2000
|
|
Hara hemen esaldietariko bat: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko, behar ditu hirur
|
gauza
, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?.
|
|
En su obra Gero (1643) emite opiniones como ésta: . Iuramentuak ongi, zuzenki eta behar den bidean egina izaiteko, behar ditu hirur
|
gauza
, hirur lagun eta sostengu: egia, premia eta zuzena?
|
|
Adibidez, Bizkai Gipuzkoetan Oñaz eta Ganboarren arteko guduketaz baliatu ziren Gaztelakoak, talde baten alde jokatuz eta elkarren arteko zatiketa geroz handiagoak bultzatuz, harik eta lurralde guztiaren jabe egin ziren arte. Geroago,
|
gauza
bera egingo zuten Nafarroan, Agramont eta Beaumont taldeekin.
|
|
SAN MARTÍN, Juan: Bidez. Gure herriko
|
gauzak
. Donostia, 1981.
|
|
Euskararekin ere
|
gauza
bera gertatu izan da, zeren Erronkarin erabili dena Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa.
|
|
Euskararekin ere gauza bera gertatu izan da, zeren Erronkarin erabili dena Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta
|
gauza
bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa. Horren lekukoak ditugu zenbait euskal idazletan ere:
|
|
Zuen juizioa non da? Euskal Herrietan nola
|
gauza
onik izango da?
|
|
Eta guraso edo Kurak direnean, nola ongi premia den bezala, beren Etxe edo Hergoienetan (Herri txikiei honela Araban deitzen diete) Dotrina erakatsi, eta konfesatuko dute? Nola beren familietako hartu emanak, eta beste behar diren
|
gauzak
ondo aditu, eta zuzenduko dituzte. Ikusten duguna da:
|
|
gazteek Latin gramatika ikasten dutenean, nahiz Gaztelaniaz, nahiz Frantsesez, nahiz Euskaraz hitz egiten dute, eta hori eragozten ez diete. Gramatikako Maisu famatu bat gure egunean zen, Latin
|
gauzak
ere Euskaraz erakusten zituena: eta Frantses Euskaldunei Gramatikako Erreglak Euskaraz adierazi, eta erakusten dizkiete.
|
|
Bereziki, Frantziak zekarren aldakuntzan oinarritzen nintzen. Baina ondotiko politikariek
|
gauzak
ez dituzte behar bezala eraman giza eskubideei dagozkienetan. Jaramon gutxi egin zaio Dei xionne legeari, eten eta deuseztu dituzte lege horren arabera A. Chamson, M. Legris eta P. Sérant jaunek erakutsi zizkiguten itxaropen bikainak, eta jaramon gutxiago egin diote 1953ko Unescoren gomendiozko L, emploi des langues vernaculaires dans l, ensei gnement delakoari.
|
|
Alde horietatik begiraturik doa honako liburu honetan biltzen dudana, uste dudalarik zentzuzko arrazoirik aski badugula edonon aurkezteko, hilketarik gabe eta indarkeriarik gabe noski, zeren
|
gauza
guztien gainetik, lehen lehenik gizakia jarri behar dugu, edonongo gizakia. Eta ideia kontuak, Aita Vitoriak ongi zioen bezala, itsutasunik gabe, elkarrizketaz bideratzeko ahaleginak eginaz aurrera joan gintezke.
|
|
Abiadura handia zeramaten. Eta segundo bateko
|
gauza
izan zen, Irina ez zen ohartu ere egin: Txemak salto egin zuen neskaren hanketara, eta bultza egin zuen beherantz gorputzarekin, azeleragailuak ia hondoa jo zuen arte.
|
|
" Eta orain zer?", pentsatu zuen," zelan aterako da eguzkia nire kantuak iluntasuna urratzen ez badu?
|
Gauza
jakina da gaua amaitzean, eta eguzkirik irteten ez bada, amildegi handi bat agertzen dela muinoen atzetik, mundu guztia irentsiko duena gupidarik gabe! Dena amaituko da kanturik egiten ez badut!", larritu zen gauaren amaierarako ordu laurden baino falta ez zenean.
