|
2013
|
|
|
Bi hitzetan, pertsonaia eta bere garaia gurutzatzen duen liburua, diskurtso historiko kritiko koherente bat sortuz. Garrantzitsua da, beraz, protagonistaren bizitza interesgarria izatea eta munta
|
handikoa
gertatzea herrialde jakin baten historia argitu nahi denean. Baldintza guztiak betetzen ditu liburu honek.
|
|
|
Lehenengo eta behin, Historian ageriko eragina eduki duen emakume gutxi horietako bat da; bigarrenik, erlijioarekin lotutako arazoak dira haren bizitzaren giltza nagusia eta, hirugarrenik, haren jarduera eremua funtsean Frantzia bada ere, nafar auziak, alegia, Aragoiko erregeak 1512tik aurrera gauzatu zuen erresuma zaharraren okupazioak eta zatiketak, okupatutako zatia Gaztelako koroari lotu ziolarik, berebiziko garrantzia du erregina Joanaren bizitzan, Frantziaren historian eta, baten bati harrigarria irudituko bazaio ere, baita Europako historian ere. Beraz, emakumetasuna, protestantismoa eta Nafarroaren zatiketa (gure artean arrunki konkista edo anexioa deitzen dena); ez da dudarik hiru osagaiok interes
|
handia
pizten dutela gaur egungo euskaldunen artean.
|
|
|
Baina garaia ere biziki interesgarria begitantzen zait: XVI. mendearen lehen bi herenek Errenazimentuaren goren aroa markatzen dute, lehen monarkia nazional
|
handien
umatzea eta, aldi berean, erreforma protestantearen hedapena, mota guztietako erlijio gerrak eta gatazkak ekarriz. Ororen buru, indibiduoaren kontzientzia librearen auzia lehen aldiz mahaigaineratzen da indar handiz eta, harekin batera haren ustezko ifrentzua, hots, herritarrek nahitaez nork bere printzearen erlijioa segitu beharra (cuius regio, eius religio).
|
|
|
XVI. mendearen lehen bi herenek Errenazimentuaren goren aroa markatzen dute, lehen monarkia nazional handien umatzea eta, aldi berean, erreforma protestantearen hedapena, mota guztietako erlijio gerrak eta gatazkak ekarriz. Ororen buru, indibiduoaren kontzientzia librearen auzia lehen aldiz mahaigaineratzen da indar
|
handiz
eta, harekin batera haren ustezko ifrentzua, hots, herritarrek nahitaez nork bere printzearen erlijioa segitu beharra (cuius regio, eius religio). Gai horiek guztiek leku handia izango dute Joana Albreten bizitzan.
|
|
|
Ororen buru, indibiduoaren kontzientzia librearen auzia lehen aldiz mahaigaineratzen da indar handiz eta, harekin batera haren ustezko ifrentzua, hots, herritarrek nahitaez nork bere printzearen erlijioa segitu beharra (cuius regio, eius religio). Gai horiek guztiek leku
|
handia
izango dute Joana Albreten bizitzan.
|
|
|
Eta liburua biografia bat denez gero, Joanaren bizitzaren kontakizunak markatzen du kapituluen arteko antolamendua eta narrazioaren hari nagusia. Halaber, arreta
|
handia
eskaintzen zaio ez soilik haren bizitzako gertakizunak zehatz mehatz eta ñabardura osoz kontatzeari, baizik eta baita ere haren izaera eta garapen psikologikoa aztertzeari. Ildo honetan liburua eredugarria da zinez:
|
|
|
Ildo horretan, bereziki adierazgarria da Joanaren izaeraren alderdi horri dedikatzen dion kapitulu monografikoa (IX.a), baina baita ere Cleves-eko dukearekin izandako sasi-ezkontzaren auzia (II. kap.) edo haren bizitzaren bukaeran Katalina de Medici erregina amarekin izandako negoziazio latzak, bere seme Henrikeren ezkontzaren harira (XIII. kap.): kasu guztietan Joanak presio latz eta
|
handiei
egin behar izan zien aurre, bere irizpideak irmoki defenditu zituelarik. Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste bi emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan.
|
|
|
Baina bestetik Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea gero, hogeita hamar urtetan, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun
|
handi
handiko emakumea izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia guztiz femeninoak baitzituen: agresibitatea eta larderia beharrean, pertsonen manipulazioa, engainua, makurkeria eta xantaia emozionala.
|
|
|
Baina bestetik Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea gero, hogeita hamar urtetan, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun handi
|
handiko
emakumea izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia guztiz femeninoak baitzituen: agresibitatea eta larderia beharrean, pertsonen manipulazioa, engainua, makurkeria eta xantaia emozionala.
|
|
|
Areago, lurralde horietako batek, Nafarroak zehazki, erresuma gradua dute eta, beraz, haren jabea Frantziako edo Espainiako erregeren pare bihurtzen dute nominalki. Gainera, 1512an haren inbasioa, okupazioa eta zatiketa gertatzen den unetik oraindik itxi gabe zegoen arazo diplomatiko
|
handia
zen: Karlos V.a enperadoreak edo haren seme Filipe II.a Espainiakoak ez dute formalki onartzen Nafarroan beraiez besteko errege erreginarik dagoenik, baina negoziazio etengabeak izango dituzte mende osoan zehar bai Joanaren aitarekin (Henrike II.a Nafarroakoa) eta senarrekin (Antonio I.a Nafarroakoa) eta Joana berberarekin ere nafar auziari nolabaiteko konponketa bat emateko (tartean goian aipatu dugun ezkontza proposamena).
