|
2007
|
|
|
Zu, orhoitzen ahal zira noiz eta nun ehortzi ditutzun abere hilotzak? Atzoko egitateak ahanzten dituenak,
|
nola
gogoan lituzke hain aspaldiko botiga tzar horiek?
|
|
|
— Bai, egun on, aita, ama... aipatzen ahal dute Marletako bordan kausitu hezurkinak? Egun errientak erran dauku,
|
nola
atzoko hezur puska heietan bazela zango ziri bat, hanka puska bat eta, beste xehekeriaren artean buru-hezur bat ere bazitakela, gizon edo emazte batenak segur! Ez da hori ardi edo ahuntz hezurkin bat ez, ama?
|
|
|
— Bai zera, aitaginarreba, dretxoa duzu aldekoa, bainan harritzen naiz halere nolaz egun arte, eta hau hamar urte huntan bederen, deusek ez zituen deusetaz ohartarazi, eta hezur puskila txar batzuek
|
nola
jatzararazten zituzten orai bat batean!
|
|
|
Hortik aintzina gauzak laster joan ziren, gorputzaren prestaketak egin, familia abertitu eta ehorzketak egin ziren igande goizarekin, uztailaren hamaseian. Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen
|
nola
Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi zutela eta jandarmek ez zuten, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi. Bainan, galdetzearen bortxaz, aitortu zuten Marletako hezurkina, Señan Lohidoy deitu batenak zirela, eta hau Mañexen lagun bat zela, denen ustean gerlarat joana eta alde bat desagertu zena.
|
|
|
Gero, mahai ttipi baten gibelean eserita, oihal urdinhoriz estalitako berinazko borobil bat agertzen zuen eta eskuak gainean emanik" zeren bila zaitezte, hor nauzue azti suhar eta samurra". Harat heldu ziren bikote edo emazteek jakin nahi zutenez beren geroko esperoaren berri, Maritzak bere eskuak pausatzen zituen emearen sabelaren gainean eta hasten zen kanta gisako litania batzuen errezitatzen, mintzaira bitxi batean, begiak hetsirik, artetik galdera xume bezain xinple batzu eginez, hala
|
nola
: " zer zinukete desiratzen gehienik", eta errantzuna entzun bezain laster" hala bedi!
|
|
|
Eta hola, emeki emeki, Maritza aztiak, gaitzeko fama bildu zuen gure eskualdetan ere, iragarkuntza ezin sinetsizko horren gatik: sekulan nehork ez du jakin
|
nola
, ezin pentsatutako gauza hortan, segurtatzen ahal zuen hau edo hura izanen zenik. Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan dena, jakiteko zer ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan.
|
|
|
Eta gertatzen baldin bazen, noizbait edo nunbait, Maritzak iragartu alaba seme sortzea, edota aldrebes berdin, ondoko urtean joaiten zitzaizkion konduen eskatzera eta orduan zen, orduan gure atso azti zaharra burgoi eta harro heien errezebitzeko. Bere karrosan sararazten zituen bikote kexatuak, polliki polliki mintzatuz, bere orduko errana ahantzia zuela" pentsa, urte bat badu halere,
|
nola
nahi duzue gogoan atxik ditzadan guziak, eta... nola duzu izena. A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak.
|
|
|
Eta gertatzen baldin bazen, noizbait edo nunbait, Maritzak iragartu alaba seme sortzea, edota aldrebes berdin, ondoko urtean joaiten zitzaizkion konduen eskatzera eta orduan zen, orduan gure atso azti zaharra burgoi eta harro heien errezebitzeko. Bere karrosan sararazten zituen bikote kexatuak, polliki polliki mintzatuz, bere orduko errana ahantzia zuela" pentsa, urte bat badu halere, nola nahi duzue gogoan atxik ditzadan guziak, eta...
|
nola
duzu izena. A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak.
|
|
|
" mutila! Hola idatzia da" kuadernoa erakutsiz aitama gaixoeri, hauek harrituak eta despitatuak" nolaz ba, konprenitua ginuen alaba jinen zaukula, ez dakigu ba
|
nola
ditaken hori, barkatu, anderea".
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz"
|
nola
debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri.
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana
|
nola
jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
|
Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du zer izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan
|
nola
debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe: ahal bezain ongi so eginez, entzunez, behatuz, miatuz, ikertuz ez zen oraino heltzen ulertzera zer truka erabiltzen zuen Maritzak eta hori zitzaion mirakuilu handi bat, izanik ere, berak, ez zuela elizako erranetan sineste pilik...
|
|
|
— Deus, ez deus. Ez dut ulertzen
|
nola
...
|
|
|
Beraz gizondua haizelako marka izanen duk hau hiretzat. Jar hadi ene begien aintzinean eta kondatuko deiat orai
|
nola
egin dukan, hemendik aintzina, ene dohainen biltzeko, ene lanaren segitzeko.
|
|
|
— Orduan, hire galdera duk:
|
nola
ba egiten du aintzinetik jakiteko seme edo alaba izanen denik?
