|
2009
|
|
|
Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao nobelak(?) erakusten du
|
nola
ezin zaion mugarik jarri prosazko lan idatzi bati. Irakurri nuenean, memoria liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa).
|
|
|
Egileak bere joan etorrietan interesa pizten digu, eta irakurrian eraman egiten gaitu. Hori
|
nola
lortu duen ikusteko nik behintzat bigarren (edo hirugarren) irakurketa bat egin nuke.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar dituela. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri honetan autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria
|
nola
idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak. Artisten, autofikzionalizatutako egilearen?
|
|
|
Johnekoak baino gehiago, eta Morris Hillekoak baino askoz gehiago», adierazi zuen Hardestyk. Elizetako artxiboetan baino informazio gehiago ematen zen, hala
|
nola
, heriotzaren kausa, hileta zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena, ordaintzailearen izena, eta zerbitzuen kostu zehatza. Esaterako, Gibson hileta etxearen artxibategian «Jose María Maleschevarria» ren (sic) honako datu hauek agertzen dira:
|
|
|
Ez dakigu aitona horiek inoiz elkartu ote ziren, baina badago aukerarik hori gerta zedin. Hiru bilobek partekatu dute euren arbasoak errespetatzeko, esker emate zirkulu bat burutzeko, eta oroitzapen iraunkor bat osatzeko desira, eta azpimarragarria da
|
nola
modu berean ulertu dituzten, batetik, elkarren arteko historiaren mantentzea eta, bestetik, jatorrizko herrialdetik kanpoko euskal identitatea.
|
|
|
Heriotza ziurtagiriek batzuetan informazio nahikoa zeukaten hildakoaren familiari buruz, betiere, Boisen baten bat baldin bazegoen zendutakoari buruz zekiena, eta hark artxibo ofizialetarako informazioa eskain bazezakeen. Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo
|
nola
kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako honen familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Errealitateko beste plano batzuetan ere ikus litezke fokatze filmiko honen aztarnak: hala
|
nola
, urbanista eta eszenografoek hiri kaskoetako eraikin esanguratsuak eta zubiak iluminatzeko duten moduan. Helburu turistiko edo edergarrien karietara, argien bidez dramaturgia bat eraikitzen dute, zinemaren lengoaia oso gogoan dutela.
|
|
|
Commedia desagertu da, demodé dagoela esango du batek baino gehiagok, baina Los Angelesko antzerki eskoletan bada ariketa bat commedia berbera dena, funtsean: irribarrea eta tristura aurpegia dibujatuta zituzten maskara veneziarren ordez, orain, ohiko dantza, kantu eta esgrima eskolekin batera, kirurgialarien maskarekin (aurpegia erdi ezkutuan dutela, alegia), sentimenduak
|
nola
adierazi ikasteko ariketak egiten dituzte aktore ikasle amerikarrek, telebistan boladan dauden medikuei buruzko telesailetan lana aurkitzea errazteko. Posible da commedia gabeko commedia bat:
|
|
|
Euskaldun gehiago ere aipatzen dira Heriotza Ibarraren historian, hala
|
nola
Ballaraten bertan bizi izandako John Caricart edo, lehenago, Dolph Navares, Pacific Coast Borax Company ko langilea izandakoa. Baina guztien artean aipagarriena, bere biografia apartagatik eta bere izenak Heriotza Ibarreko mapetan dirauelako, Pete Aguereberry da:
|
|
|
egingo zuela hala gorputzean
|
nola
politikan.
|
|
|
Zinemara, esate baterako.
|
Nola
dago egun euskal zinemaren egoera. Gai horri buruz hizketan, Harkaitz Canori luzatu diot galdera zehatza.
|
|
|
Ederra txandrioa, baina txandrio hori soilik euskal zinemagintzan ote ala euskal arte guztietan orokorrean? Jarraitu dugu begiratzen
|
nola
dagoen egun euskal kulturaren panorama.
|
|
|
nobela bat sakona dela esaten da. Baina
|
nola
neurtzen da sakontasun hori. Hori da Víctor Moreno kritikariak idazle bati, Anjel Lertxundiri kasu honetan, galdetu nahi diona.
|
|
|
Izan ere, bada halako ingeles tipo bat, klase ertainekoa eta ikasia Gonzálezen hitzetan, deseroso sentitzen dena oinarrizko ingelesa besterik jakin ez eta ironia ezin antzeman dezaketen arrotzekin. Haien ustez kamutsegiak dira hala
|
nola
umeak, zenbait estatubatuar eta, oro har, australiar gehienak.