|
|
|
politikaren eta erlijioaren arteko harremana, Joanaren bizitzak ilustratua. Erran komuna da protestantismoaren historian bi olatu
|
handi
ikustea, lehena, luteranismoa, XVI. mendearen lehen erdian, eta bigarrena, kalbinismoa, mende beraren bigarren erdian. Hasieran aipatu dugun John Elliott historialari handiaren arabera, kalbinismoaren sorrera eta hedapena garai horretako gertakari nagusietakoa da:
|
|
|
Erran komuna da protestantismoaren historian bi olatu handi ikustea, lehena, luteranismoa, XVI. mendearen lehen erdian, eta bigarrena, kalbinismoa, mende beraren bigarren erdian. Hasieran aipatu dugun John Elliott historialari
|
handiaren arabera
, kalbinismoaren sorrera eta hedapena garai horretako gertakari nagusietakoa da: Frantzian finean zapuztua geratu bazen ere, berebiziko garrantzia izan zuen Ingalaterraren eta Eskoziaren historian eta, ondorioz, Estatu Batuetakoan (Herbehereetan, Suitzan edo Galesen izan zuen garrantzia gutxietsi gabe); Max Weberen tesi ezagunak, bestalde, ez du inongo iruzkinik behar.
|
|
|
VI. kap.). Ispilukeria hutsa izan zen: higanotek inoiz ez zuten lortu gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak egindako presioak eta ahaleginak
|
handiak
izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea lortu arte.
|
|
|
Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea lortu arte. Joanak protagonismo
|
handia
izan zuen lehen hiru gerretan, hirugarrenean bereziki.
|
|
|
Eta ildo beretik, zinez kuriosoa da Roelkerrek euskaldunei (oro har) edo nafarrei (zehazkiago) dedikatzen dizkien aipu apurrak. Gorago esan dugun legez, Joanaren ikusmira eta interesa Frantziako gortean zegoen, ez Donapaleun, ezta Pauen ere, nahiz eta Biarnok askoz ere leku
|
handiagoa
hartzen duen liburuan. Hori da behintzat Roelkerrek eskaintzen digun irudia, kasu batzuetan apur bat groteskoa suertatzen dena; honela, ez du arazorik biarnesa edo euskara patois gisa aipatzeko (egiten dizkien aipu bakanetan) edo Biarnoko separatismoa modu aski displizentean tratatzeko (xelebrekeriatzat); edo garaiko testuetan testualki agertzen denean jendea Biarnotik. Frantziara?
|
|
|
Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe. Baina, hala eta guztiz ere, euskaldunok zer ikasi
|
handia
dugu liburu honetan. Besteak beste, hau:
|
|
|
Ahal zuenean, jakina. Baina errakuntza
|
handia
da egungo estutuak eta errealitate politikoak besterik gabe XVI. mendera proiektatzea, eta horrek guztiontzat balio duen lezioa da, ez batzuentzat bakarrik.
|
|
|
Euskaldunak, Barne muinetan, Urte Guziko Meza Bezperakobretako Orixe
|
handiarekin
ere topo egin nuen, miresmena eta kritika nahastuz (J. Azurmendi), Ch.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen
|
handiagoa
egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: < < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin.
|
|
|
–Estepan lagun
|
handia
neban, mutil behargina, zorte txarra izan eban gizajoak. Bizkaiko olerkarien goiko erpinean ipini eban Aitzolek, baina, nire ustez, haren gainetik egoan Orixe, sakonagotik joten eutsan poesiari eta??
|
|
|
Egitasmo
|
handi
baten berotara batutako kideak be aitatu eustazan, Augustin Zubikarai eta Joxemari Arizmendiarrieta, alkarlanean jardundakoak Eguna egunkariaren sorrera eta garapen laburrean: –Izan be, orduko abertzale askoren pentsamenean, herrigintza eta fedea alkarri atxikita egozan, eta dana multzoan hartuta egiten genduan beharra?.
|
|
|
Behin baino gehiagotan egon ginan
|
handik
aurrera.
|
|
|
Euskera nundik datorren aztartzea baño geiago jakin nai dugula Euskera nora dijoan. Txalo
|
aundiak
jaso zituan. Ondoren Mitxelena Koldo' k erderaz Euskaltzaindia' k zerabilzkin asmoak azaldu zituan.(...) Nere Yorgi Manrique' rena azken ikutu zai dut.
|
|
|
Irudikapen horiek ideia, sinesmen eta esanahi multzoen osaketa dira; mundua esplikatzen dute, eta adibiderik esanguratsuenak estereotipoetan, gorputz metaforetan eta ereduetan aurkituko ditugu. Ereduek, ordea, irudikatzeaz gain, karga
|
handia
hartzen dute, gure jarrerek nolakoak izan behar duten esaten baitigute.
