|
2010
|
|
|
–Luzear? zen egunkari honetan astean behin argitaratzen zen
|
euskarazko
orriaren arduraduna eta Augustinek honi idatzi zion, bere ardurapeko sail horretan tokitxo bat eskatuz.
|
|
|
Gosari beroa ekarri didate eta gustura hartu dut kroissana eta guzti. Poliki poliki kalabozo inguru hura jendez betetzen hasi da, euskaldunak ere tartean(
|
euskarazko
oihuak, hitzak e.a. entzun zitezkeen-eta). Bat batean Pablo sartu dute nire ziegara, Epaitegira bere burua defenditzera etorria.
|
|
|
Pasa den martxoaren 5ean ekitaldi akademiko ludiko berezia ospatu zen Euskal Herriko Unibertsitatearen Leioako campusean, 1979 ikasturtean Zientzia Fakultatean abiaturiko
|
euskarazko
irakaskuntza ofizialaren hogeita hamar urteak ospatzeko, jai giro ederrean. Jaialdia bi ataletan banaturik egon zen:
|
|
|
izenburutzat duen hitzaldiarekin. Bertan Patxi Uribarrenen biografia zabal bat eskaini zuen euskararen munduan izan dituen jarduera nagusiak gogoratuz, hots, Gogoz aldizkariko zuzendari, Bilboko karmelo komentuko
|
euskarazko
elizkizunen antolatzaile, Santutxuko euskara taldeen bultzatzaile, Bizkaiko Foru Aldundiko itzultzaile, etab. Jose Luis Lizundiak gogoratu zuen bezala, euskaltzain berriak Karmel aldizkarian eta Bostak Bat taldeko argitalpenetan burutu ditu hainbat lan interesgarri.
|
|
2011
|
|
|
Bigarren Errepublikako urteetan, euskal kulturaren aldeko jarrera asko indartu zen Markinan eta Xemeinen. Alde batetik, EAJ ren eskutik,
|
euskarazko
antzerkiak garrantzi handia hartu zuen Batzokian. Bizkaiko eta Gipuzkoako hainbat herritan bezala, antzerkia ideologia abertzalea zabaltzeko erabiltzen zuten.
|
|
|
Bestetik, herriko abade laguntzaileak ere euskaltzaleak ziren, eta euskararen eta euskal kulturaren aldeko hainbat ekimen bultzatzen zituzten:
|
euskarazko
antzerkiak, euskarazko eleberriak idazten zituzten, dotrina euskaraz ematen zuten, euskarazko klaseak eskaintzen zituzten, euskaltzaletasuna hedatzen ari zen.
|
|
|
Bestetik, herriko abade laguntzaileak ere euskaltzaleak ziren, eta euskararen eta euskal kulturaren aldeko hainbat ekimen bultzatzen zituzten: euskarazko antzerkiak,
|
euskarazko
eleberriak idazten zituzten, dotrina euskaraz ematen zuten, euskarazko klaseak eskaintzen zituzten, euskaltzaletasuna hedatzen ari zen.
|
|
|
Bestetik, herriko abade laguntzaileak ere euskaltzaleak ziren, eta euskararen eta euskal kulturaren aldeko hainbat ekimen bultzatzen zituzten: euskarazko antzerkiak, euskarazko eleberriak idazten zituzten, dotrina euskaraz ematen zuten,
|
euskarazko
klaseak eskaintzen zituzten, euskaltzaletasuna hedatzen ari zen.
|
|
|
Sinesturik nago, euskaltzaletasunaren motor barik ezinezkoa dela halako adorea eta doako beharra. Zer edo zergatik da
|
euskarazko
taldeetatik erne proiektu guztia. Oinarrian, proiektu guztirako Euskarako taldeak eta euskaltzale sutsuak topatuko ditugu:
|
|
|
Guztiarekin ere, ezin aitortu barik lagako dut pertsonen garrantzia, taldea osatzen dutenena: Gorka Karro, Aitor Badaia, Zuriñe Argatxa, Gabriel Etxebarria, Borja Gonzalez Bilbao, Juan Luis Goikoetxea, Txaber Gandiaga, Kepa Larrabeiti, Fernando Olabarrieta, Iñaki Astorkiza eta
|
euskarazko
taleetakoak, batez ere, gidari denarena, Xabier Goienetxerena, alegia, sasoian sasoiko erronkari erantzuteko gaitasunaren jabe dena. Leaderrak berez behar du gertu agertu jendaldearen txaloak entzuteko zein itsasoaren zaplada hartzeko, nekez ibiliko baita ohoretik ohorera, ospearen gailurrik gailurrera.
|
|
|
Danielak bazuen euskal sentimendu handia bere bihotzean eta ez zen nehoiz horrelako joko zikinetan aritu, haatik, euskararen aldeko jarrera garbia erakutsi zuen beti. Eguerdiro, eskolako ordutegitik kanpo eta sosarik kobratu gabe, bistan da,
|
euskarazko
mintzaldiak lantzen zituen zenbait ikaslerekin. Garazi aldeko eskola hartan izan zen bitartean, vespa bat erabili zuen harat honatekoetarako.