|
|
|
... eta, ez aipa gehiago zuri ta belzez ilestatuak diren xakur aihartu txar horiek, arrotzak gainerat leku hotzetarik baiderabila, ardietaz ni bezala (ez, ez arras ni bezala ez!) arduratzen baitira, beti nagusiaren zangopetan, hunek aintzin berek aintzin, hunek gibel berek gibel, buztana beheiti, dirudi herrestan ibiltzen direla, alde guzitarat so, ez jakin zer eta
|
nola
egin, xanpaka ez baitute ikasi ere, iledun izakiak iziturik atxikiz hain dira faltsuak, ixilak, zitalak, ustelak, aurpegi biko eta xanpa zuri, beren bi hankadun jabeari kausitzeko... hobeko baitzuken, hunek, labrika xume eta bizi bat ezinez eta" colley" bastart zikin horietan konfidantza eman.
|
|
|
Artzai xakur erne eta alai bat bakarrik, ile kuskulatu labur eta harro batez jauntzirik, begiak xorrotx, beharriak erne, ez deus batentzat gorputz guzia daldaran. Haatik, aitortu behar dut, ni ere besteak bezala, bi hankadunen zerbitzuko naizela, bainan ez
|
nola
nahika, nortasun bitxikoa naizenez, duintasunez beterik, ez baitut beti manatua egiten ostiko zonbaiten hixtuak ez naukalakotz beldurtzen, partikulazki nagusiak adardun edo apodun izakien bila manatzen nauelarik eta nik, horiek ezin soportatuz, uzten baititut nahi dutena egitera.
|
|
|
Hola segur izaten ahal haiz ez haizela tronpatuko eta ez nehori kalterik egingo. Bestalde, nik tratua egin eta, afera egiten bada segurrik, hik duk egon zaldiaren zai merkatuko plazan, nik azken xehetasunak finkatuko ditudalarik ostatuan, ados — bai, bai, bainan
|
nola
... — xo!
|
|
|
Pollita nindukek, bai... — bat batean, nigarrez turrustan hasi nintzen ez jakin zer edo
|
nola
... — kalma hadi, mutikoa, hemen nauk — aita, ene aita maitea hor nuen, esku bat pausaturik ene espalda gainean, ikara baretu egin zautan — aita!
|
|
|
Eta irriz zagon, mihia ageri zen hortz gabetu ahoa zabalik. Berak bazakien ba
|
nola
eginen zuen baratze landa zabal baten egiteko. Hitzaren atxikitzeko, aitzur eta jorrak harturik, etxe gibeleko lur eremu zilokatua landu zuen, hunat joz, harat pusatuz, egunak eta egunak han kunkurturik, eskorga eta palak eskuetan, ari zen ari, ziloen tapatzen, gaineko lurra planatuz eta denbora berean itzuliz, nihunezko ongarri, kaka, xori ondarkin, oilo luma, sukaldeko arrasta eta nork daki zer sakatzen baitzituen lurraren gosea ezin asez.
|
|
|
Gertatzen zitzaion ere, baieztatzen bazuten bederen, bere ilober berak irakurtu ixtorien kondatzea, bainan, bere eran, liburuan ikasiak eta berak asmatuak nahasten baitzituen berdin. Bere burua bere eguneko egitateak bezain eklektikoa zuen, eta hain desberdin edo aldakorra nun ez zitaken sekula erran ahal izan zer
|
nola
eta nun eginen edo erranen zuen.
|
|
|
Anderea ere maite dut, egia erran, eztiki mintzazen baitzait, salbu sukaldeko karrelasa zikintzen diotalarik ene zango lohitsuekin, orduan baita oihuka hasten, erratza eskuan kanporat deitzen bainau zaluzalua, eta gero, atea zafraldi batez hesten ene buztana doi doietan ebakitzetik eskapatzen delarik. Halere, laster senditzen dut, emea denez geroz dudarik gabe, zer nolako ingurumena kausituko dutan sudur punta agertzen badut barnekaldeari buruz, zer imurretan den gure anderea, nagusiarekin
|
nola
konportatzen den, asalduta den ala irus eta airos.
|
|
|
Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean. Hala
|
nola
, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak ern...
|
|
|
Eta bai, familia heldu den bezala onartu behar da, ados naiz, bakarrik eneak ez nau ni onartu. Oroitzen naiz
|
nola
ama jadanik ari zidan" gazteegi nindian ama izateko, Ion, ez duk hire falta, baina hamazazpi urte nintian bakarrik sortu hintzelarik" eta nik ene esku ttipia luzatzen nioian eskolara laguntzen ninduelarik, eta burua altxaturik galdegiten" Errazu ama, orain, ama izateko adina jina zaizu, ez?"," bai, laztana, orain bai", erraiten zidan, baina ez dut uste sekulan sinets...
|
|
|
Halere, hori ezagutu dutalakotz auzoko eremuetan, badakit ardiek ere, nik bezala, xakur zuri beltzak hastiatzen dituztela.
|
Nola
gure nagusiak ere gainerat, arraza berekoa girenez nago...
|
|
|
Nun et
|
nola
Maddik eta Lastagak ezagutzak egin zituzten, nehork ez daki, eta auzian ere ezin jakina izan zen, jujeen galdeari Olatek berak, edo ez jakinean, edo ez aitortu nahian," ez dakit, ez zen ene afera" baizik ez baitzuen ihardokitzen. Dakiguna da, artxiboek segurtazen dutenez, adin desberdina izana gatik, hogoi urte gutiago baitzituen Maddik, ezkontza egin zela mila zortzi ehun eta hogoitazazpian, Arkaitz herrian, eta dokumentuen arabera, kontraturik ez zutela egin, bakoitzak ontasun guti zuelata.
