|
2000
|
|
|
" Fernando".
|
Haren
andre Josefina ez bazen, gutako inork inoiz erabiliko ez zuen deitura. Ezta Kristinak berak ere, lau hilabete lehenago.
|
|
|
Haien artean arrunkeriak trukatzen zituzten bitartean, Ximurraren gorpuzkera mehatua eta buru oihaneztatua begiztatu nituen elizako eskaileretako goiko harmailetan,
|
haren
andre Josefinaren eta hiru seme alaben ondoan. Bortzak —haur nahiz heldu— dolu janzkera akatsgabeaz apainduak zeuden.
|
|
2003
|
|
|
Gure osabea baserriko semea zan, Iurretako Gaztañatza auzoan jaio ta hazia, eta euskerea geuk lez ekian.
|
Haren
andreak, Etxebarriko alabea izanik, euskera jakin baekian, baina erderaz erreztasun gehiago eukan, eta etxean, bai senarragaz eta bai lau seme alabakaz, erderea baino ez eban erabilten. Nire 4 lehengusuak, ni baino 5 urte zaharragoak, euskerea ia ulertu be ez eben egiten.
|
|
|
|
Haren
andrearen, haren koinataren aldarriek ez zuten ezertarako balio izan. Zorte txarra!
|
|
2004
|
|
|
Leherketak ere,
|
haren
andrearen etxetik gertu,
|
|
2005
|
|
|
Periodikoetan ere esan zuten, hangoetan. Eta eurek ingelesek egin zuten gastu guztia, eta honaino ekarri zuten Galeseko ebanista hura, eta
|
haren
andrea ere bai, eta hiru alabak. Albinoa zen alaba bat, espiritu baten modukoa.
|
|
2006
|
|
|
beste aldean, autobus geltokiaren ondoan, pelikula baten kartelak begiratu zigun bioi. Eta emakume guztiei bezala, kartel
|
hartako
andreari ere erreparatu zenion. Hanka luze, ezpain borobil, dena bere lekuan.
|
|
|
Otsaileko lehenbiziko igandean, Migel Mailu eta haren alaba Katalina, eliza berriko kide egin ziren Garrüzeko kaperan. Nire lau urteetan, haiekin nintzen, amaren eskutik lotua, baita Domingo Abaurre eta
|
haren
andre Estefania, haien seme alabak eta goarnizioko bertze soldaduren batzuk ere. Lapurdiko kutsuko hizkeran egin zitzaigun ongi etorri.
|
|
|
Begiak urrundu nituen ministroarengandik eta
|
haren
andrearengandik.
|
|
|
Gogorik batere agertuz gero, denbora gehiagoz gelditzen nintzen, hain segur ere, Jehane eta Andresarenean. Zapatagin mozkortiak ez dakit, baina
|
haren
andre oloruetarrak ez zion uko eginen ni bere etxean atxikitzeari, sekula izan ez zuten semearen ordain. Katalinaren agerpen iheskorraz geroztik, ordea, gaitzitua nintzen, jende eta gauza ororekin sumindua.
|
|
2007
|
|
|
Nire ama hil berria zen.
|
Haren
andre lagun batek hartu ninduen etxean. Aitarik gabeko umea nintzen, baina ama mordoska nuen herrian.
|
|
|
Hura atzean utziko zuenik aurkitzen ez zen erraza izaten, eta neu ez nintzenean, bera izaten zen loari beste zati bat harrapatzeko beti prest egoten zen bakarra.
|
Haren
andreak agertzen ikusten ninduen bakoitzean, kezka baino, ezinegona erakusten zuen begietan,
|
|
2009
|
|
|
– Madame, zure osaba eta
|
haren
andrea nazien kontra borrokatu ziren, eta Lutx Auschwitzen hil zen hain zuzen ere senarra babesteagatik. Senideei Parisko erreboltetan hil zela esan zieten.
|
|
2010
|
|
|
Berdabioren bertsoak esaten digun hauxe besterik ez genekien orain arte,
|
haren
andreaz:
|
|
|
Hogei urteren ondoren, Venezuelara itzuli da Madinabeitia, Autana mendiaren ekialdeko horma eskalatzea helburu hartuta. Lantegia aurrera eramateko, herrialde
|
hartako
Andre Vancampenhoud eta Henry Gonzalez eskalatzaileekin egin zuen bat, aspaldiko adiskideekin. Duela hogei urte ere Galvezek eta Madinabeitiak izan zuten Autana begiz joa, baina hara joateko baimenik ez zuten.