|
|
|
Plama honetan ere
|
euskarazko
testua dugu. Letra handian tipografia desberdinetako letretan, modu txukun eta argian, zahaztasuan hauek datoz:
|
|
|
Aldizkari honetan bertan Jean Etchepareren lau
|
euskarazko
kantu eman genituen aspalditxo (ikus bedi. Jean Etchepareren cantu dolorosac, artikulua, Karmel 2000, 35 or.). Nafarroa Behereko Donapaleuko Jean Etchepare idazlearen berri laburra ere eman genuen lan hartan.
|
|
|
Guk orain transkribatuko dugun pleguak lau orrialde handi ditu. Lehen eta hirugarren plama edo orrialdeetan
|
euskarazko
bertsosailak datoz eta bigarren laugarrenetan frantsesez. Hirugarren orrialdean frantsesezko azalpena dator, hitz lauz eta laugarrenean hitz lauz zein bertsoz.
|
|
|
Toselli ren Serenataren frantsesezko testuaren ordez
|
euskarazko
olerki bat asmatu zuen. Espetxe gainetik hegan biraka ari ziren belatz txikiek sorrarazi zioten irudi eragilea.
|
|
|
Horrela eratu zen koru mistoa. Otu zitzaidan Gabonetako eszenak (estampas de Navidad)
|
euskarazko
gabon kantekin antzeztea: oso erraz preparatu genuen, kantuak bada herrian eta etxean ikasitakoak nituen eta.
|
|
|
Hau dino berak: . Hemen Joseba Atxak eratuta
|
euskarazko
eskolak ematen hasi ginen. Barnetegia ere antolatu genuen Gorbeako txoko handi batean.
|
|
|
Gabonetan ikaskideak zoriontzeko ohitura nuen,
|
euskarazko
zertxobait igorriz. Gabonmin izenpetzen nituen.
|
|
2012
|
|
|
Azken batean, bost irizpidetan oinarri gaitezke
|
euskarazko
hitz ordena landu eta bideratzeko.
|
|
|
Itzultzerakoan testu originala zehatz mehatz ulertu eta interpretatu behar da. Behin hori egindakoan, eduki horri
|
euskarazko
janzkia jartzea errazagoa da. Une batzuetan, itsasoan aldeko haizeaz joatea legez da, baina ustekabean haizea aldatu eta zurrunbiloan sarturik ikusten dau batek bere burua.
|
|
|
Dana dala, ia gehien eskertzekoa, gazteleraren kidekoa ez dan alemaneko itzulpenetik lorturiko argia izan da; Julen Urkizari kontsultatu eta beste barik lortu ahal izan dodana. Egia da, hor dagoala A. Santi Onaindiaren itzulpena be, baina Santa Teresaren testuan diran ilunguneak argitze bidean gutxi lagundu deust; gehiago,
|
euskarazko
adierazpenetan.
|
|
|
Vatikanoko II. Kontzilio Ekumenikoa nekagarriago egin jatan, batez be dokumentu guztiak eta dokumentu osagarriak itzuli ondoren, frantseseko edizioaren gaien aurkibide luze luzea itzuli beharra izatean. Bestalde,
|
euskarazko
literatura zaharrean erlijio gaia nagusi izan arren, testu barrietarako, Vatikanoko II. Kontzilioan erabiliriko erlijio gai barrietarako, euskara nahiko trebatu barik eta baliabide gutxirekin aurkitu neban.
|
|
|
Azkenekoz, kontuan hartu behar da gerraondoan euskal kultura eta euskara oso kaltetuak gelditu zirela, herriko kultur eragileak ihes egin behar izan zutelako, eta euskara eta euskal kultura sustatzea debekatu egin zirelako. Mezak eta dotrina euskaraz ematea ere debekatu egin zen, eta
|
euskarazko
inskripzioak zituzten hilobiei ere buelta emateko agindua eman zuten agintari berriek. Errepublika garaian euskal kulturak bizi izan zuen pizkundea gelditu egin zen.
|
|
2013
|
|
|
Gure Santaren obra bikainari
|
euskarazko
janzki apain eta duina, beraren betekoa, egiten saiatu gara. Helburua lortu dugun ala ez irakurleak esan du, baina lana eta ahalegina hor daude behintzat.
|
|
|
Itzultzerakoan testu originala zehatz mehatz ulertu eta interpretatu behar da. Behin hori egindakoan, eduki horri
|
euskarazko
janzkia jartzea errazagoa da. Une batzuetan, itsasoan aldeko haizeaz joatea legez da, baina ustekabean haizea aldatu eta zurrunbiloan sarturik ikusten dau batek bere burua.