|
|
|
Ingelesari dagokionez, bete betean uste genuen gure hizkuntza pribatua haurrenetako bat izatera ere helduko zela. Hizkuntza bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela
|
nola
ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen hitzak txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen. Juliak lehen seme alaba guztien patua pairatu zuen.
|
|
|
Solasean ari direlarik, gure ezustekoak nonahi sortzen dira:
|
nola
beregana dezake haur txiki batek berez halako soinu eta esanahi mataza gaitza. Bai misteriotsuak gure ikasteko gaitasun inkontzienteak!
|
|
|
Julia alboko dendara eramaten dudanean, herriko andreak miraturik geratzen dira.
|
Nola
jakin dezake halako umetxo batek atzerritar hizkuntza bat. Ingalaterrara goazenean nire tartekoek irribarre isila egiten dute katalanez hasten direnean.
|
|
|
Geografian bidaiatzea hain erraza denez, bulegoko horman dagoen mundu mapari begira jarri eta aise imajina dezaket edonora noala etxetik autoz hamar minutura dagoen aireportutik. Badira oraindik arrotz edo helezin diren leku batzuk, edota latzak edo abegi eskasekoak?, hala
|
nola
Siberiako eremu zabal izoztuak, Groenlandia edo Ipar Kanada, baina ni sekula izan gabeko beste hainbat eta hainbat herrialde hurbil eta ezagun egiten zaizkit film, dokumental, liburu edota irudimen eta esperientziaren arteko nahasketa batengatik, eta ezin errazagoa zait nolakoak diren irudikatzea.
|
|
|
Beheko solairura gindoazela gogora etorri zitzaidan
|
nola
kezkatu ginen hizkuntzei buruz Julia jaio zenean. Berak topatuko zituen hiru mintzairak
|
|
|
erritmoa bizitzea lortu dute.
|
Nola
egiten den hori. Beharrezkoa izan dutenean, hitz laburren aldeko apustua egin dute eta atzizki eranste etengabearen kontra lehiatu dira, batzuetan herri literaturako eredu bizienak aintzat hartuz; bestetzuetan, hizkera bera modu aski behartuan bihurrituz.
|
|
|
nobela bat idazten ari ginenean ere, beti geneukan kaskezurrean hizkuntza estandarizatu baten aldeko inperatibo kategoriko halako bat. Baina idazlearen zereginetako bat ez da ba tribuaren hizkera erabilgarri egitea bai zerurako
|
nola
infernurako. Egonkortzea eta zirika aritzea?
|
|
|
Otto Pette idatzi nuenean, erdi aro hipotetiko batean oinarritutako nobela bat, istorioaren sinesgarritasunak adinako garrantzia zuen niretzat hizkeraren sinesgarritasunak.
|
Nola
hitz egiten zuten orain seizazpi mende, ez dakigu. Jakin izanda ere, nuke orduan bezala idatzi.
|
|
|
Oso urruti geratu da bart gauekoa. Goizean, bere ohean esnatu da, ez daki
|
nola
eta ez zaio axola, gainera.
|
|
|
Mikel pila bat ibili da txalupa horretan, lehenbizi arraunekin, pila bat, familiarekin, lagunekin. Ni igeri egiten ona nintzen, eta joaten nintzen gabarroira, eta bera etortzen zen txalupan ikustera
|
nola
botatzen nintzen uretara. «Karpa» eta «angel» egiten nuen, eta hor egoten zen bera.
|
|
|
Liburua, berriz, hau da, Aita Riezuren Flor de la Canción Vasca. Begira
|
nola
dagoen. Papurtuta dago.
|
|
|
Renon lanean hasi eta lau, bost bat urtera, euskal gaiarekin guztiz identifikatuta nindukaten nire kideek. Gogoan dut, behin,
|
nola
joan nintzen amerikar antropologoen kongresura. Han ari ginen, hitz eta pitz, gure artean antropologo europar zale batzuk zirela.
|
|
|
Amerikanuak, beraz, arrakasta handikoa. Nire doktore tesia, bestalde, Etxalarri eta Murelagari buruzkoa, Londresen eta New Yorken argitaratu zen ingelesez, eta
|
nola
halako arrakasta izan zuen; gaztelaniazko bertsioak, aldiz, ez zuen batere oihartzunik izan.
