|
2002
|
|
|
Baina goiz
|
haretan
, ohi neban zarrada hari, beste gehitu jakozan. Bata," Bizkaia sakona", edo" Bizkaia barru barrutik" izentzat aukeratzean artez genbiltzalakoa, bada han aldiak aldi bizkai gizonaren sakontasuna susmetan gendualako; hantxe, bitarte haundi hori, Joxe Migel Barandiaran jaunak hara heldu eta bere lur zulatzeak, bederatzi metro goitik behera sakonduak, 30.000 urte baino gehiago adierazoten ditue ta.
|
|
|
Arinekoa zala. Erremon, ostera, ez egoan han une
|
haretan
.
|
|
|
Hain murritza zanez, Galardikoak apoapoan bizi zirean. Sasoi
|
haretan
aita eta alaba neska motza besterik ez zirean bizi.
|
|
|
Goiz
|
haretan
, Zatikako andre gaztea, esnea ta abar saltzeko, astoa lagun ebala, basetxetik kaleruntz joianean, artadiaren erdiunean zutunik, ez arbolea ez pataria zan ikusi eban. Zutunik egoana akulua zan, lurrean apur bat sartuta, eta akuluaren puntan esegita, txartes gorri iluna, alboan, ezkerraldean, tarratades eukala.
|
|
|
Txori harro ta ederra. Aldi
|
haretan
, artean, Lekeitio erderazko berbaz" concejo abierto" ei zan. Uriko jentearen batzarrak; eleiz hilerriko agina (tejo) arbolapean batzanduten zirean.
|
|
|
Garai
|
haretan
Untzorritxuk sustraiak polito errotuta eukazan lurpean, eta bere kanpo aihenak eta adarkiak euren bizar erpe ta guzti, horma zaharrari atxikiak. Ateari berari be, adar puntakaz eta ostro berdeen bitartez, laztankadak eta igurtziak egiten eutsazan.
|
|
|
Buruera hori ikaragarri bihurtu jakon, eta arteak hartu ezinik zertu zan. Barru guztia irauli jakon eta buruari bira eta bira, gau
|
haretan
bertan handik erabagi eban.
|
|
|
Atx mokor baten alboan lo egin gura izan eban bakartade
|
haretan
norbaiten ondoan egon nahirik. Txakurren zaunkak entzun ebazan.
|
|
|
Atea edegi zanean, atearen ertzean zerrenda berdea ikusi eban, eta urteierako agurrak zirudienak zertu ebazan. Joakerako agurrak ilunak izaten diran arren, joakera
|
haretan
pozezko agerpidea susmau eban. Ez zan ostera ziur konturatu, pozezko agur berbak, joan joianak ala geratu zanak esan ebazan.
|
|
|
Martintxuk, gitxien uste ebana, bere burua une
|
haretan
ez jakin aurkitu eban. Matrailak gorri gorri jarri jakozan.
|
|
|
Une
|
haretan
mutiko guztiak ixildu, eta Martinen guztiei arpegira banan banan begiratu eutsen. Guztiek irribarre egin eben, eta baita Martinek be.
|
|
|
Ilunabar
|
haretan
itsasertzeruntz joiala, berak behar zituan gizon biak tabernatik urteten ikusi eta arineketan egin bitartean, deadar fin eta maitatiak Martintxuk:
|
|
|
Eserlerku
|
haretan
ez baldin badago, ez diot Asuni jaramonik egingo.
|
|
|
Eta une
|
haretan
Asun arineketan nire aldameneratu zen eta besotik heldu zidan.
|
|
|
Halaere, Asun ehize zakur bilkatu, eta handik gorakoan, eguerdi aldean ez bazen ilunabarrean, nire lantokiko sarrera irteeratik hurbil ibilten zen. Garai
|
haretan
ondasunen berriketak izaten zituen. Itsasoz haraindi bizi ziren osaba izebak gabeak gerta, eta haien etorreran senideok beti etortekotan ziren, ilobak, batez ere emakumeak Asunek aizpa bat zuen eta lehengusine bat besterik ez, osaba izeben ondare jabe bihurtuko omen.