|
|
|
Behin Bizitza Liburua itzuli ondoren, gainerako obrak itzultzeko bidearen erdia baino gehiago egina nuelakoan nengoen; haren
|
euskarazko
janzkiaren moldea egoki ebakia eta ia albaindua nuela egin nuen amets, baina hori nire ametsa zen, desirak pizturiko irudipena. Egia da, egitura asko errepikatzen zirela gainerako liburuetan eta horiek pixka bat landuak nituela?
|
|
|
Euskarazko terminoei dagokienez, hona kapitulu honen hasieran ageri diren gaztelaniazko hitz batzuk eta
|
euskarazko
ordainak: arrobamiento:
|
|
|
Gure taldearen asmoak, gainera, aspalditik ditugu zehaztuta, Europa HiztegiarenGure asmoa, garaian garaiko premiei erantzutea eta
|
euskarazko
bidea hautatu duten eskola, alfabetatze talde, guraso nahiz beste edonori, material egokia eskaintzea izan da hitzaurrean ageri denez: –
|
|
|
Euskararen mendez mendeko aberastasunak biltzea eta gaztelaniazko berezitasunei
|
euskarazko
baliokide egokiak ematea.
|
|
|
Guztien gainetik, Aita Rafael San Joserena (Sotero Urionaguena) aipatu behar. Relato histórico del Convento de Larrea y de las Andanzas de su P. Prior durante la Guerra Civil de España 1936 1940Karmel deritzon lana idatzi zuen honek eta guk aldizkari honetan argitaratu genuen gaztelaniazko originala ezkerreko aldean eta
|
euskarazko
itzulpena eskuinekoan (2005). Hauxe da iturri nagusia eta lehen mailakoa A. Romanen azken egunei buruz.
|
|
|
Bestalde, Eusko Jaurlaritzako Kulturaren Euskal Behatokiak argitaratu zuen Kultura Ohiturak, Praktikak, Kontsumoa inkesta() lanaren arabera, azken hiruhilekoan liburu bat irakurri zuten elebidunen herenak
|
euskarazko
liburuak irakurri zituen.
|
|
|
Salmentei dagokienez, Joseba Sarrionandiaren Kolosala izango da eta Bernardo Atxagaren Soinujolearen semea izan ziren liburu salduenak (www.argia.com, 2003). Azokako arduradunen esanetan, liburu bakoitzaren 5.000 ale saldu ziren bost egunetan (http://www.durangokoazoka.com/) 1 Aipatzekoa da Atxagaren Soinujolearen semea azken urteotako
|
euskarazko
libururik salduenetarikoa izan dela. Euskarazko bertsioaren 15.000 ale inguru saldu omen ditu (www.Berria.info).
|
|
|
Azkenik, kontuan hartu behar da Jorge Jimenezek, euskal editoreen lehendakariak, 2007 urtean literatura solasaldi batean esan zuena: Euskal Herrian, 4.000 inguru helduk erosten dituztela
|
euskarazko
liburuak (Olaizola, 2007). Alegia, 4000 pertsona direla, sostengua ematen diotenak 30 argitaletxe inguru dituen euskal sistema literarioari?.
|
|
|
Beraz, euskal idazle irakurrienen salmentak eta Jorge Jimenezen adierazpenak kontuan hartuta, hipotesi gisa esan genezake 4.000 5.000 pertsonek osatzen dutela
|
euskarazko
liburuen irakurleen komunitatea; hau da, euskaldungoaren% 0,6 eta% 0,7 artean.
|
|
|
Hala ere,
|
euskarazko
filmak egin, egitera dira. 2011 urtean, adibidez, oso urte ona izan zen aurrekoekin alderatuz, euskarazko bost film estreinatu zirelako:
|
|
|
Hala ere, euskarazko filmak egin, egitera dira. 2011 urtean, adibidez, oso urte ona izan zen aurrekoekin alderatuz,
|
euskarazko
bost film estreinatu zirelako: Alberto Gorritiberearen Arriya,; Asier Altunaren Bertsolari; Telmo Esnalen Urte berri on, amona!; Imanol Rayoren Bi anai; eta Juanjo Elordi eta Asisko Urmenetaren Gartxot.
|
|
|
Ez dakit beste pelikulek zer nolako oihartzuna izan duten. Dena dela, badakit
|
euskarazko
film arrakastatsuenak ikustera hainbat pertsona hurbildu dela azken urteotan. 2005ean kaleratu zen Aupa Etxebeste!
|
|
|
filma 69.571 pertsonek ikusi zuten. Diotenez, sekula
|
euskarazko
pelikula batek izan duen ikusle kopururik handiena lortu zuen pelikula honek. Bestalde, 2006ko Donostiako Zinemaldiaren barruan estreinatu zen Kutsidazu bidea, Ixabel filmak 29.000 lagun erakarri zituen estreinatu eta aste gutxira.
|
|
|
Orotara, askoz gehiago izan ziren filma ikusi zutenak. Beraz, badirudi euskaldunen %10
|
euskarazko
filmak ikusteko prest agertzen dela.