|
|
|
Orain, emakume itsuak bezala, denok dauzkagu gure oroitzapenak argazkiek, kafe ehogailuak eta gutun gutxi batzuek lagundurik, Atlantikoaren bi aldeetan. Euskal Herriko nire ahaideek gogoan dute nire amamak hirurogei urte zituela
|
nola
etorri zen Bizkaira urtebeterako. Ameriketan badira berak bidalitako gutun batzuk.
|
|
|
Irekia naiz, basa txoriak maite ditut, txori libreak, belarrak, baita gaiztoak eta pozoitsuak ere, bere ibilgutik doan ibaia, bere sen bakar bereziari jarraitzen dioten izaki primitibo eta puruak, hala
|
nola
lorearen petaloari erantsitako zomorroa. Maite dut amodiozko gutun bat asteko sarjentuari minez idazten dion soldadu soilaren baldarkeria, sarjentua zakarra baita, eta zorrotza, hauts izpia bilatzen duena uhaletan, herdoila gerrikoko belarrian eta Karlos III.aren Errege Ordenantzaren kontrako arau hausteak.
|
|
|
Haiengan pentsatzen dudanean, nire familiako kideen ordez, haien inguruko gauzak etortzen zaizkit gogora, haien bizilekuetan tokia hartutako objektuak. Iaz, Sweet Promised Land liburuaren kritika egiten zuen artikulu bat irakurri nuenean, ez nuen imajinatu
|
nola
erantzungo zuen aitonak, nola estutuko zituen bekainak beherantz defentsiban. Horren ordez, paperak eta gutun azalak ikusi nituen bere gain bilgarriko eskritorioaren ertzetatik gainezka, eta obsidiana printza beltz bat haren konpartimentu batean.
|
|
|
Haiengan pentsatzen dudanean, nire familiako kideen ordez, haien inguruko gauzak etortzen zaizkit gogora, haien bizilekuetan tokia hartutako objektuak. Iaz, Sweet Promised Land liburuaren kritika egiten zuen artikulu bat irakurri nuenean, ez nuen imajinatu nola erantzungo zuen aitonak,
|
nola
estutuko zituen bekainak beherantz defentsiban. Horren ordez, paperak eta gutun azalak ikusi nituen bere gain bilgarriko eskritorioaren ertzetatik gainezka, eta obsidiana printza beltz bat haren konpartimentu batean.
|
|
|
Ez dugu uste hori denik kasua. Hain zuzen, liburuan pixka bat aurrerago eginez, Laxaltek azalduko digu
|
nola
aitari, Dominiqueri, Nevadako Sierran igaro zituen lehen egunak zinez gogorrak egin zitzaizkion, hango orografiak, arras idorra berau. Euskal Herrikoarekin batere zerikusirik ez zuelako; nola, agertokiaren zailtasunak zirela medio, artzainik trebatuenak ere ezgai ikusten zuen bere burua.
|
|
|
Amerikako Estatu Batuetara artzain joandako euskaldun baten testigantzan oinarrituta badago ere, antropologoari iruditzen zaio pertsonaia nagusia definitzen duten ezaugarriak bigarren mailakoak direla testuinguru nagusiari begira. Mende hasieratik euskal narratibak euskal emigrazioa eta artzantza
|
nola
irudikatu izan dituen kontuan hartzen badugu, zinez da berritzailea Laxalten liburua. Amerika oro har, Ipar eta Hego, euskal literaturak sortzen duena dugu; Aranaren Nazionalismoak lehenesten zuen katolikotasun eta arraza jatortasunarentzat leku arriskugarria zen hura.
|
|
|
Hain zuzen, liburuan pixka bat aurrerago eginez, Laxaltek azalduko digu nola aitari, Dominiqueri, Nevadako Sierran igaro zituen lehen egunak zinez gogorrak egin zitzaizkion, hango orografiak, arras idorra berau? Euskal Herrikoarekin batere zerikusirik ez zuelako;
|
nola
, agertokiaren zailtasunak zirela medio, artzainik trebatuenak ere ezgai ikusten zuen bere burua. Nevadako mendietan pasatako lehen egunetan, esaten du Dominiquek, negar egin zuen.