|
|
|
Aldi
|
haretan
, Asun berriz ikusi nuenean mutur erre eta hasarrekoia begitandu zitzaidan. Lehen zuen erakarpenik niretzat behintzat ez zuen.
|
|
|
Hamalau urte ondo beteak zituen eskolea behin betiko laga ebanean. Uda
|
haretan
be dendan eta potinean ibilten zan. Horraitio, irakasle izango ebanak liburu errez batzuk laga eutsazan, irakurten eta ikasten hasi zedin.
|
|
|
Horma luzearen barren goienak zeharo lauturiko harlanduz eginak zirala konturatu eta iluntasuna egin jakon, konorta galdu eban. Harik laster, bere senera zanean, bere soinaren erpe bizarrak horma leu laban
|
haretan
ipina ahal izateko, barragarri ibiliko zala sinitu eban. Elorrioak...!
|
|
|
Eta izan be... garai! Atea egoan zirrikitu
|
haretan
.
|
|
|
Sasoi horretakoa zan ohitura bereziari ekingo deutsagu. Aldi
|
haretan
txalupak eta ontziak haizearen indarrez eta gizonen erremukaden bitartez ibilten ziran. Ez egoan lurrunontzirik ez makinarik.
|
|
|
Ezetzekoa bazan, Seinerua etorriko zan, Ezpeleta muturrean hasi eta Arranegi kalean zehar farola esku baten, makila luze samarra bestean, eta honen puntan burdinazko txarrantzea, harriganean dandarrez eroanaz, burdina zarraztada luze luzea egiten ebana. Txarrantxearen burdina zarraztada hori, nahiz ta egun
|
haretan
irabazirik ez izan, atsegina izaten zan batzuntzat, ezkonbarri samarrentzat. Une horretako esakerea ba, ba da:
|
|
|
espaloira heldu zireanean eta mutilak giltzagaz atetako atea edegi," Baltza" bera baino bizkorrago, txakur txikia tximistea lez sartu zan, ateta ezezagun
|
haretan
. Eta gorakinean" Baltza" ta jabea baizen azkar.
|
|
|
Gau
|
haretan
eta biharamon goizean be, GOL lotuta eroan eban mutilak kalera," Baltza" zintzoa aske joian bitartean. Hainbat egunetan honelan jardun eben eta GOL barriro garbi eta zerbait gizenduta jarri eben.
|
|
|
Izan be, aspergarri eritxon une
|
haretan
, joandako gaztezaroko bere egoereari halako auzo nagiaren alboan. Ate arreak... ez jan, ez lan.
|
|
|
Inguru
|
haretan
ez zan umerik agiri izaten eta Untzorritxuren ostroak ugaritu eta hazi egin ziran; eta uda antzak lora mortxaka ikusgarria ekarri eutsanean, egun eguzkitsu batean erle piloa etorri jakon eta lorak zurgatu alean, sekulako murmurrean ziharduen, atso bedeinkatuen errosarioa edo monjen koruko otoitz lizea bailitzan.
|
|
|
Aitak egun
|
haretan
, semearen guraria susmaturik, potinean bera bakarrik joango zala adierazo eutsan.
|
|
|
Barruko guraria apur bat tximurtu jakon aitaren berba hori entzutean. Itsasora joan zirean eta goiz eder
|
haretan
arraina polito hartu eben. Asteak txiritxiri ihes egin eban, eta jai egunean, aita mezatan egoan bitartean, zer gertako, txirrinaren ganean han joan zan Leon, Errenteriruntz.
|
|
|
Iluntze
|
haretan
Leonen irudimena harro eta haizetsu egoan. " Haxe bai!
|
|
|
Ez horixe! Han, ibar baketsu
|
haretan
hobeto; preminarik izate ezkero, uri haundira be, txakada baten heltzeko moduan. Seme alabengadik bereiz, baina ez urrinean.
|
|
|
Neguko gau
|
haretan
sutondoan enbor lodi zaharrek xixpor xixpor zihardutenean, amonaren inguru bost anai arrebok bildu ginen.
