|
2000
|
|
|
Eta herrian pixka bat zabaldu zen, Txomin ere bertsotan aritzen omen zela. Gainera errezildar batzuk zeuden Berrobin apopilo, fabrika batean lana egiten zutela eta
|
haietako
bat oso bertsolari ona: Sebastian Loidisaletxe.
|
|
|
Rafael Veraren gaitasun analitiko ukaezinak berehala" jan" du bere egoeraren berritasuna... eta iluntasuna. Orain arteko aliantzek gutxi balio dute aurrerantzean, eta lehen oso lagun ziren
|
haietako
batzuk laster etsai bihurtzen ikusteko prest egon behar dute. Aldiz, PP inoiz baino ahaltsuago (eta, beraz, makurgaitzago) dago bere gehiengoaren gorenean.
|
|
|
ingelesak, irlandarrak, iparramerikarrak... Gainera,
|
haietako
batzuk elkarteko bazkide dira orain. Bestalde, aipagarria da elkarteak eskaintzen duen Zintzilik UK zerbitzua.
|
|
|
" Era en Pamplona y en su primavera de 1751, en donde ni lucia el Sol, ni cantaban los pajaros, porque hacia un tiempo endemoniado(...) convirtiendo en lagunas las calles de la vieja Iruña". Ondoren, orduko Iruñeko botika bat deskribatzen du, aitzakia horren bidez garai
|
haietako
bizimodua, ohiturak (sanferminetako abere azoka zaharra, txistulariak), jantziak eta bertze agerian jarriz.
|
|
|
Izan ere, aukeraketa eta itzulpenaren egileek ohartarazten digutenez, ipuin hauetatik asko frantsesera itzuliak zeuden aspaldi, baina ez hala Cervantesen hizkuntzara, gaztelerara esan nahi dugu. Ipuinaren itzulpena eskaintzeaz gainera,
|
haietako
bakoitzaren amaieran, non entzuna izan zen, noren ahotik eta nork jaso zuen adierazten dute zehatz mehatz.
|
|
|
Bere hitzaldi haietara joaten ziren Zuzenbidean aritzen ziren ikasleak ez ezik zenbait irakasle ere, hauen artean Martin Azpilkueta nafarra. Hitzaldi
|
haietako
azkenengoak, 1539 urtean, De indis eta De iure belli deritzen saioak, garrantzitsuenetarikoak izan ziren.
|
|
|
Euskararen ostarteak (1998) izenburuz agertu nuen liburuan agiririk aski ematen nuen nafar euskarari buruz, eta legezko zait
|
haietako
batzuk gogoratzea, oraingo liburu honetatik euskaldunek jakin ditzaten.
|
|
|
Saindu hori mendiko haitzulo batean dago, izenak adierazten duen bezala, eta jende itxurako harri batean itxuratua. Diotenez, gau batez sartu zen bere harpean, gaueko hamabietan, hamabi argiekilan; eta sartzen ari zelarik, inguru
|
haietako
kabalaguztiak orroka eta marrumaka ari izan omen ziren, eta ez omen ziren isildu Sainduhura han sartu arte. Sekulako harrabotsa eta sekulako mugimendua izan zen auzohartan, entzun zutenek ez zuten, segur, miralukua inoiz ahantziko.
|
|
|
Hilabete
|
haietako
isilpeko elkarrizketaren ondorioak ondoko puntuetara laburbilditzakegu, emaitzak 1940ko martxoaren 14an zabaldutako zirkularraren arabera ulertubehar baldin badira, behinik behin:
|
|
|
Horrez gain, ohiko hizkuntz tradizio bien ondoan, Gasteizko Diozesiaren 1937koegoera instituzionala ezin da aipatu gabe laga, hilabete
|
haietako
testuin guru politiko instituzionala argigarria baita hemen ikusiko ditugunak hobeki balioesteko.
|
|
|
Latinaren garai
|
haietako
ofizialtasuna ahantzi gabe, Egiako euskaldunek bazekiten zein zerbitzu zituzten euskaraz, eta zeintzuk ziren gaztelaniaz, eta GarizumakoMisioaldietan beti zegoen sermolari euskaldunik, eta auzotarrek ongi erantzuten ziotendeiari, goian esan denez. Hala ere, jai handietako predikuetan (Aste Santuan, adibidez) ez dirudi Atotxak, 1935ean behintzat, kalitatez eta kopuruz, gainerako eliza donostiarretako mailarik zuenik (Cronica:
|
|
|
1937ko abenduko debekua hizkuntz politika orokor baten funtsa eskainiz emanzen, eta halaxe ulertu zuten gertakari
|
haietako
protagonistek. Frankismoaren barneanpiztu zuen eztabaidagatik, agintari zibil militarren eta eliztarren artean sortutako gatazka tenkatuagatik eta erabili ziren prozedura politikoengatik, debekuaren hura hizkuntzpolitikan urte haietako jazoera politiko ofizial larriena izan zen().
|
|
|
1937ko abenduko debekua hizkuntz politika orokor baten funtsa eskainiz emanzen, eta halaxe ulertu zuten gertakari haietako protagonistek. Frankismoaren barneanpiztu zuen eztabaidagatik, agintari zibil militarren eta eliztarren artean sortutako gatazka tenkatuagatik eta erabili ziren prozedura politikoengatik, debekuaren hura hizkuntzpolitikan urte
|
haietako
jazoera politiko ofizial larriena izan zen(). Ezdaukagu orain hori azpimarratzen ibili beharrik, lan osoak esango duena baita.