|
|
|
Ezer baino lehen, argitu behar da historikoki emakumearen gorputzaren pertzepzioa, eta, ondorioz, identitatea, gizonezkoena baino askoz baldintzatuagoa egon dela. Arau soziokulturalek emakumeengan gizonengan baino askoz eragin
|
handiagoa
izan dute (Wolf, 1991; Ventura, 2000; Esteban, 2006). Jendarteak emakumearen gorputza sedukzioarekin eta ugalketarekin lotu du historikoki.
|
|
|
Urretabizkaiaren gerraostea, eleberri honetan, bizitzan marra bat da, non hiru lagunek elkar ikusteari uzten dioten: lehena, lehen ahotsa eta protagonista nagusia (Mari Txuri), Euskal Herrian geratuko da; bigarrena, (Mari Gorri) erbestera joan beharrean izango da; eta hirugarrena, (Mari Handi) gerra irabazitakoekin,
|
handiekin
galduko da. Baina zahartzaroa etorritakoan, alargundutakoan, hirurek bat egitea bihurtzen da protagonista nagusiaren xedea.
|
|
|
Emakumeen arteko konstelazio forma berri bat. Emakumeak, amak, alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide
|
handi
egiten dituenak.
|
|
|
Horietaz, ordea, gutxi hitz egiten da. Izan ere, Txurik alabaren heriotza jasan behar izan du, baina ez da halako atsekabeetan murgiltzen, eta ez digu horretaz xehetasun
|
handirik
ematen. Gorrik inskribatzen du liburu honen esanahi semantikoa, edota zahartzaroaren ikuspegi esanguratsua; Txurik, berriz, sintaktikoa, lehen esan dugun moduan, bera baita ahotsa, bera espazioa eta denbora, eta Handik suspensea jartzen dio, hasieratik bukaerara hutsune bat baita, irakurleak betetzen jakin behar duena.
|
|
|
Bere amatasunaren gunerik garrantzitsuenak (haurdunaldia, erditzea, gaixoaldiak...) gertakari politikoekin daude lotuta (amnistiaren aldeko kanpainarekin, itxialdi eta manifestazioekin), pertsonaiak aukeratutako konpromisoarekin. Modu horretan, trebezia
|
handiz
, konpromiso politikoa eta amatasuna uztartzea eragotzi dioten emakume baten aitorpena eskaini digu Urretabizkaiak (Olaziregi, www.basqueliterature.com).
|
|
|
Haurrak lapurtu zizkioten moduan, amatasuna eta familia lapurtu zizkiotelako. Eta hortxe dago, segur asko, istorio honetako tragediarik
|
handiena
: emakumezkoaren errealizazio pertsonala oraindik ere ukatzen duen gizarte matxistaren salakuntzan.
|
|
|
Emakumeen arteko konstelazio forma berri bat. Emakumeak, amak eta alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide
|
handi
egiten dituenak.
|
|
|
zehaztasun dezenterekin kontatzen da. Araibar zaldunan xehetasunik
|
handienarekin
jasotzen den ekintza da. Alderdi horretatik begiratuta, kontrabandoaren pasadizoak betetako leku narratibo zabalak, ohiko lan jarduerak betetakoarekin ez ezik, lizunkeriaren adierazle diren maite jokoek beraiek betetakoarekin ere kontrastatzen du.
|
|
|
Adibidez, ordu arte eskuratu gabe zeukan estatusa lortuko du ereduzkoa ez den jokabidearen adierazpenak. Pertsonaia nagusiek betetzen dutenez kontakizunaren zati nagusia, ereduzkoa zenak bereganatzen zuen tarterik
|
handiena
iraganean; orain, ostera, ereduzkoa ez denak hartzean leku nagusia, luze eta zabalago agertuko da baztertu beharreko portaera. Azken batez, aurreko eleberrigintzan eredutik urrutiratzen ziren pertsonaiak aitzakia huts bihurtzen ziren eredua gehiago nabarmentzeko; orain, aitzakia izateari utzi, eta lehen mailaz jabetzen da joera makur baten erakusle den pertsonaia.
|
|
|
Hitz batean, bizimodu lizuna auzitan jartzen ari ote den adierazten hasten da kontalaria. Aurrerago, ordea, bizimodu horrek buruhauste
|
handirik
ez diola eragiten ere gaineratzen du. Atxagan igarotzen duen uda sasoian, Araibarrek Loli Menaren azken aitorle izan zen apaizarekin topo egin ostean, elkarrizketa luze bati helduko diote.
|
|
|
Ez zan egia osoa ori. Ez zuan aren barruan kezka zorrotzak egonezin
|
aundirik
sortu. (123)
|
|
|
Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan. Esaterako, kontalariak eman zezakeen pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak eragindako jardunari tarte
|
handiagoa
eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez. Hitz batean, osagai filosofiko, ohiturazko eta abarrek eratzen dituzten digresioak alde batera utzi balitu, jazoerak astiroago, xeheago kontatzeko aukera zukeen.