|
|
|
Oihanik ba al da zuen Herri
|
haretan
–
|
|
|
Une
|
haretan
Basotxok ez zion ezer erantzun ez galdetu Izarneli.
|
|
|
Izarnel itxedon eta itxedon aspertu zenean, itsasalderantz joan zen. Mariñel zahar batekin topo egin zuen, eta hari galdetu inguru
|
haretan
mutil sendo bat ikusi zuenentz.
|
|
|
Horrelan, hutsari berbetan jardutea gauza zentzunbakoa zan ezkero, bakarrean kantuari ekitea be, inbentu ta aurrerapen handia izan zan. Unada
|
haretan
txori guztiak harriturik geratu ziran gorputzean lumarik ez, eta horra anka bikoak kantari. Halakorik...
|
|
|
Mutillak! Munduaren hasieran edo, harako amesetako paradisu
|
haretan
prakabakoak eta gonabakoak euskeraz berba egiten ebela, burura etorri arren, horrelakorik idaztea be!... Barragarria, Astarloa lagunzarra, horrelako ustekizuna.
|
|
|
Haren kideek halan berba egiten ete eben eta halan idazten? Aditz formek menpe tankeretan, atzizkiren premiñarik ete eben aldi
|
haretan
–Oraintsuetan, ostera, gure umezaroaren inguru, elantxobetar batek eta nabarriztar batek erabilli ebezan euskal asmaketak.
|
|
|
Agiri danez, Bruxas uriko zuzenburuak bereiztasuna emon eutsen, hain zuzen" Bizkaiko nazionoko Kontsulei", harako 1493 g. irailaren lehenengoan, eta horren ondoren iragi eben Bruxas
|
haretan
Bizkaiko" Cassa de Contratacion" hori.
|
|
|
Horrelan zan 1735 garren urtean, Arropain alderantzeko toki
|
haretan
eta Loibe barreneko zingiretan eta ihitzetan euken leku hobea orduan be.
|
|
|
Mahasti jabeek eta ardao egileek euren erresumina agertu gura izan dabe idatzi
|
haretan
. Izan be, edari bakotxak dauka bere errola, egitekoa eta bere ordua.
|
|
|
Aurreko orrialdean aitatuten dan norbait hori," Erletxue" izengoitiduna, jakin dakigu Juan Abando Urrejola jauna zana, Urkiagaren lagun haundi, eta aldi
|
haretan
Bilboko zinegotzien mordoan EAJkoan ziran udalgizonen taldeko buru zana.
|
|
|
Idazle apal antzera hasi zan, bere burua izenordepean gordeta. Horraitino laster susmatu genduan une
|
haretan
" Euzkadi" egunkariaren atal gero ta zabalagoetan ziharduenetarik bat edonor ez zana. Haren idaztelanek edertasuna ta gozoa ekarren.
|
|
|
Gerratea hasi izan zan arte, ez genduan arpegiz ezagutu. " Orixe" gaz batean," Barrensoro" izan genduan aldi
|
haretan
, gipuzkoeraz ezezik bizkaieraz be idazten ebana. Jazoera bakana, benetan.
|
|
|
Lehenengo liburutxua,"" 1933 g. urtean kalera atara eban. Lan berekiak eta itzulpenak ekazan txorta atsegin
|
haretan
.
|
|
|
Hain irakurgai gitxi egoan unada
|
haretan
, labatik harako arto gozoa bailitzan hartu genduan. Eta hainbat bidar irakurri.
|
|
|
Atsekabe barri sortu eutsoen, ordurarte ere, bateko eta bestekoek emonikoak gitxi bailirean. Zori onez, ereti
|
haretan
eta beti ere, Azkuek eroapenez jasan zituan hainbaten adarkadak. Berberak hainbat bider aitaturiko berezko gogaro onak errime laguntzen eutsalako.
|
|
|
Toki baterako sei... Erabagite jokaldi
|
haretan
Aldundikoek esku ona izan ete eben? " Geroak esan beza..."