|
|
|
Bainan, gertatu beharra gertatu zen, eta handik laster" lotura azkar batek hartu zituen Maddi eta Olate, hau gizon lerden eta gaztea izanez, ez baitzuen Maddik lan handirik izan hunen enganatzeko, bera ere gazte eta asebete ez izaneko neska baitzen". Noiz eta
|
nola
deliberatu zuten geroko ekintza, nehork ez daki eta auzoek diotenez, errejistroetan ikusi dugun bezala," laster hasi ziren Lastagaren goaitatzen edo elgarri keinuka ere beraren bixtan, hunek ez baitzuen deus entzuten ez ikusten, alta hainbeste duda zuelarik Olate jin aintzin". Zalantzak ere izan zituztela erraiten ahal da, zeren eta bi sasitar amorosek, paperretan emanak diren lekukotasunen arabera," denbora eman zuten ekintzaren burutzeko, aspaldi hartan ari ziren, kasik gorde gabe, beren lanaren prestatzen".
|
|
|
Gertakaria bera aipatzeko, epaiketan konsiñatua den bezala, hala
|
nola
pasatu zitezken gauzak. Urtarilaren hastapenean iduriz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatzian, deliberoa hartu zuten zerbaiten gisaz Lastagaren desgertaraztea.
|
|
|
Auzitegiko paperretan ez dugu gehiagokorik kausitu, Maddiren ezin konprenituzko desagertze hura mixterio bat bilakatu zen. Izugarriko famak kurritu ziren ordu hetan, hala
|
nola
ito zitakela berdin doluturik putzura berriz etorri eta, Olatek etxe zolako zulo batean lurrez estali zuela, bere amak despeditu zuela herritik kanpo, soldado zonbaitek mendekioz bordel batetan sakatu zutela, bere buruaz beste egin zuela mendiko leize batean behera jauzi eginez, muga pasatuz doluminez erremita bat bezala bizi zela eta hanbat eta hanbat erran, bainan egia ez zen sekulan azaldu.
|
|
|
Duela denbora guti, gure ikerketak segitzen gintuela orduko eskualdeko kasetak irakurtuz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko abendoaren hamabiko" Erri berri" egunkarian ikusiak bihotza pilpilean jarri zaukun: kasetalariak kondatzen zuen
|
nola
auzo herriko soldado kaserna batean, ixtorio misteriotsu bat gertatu zen bost urte goizago, erran nahi baita mila zortzi ehun eta hogoita bostean. Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten etxean, eta, hau garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu.
|
|
|
Gehiago zena, kasetako idazkariak aipatzen zuen ere Maddiren amari bisita bat egin ziola, bere" paperraren" bukatzeko xehetasun zonbaiten bila, iduritzen baizitzaion erahilketa harek eta ixtorio hunek lotura zerbait bazutela. Eta segitzen du erranez" Maddiren amak errezebitu zuela arnegatuz bere alabaren berririk ez zuela sekulan ukan, deusetaz ez zela jakinean, nigarrez hiltzera zoala bere malurra ezin jasainez", bainan momentu batez aitortu ziola ere" erdi irriz, erdi serios, ama bat baitzen oroz gainetik"
|
nola
, Lastagaren erahilketaren ondotik, Bizkarttoko etxe ttipi haren husteko xedez azken puskak biltzen ari zelata, Lastagaren kofre zahar hura ez zuela nihun ere aurkitu, eta hori ez zuela sekulan nehori salatu" nahiago baitzuen pentsatu bere alaba urkabian dilingo baino hobeki zitakela nunbait bizirik, desagertua bazen ere". Eta kasetalariak bururatzen zuen aitortuz susmorik baizik ez zuela aintzinatzen ahal afera hortan eta, bere ustez, ordu arte desagertu ziren guziak, bai jende, bai altxor, baita ere egia, sekulakotz hala zitazkela.
|
|
|
Famili hartako jabek eskutan zuten kostako" villa" ederrenetarik bat, itsasoa alde batetik, mendia bestetik, bide zarratatsuetarik urrun, nihunezko arbola, lore eta edergailuz inguratua, parabisu ttipi baten antzako leku hartan. Gainera, oraiko josta eta aisaldi errextasunak oro plantatuak zituzten beren zazpi haurren (lau mutiko gazte eta hiru nexka) gero irus eta goxo baten menturan atxikitzeko etxetik sobera urrun joan gabe, hala
|
nola
, pizina, tenisa, barneko kirol eta nik dakita zer oraino, zerbait baizitaken horien guzien erabiltzea.
|
|
|
" Sehi izanen da beraz", hala
|
nola
amak azaldu zaukun Xantianaren egoera berria, nahiz gazteluko etxekoandereak" neskakide" hitza nahiago izan zuen erabili, ikusiz hunen gaztetasuna. Halere, burrasoek izenpetu zuten kontratuak zehazten zituen Xantianari galdeginak izanen zizkion lan guziak, kozina, garbitze, lisatze, aste guzian bere okupatzeko aski diruditzen zitzaiotenak.
