik gabe erran nezake ezen oren guti batzuen buruan bi aldiz galdu nuela birjintasuna: gorputzarena ez ezik arimarena ere.
|
|
|
Aski eta gehiegi. Zeren beldur bainaiz kontatu behar ez ote nizun gau
|
hartako
hainbat kontu. Eta baietz iduritzen zait alde batetik, eta ezetz bertzetik... nahiz eta badakidan ezen azkenean guztia aditzerat emanen dizudala, deus ere ezabatu gabe, zeren, anitzetan erran dizudan bezala, zintzo eta onest jokatu nahi bainuke neure buruarekin, eta zure aitzinean naizen eta izan naizen bezalakoa agertu.
|
|
|
BORTZ SEI urte egin nituen Piarres Oihartzabalen erranetarat, marinel gisa ez ezik kontulari gisa ere bai, zeren eta kapitainak kargu hura eman baitzidan, numeroetan eta aditua nintzelako: bortz sei urte egin nituen, bai, eta ongi oroit ditzaket aldi
|
hartako
joan jinak eta itzul-inguruak.
|
|
|
Beharbada horregatik, gaur egun, goiz beiletako bisitari ditudan irudi edo burutapenek eskas dute sofistikazioa, lehenagokoen aldean: jendearen begietan irrigarri gelditzeko hamaika maneren artetik zein hautatu dudan bart; zertaz izanen den lantokian eginen didaten hurrengo zerrikeria; edo zergatik utzi diodan harako tailer
|
hartako
nagusiari ziria sartzen, eta autoaren motorrean nola halako konponketa egiteagatik hamar milako lau eramaten, kasurako. Nerabezarokoak ez bezala, horrelakoak erdipurdiko abiaburu dira, giza arimaren joan etorri bihurriez gogoeta handien bidaian hasi nahi izanez gero.
|
|
|
Biharamunean, gurasoen mutur beltzek eta gorputzeko izerdi zuriak hartaratua, ez zela bigarrenik izanen zin egin nuen, esku ahurra Millerren Cancer tropikoa ren azalaren gainean solemneki ezarrita. Bestondo goiz
|
hartako
hitza ere zenbat aldiz jan dudan, ez naiz orain zenbatzen hasiko.
|
|
|
Tupustez, Kristinaren eskua nirearen gainean sumatu nuen. Ez dakit zerk eragin zidan une
|
hartako
zirrara, ezusteko ukipen epelak edo mezuak berak.
|
|
|
—Joan den larunbatean ez zitzaidan etorri. Zerbait falta balitzait bezala bukatu nuen egun
|
hartako
lana, eta ez jakin zer. Oraintxe ohartu naiz:
|
|
2001
|
|
|
Gau
|
hartako
putak Danielaren antza zeukan, eta, nire azpian ikusita, bere azalaren kolorea arrosa zela iruditzen zitzaidan. Kurrin egiteko agindu nion neskari.
|
|
|
Kostaldeko labarren ertzean zen hura. Utzita dagoen borda baten ondora joan ohi ginen Aitzol eta biok sarri uda bukaera
|
hartako
arratsaldeetan tabernatik irteten nintzenean. Aitzolekin hasi ondoren Ingalaterrara joateko asmoak bertan behera laga nituen izan ere, eta nagusiak tabernan lanean jarraitzeko egin zidan proposamena onartu nuen.
|
|
|
Ingurura begiratu eta bat batean irribarre zurrun batez apal batetik zelatatzen duen Armendarizen aurpegia topatu baitu. Jode, ze gauza eskasa garen, konturatu da orduan, argazki
|
hartako
aurpegi irribarretsu eta alaia anbulantzian bere besoetan hil zen mutil oinazetu harenarekin lotu ezinik. Hotzikara bat sentitu du, zigor kolpe baten antzerakoa, goitik behera zeharkatuz.
|
|
|
Irribarretsu ari zen Marcos, eta Maria konturatu zen etxe
|
hartako
filosofiari arin antzeman ziola, eta poztu zen, eta tiranteak gitarrari eusteko ote ziren galdetu zion.
|
|
|
Tristea iruditzen zitzaion Lucasi labezomorroena, eta jatekoa zela-eta ez arduratzeko aholkatzen zion Marcosi. Australiako tribu
|
hartako
aztiak zioen legez: " Ez ezazue kezkarik izan; jateko orduan ez zaizue deus faltako, ezen jainkoek zuen buruko ileak zenbatuta dituzten moduan, ondo baitakite zer behar duzuen."
|
|
|
Cassius Clay galtza gorriekin agertu zen, Joe Frazier galtza berdeekin, hala esan zuen komentaristak. Cassius Clayk, konbatea hasi orduko, erdi dantzan paseatu zuen Madison Square Garden ikaragarri
|
hartako
ring argitsua, eta Joe Frazier serioaren albotik barreka zebilen.