|
|
|
Eta orduan, lerro artezak eta jakinak alde batera lagata, historiako orrialde hotzak eta haundigurakoak zeharo aintzat hartzeke, nobelagileak askatasun ikaragarriz, literatura berezi honen bitartez, historian agertzen ez direan eta bide batez estaltzen direan zerik ugari, esangarri bihurtu, eta apal eta baretsu, edo ausart, biloiz eta gordin azaltzen ditu, bai arimearen eraginei dagokienez, bai gorputzaren higiera ta zirkinei. Berbarako hor dogu, beste batzuen artean, amerikar idazle batek Adolf Hitler eta honen azken orduko emazte Eva Braun, Berlingo bunker
|
haretan
hil ete zirean, hil ez ete zirean, burutu dauan nobela asko gurako ta haizetsua, munduko bestseller dalako hori(" Zazpigarren sekretua", Irving Wallace).
|
|
|
Eta amaierek garaileak eta garaituak dakarrez. Batzuk nahiz besteok jan genduan gauza bera egun
|
haretan
. Tira ba, gutariko batzuk uko egin geuntsan garaileen janari.
|
|
2003
|
|
|
Lehenengo, beharrizanak bultz eginda, Bizkaiko eta Gizpuzkoako idazleen Lorategiak emon nituan, multikopia apal eta lotsorrez, Derioko Seminarioan (1965, 1967). Gerotxuago, Ermuko batzar
|
haretan
euskaltzale lagun batzuk eskatuta, aurreko biok bat egin, zerbait osotu, eta Euskal Idazleen
|
|
|
Baleiteke holan izatea, baina eurak ez deuskue ezer esan, ezta esango be! Baina, gauza garbirik ez badago be, badira hipotesi batzuk, euskereari aldi
|
haretan
zabalera haundia emon gura deutsoenak: a) Humboldtek eta beste askok (gure Larramendi be euron artean...) zera dinoskue:
|
|
|
Nik orduan Kurian lan egiten neban (zapatu goizetan be bai), eta gauza bat neukan ona gure irratiari laguntzeko: aldi
|
haretan
gure bulegoak eta irratiarenak etxe berean egozan, Henao kalean.
|
|
|
Horregaitik, ni ez naz egon sekulan euskera batu baten aurka, baina bidea astiro, patxadaz eta kontuz egin behar zala uste izan dot beti. Pierre Lafittek Arantzazuko batzar
|
haretan
esan eban legez: " emeki emeki", astiro eta kontuz!
|
|
|
Pozarren hartu eban herriak hori, eta milaka ta milaka zabaldu ziran liburutxuak gure eleizetan, euskaldunon bihotz pozgarri. Gogoan izan, aldi
|
haretan
euskereak ate guztiak itxita eukazala gure eskoletan eta komunikabideetan. Irakurgaiak euskeraz egiteko, J. Kerexetaren Meza liburua erabilteko baimena izan genduan Bizkaian, eta ez da makala izan Jaimeren liburu honek egin euskun mesedea bere euskera garbi, argi eta herrikoiaz.
|
|
|
Nire 4 lehengusuak, ni baino 5 urte zaharragoak, euskerea ia ulertu be ez eben egiten. Ganera, inguruko kale giro
|
haretan
, erderea zan berbeta bakarra. Harritzekoa bada be, etxeko amama zaharrak berak, gure izekoaren amak, erdera txarto be txarto egin arren, ia besterik ez eban egin gura izaten, ez etxekoakaz ez gugaz.
|
|
|
Ba, begira, Ander... Erdera jakitera behartuta ikusten genduzan geure buruak, giro
|
haretan
eroso bizi ahal izateko. Zenbat baserritarrek ez eban erderea ikasi lantegietan, eguneroko plazan, dendetako hartuemonetan!
|
|
|
Zenbat baserritarrek ez eban erderea ikasi lantegietan, eguneroko plazan, dendetako hartuemonetan! Gero, modak itsu itsuan ontzat hartu ohi dira ta, erderearen modea be holantxe sartu zan aldi
|
haretan
gure artean. Eta gure gazteak, neskatilak batez be, erderea ikasteari eta egiteari emon eutsen, euren buruak baserritar agertu ez egitearren.