|
|
|
Txemari otu zitzaion hura Eiderren azpikeria berri baten hasiera izan zitekeela. Alegia, ez zela sekula Lahinchen egon, edo tertulia hartan ezagututako mutilen batekin pasatu zituela egunak eta beraz mutil horren izena hartu zuela gakotzat, edo Ipar Irlandako putakume
|
haietako
baten izena. Duncan.
|
|
|
Eta, horrela, anitz izan ziren urbiaindarrak, egun
|
haietako
sermoietarat eta bertzelako ofizioetarat joan zirenak. Jauregitik ere guztiak joan ginen, etxea begiratu behar zuten borzpasei morroi neskame izan ezik... eta osaba Joanikot izan ezik, jakina.
|
|
|
Eta aita —gainbeherari eta kinka larri hari buru egiteko, buruan irakiten zituen ideiei gorputz emaiten ziela eta bide berriak urratzen—, Baionako, Donibane Lohizuneko eta Pasaiako portuetako arduradunekin eta inguru
|
haietako
dendariekin eta tratulariekin harremanetan jarri zen. Eta, nola muturra nonahi den sartzen baitzuen, hala sartu zen, arrantzaren munduan ez ezik —Donibaneko bakailao untzienean nagusiki—, kafearen eta txokolatearen, baita tabako eta tabako hautsaren munduan ere, Baionako arno saltzaileekin zituen tratuak eta irabazpideak ahantzi gabe.
|
|
|
Ordea, anitzetan gertatzen den bezala, gure solas hark bertze bide bat hartu zuen. Izan ere, noiz eta igande goiz hartan osabak proposatu baitzidan ezen Pisako inguruetarat joan gintezkeela egunaren iragaiterat, larre landa zabal
|
haietako
hegazti eta loreen miatzeko eta obserbatzeko —hirian biltzerat zihoazen jendeenganik ihesi—, barren barrendik atera zitzaizkidan hitzak:
|
|
|
—Bai, hori ere ez dago gaizki pentsatua. Izan ere, Santo Tomásetik hiruzpalau egunetarat, iparrerako eta setentrionerako bidean beti ere, inguru
|
haietako
etxaldeak dauden tokian doi, badugu bertze misione bat, eta han ere aurki dezakezue nahi duzuena. Misione hartan ere bi kaputxino daude, eta haietarik bat ene lagun mamia da:
|
|
|
zaldiak, astoak, mandoak eta indiar horiak... hauetarik hainbat eta hainbat biharamunean salgai jarriko zituztenak, zeren esklaboak baitziren eta esklabo gisa saltzen baitzituzten, beltzak eta bertze jende miserable batzuk bezala; eta bortz gizon haiek herriko bertze ostaturantz zihoazen, zeina baitzen Octavio Hernando zeritzan gaztelau batena. ...ge nuen ezen gizon haiek bigarren semeak zirela eta Espainiatik etorriak —Avilatik eta Zamoratik—, aberasteko edo kargu inportant baten erdiesteko asmotan, nahiz eta azkenean fortunak bere lekurat ekarri zituen eta, halatan, xede apalagoetarat etsi behar izan zuten —Joxe Aberasturik ere egin zuen bezala, itxura guztien arabera—, zeren kapataz gisa trabailatzen baitziren, bazter
|
haietako
jauntxo boteretsu batzuen lurretan; eta jakin genuen, halaber, ezen aldian behin etortzen zirela, bai jendearekin eta bai balizko erosleekin hainbat tratu egiteko, zeinetarik gehienak beren etxaldeetako ganaduarekin loturik baitzeuden, bai jan edanen eta bertze hornizoin batzuen erosteko eta beren nagusien etxalekuetarat garraiatzeko... baita kalapitaren bat sortzeko ere hainbatetan, zeren guztia... Eta, nahiz eta bigarrentsuak ziren, goraki mintzatzen ziren beren buruez, klar eta ozen, eta lau haizeetarat kanpatzen eta famatzen zituzten beren bertuteak eta bertutezko obrak, zeren zaldun zalduntzat eta kontu kontuzkotzat baitzituzten beren buruak, halako moldez, non bi hitz haiek enplegatzen baitzituzten noiznahi den, bertzeen aitzinean:
|
|
|
Eta itsutua nengoen festa haren handitasunarekin eta, osaba Joanikotekin izan nezakeen adiskidetasunetik harat eta agramondarren eta beaumondarren arteko sasoin bateko liskarretarik harat, harro nengoen etxean hain jende kontuzkoa eta kontuan hartzekoa geneukalako, haien handitasunak ni ere handi eginen banindu bezala. Zeren eta halakoak baitziren jendearen egun
|
haietako
harat honatak, gela guztiak apaindurik eta sukaldeko arasak hegaztiz eta bertze hamaika ehizakiz beterik, hauek apal batzuen gainean, haiek gako batzuetarik dilindan... Hargatik, osaba kexu eta arranguratsu sumatu nuenean, erran nion:
|
|
|
Arrats gorria zen, eta karrika
|
haietako
mugimendua izan zen ene arreta piztu zuèn lehenengo gauza. Ekialdeko Indietarik hiruzpalau untzi iritsiak ziren bezperan, eta, hargatik edo —hargatik, segur— anitz jende zegoen karriketan —marinelak gehienak, jakina, baina baita bertze jende tailu batzuk ere— tabernetarako bidean, edo tabernetarik ateratzen; eta anitz ziren, halaber, hango eta hemengo jendeek erabiltzen zituzten hizkuntzak eta lengoaiak, holandesa eta espainola bere batez, frantsesa gutiago; eta gizon batzuk multzoka juntatzen ziren eta pilatzen edozein bazterretan:
|
|
|
Ordea, bazkalduz gero kapitaina bere balentriak kontatzen hasi zitzaidanean, osabari gertatuak jada ahantzirik, nigarrari eman nion, halako batean, nehongo arrazoinik gabe... arestian konplitu ezin izan nuèn desira orduan konplitu izan balitz bezala, behar ez zenean. Ez, ez natzaizu gezurretan ari, jaun André, zeren atzo gertatuak balira bezala oroitzen baititut istant haiek eta istant
|
haietako
gorabeherak, ene desiren eta ene izatasunaren arteko liskarra islatzen zutenak —ene barrengo haustura, alegia—, huraxe izan zelako halako zerbait gertatzen zitzaidan lehen aldia; edo erran nuke ezen hura ez zela izan, benturaz, gertatu zitzaidan lehen aldia, baina bai gertatuaren berri nekien lehen aldia, ene barren hausturaren kontzientzia klar eta garbi harekin, gorputza leku batetik ... Eta Joanes bakarra nintzen arren, bi Joanes sentitzen nituen neure baitan... nola Mattinen baitan bi Mattin haiek hauteman bainituen, bata argia eta bertzea iluna, hark hartu kolpearen ondorez, noiz eta zalditik erori baitzen, nahiz eta, egia erran, nik zerbait disimula nezakeen eta anaiak ez...