|
|
2011
|
|
|
Ustezko erasotzailea bilatzeari ekin zion Udaltzaingoak jarraian, eta laster aurkitu zuten, auzoaren inguruetan.Jarraian, atxilotuak emakumeari ostikadak eman zizkiola aitortu zuten jazoeraren hainbat lekukok, eta eztabaida gogorrean ikusi zituztela ere azaldu zuten. Urruntze agindua ezarria zitzaion erasotzaileari, baina horren epearen amaiera baliatu zuen
|
hark
andreari oldartzeko. Osasun zentro batera eraman zuten emakumea, arta zezaten.Bilboko Udalak zabaldu duenez, beste gizonezko bat ere atxilotu zuen Bilboko Udaltzaingoak larunbatean, koinatari zartako bat eman eta laban batez mehatxu egin izana egotzita.Alde Zaharrean patruilatzen ari ziren udaltzainengana jo zuen emakume batek, eta alboan zuen gizonezkoak, bere koinatuak, aurpegian zaplaztekoa eman eta laban batez mahatxatu zuela azaldu zien.
|
|
|
–Soldadutza honi ez? pregonatzen zuten sasoi
|
hartan
andrearen kidakoek, herriaren armadan betetzekoa ei zen beste baten fabore; urrun ziren artean intsumisioaren garai inozoak.
|
|
|
Amaginarrebak errainari gorroto gaiztoa zion eta begiz ezin ikusi omen zuen. Eta semeari abisua eman omen zion
|
haren
andreak zakurra eta katua egin zituela.
|
|
|
Andreak baietz esan zion, baina, ordainez, gizonak ezin izango zuen aitaren egin.
|
Hura
andre ederra bazen ere, bazuen ezkutatu ezinezko akatsa: ahuntzarena bezalako zangoa.
|
|
|
William H.P. Blandy almirantea eta
|
haren
andrea agertzen dira bertan, adineko militar musugorri bat alboan dutela, onddo atomiko itxurako tarta ikusgarria mozten. Ez da edozein tarta, ezkongairik gabeko eztei tarta dirudi.
|
|
|
1946koa da argazkia, Hiroshima eta Nagasakiko sarraskiaren ostekoa, beraz. Dotore dago Blandy almirantea, galoiak eta izarra mahukan, eta dotore
|
haren
andrea ere; merenge edo nataz egindako tartako onddo atomikoaren antzekoa du kapelua andreak. Kapeluaren eta tartako onddoaren arteko antzekotasun estonagarriak egin du hain ezagun argazkia, friboloa eta sakratua denaren arteko talka ikaragarriak, sarraski baten ikonoa zenaren berrinterpretazio gastronomiko arinak odola izozten duela ez aipatzeagatik.
|
|
2012
|
|
|
Bihotzak huts egin dio. Orain
|
haren
andrea aberatsa da. Cécile gajoa, Brigitte hazi zuena, hil zenean ez zeukan Coudray beste aberastasunik, ezer ez alegia.
|
|
|
Aurkezpen ofiziala elizan eginen da, eta, xede horrekin, oholtza bat jarri dute errege familiarentzat: Antso II.a Abarka,
|
haren
andrea Urraka, eta haien lau seme alaba gazteak, hots, Gartzea, Gonzalo, Ramiro eta Urraka. Ohorezko jarlekua du erregearen anaia boteretsuak ere, hau da, On Ramiro Viguerako jaunak.
|
|
|
Bordelen iragana, Landesetako lurretan iragaitean oroitu nintzan Normandiar itsua eta
|
haren
andrearen laguntartean egin uste ustegabetako apairuaz. " Tonto batentzat hartzen haut", zion itsu ziganteak!
|
|
2013
|
|
|
Zaldun gazteak ezti antza zuen boza. Haren kantetan ere sujet bakarra agertzen zen, nor eta etxe
|
hartako
andrea, munduan diren dohain guztiez hornitua. Margaritak liluran bezala behatzen zion, eta gizonak gisa berean ihardesten haren begiradari.