|
|
|
Ikaskideak eta irakasle biak, Don Patrizio Elosegi eta Don Patrizio Ruiz de Eguilaz. Karmelo, zutunik, beherengo iladan, ezkerretik laugarrena. bakarra, haren baten, Gordexolako" Preceptoría"
|
haretan
zoriontsu igarotako lehenengo urtean.
|
|
|
ni, behintzat, orduantxe hasi nintzan italiano eta ingles apur bat ikasten, Gabonetako eta udako oporraldietan, batez be. Italiano, I. Oñatibia irakasleak irakasten euskun, guztiz" fascista" zan gramatika baten bidez (Mussoliniren hitzaldi batzuk be ia buruz ikasi genduzan gramatika
|
haretan
); oporretarako, gogoan dot zein liburu emon eustan irakurteko: Madame Curie-ren bizitza.
|
|
|
hizkuntza hau erakutsi eutsela ta, berau erabili dabe euren hartuemonetan; baina beronen aberastasun, arau (lege), bizi, gramatika, elerti ta beste jakingarri asko ezagutu barik. Gogoan izan daigun, euskerea ez dala izan egungo Euskal Herrian hizkuntza ofizial bat, ez eskoletan, ez eleizan, ez legeetan, ez inon (ezta Naparroako Erregeen aldi
|
haretan
be!) Gaur bizirik badirau, herri herriari zor deutso; herriko seme alaba apalok ekarri deuskue, gizaldiz gizaldi. Geure egunotan be, ez ete doguz herri herrian aurkituten euskerearen maisurik onenak?
|
|
|
Pedro Pablo Astarloa, abadea, durangoarra: gizon ospetsua bere sasoian, gizon jakituntzat euken orduan danak; gaur, ostera, haren eretxirik gehienak ameseta barregarri lez agertzen jakuz (parkagarri be bai, aldi
|
haretan
ez egoalako gaurko jakintzarik). Filosofia ta Logikearen aldetik aztertu eban honek euskerea, ta inon diran aberastasun harrigarrienak aurkitu be bai!
|
|
|
Hainbat umek eskatzen eban orduan Seminarioan sartzea. Ehunetik gora izango ziran urte
|
haretan
. Eurotariko asko euskaldun garbiak ziran, baina sasoe haretan euskaldunekin be gehienetan erdera hutsean egiten genduan berba.
|
|
|
Ehunetik gora izango ziran urte haretan. Eurotariko asko euskaldun garbiak ziran, baina sasoe
|
haretan
euskaldunekin be gehienetan erdera hutsean egiten genduan berba. Euskeraz... lantzean behin baino ez.
|
|
|
Benetan erdalduna orduko Comillas! Sasoe
|
haretan
Seminario ta Unibersidade ospetsu hori gaztez ganezka egoan; maila, adin, herrialde eta gai askotariko ikaslez bete betea. Gure gaian, ostera, kurso bi baino ez ginan, eta guztira hogeta hamarren bat ikasle, España guztitik etorriak; atzerritar banakaren bat be bai.
|
|
|
Banakaren batzuk, bai. Aldi
|
haretan
euskaltzale gehienok alkarren lagun ginan, eta alkarri laguntzeko beti gengozan prest. Handik eta hemendik eske hasi jatazan, eta gelditu ziran apurrak holantxe zabaldu nebazan, batera ta bestera.
|
|
|
Orain ez dogu hiztegi urritasunik gure artean, ez horixe! Baina sasoe
|
haretan
ez zan holangorik.
|
|
|
Hirugarren bat be egin neban, lagun askoren eskabideari baietza emonez. Euskaltzaletasuna gehitzen joian aldi
|
haretan
gure Herrian, batez be gazteen artean. Batetik, alfabetatzekanpainak, bestetik euskera batuaren bultzadea...