|
|
|
Neure orduko bizimoldearen berri emaiteko, ez dizut, ordea, portu haietan ezagutu nituen jendeen inventariuma eginen, zeren, bataz, luzaro luzatuko bainintzateke, eta zeren, berriz bertzea, zuhaurk imajina baitezakezu nolakoak izan zitezkeen ene egun
|
haietako
benturak eta desbenturak. Eta, imajina ez badezakezu, kontuan izan ezen, egia izanik Mignonekin gertatua ez zela egunoroz gertatzen zen gauza, egia zela, halaber, ezen gure egunorozkotasunaren erakusgarri izan zitekeela, gradu batean bai bederen, zeren egunorozkotasunak ere bere usainak baititu, eta gertaki hari zeriona zen, zalantzarik gabe, ene egunorozkotasunaren usainetarik bat.
|
|
|
Hala ere, gure amak, eskutik hartu, eta bere babesaz magaleratzen zuen nire egun
|
haietako
tristura. Eta haren itzalak gehiago alaitzen ninduen hainbat maite nuen elurrak baino.
|
|
|
Beharbada, Zapelek Migeli belarrietatik heldu zion egun hartan, ama haurdun genuen. " Zuk hilko didazu barrengo hau" entzun niola uste dut
|
haietako
egunen batean.
|
|
|
Baina Astarrain berriak sortzen dira nire zainetan, eta konturatu gabe murgiltzen naiz betiko joan zitzaizkidan kale estu
|
haietako
haizetan. Zezen zauritu baten moduan nabil, gora eta behera, bizitzaren azken gorriak adarreratu nahian, baina zezen plaza honetan ez dago eguzkirik, eta gosea dute begiratzen nauten begiek.
|
|
|
Nire haur denboran, eskolan, eskulanetarako buztinezko puska karratu batzuk erosten zizkiguten, material harekin gero geure gustuko irudiak sortzeko. Eta, egia esatera, Dabidek egun hartan ekarri zuen eskulturak, artelana baino gehiago, buztin puska karratu
|
haietako
bat zirudien. Hala ere, bereizgarri bat zuen:
|
|
|
Hasiera batean, Dabid eta biok aski kanpinzaleak ginen, baina aurrena ertzain eta hurrena" luxuzko ertzain" egin ondoren, mendietako kanpinak alde batera utzi, eta eguzkitara jo  tzen hasi ginen, Mediterranio aldeko hoteletara gehienbat. Eta EEBBetan berriro ere kanpinetan nabilela, lehengo garai
|
haietako
tokiak datozkit gogora. Atzo, esate baterako, Arches parkeak Bardeak oroitarazi zizkidan; gaur, ordea, Mesa Verdek Urbasa oroitarazi dit:
|
|
|
mendi garaiak baina kasik gailurrik gabeak, zelai eta baso berde amaigabeak. Eta garai
|
haietako
tokiekin batera, noski, orduko Dabidekin gogoratu naiz: artean marra gorri urdinekiko gal  tzerdi zuriak janzten zituena, artean jatetxe merkeetara edo otartekoak jatera eramaten ninduena, artean gimnasiora joaten ez zena, artean betaurreko beltzak erabiltzen ez zituena, baina artean maitagarria eta jostarina zena.
|
|
|
Une hartan, azken bi hilabeteotan gure artean hain ugariak izan ziren isilune desa  tsegin
|
haietako
bat sortu zitzaigun. " Gelara noa", esan nion, eta bera hiri erdian autoak anbulantziari toki egiteko baztertzen diren gisara erretiratu zen, niri pasatzen uzteko.
|
|
|
Abadiak antolaturiko Lore Joko
|
haietako
batean (Sara, 1867)," Ni nauk euskaldun, bai aspaldikoa/ egundaino aizkorak ezin hautsizkoa" esanarazi zion Elizanburuk arbola bati. Lizentzia honek sortu zuen galarrotsik, epaimahaiak behintzat juzku estua egin zuen konposizioaz, zuhaitzek ahorik ez dutela-eta.