|
|
|
Baina egun
|
hartako
errekreoan ez genuen patioan futbolean egin. Euria egiten zuenean aterpera sartzen ginen baloiarekin eta han jokatzen genuen, legean, baloi ordurako bustiarekin.
|
|
|
Hala ibiltzen ziren mutikoak abuztu
|
hartako
arratsaldeetan. Galtza laburrekin abiatzen ziren noraezean Kalaportuko kaleetan gora eta behera itsasbazterreko ur eta lehor arteko muga bihurrian barrena.
|
|
|
Bakarrik, aittitte eta amamaren logelara sartu eta han horman osabaren erretratuari begira geratu zen, etxean zegoenaren kopia, osabak hemeretziren bat urte zituenean ateratakoa. Erretratu
|
hartako
hura aitatzat hartzen zuen Goiok umetatik edo, hobeto esanda, osabaren irudia ematen zion bere aita ezezagunari. Erretratuak biziduna ematen zuen, gainera, eta Goioren begiek erretratuko haren begirakune artezarekin tope egiten zuten, mutil hura lauki barruan mugitzen hasiko zela eta edozer gauza esaten hasiko zela ematen baitzuen.
|
|
|
Elkarte erlijioso ilun bateko idazkaria zen Padre Mendibe, Congregación de la buena muerte, eta elkarte
|
hartako
abisu, otoitz eta gutun atzeratu ugari edukitzen zuen. Orduan, bere traje beltzaren barrualdetik txartel mordo bat ateratzen zuen, usoak aterako balitu bezala, banatzen zizkigun eta, denak prest geundela ziurtatu ondoren, testua arbelean izkiriatzen hasten zen.
|
|
|
Lengua española izan genuen, eta gero Matematika. Egun
|
hartako
dibertsioa, paper puskak mastekatu eta gela sabaira jaurtitzea zen. Paper bola adurreztatuak goian itsatsi eta han geratzen ziren, eta sabai guztia horniduraz beterik zegoen jadanik.
|
|
2002
|
|
|
Gezurretan aritzeko beldur handirik gabe esan genezake Serifos uharte malapartatu
|
hartako
gizon zintzo bakarrenetakoa arrantzalea zela. Gainerakoak zeharo gaiztoak ziren, eta Pertseo kalean ikusten zutenean hatzez seinalatu eta keinuak eta imintzioak egiten zizkioten, eta adarra jotzen hasten zitzaizkion.
|
|
|
Hantxe geratu ziren denak mugitu ezinik. Une
|
hartako
keinu eta jokaerak harrizko irudietan islaturik, betiko.
|
|
|
Medusaren burua zorro sorginduan sartu zuen berriro ere eta bere ama maitearengana joan zen Pertseo. Uharte
|
hartako
gizon gaiztoei beldurrik zertan izan ez zeukala esan zion, ezta Polidektes errege maltzurraren atzaparretatik ihes egin eta tenplu batean gorde beharrik ere.
|
|
|
Goiz
|
hartako
gauak eraman zintuenean,
|
|
|
Edo hartarako gai izan luke. Eta ene garai
|
hartako
umorea ere halakoa zen, nik uste. Neure esperientzia txar haien ondoren, ziniko samarra sentitzen bainintzen, gizon emakumeen arteko harremanei buruzko kontuetan.
|
|
|
Ez, haiek ezin zitezkeen bihotz kolapsatu baten fruituak izan eta, beraz, ene esperantzak ez zeuden ezerezaren gainean oinarrituak. Eta, esperantzak esperantza balekar bezala, ene egun
|
hartako
ezustekoa zegoen...
|
|
|
Sara bera ere ongi ohartzen zen hartaz. Halaxe esan baitzidan bigarren urte
|
hartako
erdialdean:
|
|
|
Eta gaitza garatu zuela, noizbait! Garai
|
hartako
adituek ziotenez, bizialdi laburrera kondenaturik zeuden haur seropositiboak. Artean ez baitziren sendagai retrobiralak sortu.
|
|
2003
|
|
|
Eta denetarik zegoen sakristian, sakristia guztietan bezala. Baina eliza
|
hartako
sakristian denetarik egoteaz aparte, beste gauza bat ere bazegoen: Tabucchi entziklopedia oso bat.
|
|
|
Guardia Zibilak ikaragarri gogor zapaldu zuen. Gobernu errepublikarrak sinesgarritasuna eta urte
|
hartako
hauteskundeak galdu zituen.