|
|
|
Hiru aste pasa ziren jakin ginduelarik, goiz batez, gu haurrek merezi ginuela" gure xintxotasuna konduan hartuz" ateraldi ttipi baten egitea itsaso hegira. Ez naiz arras segur, bainan, badut beldurra, geroak erakutsiko daukun bezala, gure itsasorateko bidaia horrek bazuela beste helbururik, gure ez zutenez buru xokoan Xantianaren ikusteko xede ttipi zonbait, zertan zabilan bere leku berrian eta
|
nola
konpontzen zen bere izaera ezustezkoan. Artetik entzuten gintuen solasaldietan, amak aipatzen zuen ardura nola ikusten zuen bere alaba" eskuak gorriturik buketa garbitzean, bizkarra konkorturik agorteiaren aurrean, dabantala soinean, biloak zapi tinko batez estalirik".
|
|
|
Ez naiz arras segur, bainan, badut beldurra, geroak erakutsiko daukun bezala, gure itsasorateko bidaia horrek bazuela beste helbururik, gure ez zutenez buru xokoan Xantianaren ikusteko xede ttipi zonbait, zertan zabilan bere leku berrian eta nola konpontzen zen bere izaera ezustezkoan. Artetik entzuten gintuen solasaldietan, amak aipatzen zuen ardura
|
nola
ikusten zuen bere alaba" eskuak gorriturik buketa garbitzean, bizkarra konkorturik agorteiaren aurrean, dabantala soinean, biloak zapi tinko batez estalirik". Eta segitzen zuen" beharrez, gauzak gaizki joanez, saialdia ezezta ginezake eta berriz etxerat itzul ahal laiteke...
|
|
|
Zuzenki erraiteko, prediku alkitik entzuten zituzten oihuek nardarazten zituzten, jakinez, apezak besteak bezala zirela, ez hobeak ez gaixtoagoak eta ez zutela heien gandik erasiaz besterik ukaiten ahal. Jadanik guttik segitzen zuten igandetako ofizioa, eta nabari zen mezarat heldu ziren bakarrak, erlijionez beste arrangurarekin heldu zirela, hala
|
nola
, beren buruaren erakusteko edo gero mus baten egiteko hitzordua elizan zutelakotz, edo beharbada ere, famaren lotsaz. Horregatik zuten, apezpikutegian, deliberatu Santesteban apez gaztea herri hartara igortzea, pentsatuz bere gaztetasunaren gatik gauzak berraldatuko zirela eta elizatiarrak bereskuratuko zituela.
|
|
|
predikua ezin zuen egin ahal izan, hitz bat ez zitzaiola ateratzen ahotik, lotsadura eta herabearen eraginez, dudarik gabe. Mututurik egon zen minutu zonbaitez jendeari begira, ez jakin nun zer egin eta
|
nola
, eskuetan zuen paperra itzulikatuz alde batetik besterat, izerditan blai. " Girixtino maiteak" eta" amen" izan ziren elizan entzun hitz bakarrak!
|
|
|
Hau da nik emanen dauzutan kontseilu bat, sekretuzkoa baina eraginkorra izan ditekena, nihaurek frogatu baitut zure adin bertsuan nintzelata. Meza hasi aintzin, Jainkoak barka dezadala, edan itzatzu bi ttortta vodka basotarat urekin, eta ikusiko duzu
|
nola
aisezia eta ausartziak etorriko zauzkitzun. Zoaz Jainkoaren babesean.
|
|
|
—.. eta ez duela arrazoirik eman non eta
|
nola
bildua zuen, berak ez bazekien bezala.
|
|
|
— Bai zera! Hik badakik kameleoiak non et
|
nola
bizitzen diren?
|
|
|
Xo!
|
Nola
erran duk. Hori zukean behar bada, kamelia, bai, orain oroitzen nauk, kamelia zuela bere baratzean eta horregatik preso eraman dutela...
|
|
|
— Ba, milesker... Hi, kasu emak mutikoa nori eta
|
nola
mintzo haizen, kanabisa erretzen duenak preso joateaz beste ez dik merezi.
|
|
|
Eta bestea aldiz, ez bada nehoiz ez nihoate joan, ez du sekulan jakin enekin zer eta
|
nola
egin. Haurra delarik, aita batengandik espero dugu gure eskolako bizian interes hartzea, adiskideek eman kanikak miratzea, xokolet puska bat askaritzat ematea, kartabla pisuegi bada garraiatzen laguntzea, xoriek habian dituzten umeen erakustea, eta abar.
|
|
|
—... begozte, urrun dituk oraino. Kasu emak suari, ahultzen ari duk... eta so egiezak orain
|
nola
deitzen diren goi begiraleak... gure izpiritu sakratuak... hau, hixtu egiteko arnesa duk, Abak aurtiki arrano baten luma hezurrarekin egina duk, hautatua, leundua, zulatua eta ufatuz soinu bereziak ateratzen ikasi diat... xarmagarriko soinuak... hegaztien pareko histuak... beraz, honekin egiten ditiat ene eskariak, baina ere uros naizelarik Abaren oroitzapena jautsarazten diat suaren eta kearen e...
|
|
|
— Bai, jauna, harritzen naiz
|
nola
historiaurreko biztanleak aipatzen dituzun aldi bakoitz" gizonak" erraiten duzun! Eta emazteak, ez ziren tinta, marrazki edo grabatze egiteko gai?