|
|
|
ETB programa arrakastatsuenak 84.000 euskaldunengana heltzen dira, Euskadi Irratiak 100.000 jarraitzaile inguru omen ditu eta 80.000 pertsonek irakurtzen dute egunero Berria egunkaria. Beraz, euskaraz dakitenen% 12tik %15era dira
|
euskarazko
komunikabideen eguneroko jarraitzaileak. Euskal zinearen jarraitzaileak, gehienez jota, euskaraz dakitenen% 10 dira, eta bertsozaleak 54.000tik 88.000rako tartean daude; hau da, euskaraz dakitenen %10 %15 Euskal literatura erosten dutenak askoz gutxiago dira.
|
|
|
Euskal zinearen jarraitzaileak, gehienez jota, euskaraz dakitenen% 10 dira, eta bertsozaleak 54.000tik 88.000rako tartean daude; hau da, euskaraz dakitenen %10 %15 Euskal literatura erosten dutenak askoz gutxiago dira. 4.000 5.000 pertsona omen dira
|
euskarazko
liburuak erosten dituztenak, hau da, euskaraz dakitenen% 0,6 %0, 75.
|
|
|
Beste batzuk baikorragoak dira, eta euskal kulturak 100.000 kontsumitzaile dituela diote. Angel Alkain aktoreak zioen legez, euskaraz egiten den antzerki, telesail edo filma egiten dela, gehienez 100.000 lagun hurbiltzen dira (http://euskaraetapublizitateabloga.wordpress.com/2008/ 12/ 16/
|
euskarazko
hedabideak eta publizitatea/).
|
|
|
EITB taldeak 2012ko maiatzaren 18an eman zituen datuen arabera, EITBko
|
euskarazko
kateekin, hau da, ETB eta ETB, 168.000 lagunek egiten dute bat (http:// www.eitb. com). Audientzia metatua, hau da, momenturen batean telebista ikusi dutenen kopurua handia da, baina programa eta telesail arrakastatsuenen jarraitzaileen kopuruei begiratzen badiegu, audientziak txikiagoak direla ohartze gara.
|
|
|
CIES ikerketa zentroak 2007an egindako azterketaren arabera 450.000 pertsonek kontsumitzen dituzte noizbait
|
euskarazko
hedabideak; alegia, euskaldunen %57ak. Zehatzago esateko, euskal hedabideen kontsumitzaile kopurua ondorengoa litzateke:
|
|
|
Dena dela, askoz gutxiago dira euskaraz hedabideen ohizko jarraitzaileak. ETB, Euskadi Irratia eta Berriaren jarraitzaileen kopuruak ezagututa, nire ustez,
|
euskarazko
komunikabideen jarraitzaileak gehienez 100.000 bat direla esan daiteke; hau da, euskaraz dakitenen% 15.
|
|
|
Berrargitarapenei begiratzen badiegu, 2010 urtean, 2009an baino liburu gutxiago berrargitaratu ziren, baina azken 10 urtetako joera orokorra goranzkoa izan da, eta honek esan nahi du, nire ustez,
|
euskarazko
liburuen berrargitaratzeen panorama finkatu egin dela. 2009 urtean, ekoizpen osoaren %29 berrargitaratu zen eta 2010 urtean %24, 5 (Torrealdai, 2011 eta 2012: 36).
|
|
|
105 urtera inprimatu zuen Bernart Etxeparek bere Linguae Vasconum Primitiae (1545) liburua; hau da, mende bat baino gehiago igaro zen
|
euskarazko
lehen idaztia kaleratzeko.
|
|
|
Hauen berezitasunei begiratzen badiegu, ikusten duguna da 37 argitaletxe hauen arteko ia denak Euskal Herrian jaio direla, baina tartean badirela kanpoan sortu eta
|
euskarazko
lanak kaleratzen dituztenak (batez ere testuliburuak). Egia esan, kanpoko argitaletxeen pisua nabarmena da.
|
|
|
Hain zuzen ere, euskaraz gehien argitaratzen duten 10 argitaletxetik bostek hemendik at dute etxe nagusia. Hala ere, ametxea hemen duen batek dauka
|
euskarazko
argitalpen gehien: Elkarrek.
|
|
|
Elkarrek. 2010 urtean, adibidez, argitaletxe honek
|
euskarazko
221 titulu argitaratu zituen (Torrealdai, 2012: 22), eta, orotara, 2500 erreferentziatik gora biltzen dira Elkarreko katalogoan (http:// www. elkarargitaletxea.com).
|
|
|
AEan
|
euskarazko
eta erdarazko lanak argitaratzen dituztenak.
|
|
|
Joan Mari Torrealdaik 1994 urtean zioen
|
euskarazko
editorialgintzak buztinezko zangoak zituela merkatuak ezartzen zituen erronkei erantzuteko3, eta 20 urte beranduago, gauzak antzera zamar daudela begitantzen zait: ekoizpenaren zein langileen ikuspuntutik, gure argitaletxeak tamaina txikikoak izaten jarraitzen dute.