|
|
|
alde batetik, berari esker, filosofoak zientzia enpirikoen oinarriez hasi ziren kezkatzen serioski eta, bestetik, zientzialariak euren ikasgaien gain eragina zuten arazo filosofikoez arduratu behar zutela konturatu ziren. Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz joan ziren pixkanaka,
|
haietako
batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren lanetan ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea, dena dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek bi mende lehenago jarritako muga dualista hura gainditu nahian10.
|
|
|
Eta rantxito miserable haien ondoan, hirian, egundoko txaletak zeuden. Txalet
|
haietako
zenbaitetan lan egitea egokitu zitzaidan... Urrezko iturriak zeuzkaten!, Italiatik inportatutako urre mazizozko iturriak, aizu!
|
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn nengoen egun
|
haietako
batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman nintzala hara, bere aurrera.
|
|
|
Lelo eta kontsigna
|
haietako
batzuk, manifestaldietan eta oso ohikoak direnak, edonork aise ikasteko modukoak ziren, memorian itsaskorrak. Horrela bada, asteburuak joan eta asteburuak etorri denbora aurrera zihoala, hilabeteak ere joan ziren, negua eta udaberria igaro ziren, eta uda heldu; negu oso hotzak bezala, oso beroak dira udak Herreran, baina ilunabar freskagarriekin; uda hartako ilunabar beranduetan leihoetan egoten ginen elkarrekin berbetan; eta halako batean ohartu ginen, gure senideek oihukatzen zituzten leloak entzuten genituela kanpoan astegunetan ere.
|
|
|
Familia bakoitzarentzat drama bat zen bereizketa hura, gerra berez zen dramari gehitutako beste drama bat. Modu hartan alde egindako
|
haietako
haur batzuk itzuli ziren 56an edo. Oroitzen naiz haietako batez, Gomez abizena zuena, Errenterian jaioa, Moskuko Dinamo futbol taldeko jokalaria izana.
|
|
|
Modu hartan alde egindako haietako haur batzuk itzuli ziren 56an edo. Oroitzen naiz
|
haietako
batez, Gomez abizena zuena, Errenterian jaioa, Moskuko Dinamo futbol taldeko jokalaria izana. Gomez honekin ezagutza egin nuen nik, eta berarekin poteatzen eta berriketan ibilia naiz.
|
|
|
Haurrak kalean edo bazterrik bazter ibiltzen ginenez, amak eta izebak lan egiten zuten etxeetara hurbiltzen ginen. Eta haietan ere jostailuak!; izebak leihotik ezkutuka jaurtitzen zizkigun jostailu
|
haietako
zenbait. Bizi ginen palazioan geneuzkanekin nahikoa ez izan, nonbait.
|
|
|
Kontua da balkoitik ikusten nuela itsasontzia, Loiolako kuartelera bonbak jaurtitzen, Aldakonea gainetik. Aldakoneako maternidadean erori zen bonba
|
haietako
bat. Nik sua eta kea ikusten nituen itsasontzian, tiro egiten zuten bakoitzean, eta ondoren egundoko zarata, oihuaren oihartzuna entzuten den moduan.
|
|
|
Oroitzen naiz denbora tartea egiten zuela tiro batetik hurrengora, tarte luzetxoa. Tiro
|
haietako
baten ondoren bestea noiz etorriko zain egoten nintzen balkoian. Esan dezaket balkoietan igaro nuela gerra haren zati handi bat.
|
|
|
Neska koadrila baten ezagutza egin genuen han, geltokian gu iritsi zain egoten zitzaiguna. Neska koskor
|
haietako
bat oso lagun egin nuen, Margari. Egun batean bere argazkia oparitu zidan, marko eta guzti.
|
|
|
Zortzi ume ginen etxean, eta ez da harritzekoa itolarria izatea. Bi aldiz ihes egin nuen etxetik, eta guardia zibilek ekarri ninduten ostera, Nafarroatik, Faltzestik aldi
|
haietako
batean behintzat. Azkenik, 1951ko abenduan alde egin nuen Donostiara, hogei urterekin.
|
|
|
Egun batetik bestera hiltzen eta desagertzen ikusten genuen jendea. Urte
|
haietako
miseria eta lazeriaren ispilu garbia zen leku hura. Donostiako osaba eta amona platano kiloarekin bisitan etorri zitzaizkidan hartan, harmailetan behera jaisten ari ginela, nik ere eskua barandan ipinita nuela, baranda hura gaixoek ukitzen zutela eta eskurik han ez ezartzeko esan zieten.
|
|
|
Egun
|
haietako
nire inpresioez ari naiz, ez maiatz hartaz gero irakurri dudanaz. Errebolta nahaspilatsuaren antza hartu nion begiratu batean.
|
|
|
Ez zegoen hura guztia gidatu, bideratu eta iraultza sozial moduan antola zezakeen aitzindaririk. Gidariak bazeuden, jakina, baina
|
haietako
inork ez zeukan behar besteko karismarik, inor ez benetako gidaritza egiteko gai. Maila politiko itzela eskatzen du horrek.
|
|
|
Preso ohi
|
haietako
bat egun batzuk igarotzen geratu zen Ordizian. Baina ogia lortzeko eskean aritzea ez zen nahikoa izango, eta, zerbait egiten hasita, Ordiziako elizaren irudia egin zuen buztinaz, dotore egin ere; jateko zerbaiten truke eman zuen.