|
|
|
Eta
|
nola
norbaiten amatxiren senarra haren aitatxi den, nihauren aitatxi naiz!
|
|
|
Salbu bihar, erranen dugu egun dela.
|
Nola
egun, atzo ikusiz, bihar zen.
|
|
|
Bihar, osteguna atzo bezala izanen da. Eta
|
nola
bihar ostirala izanen den, erranen dugu egun dela. Berdin larunbatean, etzi dela... baina larunbatean ere egun izanen da orduan izango garelarik.
|
|
|
Hala
|
nola
, oraingo haragia denboran baino zailagoa duk, mastakatzeko indar gehiago behar diat, nahiz mozteko ere beharrik ganibeta xorrotxagoa duan. Bazkaltzeko denbora bera luzeagoa zitak, eta etxekoek zein laster jaten duten harritzen nauk.
|
|
|
Ene soineko guziek hertsatzeko aiherdura bat badie, bereziki gerrian, eta galtzak ezin estekatuz deabrua ikusten diat batzuetan. Gainera, oihalak berak arinagoak diren nagok, hotzetik ez bainaute begiratzen, ez babesten,
|
nola
neguan behar ditiat doblatu, galtzoin luzeak jauntziz eta. Zapata lakioak ere laburtu dituzten nagok, heien lotzea bera nekezagoa zaitak orain.
|
|
|
... egia dun, ikusten ez direlarik hobekiago ohartzen gaitun
|
nola
profitatzen duten... edo haurrek edo kabalek, funtsean, batera heldu dun. Garbiki erraiteko, aitortu behar dinat ontsa kontent ginela berak proposatu zaukularik etxearen antolakuntzaz arduratuko zela... ez gindinan auzo edo beste kanpoko bateri hori galdetzen ahal... ordaindu behar baita gero... ez... ez zutenan ez errefusatuko bainan... hola hobeki iduritu zaukun... gakoak eman diazkonau eta... aire joan gitun... zer aisaldi goxoan ginen... eta denak bere gain utzi... baratzeaz ere arduratu dun, uste’una?...
|
|
|
... to, Argitxu ttipia horra hiza, munaka... ile horaila... panpina bezala bezti, ez beti besoetan dagoen horietarik ez... jes,
|
nola
beltzatua den... eta berdin bere ama... afrikano batzu bezala!... ene larru zuriaren aldean... hemendik urruntzeak hun egin deik naski... beritzultzean berdinak dituk... irritsu eta kaanak... jia! nola mintzatzen haiz, Jakes... ez duk hire usatuzko tonua, hori zer duzue zuen arteko griña?... xito bat lehertu dakok trakturrarekin, ala?... ez dirudi denak xuxen doatzin egun, hemen... ez diat luzatu... beren aferetan sartu gabe...
|
|
|
... to, Argitxu ttipia horra hiza, munaka... ile horaila... panpina bezala bezti, ez beti besoetan dagoen horietarik ez... jes, nola beltzatua den... eta berdin bere ama... afrikano batzu bezala!... ene larru zuriaren aldean... hemendik urruntzeak hun egin deik naski... beritzultzean berdinak dituk... irritsu eta kaanak... jia!
|
nola
mintzatzen haiz, Jakes... ez duk hire usatuzko tonua, hori zer duzue zuen arteko griña?... xito bat lehertu dakok trakturrarekin, ala?... ez dirudi denak xuxen doatzin egun, hemen... ez diat luzatu... beren aferetan sartu gabe...
|
|
|
— Behereko herrirat, edo beste batetarat berdin, omoreak
|
nola
neraman, errantzun zion kasu handirik gabe.
|
|
|
Xano ttipia zen bakarra erakasleak aditzerat eman ixtoriekin amentsetan galtzen zena, bereziki hegaztin kontuetan. Bere lagun guziek xoro batentzat hartu zuten, goiz batez, kondatu zuelarik
|
nola
ohazpian gordetzen zituen zapetak atzartu eta xori bilakatu ziren eta airean abiatu kanporateko leihoak zeharkatuz, gaua han eraman jostaketan, berriz zapeta erarat itzuli artean, azkorrian. Beste egun batez, erran zuelarik nola gau ainara batzuek besotik poliki harturik ereman zuten zeru gorenetan gaindi, oihan, herri, mendien goikaldean jauregi miresgarri batetaraino, orduan irriz zaflaka eta imintzioka ari zitzaizkion eta geroztik Xori buru izen gaitiaz apaindua izan zen betiko.
|
|
|
Bere lagun guziek xoro batentzat hartu zuten, goiz batez, kondatu zuelarik nola ohazpian gordetzen zituen zapetak atzartu eta xori bilakatu ziren eta airean abiatu kanporateko leihoak zeharkatuz, gaua han eraman jostaketan, berriz zapeta erarat itzuli artean, azkorrian. Beste egun batez, erran zuelarik
|
nola
gau ainara batzuek besotik poliki harturik ereman zuten zeru gorenetan gaindi, oihan, herri, mendien goikaldean jauregi miresgarri batetaraino, orduan irriz zaflaka eta imintzioka ari zitzaizkion eta geroztik Xori buru izen gaitiaz apaindua izan zen betiko.
|
|
|
— Bainan, bainan
|
nola
..