|
|
|
Hots, ahultasunen alboan, sendotasun batzuk ere agertzen dira: alde batetik, positiboa da ikustea kanpoko argitaletxeak sartu direla
|
euskarazko
merkatuan, testuliburuekin negozio egiteko aukerak ikusita. Gure enpresentzako lehia handiagoa esan nahi du horrek, baina bestetik pentsa daitekeena da gure merkatuak etorkizuna duela, eta horregatik etorri direla enpresa pribatu horiek gurera.
|
|
|
Zentzu honetan, 1983ko urtarrilaren 1a egun gogoangarri da euskaldunentzat eta, zehazki, euskal kultura industriarentzat: egun horretan,
|
euskarazko
lehen telebista katea plazaratu zen; askorentzat euskara eta euskal kultura suspertuko zituena. Bereziki ikus entzunezkoen euskarazko jardunarekin arduratuta zeudenentzat gertaera hau pozgarria izan zen, pentsatzen zutelako ETB euskarazko zinea eta antzerkia bultzatuko zituela, ekoiztetxeen sorrera bultzatu eta sektorea profesionalizatu.
|
|
|
egun horretan, euskarazko lehen telebista katea plazaratu zen; askorentzat euskara eta euskal kultura suspertuko zituena. Bereziki ikus entzunezkoen
|
euskarazko
jardunarekin arduratuta zeudenentzat gertaera hau pozgarria izan zen, pentsatzen zutelako ETB euskarazko zinea eta antzerkia bultzatuko zituela, ekoiztetxeen sorrera bultzatu eta sektorea profesionalizatu.
|
|
|
egun horretan, euskarazko lehen telebista katea plazaratu zen; askorentzat euskara eta euskal kultura suspertuko zituena. Bereziki ikus entzunezkoen euskarazko jardunarekin arduratuta zeudenentzat gertaera hau pozgarria izan zen, pentsatzen zutelako ETB
|
euskarazko
zinea eta antzerkia bultzatuko zituela, ekoiztetxeen sorrera bultzatu eta sektorea profesionalizatu.
|
|
|
Euskarazko hedabide publikoen artean lehena, dituen aurrekontu eta langile kopuruagatik, EITB taldea da. Euskaraz emititzen duten bi irrati (Euskadi Irratia eta Euskadi Gaztea), euskaraz eta erdaraz dagoen Web orria eta
|
euskarazko
telebista bi dauzka (ETB1 eta ETB3).
|
|
|
RTVE k ere bost minutuko
|
euskarazko
albistegi bat eskaintzen du eguerdietan, eta France 3 Euskal Herri k 6 minutuko albistegi bat egiten du egunero (seitarik bat euskaraz), eta asteroko Euskal Herriko gora beherei buruz emanaldi bat (hiru saiotarik bat euskaraz da frantsesezko azpi-tituluekin).
|
|
|
Dena dela, badira diotenak erakunde publikoek telebistekiko duten politika errotik aldatu behar luketela. Izan ere, orain arte, ETB1 entzat izan dira
|
euskarazko
telebistentzat bideratzen ziren diru gehienak. 2012 urtean, adibidez, ETB k 124 milioi euro hartu zituen erakundeetatik eta euskarazko tokiko zazpi telebistek milioi erdi (alde ederra dago!).
|
|
|
Izan ere, orain arte, ETB1 entzat izan dira euskarazko telebistentzat bideratzen ziren diru gehienak. 2012 urtean, adibidez, ETB k 124 milioi euro hartu zituen erakundeetatik eta
|
euskarazko
tokiko zazpi telebistek milioi erdi (alde ederra dago!).
|
|
|
Euskalgintzan ari diren batzuen ustez, telebista publiko eta pribatuek, modu konbinatuan, osatu lukete
|
euskarazko
telebistaren esparrua. Telebista publiko eta pribatuak guztiak dira beharrezkoak ikus entzunezkoen mundua eta euskara indartzeko, eta erakunde publikoek guztiak lagundu behar lituzkete.
|
|
|
Dirulaguntza publikoengatik egiten dute aurrera gehienek, eta publizitatetik eta salmentetatik ateratzen duten etekinei esker gutxi batzuk. Edonola ere,. Azken 30 urteotako ibilbide oparoari esker, kontsumitzaileen eskubidea bermatzeko lanean diharduen sektore garrantzitsua bihurtu da
|
euskarazko
hedabide ez publikoena: 100dik gora komunikabide dira (prentsa, irratia, telebista eta Internet kontuan hartuta), 620 langile baino gehiago, eta guztien artean 27 milioi eurotik gorako aurrekontua mugitzen dute urtean.
|
|
|
Alazne Aiestaranek hedabide pribatuei buruzko ikerketa batean zioen legez: . Aztertu diren
|
euskarazko
93 hedabideetan 598 profesional ari ziren 2007an lanean. Hedabide horien langile kopurua eta tamaina kontuan hartzen badugu, lauzpabost komunikabide enpresa kenduta, gainerakoak lau edo bost langile dituzten elkarteak dira?