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena, munduaren akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza
|
gauza
luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
Oroitzapenetan finkaturik, alargun guztiek egiten duten bezala...
|
Gauza
onak gogoratu eta aurrera! Baina horrek ez zuen jada ezertarako ere balio:
|
|
konortea galdu zuen lehen harriaren kolpea sentitu zuen une berean, bizkarrean. Bere bizitza oroitarazten zion argazkien desfilea klik klik klik doinuaz apaindurik sentitzen zuen Txemak, eta ahots bat, urrunekoa," hain
|
gauza
txikia gara, hain gauza txikia gara..." errepikatuz.
|
|
konortea galdu zuen lehen harriaren kolpea sentitu zuen une berean, bizkarrean. Bere bizitza oroitarazten zion argazkien desfilea klik klik klik doinuaz apaindurik sentitzen zuen Txemak, eta ahots bat, urrunekoa," hain gauza txikia gara, hain
|
gauza
txikia gara..." errepikatuz.
|
|
" Hain
|
gauza
txikia gara, hain gauza txikia gara..." errepikatzen zuen ahots ezezagun haren letaniak. Klik klik klik entzuten zuen Txemak bere barnean, baina begiak irekitzean ohartu zen turista estatubatuarrak bere inguruan zeudela biribilean, eta euren kamerak zirela:
|
|
" Hain gauza txikia gara, hain
|
gauza
txikia gara..." errepikatzen zuen ahots ezezagun haren letaniak. Klik klik klik entzuten zuen Txemak bere barnean, baina begiak irekitzean ohartu zen turista estatubatuarrak bere inguruan zeudela biribilean, eta euren kamerak zirela:
|
|
Ralph uste nuena baino mila aldiz jatorragoa da. Zelan aldatzen diren
|
gauzak
, ene!
|
|
Limericketik pasatu ginen, gero Ennisetik, eta hortik Ennistymon izeneko herrira ailegatu ginen. Supermerkatu baten parean aparkatu genuen eta bertara sartu ginen zenbait
|
gauza
erosteko. Mutilek janaria erosi zuten batez ere.
|
|
Gaur, atzoko bidaiaren ajeak oraindik gainean genituenez, ez dugu
|
gauza
handirik egin. Bakoitzak gela batean egin du lo, baina berdin izango litzaidake Ralphekin lo lo egitea.
|
|
Non izango dut babesa nire inguruko guztia aldatuta aurkitzen dudanean? Badakit neu naizela aldatuta itzuliko dena, baina berdin dio noren erruz aldatu diren
|
gauzak
: Txemak egunero galdetuko dit noiz joango naizen pisura bizitzera, eta ondo dakit bere intentziorik onenarekin egiten duela.
|
|
Jabi ere hor dago. Bidali nion postala hizki txiki txikiz bete nuen, esateko hainbeste
|
gauza
bainuen. Ez nizkion gauzak zuzen zuzen adierazi, baina uste dut Jabi kapaz dela zeharkako mezuak ere entenditzeko.
|
|
Bidali nion postala hizki txiki txikiz bete nuen, esateko hainbeste gauza bainuen. Ez nizkion
|
gauzak
zuzen zuzen adierazi, baina uste dut Jabi kapaz dela zeharkako mezuak ere entenditzeko. Ulertuko du, behintzat, berarekin izugarri gogoratzen naizela.
|
|
Bidaiaren hasieran, Bitakora honetan idatzi nuen distantzia apur bat nahi nuela, herrira bueltatzerakoan nire eguneroko
|
gauzak
gehiago apreziatzeko. Agian distantzia handiegia hartu dut, eta perspektiba zabalegia beraz.
|
|
Izan ere, lurra amaitzen den honetan, aurrerago joan ezin daitekeen toki honetan, zer ez da amaitzen edo hiltzen Connemara honetan?
|
Gauza
asko ari zaizkit hiltzen barruan, bai. Eta sortzen ari zaizkidanak, berriz, irla honetantxe geratuko dira betiko.
|
|
Barkatuko didazu, nire Bitakora laguna, Ralphekin bizitzen ari naizen une honetaz hain
|
gauza
gutxi kontatzea. Beharbada uste zenuen txorta jotze guztien txosten zehatza emango nizula, edo berarekiko sentitzen dudana kontatuko nuela.
|
|
Baina Txemak bazekien, ondo jakin ere, poz txiki horren ostean berriro zetorkiola bakardadea, Eiderrekin hamaika mila proiektu zituelako etorkizunerako eta konturatzen hasia zelako ez zela Eider galdu zuen dena. Askoz ere
|
gauza
gehiago ziren. Eta egunerokotik ateratako beste esaldi batek eman zion atentzioa, alegia, zer ez den hiltzen edo amaitzen Connemara higuingarri hartan.
|
|
Eta telefonoz gutxiago... Ez da erraza, ezin daitezke
|
gauzak
hainbeste sinplifikatu...
|
|
" Badator, badator..." izan zen mundu berrian umeak aditu zuen lehen
|
gauza
. Hilabete batzuk lehenago, arratsaldero entzuten zituen bere amaren eta auzoko andre berri lapikoen kafetegiko txutxu mutxuak.