|
|
|
Zuetako batzuek agian horrelako gauza asko gaur egun dauden tresnek egiten dituztela esan diezadakezue, baina kontuan izan:
|
nola
moldatuko zinatekete egunero arazo berri askoren kontra borrokatu bazenute, eta egunero eta egunero hamaika arazo berri.
|
|
|
|
Nola
etsiko dut, ba, nire hizkuntza maiteak milaka eta milaka urte borrokatzen jarraitu badu?
|
|
|
jo dezakegu: berebiziko irakaspena bizitzarako hala
|
nola
literaturaren lehenengo urrats bideetan.
|
|
|
Bizitza, beharra eta borroka sinonimoak dira Agurearentzat. Borrokak amodioa hala
|
nola
herra sorrarazten dizkio, borrokatu daiteke maitasunez hala nola aiherkundez. Borroka du bizirauteko modu bakarra, borrokak duina izan behar du alabaina.
|
|
|
Bizitza, beharra eta borroka sinonimoak dira Agurearentzat. Borrokak amodioa hala nola herra sorrarazten dizkio, borrokatu daiteke maitasunez hala
|
nola
aiherkundez. Borroka du bizirauteko modu bakarra, borrokak duina izan behar du alabaina.
|
|
|
ez ezkutatzea zeintzuk diren heriotzaraino, eta beraz, hiltzeraino, eramaten dituzten dogmak. Horregatik dira hain xaloki ez kaltegarri
|
nola
izan daitekeen Hirutasun Sainduaren edozein kide.
|
|
|
Anek ezin nau ikusi, baina orain badaki hemen nagoela, bere etxeko aulki bakarrean eserita. Urdin elektrikoz pintatu duen aulki honetan, ezkerreko hanka eskumakoaren gainetik gurutzatuta eta bi eskuak belaun gainean ditudala irudikatzen nau, eta hala nago, patata tortilla
|
nola
prestatzen duen begira. Ez ohartuarena egin du.
|
|
|
Urrezko argia, hain labur, ezen Anek ez baitu astirik ere izan ezer esateko. Ez du burua birarazi umetako irribarre harekin agurtu duena
|
nola
aldentzen den ikusteko. Uretara sartu da.
|
|
|
Aneren bizitzan luzeak baitira guztiz ezezagunak zaizkidan garaiak. Beste zigarro bat piztu eta Laiarekin izan zuen harremana
|
nola
bukatu zen kontatzen hasi zaio. Anek jakin nahi duen ala ez aintzat hartu gabe.
|
|
|
Beste batzuetan ere nirekin bertara joandakoa zen Laia eta egitekoak bere gain hartzeko eskaini zuen bere burua.
|
Nola
pentsatuko nuen kontu txarra zela hura. Uste osoa nuen Laiaren negoziotarako esku onean, baita arazoak izan zituela eta egonaldia luzatu behar zuela esan zidanean ere.
|
|
2010
|
|
|
Ados nago Estibalitzekin Postkronikak liburuaren arnasa literarioa azpimarratzen duenean, eta baita,
|
nola
ez, Keparen eta Aritzen iruzkinetan antzeman daitekeen emozioarekin. Gustura irakurri dut Postkronikak, apurka, gauza onak dastatzen diren moduan.
|
|
|
Adiskidearen heriotzaren aurrean bakarrizketak. Eta izan ere, liburuaren abiapuntua Bitoriano Gandiagaren obrari eta izaerari buruzko interpretazio bat bada ere, Azurmendiren luma trebe eta eruditoa beste hainbat gaitaraino lerratzen da, eta bidean mila eta bat ohar eta irakurketa eskaintzen dizkigu gogoetarako sorta ederrean, hala
|
nola
, heriotzaz, bizitzaz, Jainkoaz, mitoaz, fedeaz, zentzuaz, herriaz, naturaz, balioez, eta nik zer dakita.
|
|
|
Kasu honetan ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste lan batzuek bezala, eta oso interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin... Gero, deigarria da
|
nola
errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia guztietan, hala nola, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa bera?
|
|
|
Kasu honetan ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste lan batzuek bezala, eta oso interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin... Gero, deigarria da nola errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia guztietan, hala
|
nola
, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa bera?
|
|
|
Eleberriaren amaieran arreba azaltzeak, bere semearekin gainera, esperantzari leiho bat irekitzen dio Elorriagaren nobelan. Nahiko desorekatua iruditu zaigu eleberria, eta narratzaile nahiz erregistro desberdinak erabiltzen diren arren, zenbait atal, hala
|
nola
, lehenengoa, errepikakorrak iruditu zaizkigu.