|
|
|
Aiestaranen beste ondorio bat da hedabide pribatuetako langileek oso soldata baxuak dituztela (Aiestaran, 2009: 88): ?(?)
|
euskarazko
hedabideetan ari diren profesionalen urteko soldata gordina batez beste 17.800 eta 20.700 euro artean kokatzen da. Kopuru horiek hileroko soldata garbira itzulita, 1.100 euroko lansariak kalkula daitezke gutxi gorabehera?.
|
|
|
Bukatzeko, gogoangarria da enpresa hauetan oso enplegu ezegonkorrak sortzen direla: . Lan ordutegi luzeek, lan egutegi estuak, dedikazio handiak, taldeen egitura txikiek eta soldata baxuek jendearen mugikortasuna eragiten dute
|
euskarazko
hedabide pribatuetan. Horrek zaildu egiten du langileria finkatzea eta, ondorioz, jendeak zailtasun handiagoak ditu lanean ari den proiektu horretan konpromisoak hartzeko, ez baitu bere burua luzaroan hedabide horietan ikusten.
|
|
|
Horrek zaildu egiten du langileria finkatzea eta, ondorioz, jendeak zailtasun handiagoak ditu lanean ari den proiektu horretan konpromisoak hartzeko, ez baitu bere burua luzaroan hedabide horietan ikusten. Jendearen finkotasunik ezak produktuaren kalitatean du eragin zuzena, zeren
|
euskarazko
hedabide pribatuetan trebatutako kazetariek alde egiteko arriskua handiagoa baita? (Aiestaran, 2009: 95).
|
|
|
5 Mikel Garciak bere aldetik,
|
euskarazko
hedabide pribatuek 620 langile baino gehiago dituztela aipatzen zuen (Garcia, 2011: 5).
|
|
|
Definizioak eta gainerakoak euskara batuan eskaini zituen. Hori dela eta, ordutik hona urte asko igaro diren arren, gaur gaurko hiztegia izaten jarraitzen du,
|
euskarazko
oinarrizko terminoak kontuan hartuz egin zelako.
|
|
2014
|
|
|
1959ko ekainaren 21ean izan zan, Erromak tokian tokiko hizkuntzetan meza emoteko baimena emon baino urte batzuk lehenago. 1959an Arrazolako elizan emon zan munduko lehenengo
|
euskarazko
meza hori, jakina, ez eban emon Jose Antonio Retolazak, komunikabideetan orain esan dabenez; ez, Jose Antoniok ez eukan orduan euskaraz meza emoteko baimenik; bai, ostera, Frantzisko Ballester Viú jaunak. Hau Derioko Seminarioan egoan irakasle.
|
|
|
Hori jakin ebanean, Arrazolako abadeak, Jose Antonio Retolazak, harengana jo eban eta poz pozik onartu eban. Euskarazko mezako testuak Karmelo Etxenagusiak prestatu zituan Seminarioko
|
euskarazko
ikasle teologoak lagunduta. –Meza hori kanpandorreko megafonoak lau haizetara zabaldu eben eta danean entzun zan.
|
|
|
1996an EIZIEk ohorezko bazkide izendatu eban. Hainbat omenaldi be jaso izan ditu; horreen artean, 1993an Labayruk eta HABEk eginikoak; 1993an, Muxikako herriarena; Arrazolan, 2002an, 43 urte lehenago han emoniko munduko
|
euskarazko
lehenengo mezaren gomutaz, eginiko ospakizuna eta plaka ezartzea be omenalditzat hartu daiteke.
|
|
|
Irakurgaiak ziran gehienbat falta ziranak herri hizkuntzan eta Jaime Kerexetaren itzulpenak erabiliz, Jose Antoniok berak prestatu zituan. Erdarazko Irakurgaien molde berean inprimatu zituan eta, Gotzaindegiko Liturgia Batzordeak bidaltzen ebala iragarriz, Bizkaiko eliza guztietara zabaldu eban
|
euskarazko
itzulpena. Gotzain jaunak esker oneko hainbat eskutitz eta dei jaso ei zituan?
|
|
|
2 Nire datuen arabera, 37 argitaletxek lan egiten dute euskaraz Euskal Herri osoan. Eta Kulturaren Euskal Behatokiaren Arte eta Kultura Industriak 2009 Txosten Estatistikoaren arabera (2012: 36), 37 argitaletxe dira Euskal AEan
|
euskarazko
eta erdarazko lanak argitaratzen dituztenak.
|
|
|
Joan Mari Torrealdaik 1994 urtean zioen
|
euskarazko
editorialgintzak buztinezko zangoak zituela merkatuak ezartzen zituen erronkei erantzuteko3, eta 20 urte beranduago, gauzak antzera zamar daudela begitantzen zait: ekoizpenaren zein langileen ikuspuntutik, gure argitaletxeak tamaina txikikoak izaten jarraitzen dute.