|
|
|
Gauzak
horrela, ez naiz eguerdira arte esnatu. Ez pentsa, ordea, soilik pedalen errua izan denik, ez:
|
|
|
Gauza
horietaz hizketan geundela, zaratak entzun genituen gure atzean, eta nire aterpetxeko jendea (nirekin parrandan irten zena) oihuka eta arramaka. Gu geunden lekutik besoak, hankak eta buruak ikusten ziren mugimenduan, zirimola itzela sortuz.
|
|
Egun osoan ez dut
|
gauza
handirik egin. Portutik paseatu eta itsasoz bestalde utzi ditudan gauzez pentsatu.
|
|
Egun osoan ez dut gauza handirik egin. Portutik paseatu eta itsasoz bestalde utzi ditudan
|
gauzez
pentsatu.
|
|
Inmentsitatea zen. Guztia hain handia iruditzen zitzaidan, ezin bainintzen
|
gauza
txikienen aurrean ere harritu gabe geratu. Eta zer esanik ez gauez zeruko tapaki beltza ikustean:
|
|
Ez zuen aukera galdu nahi, hala ere, aurpegietako espresio miresgarri haiek deskubritzeko. Zer ote zuten horren desberdina, Eiderren iritziz Dublin izeneko mosaiko erraldoi bat eraikitzeko
|
gauza
ziren milaka aurpegi haiek. Lehenago, aterpetxera heldu arteko bidean, makina bat jenderekin gurutzatu zen, eta baita behin baino gehiagotan galdetu ere kale hau edo beste hau non zegoen; baina, zinez, aurpegi haietan ez zuen inongo mirakulurik ikusi.
|
|
Eta egun batez, lanera zihoala, bariante berriko bihurgune txarto peraltatuan hil zen. Eta Txema ere, zer diren
|
gauzak
, inmentsitatearen sentsazioak irentsi zuen.
|
|
Zurrunbilo horretatik apur bat, apurrik txikiena, beldurragatik. Autoaren intermitentea da ikusten den lehen
|
gauza
: poza, norbait laguntzeko prest; beldurra, eta orain zer?, orain ezin diozu ezetzik esan, ez zaizula bere aurpegia gustatzen, orain dena eginda dago.
|
|
aitortu didanez, behin gertatu zitzaion kamioi bateko kabinan sartu eta ezin eutsi izan ziola bere eskuinean gidari zihoan gaztearen morboari. Berak azaldu didan naturaltasun guztiarekin saiatu naiz, Bitakora, zure orrietan idazten, nahiz eta hasieran harritu egin naizen, munduko
|
gauzarik
normalenak balira bezala kontatu baitizkit kabina barruan gertatutakoak. Gidariaren tirantedun kamixeta goitik behera bustitzen zuen izerdiak izan zuen errua, Rocíok onartu duenez.
|
|
Noski, ez nuke hain bizimodu hotzean jaio eta hazi nahi, eta familiarik ez izatea eta holan, baina Rocíok" eta zuri buruz, zer?" galdetu didanean berak beste eskarmentu izan nahi nukeela konturatu naiz, hori bai. Horregatik eztul txiki bat egin eta kontatuko niona pentsatzen hasi naizenean, berriz itaundu dit" zer?, ez al duzu ezer kontatzeko?", eta nik baietz, hain zuzen ere horrexegatik etorri naizela Irlandara, nazka nazka eginda nagoelako kontatzeko ditudan
|
gauza
gutxiekin.
|
|
Jendea suizidatu egiten da bere futbol selekzioak galtzen duenean, edo burtsak behera egiten duenean, edo Nostradamusek milagarren aldiz munduaren akabera aurreikusten duenean. Zergatik ez zuen Eiderrek
|
gauza
bera egingo bere azken maitalearen atxiloketaren berri egunkarietan izatean. Azken finean, bera ere atentatuaren lekuan egon zen, konplizea zen legearen ikuspegitik.
|
|
Leihatilatik kanpora begiratzen hasi da, azazkalak janez eta ume baten moduan, urduri. Esan diot, mesedez, horrela
|
gauzak
zaildu baino ez zituela egingo, militarren susmoak piztu baino ez. Eta egoteko lasai eta normaltasunez emateko dokumentazioa militarrari, aurpegira begiratuz eta, ahal bazen, irribarre batekin.
|
|
gurasoen etxera heltzeak lasaitasun punttu bat eman zidan. Badakit esan berri dudan horrek ez duela koherentzia handirik aurreko egunetan idatzitako
|
gauzekin
, baina egia da.