|
|
|
Beharbada, holan izango da, gure artean hutsune nabarmen bat bete ebalako aldi
|
haretan
. Ganera, gure inguruko mundutxuan kritika onak jaso zituan.
|
|
|
Afalostea. Jesusek, berbaldi luze ta gozo
|
haretan
, hainbeste bider aitatu eutsen ikasleei Aitaren izena. Aitaren izen gozo samur hori ezin eban, antza, ezpanetatik kendu.
|
|
|
Baziran, bai, Zamarriparen liburuotan berba eta esaera ezezagunak be. Aldi
|
haretan
ez nekian nik euskerazko gramatikarik, ez neukan euskal hiztegirik; baina, ezetariko laguntza barik be, Txorierri eta Mungialdeko euskera hori nahikoa argia egiten jatan, eta holan euskera irakurteko neukan bildurra kanpora jaurti neban.
|
|
|
Ba, gabe niretzat gaba (gaua) zalako, eta ez barik. Horrenbestekoa zan sasoe
|
haretan
nire ezjakina euskera gaian! Baina ekinaren puruz, inoren laguntza barik, berba barriak ikasten ninoian,... eta handik lasterrera, Zamarripa irakurri ostean, nor eta Lizardi irakurten hasi nintzan.
|
|
|
Karmelok euskera irakaskuntzan ohartu eban hutsunerik handiena liburu eta material egokiena izan zan. Gerraosteko eremu mortu
|
haretan
ezer gitxi euken eskura euskera ikasi nahi irakatsi gura ebenak: gramatika arloan urri baebilzan, irakurgai behar dan modurik zuzentzen be ez euken erraz.
|
|
|
Noizik behinean batzarretara joaten izan naz, batez be batzar berezietara (euskal idazleren bati egiten jakon omenaldietara). Arantzazun 1968 urtean egindako" Euskera batuaren" batzar ospetsu
|
haretan
be izan nintzan. Batzarrotan hainbat euskaltzain ezagutu neban eta gero eurotariko batzukaz hartuemon estuagoak be izan ditut.
|
|
|
Beste arlo baten be sartu zinduezan zu, Karmelo, aldi
|
haretan
: liturgiako itzulpen lanetan...
|
|
|
Orduan etxe aurrean egoan dendatxuan erosten genduan esnea, hango andreak baserrian eratsi barria, eta gero etxean egosita kipur guztia kendu, ze pilo batek urteten eban, eta amak gorde egiten eban opilak egiteko. Tira, askotan aitak eta anaiak jaten eben azukereaz, koilarakadak, baina nik hori ez neban oso gogoko aldi
|
haretan
. Nik beti kentzen neban kipurra esnetatik.
|
|
|
Esan eustan seguru dagoala nik oraindino maite dodala eta txorakeria bat dala bananduta jarraitzea. Gainera parkatzeko eskatu eustan hasieratik; esan eban gau
|
haretan
urrunegi joan bazan, ardaoagaitik izan zala, eta hori.
|
|
2005
|
|
|
Lasai lasai, udako arratsalde sargoritsu
|
haretan
, arboladipean jarri zan atzerritik etorren Madalen, indar barriak hartzeko asmotan eta aurreko sagarrondoak, ustebakoak, begi bistan ebazala ia ia loak hartu eban. Bidean zan, aurretiko mundua bertan behera itxita, ahazturaren mundura eroango eban bidean jarria.
|
|
|
Lanean buru belarri murgilduta ebilen mundu
|
haretan
beste inor ez balego lez, lanaren errekinak, horrexek, eutsiko baleutse legez gorputzeko beharrizan ezagun zein oharkabeei. Bairudian, baita, zenbaki konbinaketek batzuetan baeukiela euki zerbait berezirik eta erakargarririk euren sakonean eta orduan euron sekretua deserraintzeari ekiten eutsan Annik.
|
|
2006
|
|
|
Ez eban ezegaitik be berari zoroa deitzerik onartzen. Egun
|
haretan
Mauricek, mailatu samar, lortu eban alde egitea Michelegazko ulertuezinetik. Halanda be, jazotakoa auzokideen artean bala bala zabaldu zan.