|
|
|
Hala eta guztiz, bada gordinkeriarik sumatzen dioenik. Pertsonaia nagusiak 6 eta 9 aginduak urratuz gauzatutako ekintzak esplizituegiak edo izango ziren eta talka egingo zuten ordu arte euskal literaturak erakutsitako lotsa onarekin, nahiz eta berez kontalariak xehetasun
|
handiegiz
ez jantzi Araibarren maite jokoak. Xehetasun handiegitara jo ez arren, maite joko horiek ñabardura askorekin azaldu ez arren, ez ditu zeharo ezkutatzen.
|
|
|
Pertsonaia nagusiak 6 eta 9 aginduak urratuz gauzatutako ekintzak esplizituegiak edo izango ziren eta talka egingo zuten ordu arte euskal literaturak erakutsitako lotsa onarekin, nahiz eta berez kontalariak xehetasun handiegiz ez jantzi Araibarren maite jokoak. Xehetasun
|
handiegitara
jo ez arren, maite joko horiek ñabardura askorekin azaldu ez arren, ez ditu zeharo ezkutatzen. Herabetasunik handiena gorde izanagatik, maite joko oro erabat isildu duen eleberrigintza batean, bera izan da esplizituena.
|
|
|
Xehetasun handiegitara jo ez arren, maite joko horiek ñabardura askorekin azaldu ez arren, ez ditu zeharo ezkutatzen. Herabetasunik
|
handiena
gorde izanagatik, maite joko oro erabat isildu duen eleberrigintza batean, bera izan da esplizituena. Horrenbestez, ondorioztatu da badela nobedaderen bat Erkiagaren eleberrian, aurreko eleberrigintzaren mundu ikuskera adierazteari atxiki izanagatik.
|
|
|
Literaturan, erabilitako gaia baino gaia erabiltzeko modua erabakigarriago dela onartuz, gaiak berak ere izan dezake garrantzirik: pedofilia harreman baten kasuan kolpe
|
handiagoa
jasango du decorum ak andrezale baten harremanen kasuan baino. Azken batez, gizakume andrezalearen irudiak tradizio luzea du, baita nolabaiteko, onarpen?
|
|
|
Baina, 1970 urtera arte ez zen argitaratu. Horrenbeste denbora argitaragabe egotearen arrazoia ezin egotzi dakioke egilearen borondateari, honek 1959ko otsailean bertan idatzita edukitzeaz gainera, argitaratzeko gestioak ere eginak zituela aitortzen baitu, nahiz eta helburua lortzeko itxaropen
|
handiegirik
ez izan. Agerikoa denez, hamaika urte itxaron behar izan zuen.
|
|
|
Bestalde, Garcésen (2008, 154) sailkapenera joko dugu zehaztapen
|
handiagoren
bila.
|
|
|
Alde batetik, sarean eskuragarri dauden euskarazko corpusak erabili dira, eta bestetik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresna. Biak ala biak zehaztasun eta adierazgarritasun
|
handikoak
. Zenbaitetan, Ereduzko Prosa Gaur (EPG) eta Ereduzko Prosa Dinamikoa (EPD) zuzenean arakatuta bilatu dira adibideak eta, gehienetan, EUDIMA proiekturako egokitutako erauzketa tresnaren bidez; tresna horrek aztertzen ari garen birformulatzaileetara zuzenean jotzea ahalbidetzen digu, eta hura txertatuta agertzen den testu zatietara heltzea errazten digu.
|
|
|
ZIO corpusa; Euskal Herriko Unibertsitateko eskuliburu itzuliak; Zuzenbidea/ lege testuak; Zuzenbidea/ testu akademikoak; Pentsamenduaren Klasikoak; EPD liburuak; EPD prentsa; Zientzia eta Teknika Corpusa; EITBko dokumentalak; Goenkale corpusa. Erauzgailu horri esker, adibideaz gain, testu zati hori agertzen den tokiari eta egiletasunari buruzko informazioa eskuratzen dugu, azkar eta testu kopuru
|
handiaren gainean
.
|
|
|
Bai dio Kaoruk. Ziur zama
|
handia
dela ahizpa nagusi hain deigarria izatea. Dena den, zertan dabil hemen zu bezalako neska bat gauerdian noraezean?
|
|
|
«Ohi bezala», 15 urte azpiko gaztetxoengan ari da izaten eragin
|
handiena
gripea, eta, horregatik, okerrena oraindik iristeko dagoela uste dute Osakidetzako eta Osasunbideko arduradunek. Izan ere, datorren astean amaitzen dituzte Eguberrietako oporrak haur eta gaztetxoek, eta eskolara itzultzearekin batera, gripe kopuruak goia joko duela nabarmendu dute.
|
|
|
Olatu
|
handi
hitzak aipatu, eta erronka hitza datorkio Agoteri. «Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz».
|
|
|
Olatu handi hitzak aipatu, eta erronka hitza datorkio Agoteri. «Olatu
|
handiak
hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
Olatu handi hitzak aipatu, eta erronka hitza datorkio Agoteri. «Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin
|
handia
sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
«Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota guztiak dituela gustuko, eta ez
|
handiak
bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
Bestalde, aurreko sailkapenean bada halako mailaketa bat birformulazioaren urruntze mailari dagokionez. Alegia, urruntze txikienetik
|
handienera
, honela sailkatuko genituzke birformulatzaileak: a) esplikatiboak (hau da, alegia, hots?); b) zehaztaileak (hobeto esanda, zehazkiago, zehatz mehatz?); c) laburbiltzaileak (laburbilduz, labur esanda?; azken batean, azken finean?); d) urruntzaileak (edozein modutan ere, nolanahi ere, dena dela, hala ere?); e) zuzentzaileak (hobeto esanda, (edo) hobeto?).