|
|
|
Gerra garaian gazte zirenen barne gatazkaren korapiloak modu estilizatuan ikusten ditut liburuan. Inoiz sakonago ere bai, hala
|
nola
, Teresari plazaren erdian ilea mozten dioteneko eszenaren dramatismoa islatzean, baina ez da maila berean ari beste une batzuetan. Agian ez zuen asmorik ere.
|
|
|
Eulali, berriz, gorra da, memoriarik gabe libre sentitzen dena. Hirurek jokatzen dute, eleberriaren izenburua parafraseatuz, aulkien jokoa, heriotzarena, alegia, eta kafetegian dituzten enkontruek antz gutxi dute Saizarbitoriaren eleberriko agureek Hanbren,
|
nola
ez gogoratu Hanbre, dituztenekin. Samuel eta besteak gudari ohiak ditugu, gerraren drama («lerdokeria», Samuelen hitzetan) bizi izan dutenak eta drama horren memoriari ihes egin ezin diotenak.
|
|
|
Horrek, besteak beste, ikerketa lan zail eta luzea ondorioztatu dio. Bosgarrenean, kazetariak zelako inplikazioa behar duen eta
|
nola
erantzun behar duen gogoetatzen du, Madrileko trenetako sarraskiaren aurrean dagoela. Baina, bestalde, erreportajeak idazteko modua daukagu.
|
|
|
Marie Darrieussecqen Herria (Xabier Payak euskaratua). Gogoko dut Darrieussecqen idazkera,
|
nola
erabiltzen duen hizkuntza irakurlearen sinismen sistema galdekatzeko. Zentzu horretan, Iparraldekoaren lana irakurtzen dudan bakoitzean, erantzun baino galdera gehiago izaten bukatzen dut.
|
|
|
Kontuak kontu, postkronika hauek intrigazko nobela eder baten antzera irakurri ditut, jesarraldi batean. Ezin dut ulertu
|
nola
ez duen eduki oihartzun zabalagoa nire lagun irakurzaleen artean: batek ere ez dit gomendatu!
|
|
|
«Hazia» ipuina, Esti, oso bortitza iruditu zait ideia aldetik. Emakumeak zer paper hartzen duen, edo hobe, gizarteak zer paper ematen dion erditu ondorengo emakumeari, ama izan denari,
|
nola
bilakatzen duen lugorri, akasdun, tabu ia, gizabanakoa merkantzia gisa tratatzen duen jendarteak, arren neurrira egindakoak. Ama baten testigantza ezin gordinagoa iruditu zait «Hazia», purrustada traza har dezakeena, baina probokazio gisa bada ere, ideia trafiko modura, nirekin funtzionatu duena.
|
|
|
Liburu batean kontakizunaren klabe estetikoak eta. Lourdesen hizkerarekin segitzearren? garrantzi handikoak dira, zer esanik ez, baina nire ustez ezinbestekoak hitzak dira, eta bai ere hitzok
|
nola
josten diren elkarrekin. Klabe estetikoak, oihartzun musikalak, arteen erreferentzia esanguratsuak eta gaineratiko guztiak ez dira nahikoa, baldin eta hitzak ez baditugu artaz ehundu.
|
|
|
Arretaz irakurri ditut, Jacinto, Lourdes eta Kepa, Gasolindegian narrazioaz aipatu dituzuenak. Alde batetik, bat nator liburuko gauzarik azpimarragarrienen artean kokatzen duzuenean giro estrainio hori, sukar antzekoa, hasierako narraziotik bertatik hartzen duena irakurlea, eta piezak
|
nola
doazen elkarri lotzen geure buruan, kontakizunak aurrera egin ahala, hasiera batean zabuka eraman gaitzakeen arren, noraezean edo (eta ez dut uste hori berez txarra denik, ezpada estimulagarria). Istorioa leitzen, akordatu naiz Gorka Bereziartua The road nobelaz idatzitako artikuluan akordatu zela Beñat Sarasolak Iragaitzaz, ilunbistan?
|
|
|
|
Nola
ikusten duzue?