|
|
|
Sahetseko zerragailu batean harrapatu zuten berek behar baino alanbre gehiago eta horra, gure" elhurgizonak" ongi apainduak laster eskolarat joaiteko. Plantatu ziren biak, bidean," arroltze" moduan (argazkietan ikusirik bazakiten
|
nola
egin!) urritz makila pare bat bakoitzak eskuan eta" Avomar! Pre!
|
|
|
—GoardiakhexakatxemanditinereOlaberriko treflan, eta ez
|
nola
nahikoak! Zerbait herrestaka ibili balitz bezala eta denek behererat emaiten zutenan.
|
|
|
Grefierrak deitu zituelarik, Pettanek hartu zuen boneta eskuan, besoa eman Kattalineri eta sartu ziren biak tribunaleko gela handian, banka baten puntan jarri beste jende zonbaiten artean eta ixil ixila, burua apal, beha egon zer
|
nola
pasatuko zen. Jaun juje arropadun bat han zagon jendeari buruz jarria, bi epaile lagun aldean zituela berarekin solasean ari.
|
|
|
— Ikusiz Pettanek bertza galdu duela eta jandarmek ez dutela nihun ere atzeman, ikusiz ez dela frogarik
|
nola
zuk ebatsi duzun, bakarrik Pettanek dituela ikusi hexak zure etxerat buruz joaiten eta hortaz ez dela frogatzen ahal zuk egin duzula ohointza, ikusiz zure kasua, zure familiaren egoera eta gainerat bihurtuak zauzkitzun egintzak ukatzen ditutzula zin eginez, guk epaileek, erabaki dugu kondenarik ezin dauzugula eman eta libro uzten zaitugula, bainan kasu haatik beste gisa hortako afera bat azaltzen... Hortan bukatua da zure auzia eta orai zoazi zure etxekoen ganat!
|
|
|
Gu iguzkian beltzatzen ari ginelarik ondartzan... goxoan... eta bera egunoroz jin duk kabale bazkatzerat, behi, zezenko, ahate, oilo... eta zakur ta gatuak gainerat...! O, bagindakian ba, eginen zituela... hartan kondatzen ahal ginuela... bazakiela
|
nola
antola... ez dakiogu galdegin ere, bera aintzinatu duk" zoazte gustian, hor izanek nuk" erranez goxo dik hola bederen... behar izan bagindu auzoer dei egin ez zukean berdin ez... eginen zutean heiek ere, bainan ez duk arras berdin" zer bakantzetan joaiten. Ziek?" eta holako entzunen gindian:
|
|
|
... egia duk, banian segur beste egitekorik, kabala, kanpoak eta guziak. ...nioan... funtsian... ez... ez arras ez... ez denak ez... dien adinarekin... ni bera baino puska bat gazteago izanki ta... errespetua zor dioat... uste’uka... hamabost urteren diferentzia diauk... halere... ez tik inport... elgar entzuten diauk frango untsa... hatsarrean baino segur hobeki... doi bat tinko zitian gure harremanak... herabetasuna edo nik dakita zer... laster laxatu gaituk... to
|
nola
ilhuntze batez... galdegin zauzkularik gure kontu personalak (horiek ere jakin behar ditie eskola debru hortan!)... xekier eta kreditako xehetasunak..." ez dik goxo, bainan, txostenarentzat duk" ziokan... gu bezain herabetua... bera, galdetzea gatik eta gu, errantzutea gatik...! Eta mintzatu gaituk hiruak, Xexilirekin, eta emeki emeki gostuxaño gintian denak.
|
|
|
Eta mintzatu gaituk hiruak, Xexilirekin, eta emeki emeki gostuxaño gintian denak. Nahiz, ez diat deus gordetzekorik, bizia hola duk, gure aferak dituk... to
|
nola
, Argitxu sortu zen urtean, erloiu bat erosi nian... Xexilirentzat... gosta ba... bixtan dena... bainan, zer nahi duk... plazer zian... hola duk...! Horren kondatzen ari nintzala, ez dik gure mutikoak deus erran... beha zukan... ixil ixila... irri ezti bat ezpain xokoetan... badakikek zer diren holako... eta ez dik, segur nauk hortaz, sekulan nehori erranen... beretako atxikiko dik...
|
|
|
Ez zen ez hain errex ordu hetan zapeta ferratuekin ibiltzea eta gainerat harri konkor eta ziloetan trebes, ikusiz hormak
|
nola
dirdiratsu eta lerrakor emaiten zituen.
|
|
|
Urhats bat ezin diat egin erortzeko irriskurik gabe!
|
Nola
nahi duk erna nadin?
|
|
|
Erran behar da, Lapixtegitik eskolarateko edo elizarateko bidea ez zela
|
nola
nahiko bidea; luzea eta makola zen, patartsu, dena arroila, sasi, arroka ta zilo, lohi edo erhauts aroak nola uzten zuenean eta han ibiltzeak ez zeion ez arrangura kalkula edo katiximan emaiten! Eta norbaitetaz mendekatu nahi zutenean bide horren desgrazia orotaz, ardurenian apezari edo errientari bihurtzen zituzten beren erranahiak.