|
|
|
a) esplikatiboak (hau da, alegia, hots?); b) zehaztaileak (hobeto esanda, zehazkiago, zehatz mehatz?); c) laburbiltzaileak (laburbilduz, labur esanda?; azken batean, azken finean?); d) urruntzaileak (edozein modutan ere, nolanahi ere, dena dela, hala ere?); e) zuzentzaileak (hobeto esanda, (edo) hobeto?). Hots, eskala horretan hurrenez hurren urruntze maila
|
handiagoa
adierazten da aurreko formulazioari buruz, parafrasitik zuzenketaraino baikoaz birformulazioan. Geroago ikusiko dugunez, birformulatzaile esplikatiboen erabilera gehienak, baina ez guztiak?
|
|
|
Hurbilketa horren arabera, baldin birformulatzaileak identitatezko erlazioa ezartzen badu (birformulatzaile esplikatiboekin gertatzen denez), parafrastikoa izango da birformulazioa. Aldiz, birformulatzaileak nolabaiteko distantzia markatzen badu, birformulazio ez parafrastiko baten aurrean egongo gara, eta hurrenez hurren distantzia gero eta
|
handiagoa
ezartzen duten birformulatzaile sail hauek bereizten dituzte: laburbiltzaileak, berrausnarketa adieraztekoak, urruntzaileak eta zuzentzaileak.
|
|
|
Harizpi bikoitzeko azido desoxirribonukleikoak oso likatasun intrintseko
|
handia
du, eta, ondorioz, oso luzeak eta meheak izaten dira molekulak. DNAk masa molar handia du, eta, hala ere, degradatu egin daiteke (masa molarra gutxitu, alegia), disoluzioak pipeteatzean agertzen diren zizaila gradienteak direla eta.
|
|
|
Harizpi bikoitzeko azido desoxirribonukleikoak oso likatasun intrintseko handia du, eta, ondorioz, oso luzeak eta meheak izaten dira molekulak. DNAk masa molar
|
handia
du, eta, hala ere, degradatu egin daiteke (masa molarra gutxitu, alegia), disoluzioak pipeteatzean agertzen diren zizaila gradienteak direla eta. [EHU, Kimika fisikoa, Silbey, Robert J. et al. (EHU, 2006) 21 kapitulua]
|
|
|
Ondoko taulan ikus daitekeenez (ikusi 4 taula), EUDIMA corpuseko datu estatistikoen arabera, hiru hauek dira erabilera maiztasun
|
handieneko
birformulatzaile esplikatiboak: hau da, alegia eta hots, hurrenez hurren.
|
|
|
212,12 testu akademikoetan. Horrek agerian uzten du birformulatzaile esplikatiboek oso agerpen maiztasun erlatibo txikia dutela lege testuetan, baina testu akademikoetan, aldiz, birformulatzaile esplikatiboen maiztasuna EUDIMA corpusaren batez bestekoa baino nabarmen
|
handiagoa
dela.
|
|
|
Bigarren multzoan (irudian eskuinerago), berriz, ELERIA aldizkariko artikuluak eta unibertsitateko eskuliburu gutxi batzuk kokatzen dira. Testu horietan ere lau birformulatzaileen maiztasunak orekatuak dira, baina, lege testuetakoak baino
|
handiagoak
.
|
|
|
Hirugarren multzoan, azkenik, lerro etenetik eskuinera sakabanatuak agertzen dira unibertsitateko eskuliburu gehienak. Multzo honetan birformulatzaile esplikatiboen maiztasunak are
|
handiagoak
dira, baina, lan batzuetan hau da eta beste hitz batzuetan dira nagusi (goialdean kokatutako horietan) eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia erabiltzen dira gehienbat (behean eskuinean kokatutako lanetan).
|
|
|
Ikusten denez, lagin guztietan hau da markatzailea da, alde
|
handiz
, gehien erabiltzen dena azalpenezko birformulazio aposatu gabeei diskurtsoan bide egiteko. Hala ere, hau da markatzailea ez da zeregin horretarako erabiltzen den bakarra eta, lehen esan denez, beste funtzio batzuk ere betetzen ditu hau da birformulatzaileak.
|
|
|
Bestalde, ikuspegi estatistikotik, banaketa horiek irmoak eta sistematikoak dira; alegia, ez dirudi ausazkoak direnik. Asistematikotzat jo daitekeen aldakortasun gertakari bakarra da unibertsitateko eskuliburuetan atzematen dena; izan ere, lan batzuetan hau da eta bestela esanda antolatzaileek maiztasun nabarmen
|
handiagoa
dute, eta beste batzuetan, berriz, hots eta alegia gailentzen dira. Esan bezala, joera horiek estilo bereizgarritzat jo daitezke, behin behinean behintzat.