|
|
|
Gutxienez modu berezi batean kontatua balego. Hari nagusia bera ezaguna zaigu, bizitzaz aski duen edadekoa, bizitzaren zamak azpian harrapatu duena; badakigu zaintzailearen etorrerak inflexio puntu bat eragingo duela (onerako, ustez), liburuko afera batzuk (lagun minaren alabarena, nagusien artean)
|
nola
konponduko diren, narrazioak etsaigo zaharraren konpontzea izango duela helmuga. Erabiltzen diren irudi asko ere ezagun ditugu, errepikatuak izan dira, behin eta berriz:
|
|
|
Bat egiten dut, Kepa, planteatzen duzun galderarekin:
|
nola
egin sinesgarri narratzailea adineko pertsona duen kontakizuna. Eta nabari da hor badagoela lanketa bat idazlearen partetik, ideia errepikapenak, hizkera laua, etxekoa, zuzena.
|
|
|
Nire azken aldiko poemak berrirakurtzen ari nintzela jabetu naiz
|
nola
egiten didan ihes, hain zuzen ere, beren atzeko alde horrek. Mota askotako erreferentzien bidez ehundutakoak izanik, eta hauen arteko lotura sarritan logikoa eta berehalakoa ez denez, neronek ere lauso samar dut esaldi askotan gordeta bide dagoena.
|
|
|
Era berean, irakurle ideal horrek urrunketa kritikoa behar zuen, eta, hortaz, gainditu, XIX. mendearen amaierako diskurtso identitarioa blaitu zuen «norbereganatzea», hots, gainditu norberaren baitara biltzeko aktitudea. Laburbilduz, jarrera defentsibo orokorra baztertuz, Etxepareren irakurleak irekitasuna praktikatu zuen edozein gairen aurrean, hala
|
nola
, hiria, industrializazioa, irakaskuntza, amodioa, eta abar. Etxeparek, azken batean, konplizeak behar zituen.
|
|
|
Segur aski, uharteko ingelesezko literaturan lehen idazle handia da.
|
Nola
ez aipa haren A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People in Ireland Being a Burden to their Parents or Country, and for Making Them Beneficial to the Public (Proposamen apala Irlandako txiroen haurrak ez daitezen karga izan beren gurasoentzat edota herriarentzat, eta bai, ordea, probetxugarri jendearentzat) kupidagabeko satira ezinago berezi, eta bakana.
|
|
|
Euskaraz, dio berak. Ez dakigu
|
nola
helarazten zitzaien mezua bertakoei (agian, Txomin Epalzak lagundurik?). Irratian ere mintzatu ziren.
|
|
|
beste jende batzuk, hala
|
nola
|
|
|
«Ez zen nire asmoa tabuak haustea edo errebelde izatea. Gazte jendeak tradizioari
|
nola
izkin egiten dion erakutsi nahi izan dut. Nik ezagutzen ditudan emakume gazteek modernoak izan nahi dute, neurriez kezkatuta daude, maitemindu nahi dute, beste edozein tokitako emakumeek bezala.
|
|
|
Alsaneak ez ditu gizonak gorrotatzen: «Gizon askok ez dute pentsatu ere egiten Saudi Arabian neska gazteak
|
nola
bizi diren. Gure etxean betidanik begirunean oinarritu dira anai arreben arteko harremanak, pentsatzen duguna esateko askatasuna izan dugu, baina hori gure gizartean gutxitan gertatzen da, zoritxarrez».
|
|
|
Mendebaldeko bizitzaren esperientzia ez da guztiz atsegina izan idazlearentzat. Oraindik gogoan du
|
nola
Chicagon graduatu ondorengo ikasketak hastera zihoanean ahizpa batek esan zion: «Lehenengo araua:
|
|
|
Aspaldi, saiatu zen Pamielan eleberri liburu bat argitaratzen. Esan zioten izen hori erabilita ez ziotela egingo,
|
nola
edo hala agertu behar zuela nor zen benetan. Azkenean, Hiria etxeak liburu batzuk atera dizkio, prosa nahiz poesiazkoak.
|
|
|
1974an, bi tomotan atera zen gure lana. Baina, gu aterbetuak izanik,
|
nola
sinatu behar genuen arazo bihurtu zen. Ezizena erabiltzea erabaki genuen:
|
|
|
Iraultzaile xaloak erakarria sentituko da neskatila, hark berak falta duen ontasun moduko bat duelako ustean?. Iraultzaileak, bere aldetik, ordura arte gidari izan dituen idealak kolokan jarri eta
|
nola
urruntzen zaizkion ikusiko du, apurka apurka ilunbeetan hondoratzen dela. Andreyévek, narrazio durduzagarri honetan, maisu baten eskuarekin marrazten ditu gizakiaren itsukeria eta berekoikeria latza».