|
|
|
Atsedenaldiko tartean, ordura artean sekula ikusi gabea nuen iragarki bat eman zuten. Dotore jantzitako dozena bat lagun ageri ziren zein bere sakelako telefonoaren bidez hizketan, gizonezko gorbatadunak batzuk, gona motzeko emakumeak besteak, seriotasun osoz lanean gogor ari ziren exekutiboak guztiak itxuraz; inpentsan, baina, gizon gorbatadun
|
haietako
batek, telefonoa barik maskor bat zuen belarri ondoan eta, bere zorion aurpegiari kasu egitera, liluratua zegoen entzuten ari zenarekin. Futbol partidako jokaldirik interesgarrienen errepikapena babesten zuen haririk gabeko telefonia konpainiarena zen iragarkia.
|
|
|
Manuel Lasarteren" bixki lagunari" –herritarrek haren omenez jarritako bustoari– ikustalditxo bat egin ondoren, ibilaldi ederra egin genuen Leitzatik Aritz eta Zuparrobira Santa Krutz baselizatik barrena. Aritzera heldu ginelarik,
|
haietako
bati ondo ondotik behetik gora begira jarri eta gertutik ikusita ere aerosorgailuak ederrak zirela esan zuen Lauaxetak.
|
|
|
Ordurako bazekien dirua erabiltzen eta neurtzen, eta baita jendearen tratabidea bizi zen garaira egokitzen ere, gehiegizko kunplimenduak baztertuta. Bazekien nor ziren Salbatore Mitxelena, Iratzeder, Jon Mirande, Koldo Mitxelena, Piarres Larzabal, Yon Etxaide, Gabriel Aresti, Manex Erdozainzi Etxart, Txillardegi, Bitoriano Gandiaga, Xabier Lete, Bernardo Atxaga, Anjel Lertxundi, Ramon Saizarbitoria, Joseba Sarrionandia, Koldo Izagirre eta beste asko, eta irakurriak zituen
|
haietako
batzuen hainbat idazlan. Arte plastikoen arloan ere asko ikasi zuen, katalogoak begiratuz batez ere:
|
|
|
Hainbat euskaltzain aurkitu zuen barruko gela batean bildurik. Egunkarietako argazkietatik ezagunak zitzaizkion
|
haietako
batzuen aurpegiak.
|
|
|
Han izan nintzen azken aldian, ondoezaren ondorioz, sartu gabe geratu bainintzen, sarrerako ate beltz burdinazkoak gurutzatu gabe. Pena ematen zidan hala ere ate
|
haietako
letrak Lauaxetari ezin erakutsi izanak: " Il nintzan" irakurriko zukeen ezkerrekoan;" eta bizi naiz" eskuinekoan.
|
|
|
" Hildakoa izatera heltzean beste modu batez ikusten du batek bizitza", esan zion Fernando Pessoak Ricardo Reisi, José Saramagoren O ano da morte de Ricardo Reis nobelan, Prazeresko hilerritik irtenik egiten zizkion bisitaldi
|
haietako
batean. Baina denbora behar izaten du batzuetan hildakoak horretarako.
|
|
|
Buruan zituen galdera
|
haietako
baten erantzuna aurkitu zuen tauletako batean. " Euskaldunen Herria/ El País de los vascos" zen taularen izenburu nagusia.
|
|
|
Eta hala ere, hitzak hitz, Xanek Henri auzoan ez zela garbi atera zuen. Edo bazen, guztiarekin, inork ez zekiela, etxe
|
haietako
batean. Bere gogoan gelditu ziren bezalakoxe etxeak:
|
|
|
Alde Zaharra toki malkartsuan, hiru lau mendixken gainean eraikita zegoen; sigi sagakoak ziren harako karrikak; mendixka batetik bestera joateko berriz, hainbat zubi, hainbat tunel, hainbat eskailera elkargainka ipinita zeuden. Egitura, bide
|
haietako
batzuk Xanek ezagutzen zituenak ziren, bere baitan atxiki zituenak, ezabatuxe, deformatuxe baldin bada ere. Beste batzuk aldiz, azken denboretan eginak izango ziren.
|
|
|
emakume sendo bat, Xanek bizkarrez baizik ez zezakeena ikusi, entsalada bat atontzen ari zen. Sofan berriz, Xanek sartzean ez baitzituen bete betean ikusi, bi mutil jarrita zeuden,
|
haietako
batek hanken gainean kuaderno bat zuela. Haiek berriz, xalo antzean, zain bide zeuden, Xanek begira ziezaien, egiteko kasu; begiratzean burua lañoki makurtu zuten, irribarre sinpatikoak eginez.
|
|
|
Ama alabak beren mahai izkinan, hitz eten eta iheskorrak erabiliz, solasean ari zirela, mutilek berriz, isil antza jaten zuten, eta elkarri esaten zizkioten hitz bakanak, beragandik gertu izan arren, ahoa ertitxian eta erdibetean esaten zituztenez, Xanek ez zituen ulertzen. Azentuagatik hala ere, baina bai zuten jateko era basa samarragatik ere, mendiko mutilak zirela atera zuen; segurrenik, eguzkiaren aldeko erreka
|
haietako
batekoak. Lupo, Xanen ondoan, paretaren kontra zena, luzea zen, bizar motza zeukan eta, betazalak ia arras itxita zeuzkala, noiznahi lo jausi behar zuela zirudien.
|
|
|
Pieza iluna oso, hala ere mahai luze batzuk suma zitezkeen, zenbait makina, egur handi batzuk. Gari mahai
|
haietako
baten ondoan, lurrean jarri eta, zigarro bat piztu zuen. Xanek berriz, apenas jartzea egin zuen eta, piezara tipo batzuk sartu zirela aditu zuen.