|
|
2014
|
|
|
Jatorriz familia apalekoa izanik, oso harreman gazi gozoa izan zuen aberatsen munduarekin: Princeton en ikasi zuen;
|
haren
andrea izango zenak, Zeldak, ez zuen zinez aintzat hartu dirutu zen arte, Hegoaldeko familia on batekoa baitzen. Horren kontzientzia argia zuen Scottek:
|
|
2015
|
|
|
Batzuen ustez, Txaketasek Edurne erizainarekin maiteminduta zegoelako egiten zuen alde; baina, batzuek haurdun utzi zuela zioten bitartean, ondoko mahaietan biek batera joan behar zutela entzuten zen. Beste hari batek zioenez, gizonezko batekin topatu omen zuten herriko elkarte batean goizeko bostetan, baina hala ere ez zegoen garbi gizonarekin,
|
haren
andrearekin, haien hamar urteko mutikoarekin ala hirurekin batera oheratzen zen. Norbaitek ondorengo hipotesia luzatu zuen:
|
|
|
Erramun zuen izena, ongi gogoratzen zuen. Gutxitan hitz egin izan zuten hartaz, baina inoiz, egokitu izan zenean, begi bistakoa gertatu izan zitzaion biziki maite izan zuela lankide
|
hura
andreak, biziki deitoratzen zuela haren heriotza. Eta ezin zion ukatu bere buruari jeloskortasunetik oso urruti ez bide zegoen sentimen bitxi bat pizten ziola horrek, barne ezkutuenean.
|
|
|
Hainbat urtetan ezkondurik bizi ondoren, ez zuen seme alabarik izan eta ogasun handia geratu zitzaion; aspaldidanik zerabilen bere baitan mojen monasterio bat egiteko asmoa. Gai hau gotzainarekin erabili zuen eta
|
hark
Andre Mariaren oinutsen Ordenaren berri emanik, hain gogoko izan zitzaion, non presa handia eman baitzion asmo hori gauzatu zedin.
|
|
|
1 Gizakundekotik Salamancara joateko agindua eman zidatela esan dudan denboran, han nengoela, Beas hiribilduko mezulari bat etorri zen, niretzat toki
|
hartako
andre baten eta honen onuradunaren eta beste pertsona batzuen gutunekin, monasterio bat fundatzera joateko niri eskatuz, dagoeneko horretarako etxea bazutela, eta fundatzera joatea baizik ez zela falta zioten.
|
|
|
Denbora gutxi egin genuen han, ia guztiok oso gaixo jarri ginelako. Hau ikusirik leku
|
hartako
andre batek, Maria Mendoza zeritzanak, Cobos komendadorearen emazteak, Camarasako markesaren amak, kristau oso ona eta karitate handi handikoak (egiten zituen limosna ugariek argi adierazten zuten hori), karitate handia egiten zidan ni berarekin harremanetan jarri baino lehenagotik, Ávilako gotzainaren arreba baitzen, lehenengo monasterioan eta Ordenari dagokion guztian asko lagundu ziguna.... Hain karitate handia izanik eta han neke handirik gabe ginela bizi ikusirik, bai limonetarako urruti zegoelako, bai osasunerako txarra zelako, esan zigun etxe hura uzteko eta berak erosiko zigula beste bat.
|
|
2016
|
|
|
–Bai. Olga Rojok helduekin baino ez du lan egiten; beraz, Muñoa edo
|
haren
andrea dira; edozein dela ere, ordutegia lortu behar dugu; horrek erraztu egin ditzake gure planak.
|
|
|
Euskaldunen artean, bakarkako gelarik ezean, bi logela handi besterik ez zituzten: popakoa eta brankakoa, harako
|
hura
andreentzat eta ume txikientzat, honako hau gizonezkoentzat; muga zorrotz eta gupidagabea zen hura, salbuespen parea baizik ez zuena, hamalau urtetik gorako gizonezko bi bakarrik sartzen baitziren emakumeen logelan: medikua, andreren bat gaixo eta ohean zegoenean, eta apaiza, gaixoa larritu eta medikuak zereginik ez zeukanean; hortik aurrera, ezkondu eta ezkongai, larru kontuan denek jai.
|
|
|
–Gizonak barik, Paulsen jaunak barik,
|
haren
andreak zituen ondasunak: asko, inguruko edonor txoratzeko beste.
|
|
2017
|
|
|
1980ko txapelketak Alemanian harrapatu ninduen, ikasten edo. Bi kasete bidali zizkidan garai
|
hartan
andre nahi eta orain emazte dudanak, Amaiak, eta haiek ere buruz ikasi nituen gehien gehienak. Amuriza epaile izana zen 1967koan, eta Arrasateko ikastolan irakasle nenbilela plazaren batean edo bestean ikusia eta entzuna nuen arren, deskubritu txapelketa hartan deskubritu nuen nik Amuriza, munduan beste askok bezala.
|
|
|
–Bisita duzu, esan zidan etxe
|
hartako
andreak.