|
|
|
(34) Euskal Herrian ditugun unibertsitate
|
handi
bi, hots, Deustuko Unibertsitatea eta Euskal Herriko Unibertsitatea, honelako lan bat egiteko elkarrekin harremanetan jarri genituen [ZCP Lt, Zigor Kodea, Deustuko Unibertsitatea (2004)]
|
|
|
Aurreko atalean ikusi denez, birformulatzaile esplikatiboek maiztasun nabarmen
|
handiagoak
dituzte zuzenbideko testu akademikoetan lege testuetan baino. Izan ere, 3.2 ataleko 1.1 irudian ikus daitekeenez, zuzenbideko testu akademikoetan birformulatzaileen agerpen maiztasuna oso handia da.
|
|
|
Aurreko atalean ikusi denez, birformulatzaile esplikatiboek maiztasun nabarmen handiagoak dituzte zuzenbideko testu akademikoetan lege testuetan baino. Izan ere, 3.2 ataleko 1.1 irudian ikus daitekeenez, zuzenbideko testu akademikoetan birformulatzaileen agerpen maiztasuna oso
|
handia
da. Alegia, Zientziaren eta Teknologiaren alorreko corpus jakin batzuk kenduta, zuzenbideko testu akademikoak dira balio birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun handienak dituztenak, betiere, EUDIMA corpusean bildutako testuei gagozkiela.
|
|
|
Izan ere, 3.2 ataleko 1.1 irudian ikus daitekeenez, zuzenbideko testu akademikoetan birformulatzaileen agerpen maiztasuna oso handia da. Alegia, Zientziaren eta Teknologiaren alorreko corpus jakin batzuk kenduta, zuzenbideko testu akademikoak dira balio birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun
|
handienak
dituztenak, betiere, EUDIMA corpusean bildutako testuei gagozkiela. Bestalde, testu akademikoen eta lege testuen arteko maiztasun datuen aldeak estatistikoki esangarriak dira(% 99tik gorako fidagarritasun tartean) alegia, hau da eta hots markatzaileen kasuan.
|
|
|
Bestalde, testu akademikoen eta lege testuen arteko maiztasun datuen aldeak estatistikoki esangarriak dira(% 99tik gorako fidagarritasun tartean) alegia, hau da eta hots markatzaileen kasuan. Ikuspegi horretatik, beraz, hiru birformulatzaile esplikatibo horiek zuzenbideko testu akademikoen adierazletzat jo daitezke zalantzarako tarte
|
handirik gabe
.
|
|
|
Horrez gain, legeek diotena zehazki jasotzeko ere erabiltzen dira (39) (40) eta baita lege erreferentziak zehaztasun
|
handiagoz
emateko ere (41). Erreferentzia horiek gehienetan euskaraz emanak datoz (39) (41); baina zenbait kasutan gaztelaniaz ematen dira (40).
|
|
|
Laburbilduz, zuzenbideko testu akademikoetan ugariak eta esangarriak dira birformulazio markatzaile esplikatiboen agerpenak eta erabilerak. Batetik, oso maiztasun
|
handia
dute, EUDIMA corpusean jasotako testuetan behintzat. Bestetik, berariazko zereginak dituzte ideia eta kontzeptu esangarriak berbaldira ekartzeko; teorien eta legeen erreferentziak diskurtsoan txertatzeko; kontzeptu eta terminoen aldaerak eta hizkuntza desberdinetako ordainak emateko; zuzenbidearen printzipioen eta kontzeptuen esanahiak argitzeko; eta printzipio zein kontzeptu juridiko horien inplikazioak azaltzeko.
|
|
|
Eremu diskurtsiboaren eta testu generoaren araberako joera bereizgarri horiek oso agerikoak dira, hain zuzen ere, arlo juridikoko testuetan. ...lege testuek euskarazko testu orokorren antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun erlatibo ertain txikia eta orekatua, eta nagusiki, erabilera metadiskurtsiboa); zuzenbideko testu akademikoek, berriz, Giza eta Gizarte Zientzien eta Zientzia eta Teknologiaren alorretako testuen antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun erlatibo
|
handia
eta, aldean, azalpenezko erabilera nabarmen ugariagoa). Alegia, lege testuetan birformulazio partzialak dira ugarienak eta testu akademikoetan, berriz, erabateko birformulazioek dute pisurik handiena.
|
|
|
Izan ere, azterlanaren hasieran aurkeztu diren datuen arabera (ikusi 3.2 atala), alor honetako lege testuek euskarazko testu orokorren antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun erlatibo ertain txikia eta orekatua, eta nagusiki, erabilera metadiskurtsiboa); zuzenbideko testu akademikoek, berriz, Giza eta Gizarte Zientzien eta Zientzia eta Teknologiaren alorretako testuen antzeko ezaugarriak dituzte (birformulatzaile esplikatiboen agerpen maiztasun erlatibo handia eta, aldean, azalpenezko erabilera nabarmen ugariagoa). Alegia, lege testuetan birformulazio partzialak dira ugarienak eta testu akademikoetan, berriz, erabateko birformulazioek dute pisurik
|
handiena
.