|
|
|
Erran behar da, Lapixtegitik eskolarateko edo elizarateko bidea ez zela nola nahiko bidea; luzea eta makola zen, patartsu, dena arroila, sasi, arroka ta zilo, lohi edo erhauts aroak
|
nola
uzten zuenean eta han ibiltzeak ez zeion ez arrangura kalkula edo katiximan emaiten! Eta norbaitetaz mendekatu nahi zutenean bide horren desgrazia orotaz, ardurenian apezari edo errientari bihurtzen zituzten beren erranahiak.
|
|
|
Eta norbaitetaz mendekatu nahi zutenean bide horren desgrazia orotaz, ardurenian apezari edo errientari bihurtzen zituzten beren erranahiak. Jakinez gainerat, sakretan erabiltzen direla erlijione hitz zonbait, hala
|
nola
Jainko, debru eta bertze, hori aski zeien, holako elhe zonbait erranez, bi" arraza" horiek batean laidostatzeko!
|
|
|
Maddi izan zen, ingurumeneko biztanle guzitan, laguntza ekartzeko prest zitaken bizikide bakarra: " zerbait nahi nikek egin, Xano, bainan ez dakiat zer eta
|
nola
. Hola hire ikusteak bihotza daldaran ezartzen daitak, barnealdea airean, malkoak begira heldu zaizkiat.
|
|
2008
|
|
|
Katixak: Gizon hauek ere behar dute ikusi olerkia eta kantuak maite dituzten aitamen semea, egun izanagatik preso altxatua, bakean eta amodioan hazi haurra dela. Ikusi ere behar dute
|
nola
, gu menditarrek, otoitz moduan dugun kantatzen kenka gaixtoetako hasperenen agerpena: hau ez dea bada guhauri doakigun izaera?
|
|
|
Horra beraz
|
nola
duten xutik eman egundaino inork asmatuko etzukeen gertakaria, martxoaren 23ko igandean jokatzeko 10 orenetan, Balitzaneko plazan.
|
|
|
|
Nola
ez aipa eliza sahetsean kausitzen den etxe xuri tiki hori. Elixaldea du izena eta etxe horretan bizi da" andere serora" deitzen duten Geaxina mutxurdina.
|
|
|
Ikusiz axurant kakola lehenik ukurdura bat eginez, gero bi belaunak aldendu nahiz indar egin du bainan bi oskiak ezin higi elgarri kolatuak.
|
Nola
bolegia eskuin hartua zuen, ez du beste alderik izan ipurdiz gora lurrera erortzekoa baizik. Denak harriturik zeuden, zerbait eritasun ba ote zuen axurant horrek, edo mozkorra ote zen?
|
|
|
ni lehenik, besteak gero!
|
Nola
zoatzan, buruak apalduz, gortez kanpo aldera. Beste batzu zakurra setiatu nahiz ari, bainan hau, ausikika lotzen.
|
|
|
Horra
|
nola
behar genuken jokatu: zuek, gu bion, galdetu behar zenukete herriko auzapezen laguntza, bai eta ere mirikuena.
|
|
|
Nehork ez ditu elkarrekin ikusten. Alta, berek dakiten toki batean, bi soldado lagun hauek eraikia dute plangintza bat, Peio amorosaren aurka, mixteriozko sorginkeria baten itxuran eta beha ezazu
|
nola
: Peio eta Marie Leonak elkarretaratzeko hautatua duten arats zoragarri horretan, bi sorginak hertzain jantzietan agertuko dira eta hurbilduko Porroxkeneko itzulira aratseko hamaikak baino lehenago.
|
|
|
Izan arren ezinbestelakoa, ikustaldi bihotz altxagarria zitzaiola hala ere. Azken lerroko bihotzgabeak genituzken laguntza ez ekartzeko ene bihotzeko arrebari. Ikusiko dinagun
|
nola
hire anaia amerikano haundiari pasatuko zion, sudurrarenpetik, hain polliki begiratzen dunan etxe pollit honetaz jabetzea, dio Katixak, suharki.
|
|
|
Horra,
|
nola
konpondu diren bi familiak. Sakelenekoek hartuko dituzte Leixturreko lau migak, ordaintzat emanen behi gazte aratxedun bat eta beste bi behi ernari etxeko ederrenak.
|
|
|
Badakigu
|
nola
, zenbaitdenbora lehenago, bi familien artean erabakia izan zen abere trukadaren egitea ekain undarrean. Maianak, horgo mozkinetik anaia Peiori zor dituen diruen ordaintzeko.
|
|
|
Horra,
|
nola
jokatu diren. Gure bi sorginak joanen dira hirira.
|
|
|
Marie Leonak:
|
Nola
jokatuko zinen zure arreba Maianak ez balitzaizkitzu diruak ordaindu. Ez dakit, bainan honenbeste jendek ukaldikatu nautenean eta kasu horren gatik zu galtzeak oharmen eman dio ene bihotz gogorkeriari. Orotaz doluturik ahalgetan nago.
|
|
|
Zuk ere barkatzen bazinaikit argiaraz zenezake ene gogoa, indartuz ene bizigura. Diru hutsa ez da bizi eskualde bat besterik! Peio,
|
nola
bete zenioke zure biziaren beste eskualde hori. O, Marie Leona! Ene bihotza ez da gehiago diru gose eta jadanik egina du, bere bizikotzat, amodiozko hautua, ene biziari osotasun eman dezakena eta badakizu hautu hori zu zarela!