|
|
|
Hots, ahultasunen alboan, sendotasun batzuk ere agertzen dira: alde batetik, positiboa da ikustea kanpoko argitaletxeak sartu direla
|
euskarazko
merkatuan, testuliburuekin negozio egiteko aukerak ikusita. Gure enpresentzako lehia handiagoa esan nahi du horrek, baina bestetik pentsa daitekeena da gure merkatuak etorkizuna duela, eta horregatik etorri direla enpresa pribatu horiek gurera.
|
|
|
Zentzu honetan, 1983ko urtarrilaren 1a egun gogoangarri da euskaldunentzat eta, zehazki, euskal kultura industriarentzat: egun horretan,
|
euskarazko
lehen telebista katea plazaratu zen; askorentzat euskara eta euskal kultura suspertuko zituena. Bereziki ikus entzunezkoen euskarazko jardunarekin arduratuta zeudenentzat gertaera hau pozgarria izan zen, pentsatzen zutelako ETB euskarazko zinea eta antzerkia bultzatuko zituela, ekoiztetxeen sorrera bultzatu eta sektorea profesionalizatu.
|
|
|
egun horretan, euskarazko lehen telebista katea plazaratu zen; askorentzat euskara eta euskal kultura suspertuko zituena. Bereziki ikus entzunezkoen
|
euskarazko
jardunarekin arduratuta zeudenentzat gertaera hau pozgarria izan zen, pentsatzen zutelako ETB euskarazko zinea eta antzerkia bultzatuko zituela, ekoiztetxeen sorrera bultzatu eta sektorea profesionalizatu.
|
|
|
egun horretan, euskarazko lehen telebista katea plazaratu zen; askorentzat euskara eta euskal kultura suspertuko zituena. Bereziki ikus entzunezkoen euskarazko jardunarekin arduratuta zeudenentzat gertaera hau pozgarria izan zen, pentsatzen zutelako ETB
|
euskarazko
zinea eta antzerkia bultzatuko zituela, ekoiztetxeen sorrera bultzatu eta sektorea profesionalizatu.
|
|
|
Euskarazko hedabide publikoen artean lehena, dituen aurrekontu eta langile kopuruagatik, EITB taldea da. Euskaraz emititzen duten bi irrati (Euskadi Irratia eta Euskadi Gaztea), euskaraz eta erdaraz dagoen Web orria eta
|
euskarazko
telebista bi dauzka (ETB1 eta ETB3).
|
|
|
RTVE k ere bost minutuko
|
euskarazko
albistegi bat eskaintzen du eguerdietan, eta France 3 Euskal Herri k 6 minutuko albistegi bat egiten du egunero (seitarik bat euskaraz), eta asteroko Euskal Herriko gora beherei buruz emanaldi bat (hiru saiotarik bat euskaraz da frantsesezko azpi-tituluekin).
|
|
|
Dena dela, badira diotenak erakunde publikoek telebistekiko duten politika errotik aldatu behar luketela. Izan ere, orain arte, ETB1 entzat izan dira
|
euskarazko
telebistentzat bideratzen ziren diru gehienak. 2012 urtean, adibidez, ETB k 124 milioi euro hartu zituen erakundeetatik eta euskarazko tokiko zazpi telebistek milioi erdi (alde ederra dago!).
|
|
|
Izan ere, orain arte, ETB1 entzat izan dira euskarazko telebistentzat bideratzen ziren diru gehienak. 2012 urtean, adibidez, ETB k 124 milioi euro hartu zituen erakundeetatik eta
|
euskarazko
tokiko zazpi telebistek milioi erdi (alde ederra dago!).
|
|
|
Euskalgintzan ari diren batzuen ustez, telebista publiko eta pribatuek, modu konbinatuan, osatu lukete
|
euskarazko
telebistaren esparrua. Telebista publiko eta pribatuak guztiak dira beharrezkoak ikus entzunezkoen mundua eta euskara indartzeko, eta erakunde publikoek guztiak lagundu behar lituzkete.
|
|
|
Dirulaguntza publikoengatik egiten dute aurrera gehienek, eta publizitatetik eta salmentetatik ateratzen duten etekinei esker gutxi batzuk. Edonola ere,. Azken 30 urteotako ibilbide oparoari esker, kontsumitzaileen eskubidea bermatzeko lanean diharduen sektore garrantzitsua bihurtu da
|
euskarazko
hedabide ez publikoena: 100dik gora komunikabide dira (prentsa, irratia, telebista eta Internet kontuan hartuta), 620 langile baino gehiago, eta guztien artean 27 milioi eurotik gorako aurrekontua mugitzen dute urtean.
|
|
|
Alazne Aiestaranek hedabide pribatuei buruzko ikerketa batean zioen legez: . Aztertu diren
|
euskarazko
93 hedabideetan 598 profesional ari ziren 2007an lanean. Hedabide horien langile kopurua eta tamaina kontuan hartzen badugu, lauzpabost komunikabide enpresa kenduta, gainerakoak lau edo bost langile dituzten elkarteak dira?