|
|
|
Testu akademikoetan, berriz, nabarmen ugariagoak dira azalpenezko birformulazio esplikatibo aposatu gabeak, eta, corpuseko datuen arabera, inguramendu horretan maizago erabiltzen da hau da beste hiru markatzaileak baino. Ondorioz, hots birformulatzaileak pisu erlatibo
|
handixeagoa
du lege testuetan, eta hau da markatzaileak, berriz, agerpen nabarmenagoa testu akademikoetan; betiere, testu horiek dituzten bereizgarri diskurtsiboen adierazle gisa.
|
|
|
bereizkuntza (gutxi gorabehera,, baliokidetza diskurtsiboa/ baliokidetzarik eza?) proposatu dute autore batzuek (ikus infra 2.4): irizpide horren arabera, parafrastikotzat hartuko genituzke, zalantza
|
handirik gabe
, esplikatiboak (esplikatibo batzuk, behinik behin); eta beste muturrean, ez parafrastikotzat hartuko genituzke zuzentzaileak.
|
|
|
Niretzat ohore
|
handia
da jardunaldi hau Deustuko Unibertsitatean egitea, baina ez nigatik, Eusebiogatik beragatik baino. Esan dut ni hemengo ikaslea nintzela, Euskal Filologia eta euskaraz ikasten nuen.
|
|
|
Horrek beste barik ondorio bi dakartza argi eta garbi: alde batetik, olerkien gaietan eta lantzeko mailan gorabehera
|
handiak
egotea (batzuk landuagoak eta finagoak dira, beste batzuk, ostera, arinago egindakoak, traketsagoak). Eta beste aldetik, kopuru handia.
|
|
|
alde batetik, olerkien gaietan eta lantzeko mailan gorabehera handiak egotea (batzuk landuagoak eta finagoak dira, beste batzuk, ostera, arinago egindakoak, traketsagoak). Eta beste aldetik, kopuru
|
handia
.
|
|
|
–Olerkari
|
handien
asmo eta burutapen zorrotzik ez dago hemen. Poesi goitarreko zelai hurbilean ez naz ibili.
|
|
|
Liburuaren ekarpenik
|
handienetakoa
da Erkiaga poeta erreibindikatzea, poeta zela jakin arren haren produkzioa arlo horretan ezezaguna zelako. Bizkaiko literaturarako ekarpen handia da, Bizkaiko idazlea delako eta lanetako asko bizkaieraz daudelako.
|
|
|
Liburuaren ekarpenik handienetakoa da Erkiaga poeta erreibindikatzea, poeta zela jakin arren haren produkzioa arlo horretan ezezaguna zelako. Bizkaiko literaturarako ekarpen
|
handia
da, Bizkaiko idazlea delako eta lanetako asko bizkaieraz daudelako. Eta euskal literaturaren historian ere balio handikoa da, XX. mende ia osoa harrapatzen du eta.
|
|
|
Bizkaiko literaturarako ekarpen handia da, Bizkaiko idazlea delako eta lanetako asko bizkaieraz daudelako. Eta euskal literaturaren historian ere balio
|
handikoa
da, XX. mende ia osoa harrapatzen du eta.
|
|
|
Idazten hasi zenean, literaturaren gaineko eztabaida bizia egon zen, eta bide bat baino gehiago igartzen zen. Eztabaidaren muina poesia gaitzaren eta errazaren arteko hautua zen neurri
|
handi
batean; hau da, alde batetik, poesia tradizionala, ordura arte gehien ezagutzen zena, bertsolaritzan oinarritua, erromantizismoaren jarraipentzat hartzeko modukoa eta deskribatzailea. Eta beste aldetik, poesia berria, sinbolisten poesia lirikoa.
|
|
|
haren moduko gaiak darabiltza, eta sinboloetara jotzen du bere olerkietan. Baina haren aldean, deskripzioetarako joera
|
handiagoa
dauka eta herrikoiagoa da hainbat ezaugarritan: estrofa mota batzuk, herri kantuen erara atondutako estrofak, herri kantuen aipamenak, konparazioak, paralelismoak?
|
|
|
Emakumearen irudia sarritan horri lotuta ageri da. , emaztea, emakumea orokorrean, maite du, baina neurri
|
handi
batean andre hori ama bihurtuta ikusten du. Eta behin ama denean, orduan doinua sublimea egiten da, samurtasun eta goraipamenez josita.
|
|
|
–Liburuotako olerkietan indar eta garrantzi
|
handia
hartzen dute soinuek eta oro har zentzumenekin zerikusia daukaten irudiek. Hotsitzak esaterako, oso adierazgarriak dira, zerbaiten izena esan barik zer den erakusteko bidea dira sarritan.
|
|
|
Beste horrenbeste esan daiteke errimaz ere, batzuetan errima osoa egiten du, baina beste askotan hoskidetasunean oinarritutako puntuak egiten ditu. Soinuen efektua garrantzi
|
handikoa
da gainera. Sarritan, bertsoaren barruan ere jokatzen du antzeko hotsekin.
|
|
|
Euskal Herri osoko euskara moduak, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak. Bizkaieradun idazlerik eredugarrienetakoa izanda, euskara molde guztiak batzen ahaleginik
|
handienetakoa
egindakoa ere bada.