|
|
|
–
|
Haren
andrea ez duala sekula ikusi esan nahiko duk. Bera hona etorri baino lehen ezkondua huen eta inork hura ezagutu baino lehen txerriak gizentzeko erabili zian.
|
|
|
Askotan erabili dut buruan, alabaina: gau
|
hartan
andrea laztandu eta, noraino behar nuen esanez, larrua jo izan bagenu, agian andrea oso gustura ez, ohi baino zabarrago, basatiago ere bai, izan zitekeelako?, ikuskera hark ez zuen ondoriorik izango. Andrearen ondoan geratu nintzen ordea, gorputza geldi, begiak bildu ezinik, gogoa bestaldeko leihoan.
|
|
|
Zeren, ongi pentsatu eta, ni nintzen ni, tristeetan tristeena, zinezko lotsagabea! Anaia hil orduko, ni
|
haren
andre kuttunaren desiratzen hasteko, zital bat bezala.
|
|
|
Ezer prometagarririk ez, salbu eta esaldiaren zinikotasun erakargarria. Axik berrogei urteko donostiar txatxu bat irudikatu zuen, luma ezin estalirik ezkonduko zen gizon soil txiki bat, “felizmente casado”
|
hura
andrearen maskarilla, jantzi eta kosmetiko kide, senar, nola esango luke, ar bainoago, kontrakotasuna ahuldurik andrearen anaia bilakaturiko armariatua; gogoaren zolan ageri zitzaion Joseba eta bere artekoa berdintsu izan zitekeelakoari jaramonik egin gabe hasieran; baina gero ordenadorearen pantaila bezain presente egin zitzaionean, haiena bikote berezia zelakoak kiliki egin zion eta lasaitu, be... bikote irekia izan eta elkarrenganako konfiantza, zeinak harreman hura munduak ekar lezakeena baino indartsuago zela aditzera ematen baitzuen, harremana zeloez harantz zegoelakoa, bata zein bestea beste batzuekin egoten zirela jakin eta –horretan ez zion Josebari amore eman eta bazekien ongi egin zuela– barik besteari kontatu beharrik ez izatea; bata bestarekiko bereziak zirelakoa aditzera ematen zuten txantxa pribatuak; haien bikotea berezia zelako segurantzia.
|
|
|
Bertan egongo da Pili, koinata edo; eta haren lagunak: Harakin, eta handiturik daukan seme Down sindromeduna;
|
haren
andre ohia, Estibalitz; eta osaba Jose, bizirik dagoen aitaren senide bakarra. Lekunberri, herri hori, pentsatu du aitarekin izan zuen harreman gatazkatsuak gogoa iluntzen diola.
|
|
2018
|
|
|
diruren bat ematen bazion emazteari, edo etxean, laguntzen? bazion,, jaun onbera batek eta
|
haren
andreak mirabeei eta herritar xumeei karitatezko sos batzuk gehiago ematen zizkietenean bezalatsu zen?. Emazte batek zer zerbitzu eman behar dituen eta zer nolako babesa jasoko duen, hori senarraren borondatearen mende dago zeharo:
|
|
|
Ez, behinik behin, Bob zaharraren musikaren soinua gogoko izan ezik, ugazaba seinalatu zuen?, zarataka aritzen baita hemen behean, ordu txikietara arte. Eta, gero,
|
haren
andrearen ahotsak iratzarriko zaitu, senarrari agiraka hasten zaiolarik goizean goizetik.
|
|
|
Itzal mendietatik, eki mendietaraino zihoala Cipata. Herrixka
|
hartan
andre batengatik gelditzeak bizia kostatu omen zitzaiola. Une honetan hiltzailea nor den ez dakigu.
|
|
2019
|
|
|
Zutundu egin zen. Pentsamenduak betiko bidean lerratu zitzaizkion, jaio gabeko seme
|
harengandik
andrearenganaino, zeina duela urte dezente hil baitzitzaion. Hormaren kontra zegoen arka batetik palisandrozko kutxatila landu bat atera zuen, non baitzeuden gordeta emaztearen bizi garaiko kutunak.
|
|
|
Arantzak, senar ohia Bilbon bizi zela eta harreman ona zutela esan zion.
|
Haren
andre berria ere ezagutzen zuen. Tomasek ez zeukan seme alabarik, bikote bat izan omen zuen, baina ez zitzaion atsegin horretaz hitz egitea.
|
|
|
–Gaizki. Iker eta
|
haren
andrea etxetik bota eta aitaginarrebaren etxean daude bizitzen. Goiatz ez da ausartu bere banketxea ote den erruduna galdetzera?. Amaiak, berriz, umea izan berri du eta bakarrik dagoenez geuk laguntzen dugu.