|
|
|
Aiestaranen beste ondorio bat da hedabide pribatuetako langileek oso soldata baxuak dituztela (Aiestaran, 2009: 88): ?(?)
|
euskarazko
hedabideetan ari diren profesionalen urteko soldata gordina batez beste 17.800 eta 20.700 euro artean kokatzen da. Kopuru horiek hileroko soldata garbira itzulita, 1.100 euroko lansariak kalkula daitezke gutxi gorabehera?.
|
|
|
Bukatzeko, gogoangarria da enpresa hauetan oso enplegu ezegonkorrak sortzen direla: . Lan ordutegi luzeek, lan egutegi estuak, dedikazio handiak, taldeen egitura txikiek eta soldata baxuek jendearen mugikortasuna eragiten dute
|
euskarazko
hedabide pribatuetan. Horrek zaildu egiten du langileria finkatzea eta, ondorioz, jendeak zailtasun handiagoak ditu lanean ari den proiektu horretan konpromisoak hartzeko, ez baitu bere burua luzaroan hedabide horietan ikusten.
|
|
|
5Mikel Garciak bere aldetik,
|
euskarazko
hedabide pribatuek 620 langile baino gehiago dituztela aipatzen zuen (Garcia, 2011: 5).
|
|
|
Gutenberg-ek inprenta asmatu zuenetik (Estrasburgo, 1440) 105 urtera inprimatu zuen Bernart Etxeparek bere Linguae Vasconum Primitiae (1545) liburua; hau da, mende bat baino gehiago igaro zen
|
euskarazko
lehen idaztia kaleratzeko.
|
|
|
Hauen berezitasunei begiratzen badiegu, ikusten duguna da 37 argitaletxe hauen arteko ia denak Euskal Herrian jaio direla, baina tartean badirela kanpoan sortu eta
|
euskarazko
lanak kaleratzen dituztenak (batez ere testuliburuak). Egia esan, kanpoko argitaletxeen pisua nabarmena da.
|
|
|
Hain zuzen ere, euskaraz gehien argitaratzen duten 10 argitaletxetik bostek hemendik at dute etxe nagusia. Hala ere, ametxea hemen duen batek dauka
|
euskarazko
argitalpen gehien: Elkarrek.
|
|
|
Elkarrek. 2010 urtean, adibidez, argitaletxe honek
|
euskarazko
221 titulu argitaratu zituen (Torrealdai, 2012: 22), eta, orotara, 2500 erreferentziatik gora biltzen dira Elkarreko katalogoan (http:// www. elkarargitaletxea.com).
|
|
|
Hitzaldian barrena pieza xahar hauen ederra azpimarratzen digu: . Niri, egia aitortu behar badut,
|
euskarazko
herri literatura beti iruditu zait eder, baina askotan, eder bezain labur. Laburra esan dut, gure herri literaturako pieza asko, aldaera oso gutxitan iritsi direlako guganaino.
|
|
|
Jabier Bilbon jarri zen bizitzen eta
|
euskarazko
eskolak ematen zituen tarteetan. Garai hartan, hasieran behintzat, Euskal Filologiako eskolak 18:30ean hasten ziren.
|
|
|
Garai haietan niretzat munduan zen gauzarik behinena eta printzipalena euskara asko jakitea zen. Euskaraz ederlanak irakurri eta
|
euskarazko
lanez zirarratzeaz beste helbururik ez nuen. Hurrengo astelehenean, liburuaren jabe egin ondoren, amen batean irakurri nuen, ahamen batean irentsi nuen.
|
|
|
Humboldt Markinan egon zenean, J. A. Mogelek Leloren kantua izenarekin ezagutzen den
|
euskarazko
kanta baten berri eman zion. Kanta hori, Mogelek Humboldt-i aditzera eman zionez, kantabroek edo kantabresek, hots, euskaldunek?
|
|
|
Mugaz bestaldean, Lapurdin, Baionatik zehar Itsasura joan zen Humboldt. Itsasun, Harambillet apez zaharra ezagutu zuen eta Harambillet ek
|
euskarazko
kanta zaharrak erakutsi zizkion Humbodt i. Hala bada, Itsasun ikasitako kanta eta baladen gainean hitz egin da hitzaldian.
|
|
2015
|
|
|
Hamaikagarrena. Euskaltzaindiak garatzen diharduen Lexikoaren Behatokia izeneko egitasmoa elikatzeko asmoz, KARMEL-ek argitaraturikoaren
|
euskarazko
testu multzoaz, baliatzeko adostasuna erakusten dute, I. eranskinean agertu baldintzen arabera.
|
|
|
KARMEL-en
|
euskarazko
corpusa jasotzeko baldintzak:
|
|
|
KARMEL-ek duen
|
euskarazko
testu masa osoa Euskaltzaindiaren eskuetan jarriko du, baita kontratu honek indarrean dirauen bitartean sortuko dena ere. KARMEL Aldizkarian argitaraturiko testu masa erauziko da lehenbiziko.
|