|
|
|
Bikoteengan gau inauguralaren memoria berritzeak sortzen duen atseginarekin berritzen genituen guk ere elkarrekin egin genituen lau urte horietan lehen gau
|
hartako
zertzeladak, eta ez ginen inoiz bat etortzen. Monikak behin eta berriz gogorarazi didanez, ez omen nuen ezer esan, ez agindu, ez adierazi, baina begiradan sumatu omen zidan irrika.
|
|
|
Bi urte geroago, 1965ean, 49 lotearen enkantea argitaratu zuenean Joyceren Ulises-ekin alderatu zuten eta urte horietako iparramerikar eleberririk onena zela esan zuten kritikari batzuek. Eta hirugarrenarekin, Gravity’s Rainbow rekin irabazi zuen, azkenik, 1974an National Book saria, herrialde
|
hartako
handiena, baina ez zen saria jasotzera agertu eta inork ez daki nolako itxura duen, inork ez du ezagutzen Thomas Pynchonen aurpegia. Gure idazlearen jarrera Pynchonena bezain legezkoa zela nabarmendu eta gertatuaren errua denona, gizarte osoarena ez ote den galdetu ondoren, isiltasunean gorde nahi izan duten beste zenbait idazle aipatzen nituen artikuluan, Salinger edo Thomas Harris esate baterako.
|
|
|
Bai, aste
|
hartako
asteazkenean, antxume erre baten haragi zaporetsua eta xanpainaren burbuilak nahastuko zituzten sabel zorroan!
|
|
|
Arestian esandakoa ulertzeko, euskarari lotutako garai
|
hartako
panorama kulturala ulertu behar da. Gaur, ikastoletatik eta euskal eskoletatik datozkigu gazte asko eta asko, euskaraz alfabetatuak eta ongi jantziak.
|
|
|
Nirekin batera atxilotutako lagunak kartzelaratu egin zituzten (ez hala Izaskun, epailea errukitu egin baitzen haren itxura ikusita), baina laster irten ziren kalera, Espainiako gobernuak garai hartan" eman" zuen indultu bati esker. Franco urte
|
hartako
azaroan hil zen, Txiki, Otaegi eta FRAPekoak fusilarazi eta bi hilabetera, gu atxilotu eta bi hilabetera.
|
|
|
Garai
|
hartako
gazte borrokalariongan eragin handia zuen poesiak, teoria politikoak adinakoa (edo agian handiagoa). Nik neuk euskal poetak maite nituen, noski (denen artean Gandiaga kutunen, Gandiagaren Hiru gizon bakarka hura), baina baita erdal poetak ere.
|
|
|
Baina handik pasatzeak garai
|
hartako
gertakizun berezi bat dakarkit gogora. Makuluekin konpontzen hasi nintzenean, kalera irten nintzen lehen egunean, taberna hartara joan nintzen, atxilotu ninduten tabernara.
|
|
|
Lagunik muturrean sekula ez jotzea da garrantzizkoena. Gainera, gure arteko haserrearen arrazoia ez da bakarrik azken egun
|
hartako
istilu hura. Aurretik bazetorren.
|
|
|
Baina gero hura burutzea! Gezurra dirudi, baina ederki ordaindu nuen ikasturte
|
hartako
nire erabakia, DBHko 1 mailako nire erabakia.
|
|
2004
|
|
|
Zernahi delarik ere, berriro diot: nik ez nuke garai
|
hartako
korronte ideologiko susmagarri haietan kokatuko Aranbururen guztizko askatasun egarri hori. Honen abertzaletasunaren oihartzuna egunero etxeratzen zaigu irrati uhinetan.
|
|
|
Hizkuntza nagusia, berriz, erdara da bazter guztietan, bazterrik bazterrenean ez bada. Tokitan dago hortaz garai
|
hartako
kezka: bitasunaren ezaugarriak izango zituen eredua ezarri nahi baitzen ikasgelan bertan ere.
|
|
|
Humboldt, halere, orain dala ehun eta hirurogei urte izan zan Euskal Herrian... Orduan ezagutu zituen (ez heranegun, alajainkoa!) garai
|
hartako
gure euskaltzalerik sonatuenak. Gaurko Hizkuntzalaritzak dionez.
|
|
|
" ‘Frantzia’ren batasunaren zerbitzutan, itzali egin behar da bretoiñera’, esan zuen De Monzie frantses ministroak. ‘Fraintzia’ren beharra eta premia ez da, hain zuzen, bretoiñera bizi dedilla, itzal eta hil dedilla baizik’ Esakuntza hauek garai
|
hartako
errejionalistak asaldatu egin zituzten eta sutan jarri. Asaldu horiek, egiazko izan ziran neurrian hain zuzen... zozokeriaren seme ziran" (20 gn. horrialdea).