|
|
|
Benetan harritu ebana untxiak eukan priesea izan zan. Danak eukien prisa mundu
|
haretan
. Ordua eskatu eta arin baten murgildu zan pozuan.
|
|
|
Hantxe itxi eban tranbiak, kale erdian bakarrik itxi be. Beste inor ikusi ez eta teontzi laranja bati galdetu eutsan nora joan eitekean lurralde miresgarri
|
haretan
, hain dirdiratsua eta erakargarria zirudian haretan. Baina teontzi laranjak harriduraz jaso ebazan bekainak eta lurrunezko hasperen sakona itzuri eban sur luzetik, ez eban ezer esan, ezer bere ez; beharbada, pluf edo buf soil bat entzungo eban Aliziak.
|
|
|
Hantxe itxi eban tranbiak, kale erdian bakarrik itxi be. Beste inor ikusi ez eta teontzi laranja bati galdetu eutsan nora joan eitekean lurralde miresgarri haretan, hain dirdiratsua eta erakargarria zirudian
|
haretan
. Baina teontzi laranjak harriduraz jaso ebazan bekainak eta lurrunezko hasperen sakona itzuri eban sur luzetik, ez eban ezer esan, ezer bere ez; beharbada, pluf edo buf soil bat entzungo eban Aliziak.
|
|
|
Eskuetako mina aspaldiko gogorapen hutsa baino ez da, artean ume nintzala mea buztin hondakinetatik bereizteko garbitokietan behar egiten hasi nintzanekoa. Ha ume eta emakumeen beharra zan sasoi
|
haretan
. Ama eta bost anaiak be horretan ziharduen.
|
|
|
Gabaren gerizearen lagun, sarri ortozik ninoiala, kanpoaldean ipinten ziran kajoietan sabela hustera joaten nintzanean, batetik bestetik ziran labezomorroak karraska zanpatzeaz batera, beti barrakoiaren osteko bedarretan garbitu behar izaten nebazan oinak, erranak agure silikosoari atzamarrez, ito ez zedin, aterarazten eutsazan karkaxen konketan sartzen nebazanak. Txarriak be nekez biziko ziran sai zulo esperantzabako
|
haretan
. Gure olgeta lekuak ez ziran hobeak, gainera.
|
|
|
Ustez bere neurrikoa zan lanbide bakarra emon eutsien, mierderoarena. Zingira ustel
|
haretan
astean birritan barrakoien kanpoaldeko kakategiak ziran kajoiak kendu eta errekan ikuzten ebazan. Ha zan herriko umeek harrika ibilten eben mierderoa, danen koplaburu eta tabernako jolasa, bertan hil ezkero, negar egingo ez eutsien morroi baztertua.
|
|
|
Ha zan egun
|
haretan
pozutik ahaleginetan atera nahi neban gizona. Ito arren, ez neutsen besteai txanda egiten ixten, neuk egin nahi neban ospitalerainoko bide osoa aita lepoan neroiala.
|
|
|
Eta Galdamesen bada Adelaida izeneko bat. Egun
|
haretan
hori guztia gogoan izan arren, nik ez neban duda egiten, aita handik atera nahi neban lehenbailehen. Azalera urten baizen laster zain genduan zaurituen gurdiaren gainean ipini eta Gallartako ospitalera abiatu ginan txistu bizian.
|
|
|
Handiuste txikien norgehiagokari, lehiaketa faltsua neritxan, baina nor nor zan adierazoteko bai balio eban. Holan ezarriko ziran barne arauak zulo
|
haretan
, eta ni, zer gerta be, hartuemon handirik izan ez arren, berbak kontuz neurtzen ahalegintzen nintzan. Dana dala, uzkur eta herabe hasikeran, norbaitegana hurbildu behar neban.
|
|
|
Ez eroian presoen ohiko erropea. Egunero, patioa hutsitzen zanean, kaiola antzeko
|
haretan
egon ohi zan. Ibilbidetxu biribiletan urrats konpasatu txikiak egiten ebazan, beti isilean, burumakur eta norabide berean, kronometro baten segundoak banan banan zenbatu nahi baleuz lez.