|
|
|
Baldin bait ere. Orain beharbada jakingo du
|
nola
amaitzen zen maitetxean ostatu hartu zuen iraultzailearen afera.
|
|
|
Eta amaiera, adiskide maiteok? Ez al didazue argituko
|
nola
amaitzen den Andréyeven istorio madarikatu hau. Izan errukia!
|
|
|
Ez dakit
|
nola
eskertu... Edozer egingo nuke zugatik?
|
|
|
Gabriel Celayak zientzia eta fisika aipatzen zituen poesiaz mintzo zenean. Bere poemetan idatzita utzi zuen
|
nola
Kepler handiak negarrez egiten zien so bost poliedroei, bata bestetik sorturikoak, sistematikoak, perfekziodunak, esfera handirainoko ordena musikal batean. Pentsatu zuen, dio?
|
|
|
Premisa hauekin Harkaitz Canok galdera hau botatzen du: «Bitarte horretan
|
nola
mugitu. Pudorearen desagerpenak nola eragiten dio Arteari?» Idazle batek beste bati botatako galdera.
|
|
|
«Bitarte horretan nola mugitu? Pudorearen desagerpenak
|
nola
eragiten dio Arteari?» Idazle batek beste bati botatako galdera. Eta ni zubi lana egiten.
|
|
|
Burdinazko lehen tresnak. Eta
|
nola
ez, Praileaitz berriz ere; Debako haitzuloko biztanle misteriotsu hori, harrizko lepoko beltz horiekin. Bere margoekin, eta bere erritualekin.
|
|
|
Azaldu diren euskarazko testuak direla-eta, benetakotasuna defendatzen dutenen artean Juan Martin Elexpuru doktorea dago. Berari galdetu diot esan diezadan
|
nola
dagoen egun, bere ustez, Iruña Veleiako auzi zalapartatsu hori. Eta hauxe da erantzun didana, esanez hemen ostrakak daudela, baina baita ostrukak ere:
|
|
|
Horrek zer pentsatua eman zidan.
|
Nola
zitekeen barnea berotzen zidan gorrotoa gero eta nabarmenagoa izatea, hura eragin zidaten gertakizunak gero eta urrunago egonik denboran. Ulergaitza zitzaidan.
|
|
|
Horrenbertzez, nekez ulertzen ahal nizkizun txantxak, hain kontu larria zela eta. Nekaturik nengoen, baina ez nekien zuri lotzen ninduen korapilotik
|
nola
libratu. Bi aukera izan nituen hasierako hilabeteetan, gertatzen ari zitzaidanaren berri norbaiti emateko.
|
|
|
Horietako bat nagusitzen zen nigan, hargatik. Handitzerakoan anaiarekin ezkondu nuelakoan, galdetzen nion neure buruari
|
nola
jokatu. Nahasirik, zuri galde egin behar izan nizun:
|
|
|
Idazten dudanean xehetasunen presentziak du garrantzia. Gerrako gatazka handiak ahaztu egiten ditut, baina gatazka horietako batean norbaitek begia
|
nola
galdu zuen kontatzen badidate, buruan geratzen zait. Bertsotan ere, bakarkako lanetan, irudietara joaten zait begia eta argazkiak egiteko joera dut».
|
|
|
Urtean laurogeita bost saio eginez,
|
nola
egiten da literatura? «Saio gehienak asteburuan izaten dira eta literaturari astea ematen diot, tarteka beste zenbait lan eginez.
|
|
|
Pertsonaia horrekin ez nuen identifikaziorik sentitu, bertsolari naizen aldetik esan nahi dut. Gizonezko talde batek politika
|
nola
bizi duen agertzen du nobelak»
|
|
|
Agian gaur egungo lan gehiago sartuko ditugu etorkizunean, baina oraingoz gure iraganeko herentzia sendoa esploratzeari lotuta gaude. Horretan bereizten gara irakurketa talde informal gehienetatik, benetako fenomenoa
|
nola
Britainian hala Ameriketan?, zeren horiek normalean nobela berri bat hautatzen baitute eta ordubetez edo biz eztabaidatzen (irentsiak izateko jaiotako liburuak?). Gure taldeak badu beste bereizgarri bat ere:
|
|
|
Gu ginen umeentzat zoragarria izan zen, zinez, aurkikuntza hura.