|
|
|
Artean, paretaren ondoko mahaian ziren gizon emakume txiki adinekoak jaiki, batek neskatila lo zegoela zeramala, atera ziren. Alta, ja sartu berri ziren
|
haietako
batzuek okupatu zituzten joandakoen aulkiak. Giroa latz kargatzen ari zen.
|
|
|
bezperako edo egun bi lehenagoko, berari noski eskapatzen zitzaion zer edo zertaz ari ziren eta. Bestalde Lazaro lagun
|
haietako
bati espainolez ari zitzaion. Bazitekeen hark ez jakitea euskaraz.
|
|
|
" Ezer ez", esan zuen Xanek; baina, Lazaroren aurpegi garratza ikusirik, amore eman zuen. Lagun
|
haietako
batek egin zuen barrarakoa. " Eta", esan zion Lazarok Xani," zer dakigu Henriz?"; total eginda zegoen.
|
|
|
Eta hala ere, ez zitzaion ingurua erabat arrotz. Bazeukan ustea, oso aurrera gabe, trabeskako kale txiki
|
haietako
batean behera eginda iritsiko zela Benta Zaharrera. Zierto, kale haietako batzuek ez zuten aterabiderik:
|
|
|
Bazeukan ustea, oso aurrera gabe, trabeskako kale txiki haietako batean behera eginda iritsiko zela Benta Zaharrera. Zierto, kale
|
haietako
batzuek ez zuten aterabiderik: baziren debekuzko seinaleak, baziren zakurren itzalak.
|
|
|
Gizon sartu berri haiek, aurrena, txaketa beltzez jantzita zeudenez, hila behar zuen auzotar haren hileta lagunak izango zirela pentsatu zuen Xanek. Gero berriz, bat batean
|
haietako
bi kopla kantari hasi ziren; ez bederen dolu koplak, ezpada kopla arin eta burlazkoak. Alde guztiz, ez ziruditen oso kopla remarkableak, kuadrilako gainerako gizonei berriz, grazia handia egiten zieten, esku zartaka eta barre zoroka hartu zituzten.
|
|
|
Bazetorren Eli. " Vete con la abuela", esan zion neskatilari; izan ere, adineko emakume
|
haietako
bat: mottoduna, ezpain gorri gorriekin, beraiei begira zegoen, Xani begira orduantxe, irribarre errukarrizko batekin; behar ere Elik bista apartarazi zion;" kaferik?", eskaini zion.
|
|
|
Alta, bazirudien hiru lagunak komentario sinple hartaz konforme zirela; masailak gorrikara, begiak diz diz, bazuketen bestenaz ere kontu gehiago esateko gogorik. Anartean beste gizon mordoxka bat sartu zen ostatuan, aurrekoak bezalaxe txaketa beltzekin jantzita, barra ondora joan, lehen ziren haiekin juntatu zirenak;
|
haietako
bi hala ere, haiek ere puru bana errez, Xanen ondoan jarri, Xan apur bat desplazatu zuten begibeltzaren alborantz.
|
|
|
Bazkalaurrean etorri zuan, lagun batekin: Pitita, igual ezagutuko duk"; Xanek ezezkoa egin zuen;" eta, bezperan izan zuan, jendarmeek hiru lagun utzi baitzituzten hemengo polizien esku,
|
haietako
bat Asier, auzokoa, eta huelga deia eginda zegoan, goizaldetik zeudean karreterak moztuta. Hamaikak aldean zibilak trenbidea garbitzen aritu zituan, eta trenez etorri zituan ba haiek"; konkorrak erre egin zuen; belarrak bizkortuta:
|
|
|
nahigabean ere, lo zegoenaren begirunez;" oraintxe sukaldean zineten-eta". ...rria da", konfirmatu zuen Belek," ezin da sinetsi"; Xanek leihoko kristala zabaldu, leihatilak zuen ziloxka batetik kanpora begiratu zuen; hega biraka zebilen saguzar bat antzematea iruditu zitzaion; bestalde gela barruan, lehenago ez bezala, mesanotxe bat zegoen; haren gainean, tarrotxo batean, lore erramilleta bat zegoen; lore horiak, arantza zorrotzak, Xanek hatzarekin ukitu zuen
|
haietako
bat;" otea", esan zuen Belek. Xanek harri eta zur begiratu zion.
|
|
|
" Ez dakit edatekoa den", esan zuen linterneroak;" guk botila horietakoak erosten ditugu". Paperezko toailen ontzia bere aldean zuenez,
|
haietako
bat luzatu zion Xani. Xanek aurpegia lehortu, irten egin zen.
|
|
2001
|
|
|
Ipar Amerikan dezente topatu genituen, baina Australian ez dira hainbeste. Queenslandera duela hamarkada batzuk azukre kanaberetan lan egitera etorri ziren
|
haietako
batzuk eta gerora iritsitakoak Sidney eta Melbourneko Gure Txoko elkarteetan biltzen dira. Lehendik ere bagenekien, euskaldunez gain, Sidneyen euskaraz dakien australiar bat bizi zela, Jon D. Patrick, eta Gure Txokon topatu genuen.
|
|
|
Honen jakitun, eta egoerak zuzenean kaltetutakoen artean leku nabarmena duenez, Euskal Editoreen Elkarteak euskal liburugintza arautzeko irizpide nagusiak biltzen dituen txostena osatu zuen iaz, eta hedabideei aurkeztu zien Durangoko Azokan bertan. Gure liburugintzaren etorkizunerako funtsezkoa den txostena, ordea, nahikoa oharkabean igaro zen egun
|
haietako
zurrunbiloaren baitan eta, halaber, arreta eskasa izan du arazoaren konponbidean ekarpen beharrezkoak egin ditzaketen gehienen aldetik.