|
|
|
Gazteak hurbildu zaizkiete, hauek, musikarieri dei eginez, galdetu dute orok batean kantatzea Balitzaneko" Himo" edo Ereserkia. Horra
|
nola
diren denak eman auzapezaren inguruan. Hitz hauek kantatzen dituzte errespeturik haundienean:
|
|
|
Adixkideak, horra gu
|
nola
gabiltzan Ainitxkori mintzatuz ahal dugun gisan Izanagatik beti pobrezia moltsan Bada altxagarria gure jite surtsan Nik, gaurko agertzan Luzaz mintza nezan
|
|
|
Roxaliren erhi puntten miresten hasteko ordu berean. Pentsa ote diozue
|
nola
zen gertatu, nihun munduan, amoros gazte bati gertatu ez zaion ustegabeko eta sinets ezinezko astaputzkeria. Zer mirakulu zitzaizun bada gertatu. Roxalik lepora jauzi egin?. Ez! Pixuntzia hustu zure ile orraztatuetara?
|
|
|
|
Nola
zinen salbatu laparren artetik! Pikondoaren abarretan lo zegotzin oiloak kokorotzka lotu ziren, ene harrabotsek iziturik. Roxaliren aita iratzararazi zuten.
|
|
|
Oro hemen agurtuz hau nahi dut erran Gizon nausikeria
|
nola
dagon hedan! Balitzandar gizonaz hau sala dezadan:
|
|
|
Hiru gizonak kadiretan jarriak baitzegozin, Bettik, xutiturik agurtzen zituen entzuleak burua kasik belaunetaraino apaltzen zuela. Bainan, Pialle bere aldian xutituz, orraze bat eskuan daukala, horra
|
nola
mintzo den entzuleen alderako: Adixkide onak, Manez Errota hau dudan baitago, Bettik erran duen ixtoria hori amentsetakoa dela erranez, berhorrek ongi gorderik dauka egia garbi bat, horri eta horren bi koinateri gertatua zaieten irri egingarriko astaputzkeria.
|
|
|
Horra
|
nola
segitu zuen hasi ixtoria:
|
|
|
Eta horra gure bi oilar desberdinak kanpo alderatuak! Errak, to, Mikele!
|
Nola
pentsatu duk ziminokeria hori, diot galdetzen Hegoarrari. Aspaldi honetan ezagutzen dudan aho bero, ttarttala pare bat da hori!
|
|
|
Peio gaitzitua zegoen: Bull xiet (shit) zoaz hortik!. Bono, denak gezurrak dituzu. Ez, amerikano jauna, idek otoi beharria, bai eta ere begia,
|
nola
, garbi garbia, entzun behauzun egia. Nola nintzen laburzki aberastu espaniol kunte aberats batekin egin pario baten ondorioz: Zer zen bada pario hori. Estekagailurik gabe, alor baten erdian, bakarrik eta buruz buru, zezen baten zikitatzea! Zoaz hortik!
|
|
|
Bono, denak gezurrak dituzu. Ez, amerikano jauna, idek otoi beharria, bai eta ere begia, nola, garbi garbia, entzun behauzun egia.
|
Nola
nintzen laburzki aberastu espaniol kunte aberats batekin egin pario baten ondorioz: Zer zen bada pario hori. Estekagailurik gabe, alor baten erdian, bakarrik eta buruz buru, zezen baten zikitatzea! Zoaz hortik! Zure gezurrekin!
|
|
|
Hau berriz aurreratuz mahai izkinan erdi jarria, horra
|
nola
lotu zen bertsuka:
|
|
|
Gazteak, ixil geldian emanak zaizkio behari. Horra,
|
nola
mintzo zaieten: Soldado nintzelarik, hegazkinetan jauzlari egina dut ene zerbitzua. Ibilia naiz munduko asko tokietan.
|
|
|
Bai, ta, nitaz urrikaldu zen santu handia. Ez dakit
|
nola
, burua itzul eta oartu nintzen zilo gune bati, zeinetarik arbola eder batzuen kaskoak ageri baitziren. Harat jo nuen lau pataka eta pirripitaka.
|
|
|
Amintore Satorrelik: Sastakaia ahotik sartu eta ipurtik atera. Ez, bainan nihauren galtzetara kakegin! O," shiet", dio Peiok, beste guziek bezala irria nagusitua, Zezena, lehoina, beti aurkako gaixtoak aurkitu izan dituzu ezta?
|
Nola
baztertu zinduen beraz gaitz bide latzgarri hori. Segidako honetan jakinaraziko dizuet, o mirakuilu guziz espantagama!... Basamortuko ixiltasun horretan gertatu zena.
|
|
|
Ene erorgailuen usaina hedatzen hasia baitzen. Badakizute
|
nola
, lehoinek gazte aroan, ikasten duten zaharragoenganik, basamortuko erregeak balinbadira ere nihoiz ez dutela behar gizonari fidatu, hau deabrua baino ere zimardikalariagoa delakotz. Katixima horren erakaspena etorri zaikioke gogora ene lehoin honi!
|
|
|
Goizeko bostak dira. Jakin zazue
|
nola
akitua nizan.
|
|
|
Errana dugu
|
nola
Piarre Bitxia eta Emilio bertsotan ari ziren artetik, nehork ikusi gabe, faltatua zen Sakeleneko Bittor. Oinez joana zen goizeko oren bata irian.
|