|
Nola
, gainera, hasierako urte haietan gutxi ginen joaten ginenok, ia guretzat bakarrik izaten zen hondartza osoa. Harea bustian, hondarrezko gazteluak altxatzen genituen eta, batez ere, zirkuituak, plastikozko txirrindulariekin ibiltzeko.
|
|
|
Izan ere, ez diete batere erreparatzen irakurgaiaren aspektu formalei edo. Zeren, forma bera edukia ere badenez, erreparatzen ez bazaio,
|
nola
izan daiteke pertsona bat irakurle on?
|
|
|
Orain dela bizpahiru urte, Durangoko Azokan Igela argitaletxearentzat liburu saltzaile nengoela, neska bat hurbildu zitzaidan zorionak emateko; oso gustukoa omen zuen
|
nola
idazten nuen. Eta beste behin lagun eta igelkide Xabier Olarraren itzulpen berriren bat ba ote genuen galdetu zuen beste batek.
|
|
|
ez dagoela literatura sistema normalik itzulpen literario osasuntsurik gabe. Hobeto egon gintezke, hala ere,
|
nola
ez. Baina, nire ustez, bide onetik goaz.
|
|
|
Egonezin horretarik
|
nola
ihes egin, etsiturik depresioan ez sartzeko. Gure bordj eta gotorleku zaharreko zoko batean, harresiari lotua, bazegoen dorre hertsi eta luze bat, gehiago baliatzen ez zena, barneko eskaler batekin.
|
|
|
Nik soinua eta dantza ez nüen batere maite, baina kantuaren beha nintzen beti, beti han, xoko batean. Eta ez dakit
|
nola
, joaiten nintzen etxerat eta biharamün goizean kantu denak ene buruan banütüen. Eta izkiribatzen nütüen, ahairea eta hitzak eta denak, denak, denak jiten zeizkidan.
|
|
|
Bestea, arrunt ederra zen? mantxut!,
|
nola
deitzen zen. Attuliren laguna.
|
|
|
Luzaz ari izan ginen?
|
Nola
deitzen zen pilotari hura?
|
|
|
idazleak eskubidea du ingurukoengandik istorioak jasotzeko eta artearen aldarean ipintzeko, eta eskubidea ez ezik, baita betebeharra ere, horretara jarriz gero. Ezagutzen nuen,
|
nola
ez,. La Côte Basque, ren istorioa, eta nigatik izorratzea zeukaten handi mandi haiek guztiek: nor gogoratzen da gainera haietaz, egun?
|
|
|
Hunkituta nengoen argitarapenarekin, bai, eta aseta baino gehiago nire artearen emaitzarekin, baina hala ere ez nuen uste taberna batean trago batzuk jotzera elkartu eta bertan eman niezaiokeenik: . To, hemen daukazu zu agertzen zaren ipuina, inmortalizatu egin zaitut, ez zara zu, jakina, baina zu zara nolabait ere; edozein modutan, inportanteena nire idazle maisutasuna da,
|
nola
eraiki dudan giroa, nola menderatzen dudan egoera, estilo zuzen hori, adjektiboen aukeraketa eta eszenen komikotasuna??.
|
|
|
Hunkituta nengoen argitarapenarekin, bai, eta aseta baino gehiago nire artearen emaitzarekin, baina hala ere ez nuen uste taberna batean trago batzuk jotzera elkartu eta bertan eman niezaiokeenik: . To, hemen daukazu zu agertzen zaren ipuina, inmortalizatu egin zaitut, ez zara zu, jakina, baina zu zara nolabait ere; edozein modutan, inportanteena nire idazle maisutasuna da, nola eraiki dudan giroa,
|
nola
menderatzen dudan egoera, estilo zuzen hori, adjektiboen aukeraketa eta eszenen komikotasuna??.
|
|
|
Jakina, eskolara oinez joan behar, eta baraurik. Eta
|
nola
erakutsi?
|
|
|
Atzerrian idazteak izan lezake alde ona ere. Sortzaileak, hala poetak
|
nola
nobelagileak, inspirazio iturri izan lezake egoera. Jakina egoera gogorra dena, etxekoetatik eta lagunetatik aparte bizi zara, baina idazteko bide ederra ematen dizu.
|
|
|
55 ikasle gelan?
|
Nola
irakatsi horrela. Erdiek ez zuten koadernorik.
|