|
|
|
Urte batzuk geroago, 79 edo 80ko neguanordurako itzulia zen Madrilen bizitzera, garai hartan desenkantoari buruz hain ugariak izan ziren nobela
|
haietako
bat bidaliko zion, eskaintza nostalgiko batekin, eta pasarte luze bat azpimarratua zuela. " Iraultza ez zen aukera gisa sentitzen" zioen gutxi gorabehera pasarteak," esentzia gisa baizik; edo iraultzaile zinen, eta orduan iraultzaile buruaz pentsatu eta iraultzaile bihotzaz sentitu behar zenuen, edo ez zinen, baina orduan izan nahia baino ez zen geratzen, eta ez izatearen kulpa behin eta betikoa".
|
|
|
Dokumentuak konprimitzeko (behinolako) modu kriptikoa soildu zuten estreinako aplikazio
|
haietako
bat izan zen.
|
|
|
Sareko estreinako bilatzaile
|
haietako
bat izan zen eta, gaur ere, lehentasuna mantentzen du.
|
|
|
Marka bakoitzetik zazpina lata aztertu ziren eta
|
haietako
bakoitzean aurkituriko emaitzen batez bestekoa kalkulatu zen.
|
|
|
Aitzitik, azkenez, tokiko botereak edo, hobeto esanda, tokiko nobleziakofamiliak, indartu eta garaile atera ziren. IX. mendean zehar,
|
haietako
bat, EnekoAritzarena (Enekotarrak), nagusitasunera iritsi zen. Frankoen eskuhartzeari ezezik, Kordobako musulmanen botereari ere egin zion aurre familiak.
|
|
|
Gizarte ezberdintasuna agertzen zen herri
|
haietako
biztanleen artean, nahizeta gehiegizkoa ez izan. Biztanle batzuk nolabaiteko aberastasunagatik nabarmentzen ziren.
|
|
|
«Mundu hura desagertu da, eta lurralde
|
haietako
ahotsik garrantzitsuenak, PaulCelan poetarenak, desagerketa, heriotza, mututze horren erabateko egia espresatudu».
|
|
|
Egoera hari bukaera eman nahi ez zion itxaropena zoriontasunez beteriko itzal argitsuez elikatua, oroitzapenak indartzean esperantza sendotuz. Gauak kolorez jazten zituen algarak, zuhaitzak, txantxangorriz, urmael tristeak, lumaia zuridun ahatez eta etxe
|
haietako
hormak, doinu atseginen oihartzunez.
|
|
|
Ez dakit jenderik ba ote zebilen, baina nik arima erratuz zipriztindua aurkitu nuen karrika. Niri begira ote zeuden iruditu zitzaidan, baina ez nuen
|
haietako
bakar baten begiradarik topatu. Nonbait bihotzeko ispiluak apurtuak zeuzkaten, baina zazpi urteko madarikazioa baina luzeagoa suertatu zitzaien bizi hartako ikusezina, sentiezina...
|
|
|
Orduan han gelditu nintzen arima erratuz zipriztindutako ingurunean, eta ni beste
|
haietako
bat nintzela aitortu beharrean gainera. Errutinaren olatuetatik alde egin nuela pentsatu nuen, baita nire bizitzako liburuaren orrialdeetan hitzen bat agertuko zela ere, maitale bat eduki nezakeela, etorkizun bat eduki nezakeela... bakardadetik ihes egin nezakeela!
|
|
|
Ahora sartzeko gonbita luzatzen zuten. Antoniok
|
haietako
bat eskaini zidan eta bere atzamarraren zapore garratza, tabako beltzaren usaina iritsi zitzaidan fruituaren aurretik. Atzamarra ahoan pausatu zidan eta gereziaren trenbide bihurtu zituen nire ezpainak.
|
|
|
Jolasean ari zen arrats
|
haietako
bat zen eta espaloia zeharkatzen, dendarantz zetorren ijitoa ikusi zuen Sergiok. Tertziopelozko traje beltza eta bufanda gorria jantzita, pauso motzak baina sendoak ematen zituen.
|
|
|
Beste hiru mutilekin hizketan ari zen. Bertara iritsi arte ez nintzen ohartu
|
haietako
bat Aitzol zela eta ezustekoak bihotza bakailau erritmora dantzan ipini zidan.
|
|
|
Ertzainez eta behin
|
haietako
batekin izan zuen eztabaidaz aritu da segidan. Aurki isildu da baina.
|
|
|
Juan Bautista zeharo maiteminduta egon zen uda hartan. Bilboko beraneante errubia polit eta tuntun
|
haietako
bat maite zuen eta, batelarekin edo batelik gabe, hondartzan zuen bere azken helburua
|
|
|
Aittitte eta beste bost ziren, auzokoak denak,
|
haietako
bi emakumeak, eurenak amaituta aittitterentzat auzolanean. Eguzki sargoria egiten zuen, izerditan zeuden denak eta Goiok eramandako lau botilak laster hustu ziren.
|
|
|
Geografia klase
|
haietako
batean, Don Patriciok mapan antigoaleko seiñora dotorea ematen zuen Britainia Handia aipatzen zuen artean, pupitre lagun nuen Goiori ahapeka esan nion:
|
|
|
Egun batean, urrezale gringo talde bat etorri zen islako hondartzetara eta
|
haietako
batek, hark bai, txalupa zuriaren istorioa entzun zuen.