|
|
|
Hurrena, eskuez malkoak xukatu, eta begiak igurzten ditu erabat gorritu arte; jarraian, lehengo kontakizunari lotuko zaio?: Beste semea,
|
haren
andrea, eta bi umeak, Bilbo aldera joan ziren, lehengusuaren etxera, han egoera lasaiago omen dago eta. Alferrik aritu zitzaizkidan beraiekin joateko erreguka:
|
|
|
Goizean lurperatu zuten, eta hileta arratsaldean egitekoa zen, San Frantzisko elizan. Orrialdea modu ia zeremoniatsuan pasatu zuen, keinu
|
harekin
andre haren kontua betirako itxiz.
|
|
|
“Ikuspegi feministatik eta edozein ikuspegitatik hori edukazio txarreko erantzun bat da, dudarik gabe”. Kontua da bertsolari gizonezko horrek kristoren mozkorra harrapatu zuela, eta, puntutan ari ginela, beste bertsolari gizonezkoak esan zuela (lige kontuan genbiltzan, mahai jiran nor aukeratuko) ezin zuela inor aukeratu
|
haren
andrea entzuleen artean zegoelako. Eta orduan nik esan nion:
|
|
2020
|
|
|
Zein ederrak! (...) Gau
|
hartan
andrea ta biok buruz buru afaltzen ekarri zizkiguten, bero beroak, gure lusagarrok. Behar bezala errerik, urrezkoak iduri zuten.
|
|
|
Zer egin? Maiatzaren eztakit ze egunean San Nereo ahaztu bat dago;
|
haren
andre izen erderazkoa Nerea da, ta badakizu zer esan nahi duen honek euskeraz. Honela nik deitzen diot:
|
|
2022
|
|
|
Baina desberdintasunei ezin zien ezikusia egin, ezta ere. Adibidez, adin diferentzia handiagoa zen –hogeita lau urte besterik ez Frantziako presidentearen eta
|
haren
andrearen artean– Bestalde, Elenak ez zekien, Aritzez maiteminduta zegoela onartzen zuen arren, halako lurrikara bat jasateko prest egongo litzatekeen, berak ez zuelako Koldorekin apurtzeko inolako asmorik, Brigitteren kasuan agian gertatu zen bezala. Eta, azkenik, kontua publiko egitekotan ez zekien fakultatean jarraitzeko adorerik izango zuen, hots, lotsaizunak ez ote zuen lana uztera behartuko; Brigitte Trogneuxek, ordea, eskola erlijioso hartan irakasten jarraitu zuen aferaren ondoren ere...
|
|
2023
|
|
|
Eriak bere gorputza baizik ez du ikusten, bere minak,
|
haren
andreak Elizak banatzen dituen irudiak eta erosten dituen otoitzak, medikuak zientzian du sinisten, hiruak kalkuluan daude, ganbarazainak aldiz, fedearen baitan sinisten du, fedearen baitan du konfiantza. Bat organismo bat da, bestea eskua, bestea oraindik burua, ganbarazaina, aldiz, bihotza da.
|
|
|
Nekazaria eta
|
haren
andrea patatak landatzen. Van Gogh, 1885 Nuenen, Netherlands.
|
|
|
–Ezagutzen duzu Elgeta? Ni han jaio nintzen, bertan eman nituen haurtzaroa eta gaztaroa –azaldu zion– Duela bederatzi urte nire adiskiderik onenak mesede bat eskatu zidan, eta zin egin nion berari ezer txarrik gertatuz gero
|
haren
andrea eta semea ondo zainduko nituela. Ez dut promesa hori sekula ahaztu.
|
|
|
Buelta erdi eman eta hantxe zegoen, kopeta beltz eta serio, atearen parean, etxe
|
hartako
andrea, Edurne. Eskua aldakan eta bestearekin haurrei errietan hasi zen, hitz bakoitzarekin gerrirainoko txirikorda luzea dantzarazten zuela.
|
|
|
28 urte ditu Maiderrek, berak bakarrik hazten duen zazpi urteko seme bat, Iraitz, eta beste hainbat arazo: Unax neba gaztea desagerturik dago duela bi urtetik, eta hilketa baten egilea dela uste du poliziak; lantokian, Legarra ugazaba eskuluzeak beregan jarri ditu begiak; eta, gainera, txikitan abandonatu zituen aita hilzorian dagoela-eta,
|
haren
andre lagunaren deia jaso du, mesedez ikustera joateko Bartzelonara.
|