|
|
|
Zentzumen guztiak bizi bizi daude testuetan, sentsazioen poesia dela esan daiteke. Era berean, eguneroko bizitzako gaiak darabiltza, eta inguruari ematen dio lekurik
|
handiena
. Behatzaile handia da, sentsibilitate handikoa, hurrean daukanari zehatz erreparatzen diona.
|
|
|
Era berean, eguneroko bizitzako gaiak darabiltza, eta inguruari ematen dio lekurik handiena. Behatzaile
|
handia
da, sentsibilitate handikoa, hurrean daukanari zehatz erreparatzen diona.
|
|
|
Era berean, eguneroko bizitzako gaiak darabiltza, eta inguruari ematen dio lekurik handiena. Behatzaile handia da, sentsibilitate
|
handikoa
, hurrean daukanari zehatz erreparatzen diona.
|
|
|
Sarritan ondoan daukagunari, edo egunero ikusten dugunari ez diogu garrantzirik ematen, eta hori poesiagai bihurtzen jakin du Erkiagak. Hor dago bere ekarririk
|
handienetakoa
segurutik.
|
|
|
Bestalde, Peter Newmark traduktologoak egiten duen testu sailkapena akordura ekartzeak on egin lezake, neurri
|
handi
batean, testu sail nagusi horietako bakoitzaren helburuek antolamendu aukerak baldintzatzen dituztelako. Bateko, testu, autoritatiboak?
|
|
|
Bateko, testu, autoritatiboak? (agintedunak) dira, testuaren beraren nahiz egilearen estatusagatik zama
|
handi
halako bat edo balio berezi bat dutenak. Alegia, egilearen garrantzia gorago jartzen duen idatzia dugu, eta hartan idazlearen aukerak eta apetak (estiloa) dira nagusi, hitz ordena horren zerbitzuan dago-eta.
|
|
|
(Euri tantoak asten ditu...). Bai: ez dakar malezi
|
aundirik
, baña obeko degu barrena sartu?.
|
|
|
Beste adibide argigarri bat dugu, estilistikaren eta antolamenduaren aldetik, Bibliaren edo Itun Berriaren euskarazko itzulpengintza: aski dugu garai berean euskalkiz euskalki hainbat itzultzaileren bertsioei erreparatu eta horiek alderatzea bertatik ondorioztatzeko ordenamenduan
|
handia
izan dela. Edo, bestelakorik barik, asko da Aitagurea otoitza harroin hartzea, hastapeneko berbak eurak nahikoa argiak dira?.
|
|
|
Ez da burua lar nekatu behar ondorioztatzeko aukera estilistikoek (hiztegiak eta antolamenduak) ia infiniturantz jo dezaketela, nahiz eta jatorrizko testua oso finkatua eta sakratua izan, alegia idazleek eta esatariek kontu
|
handiz
erabili beharrekoa.
|
|
|
Beraz, euskararen sistemak berbak antolatzean ematen digun askatasun zabala ez baliatzea euskararen estandarizazioaren une honetan, ezin barkatuzko hutsa litzateke, batez ere datozen belaunaldiei begira, tresna kamuts samarra izango dutelako lanabes, altxor estilistikoa
|
handia
ere handia den arren. Azken buruan, oinarri oinarrizko arau hautsiezinak oso gutxi dira, gainera, gauza igarria da arau gutxi horiek apurtuz gero euskara ez den beste berbeta batean jardungo dugula.
|
|
|
Beraz, euskararen sistemak berbak antolatzean ematen digun askatasun zabala ez baliatzea euskararen estandarizazioaren une honetan, ezin barkatuzko hutsa litzateke, batez ere datozen belaunaldiei begira, tresna kamuts samarra izango dutelako lanabes, altxor estilistikoa handia ere
|
handia
den arren. Azken buruan, oinarri oinarrizko arau hautsiezinak oso gutxi dira, gainera, gauza igarria da arau gutxi horiek apurtuz gero euskara ez den beste berbeta batean jardungo dugula.
|
|
|
Beste batzuk, ostera, behin baino ez dira argitaratzen (argitaratu gabeak ere izango dira), eta desagertu egiten dira gero. Bere ibilbidea egiten du, beraz, hitzaurreak, lantzean literatur testua bera baino sona
|
handiagoa
lortzeraino.
|
|
|
Zenbaitetan, autore jakinen hitzaurreak paratzen dira beste autore batzuen itzulpenean (sistema berekoak zein beste sistema batekoak), harrera hobea izan dadin, inportazioa erraztea xede hartuta. Itzulitako literaturaren corpusean hitzaurre alografoek osatzen dute corpus
|
handiena
(Risterucci Roudnicky, 2008).
|
|
|
Bildumarako hautatutako ipuinen garaia aipatzen da, bai eta hemen bildutakoak sona
|
handiena
lortu duten ipuinak direla ere.
|
|
|
Itzulpenaz atal osoa: japonierazko izenak nola eman diren, jatorrizko hizkuntzaren ezaugarriak, Miranderen Haur besoetakoairakurtzea lagungarri, itzulpenaren zailtasun
|
handiena
kultur testuingurua jasotzea, japonieratik zuzenean egin dela baina laguntzazko testuak erabili direla, zein izan diren aipatzen da, transliterazioa.
|