|
|
|
Eta han intxaurrondoko bere tronuan egon zen luzaroan, lurretik lau metro gora, adarraren gainean zaldiaren bizkarrean bezala lasai eserita, paisaia eta denbora errebisatzen, munduaren antolaketa ezkutuki zentzuzkoa igarri guran. Baina ez zuen zentzu orokor handirik antzematen, gauzak nahiko absurdoak ziren berez, arkanbeleak esate baterako, eta kakalardo adardun
|
haietako
bat hartu zuen eskuan eta erabat zentzurik gabekoa iruditu zitzaion. Eta zaunka urrunak entzun zituen, igelak kroak kroak entzun zituen, kilkerren erestaldia, eta geroago, gaueko hamarrak edo hamaikak aldera, tejabana gaineko enborretan pausatuko zen seguru asko, eta intziri ikaragarria entzungo zuen.
|
|
|
Kaligrafia ariketa
|
haietako
batean Inazitok kopiatu beharreko esaldia apur bat luzatu zuen. Nahi baduzu zure bideaz ziur egon, itxi itzazu begiak eta zoaz ilunetan aurrera, zioen San Juan de la Cruzek, eta Inazitok... hasta que choques erantsi zuen disimuluan, burua altxatu gabe, tinta eta kaligrafia dotore berberez, azken letrak paper sekantez txukundurik.
|
|
|
Kalaportun jendeak euskaraz egin arren eta Goiok ere etxean eta kalean, Ikastetxean izan ezik, euskaraz egin arren, ez zen euskaraz ez idatzi ez irakurtzen. Armen erabilerari buruzko apunteena izan zen Goiok euskaraz leitu zuen lehenengo koadernoa, eta enbarkaziora behin baino gehiagotan itzuli zen paper koadrikulatu
|
haietako
eskuizkribua ulertu nahian:
|
|
|
Horreetako Txomin batek
|
haietako
Mari bat ezagutu eban. Ezagutu eta maitemindu, biak izan ziran bat.
|
|
|
 Asmoaren bideragarritasunak eraman gintuen, lehen urrats hartan,  Gipuzkoako Aldundiarekin hitz egitera. Egin genituen hasierako bilera
|
haietako
batetik irten zen gaztelaniazko irakurleei eskaintzen genien antologia euskaldunen eskuetan ere jartzea, euskal irakurleak liburu bakar bat eskergarria izango zuelakoan, ez Klasikoak sailean dauden Mitxelenaren euskal idazlan guztiak (Meig, aurrerantzean) izeneko hamar liburukien ordezko, hartara heltzeko atariko baino, bere horretan ere batasun lokarri batek lotua. Eskuetan duzuna da orduko amets liburu bihurtua.
|
|
|
Aski zuten Larramendiren belaunaldiko eta hurrengoetako idazleek, erlijio gaiez kanpo, kale baserrietako arazoak astintzearekin. Horretaz gainera, makurtu ziren batzuen batzuk, garai
|
haietako
joerari amore emanaz, bestelako irakaskuntzak jendeari eskaintzera. Etxaldeko ekonomiari  zegozkion liburuez ari naiz, eta etxeko ondasunak (etxeko gazteagoak eta mirabeak barne) ongi gobernatzeko lanez.
|
|
|
Hitzaldi delako hori Bergaran egin dut, azaroaren 4an. Beheraxeago ikus dezake irakurleak nondik sortu zen ni han mintzatzea, egun
|
haietako
jaialdiak zirela medio beste zenbait ere min  tzatu ziren bezalaxe1.
|
|
|
1934an" ondu" nuen Memorias de un jelkide zeritzana. Nahiz ez zen idazlan bikaina, baluke orain baliorik, oker ez banago, urte
|
haietako
kondaira, jende xumearen aldetik, egin nahi lukeenarentzat.
|
|
|
Norabide berri honi Federiko Krutwig sartuz geroztik ekin zion, sarrera hau Azkuek, Nazario Oleaga jaunak eta bestek babesten edo behintzat onartzen zutelarik, orain norbaitek ahaztu nahi omen duen arren. Askatasun osoaz mintza naiteke honetaz, garai hartan ez bainuen Euskaltzaindiarekin batere zerikusirik, eta Krutwigen jarraitzaileekin ere ez;
|
haietako
batzuek maiteago dute gaur isiltasuna argibideak ematen jardutea baino. Baina, orduan berarekiko jarrera kritiko samarra izateko nuen kariaz, eta era berean, arrazoi gabe segur aski, Zaitegi eta Euzko Gogoarekiko, ez dit barrenak uzten ustea gordean edukitzen:
|
|
|
isilarazten duen iritzi publikoaren bermea ere. Baina hedabideek,
|
haietako
gehienek, bereizkuntza sektarioan oinarrituriko jarrerari eutsi diote gatazka definitu eta itxuratzerakoan, gatazkaren aurreko diskurtsoak eta argudioak osatzerakoan. Haien informazioaren muina ez da aniztasuna sustatzea izan, baizik eta tesi jakin batzuk besteen gainetik ezartzea, eta euskal antinazionalismoa izan da, eta da, tesi horien funtsa.
|
|
|
Bigarrenik, arestian aipatu ditugun gizarte omen eta sinesgarritasunari hertsikiago lotzen den ezaugarria dugu hau, hedabide berriek autonomia handiz jokatzen zuten sistema politikoaren aurrean(
|
haietako
batzuk. Deia eta Egin, korronte politiko jakin batzuei lotuak baziren ere).
|