|
|
|
Nahigabe horretan, betazal astunak bildu orduko, Mary eta Oskarren irudiak nahasten jatazan, tropelka. Zenbat bider ez neban berregin ametsen lanbroetan zoritxarreko iluntze
|
haretan
kontserjerian jazo zana. Maryren oihuak ez nebazan itoten, neskatoaren desio oihuak nire esku ahurrez itotea lortzen ez neban lez.
|
|
|
Oskarrek ezin izan eutsen aurre egin auzoko mihinluzeai, emaztea kantu ederrak egiten eutsazan eskekoagaz konpontzen zalako pozoia zabaltzen eben berberak. Spagetti, ravioli eta fetuzziniak itsasoratzen ziran kale kantoi
|
haretan
Oskarrek esku hutsez erauzi eutsan bihotza. Ez zan nahikoa afruntua ordaintzeko eta bihotza norena zan argi geratu zedin burua moztu eta kutxa baten gorde eban.
|
|
|
Idien minez jantzitako zaflada harek oihartzun egin eban frontoiko hormetan eta handik kilometro askotara be. Ume bati bat batean irribarrea ezabatu jakon betiko eta koñaka lotsaren lotsaz botiletan ezkutatu zan abuztu
|
haretan
inori azalpenik emon barik. Baina, musika bandeak eten barik joten eban, ozen eta burrunbatsu.
|
|
|
Zaflada gehiago beharrezko izango ziran, idi eta gizonen segizio harek zirkin egiteko, ez itoteko idien bat bateko beheranzko itsaso
|
haretan
, eta izerdiak jada lehenengo lerroko ikusleak zipriztindu arren, plazea orroa hutsa zan.
|
|
|
Koadrilako gizonak holantxe joaten ziran, alboetara, mozkortuta jausiko balira lez, harria eta gogoa nekez zuzenduz. Egun
|
haretan
bakotxaren gogoa urrun egoan eta. Oso urrun.
|
|
|
Hildakoen odolari be begira lotu zan, bera joian autobusak zubiaren kontra jo ebanean gau euritsu
|
haretan
. Danak egozan hilda.
|
|
|
Kosmek eta Albertok nahikoa eukien kabaret
|
haretan
, beste taldekideai jaramonik egin barik. Kosme bere harria gobernatzen eta Alberto jente artean begirada bat topau nahian, aspaldi galdutako maitale baten aldetiko maitasun keinu txikitxo bat.
|
|
|
Ama azkenean nekatu jakon. Danen isilean emoten eutsan diru apur bat, egoera
|
haretan
ez ikustearren. Aldatuko zalakoan beharbada.
|
|
|
Urtebete eroien beharrean herrialde haretako uri nagusi biak batuko ebazan trenbidea eregiteko. Herrialde
|
haretan
egingo zan inoizko lanik handiena zan trenbidea. Jente asko egoan trenak herriari garatzen lagunduko eutsalakoan.
|
|
|
Eta atso bat zubitik begira lotu zan errekan bat batean suertau zan mareari. Gorri gorri, odolaren tankerakoa, urten eban goizak martiko egun
|
haretan
. Belatxinga batek zeharkatu eban zerua alderik alde.
|
|
|
Behar ziran guztiak. Derrigorrezkoa bazan, beharginek egoera
|
haretan
be huelgara joko eben akordeoiak erosteagaitik. Ugazabak unekada batez mosua okertu eban beharginen eskaera zelebrea entzukeran.
|
|
|
Zerua zeharo baltzitu zan, euria bota ahalean hasi zan eta haize zakarrak olatuen bitsa gogor harrotzen eban itsasontziaren brankaren kontra. Portu ondoko faroa baino ez eban lagun eta gidari zoritxarreko ontziak bat bateko iluntasun
|
haretan
. Baina faroa agertu eta desagertu egiten zan ortzi mugaren marraren azpitik, harik eta marinelek argia begi bistatik erabat galdu eben arte.
|