|
|
|
Oscarrek ezetz egin du buruarekin, ez dela akordatzen, baina hala izango dela, selekzio
|
hartako
kide batek badio.
|
|
|
Burua astinduz, amesgaizto batetik esnatzen denaren antzera, neure buruari gogorarazi nion alemanak izan zirela Gernikako sarraskia burutu zutenak. Zehazkiago, afixa ikusgarri haien atzean zeuden ideia ustelak izan ziren hiri eder
|
hartako
karrikak infernu bilakatu zituztenak. Irudi latz haiek ekarri nituen berriro gogora, baina han, Municheko plaza hartan, harrigarriro urrunak iruditu zitzaizkidan, neure begiez ikusi baino gehiago, bizi izan baino gehiago, beste norbaitek deskribatu balizkit bezala.
|
|
|
Aitaren hitzak entzun entzuten nituen, baina Arma Sakratuaren aldakiak jana zidan arreta osoa. Zaila da une
|
hartako
nire sentimenduak azaltzea. Sorginkeria baten mende egotea bezala zen.
|
|
|
Mitxelenak burua astindu zuen, bakar bakarrik egin behar izan genuen gerra
|
hartako
irudi latzak uxatu nahiko balitu bezala. Dena den, isilune labur haren ondotik hitz egiten jarraitu zuenean, haren ahotsa kutsu kementsuago batez zegoen jantzita:
|
|
|
Bai, orduraino gure bidea bat eta bera izan arren, orain ez nuen bide hartatik segitzeko gogorik. Bihurriegia zen eta beldur ematen zidan; bide
|
hartako
zenbait saihesbidetan sekretu lazgarriak zeuden zain, arima zimelduko lidaketen sekretu kosmikoak.
|
|
|
espero izatekoa zen. Harekin solastera hurbildu zitzaizkion bakanei erran zien espainiar margolari ospetsua zela, lurralde
|
hartako
koloreen magiaren bila etorria. Herritarrek burua astindu eta, isilean, beren harridura hausnartzen joaten ziren.
|
|
|
Erran bezala, bost egun eman behar izan zituen Del Vallek herrixka
|
hartako
inguruak gora eta behera ibiltzen. Munduaren Historia osoko bost egunik hotzenak izan ziren haiek, edo hala iruditu zitzaion behintzat espainiar agenteari.
|
|
|
Trenak arazoren bat izan zuen Tours hirira heldu aurretik, eta tarte luze batez egon ginen geldirik hiri
|
hartako
geltokian. Goizaldea zen eta nekazariek haiekin paseo bat ematera gonbidatu ninduten.
|
|
|
Rue des Archivesera heldu nintzelarik ere, ezerk ez zuen itxura arriskutsurik. Madame Bouthierrek azaldu bezala, auzo
|
hartako
etxeak handiak eta dotoreak ziren. Izan ere, Parisko udaletxe ikusgarria hurbil hurbil zegoen eta, apur bat aurrerago, karrikari izena ematen zioten Artxiboen eraikin erraldoia.
|
|
|
Del Vallek irudipen lausoa zuen, alemana jaikitzen ikusi zuela. Bai, arestian norbaitek atea jo eta Hans irekitzera joan zen... ala gau
|
hartako
amesgaiztoen segida besterik ez zen izan. Ez zekien, erabaki zuen Del Vallek.
|
|
|
Irakasleak ez zidan erantzun. Harrezkero soto ilun
|
hartako
txokoren batean kukuturik egonen zen, xagu izutia bezain gris eta dardarati.
|
|
|
On egin zidaten bai otordu beroak bai bretoiaren kontu arruntek. Egun izugarri
|
hartako
amesgaiztoaren irudiak apur bat lausotzeko eta urruntzeko ahalmena izan zuten.
|
|
|
Txosten
|
hartako
gainerako datuek fitxakoak berresten zituzten.
|
|
|
Bihotza taupaka sumatzen nuen, bularreko zauriaren kontra mailuka. Ez nekien entzundako garrasiak nireak ote ziren ala nire amesgaiztoetako erresuma ilun
|
hartako
mamuren batenak. Ingurura begiratu nuen, non nintzen ez nekiela.
|
|
|
Neu izan ote nintzen deus ez zekien bakarra? Antzezlan anker
|
hartako
protagonista itsu itsuan bidali ote zuten Reichera. Erantzunik gabeko galderok buru barnean durundi egiten zidaten eta oinaze handiagoa eransten zioten oinazeari.
|
|
|
St. Michael Strasseko etxeko logela
|
hartako
bakean, amorruak hortz karraska eragiten zidan. Ergela sentitzen nintzen, munduko kirtenik handiena.
|