|
|
maite ez dudanarekin bikote bizitza ia normala egiten ari naiz, gerta daitekeenaz beldurtuta. Eta Txemaren lagunik onenarekin larrua jotzen, eta Jabiren antza duen irlandar batekin maiteminduta, eta batek daki zenbat
|
gauza
absurdu gehiago.
|
|
Berarekin egon nahi nuke noski, baina nahiko susmagarria litzateke inoiz geratu ez eta aste honetan, berriz, gauero hara joatea. Hori bai, arratsalde guztia Ralphekin pasatu dut, eta egunero
|
gauza
bera egiteko asmoa daukat.
|
|
Baina nik ez dut abortatu nahi. Esango didazu, Bitakora, badirudiela
|
gauzak
nahastearen zalea naizela. Kontua ez da hori:
|
|
Tererekin egin dut topo kalean. Jabirekin gero eta zoriontsuagoa dela bota dit bat batean, eta nik ere Txema ondo zaintzeko, etorkizun luzea dugula aurretik eta, nire barruko zurrunbiloaren erruz, entzutera iritsi ez naizen
|
gauza
gehiago.
|
|
Alegia, zertan segitu herriz herriko ibilbide hartan, zertan Eiderrek ikusitako tokiak berrikusten, zertan eta zertarako. Min emango zioten
|
gauza
gehiago deskubritzeko. Berak ez zuen Eider gorrotatu nahi.
|
|
Eta gainera, zertarako eskuratu nahi zuen berari ez zegokion oroimen puska hura? Ez al zen errazagoa erosi berri zuen pisutxoan geratu eta
|
gauza
onenekin gogoratzea. Eta pixkanaka Eider ahazten joatea.
|
|
Konparazio ausart samarra ere bazen, baina zerbaitekin parekatzekotan heriotzarekin egin zitekeen. Iragana ahaztea eta etorkizunaz arduragabetzea
|
gauzarik
errazenak ziren Rocío García de Mainuetaren eskuetan eroriz gero. Heriotzarekin bezala.
|
|
Bi egun behar izan zituen Txemak Killarneyra heltzeko, baina azkenean hantxe zen. Eiderren egunerokoari kasu eginda stoparen aukerari ekin zion berak ere, ez baita
|
gauza
bera –otu zitzaion– autobusean bidaiatzea, ordura arte egiten ibili zen bezala. Batetik, garestiagoa delako, eta bestetik turista mailara makurtarazten duelako horrela bidaiatzen duena.
|
|
Harrigarria zen urtebete lehenago, 1993an, zenbat
|
gauza
gertatu zen Txemaren bizitzan. Urtarrilean postu bat egin zuen gora lanean, otsailean tumore bat kendu zioten bere aitari, martxoan pisua erosi zuen, apirilean Londres hankaz gora utzi zuen IRAren bonba batek, eta beraz Irlanda ernaldu zitzaion bihotzean Eiderri, eta garagardo botila altxatu zuen; maiatzean bakarrik, oso bakarrik sentitu zen; ekainaren 30ean Rocío García de Mainueta azaldu zen urte askoren ondoren; uztailean Eider hegazkinean desagertzen ikusi zuen, eta 26 egun bata bestearen atzetik joan zitzaizkion (astiro, berunezko, mantso, bero); abuztuan, irailean, urrian, azaroan, abenduan ez zuen gogoratzen, ezerk ez zuen erlieberik hilabete horietan.
|
|
Baina Txemak begien bistan zituen arazo guztiei alde txarra bilatuko balie, akabo Txema. Ez, askoz ere baliagarriagoa zen begien bistako
|
gauza
batzuk ukatzea. Noski, Jabik erraz esaten zuen dena.
|
|
Killarney zoragarria dela zioen panfletoa eman zioten turismo bulegoan. Artxibo berri bat ireki behar zuen toki bakoitzera iristean egiten zuen lehen
|
gauza
zen hori: turismo bulegora joan eta bertako aterpetxeen zerrenda eskatu.
|
|
" Neptune"," Railway"," Sugan". Munduko
|
gauzarik
zirraragarriena zen pantaila hitzez nola betetzen zen ikustea, artxiboa irekita zegoen seinale ezin argiagoa. Eiderren usaina ere dasta zezakeela iruditzen zitzaion.
|
|
Eta orduan Rocíorekin gogoratuko naiz, eta nire askatasuna aurreiritzirik gabe gauzatzen ari naizen bidaia honekin.
|
Gauza
bat argi dago: Rocío nire ondotik joatean ezin naiz triste jarri, zeren hau nire bizitzaren hasiera baino ez da.
|
|
Banekien gertatu behar zuela. Eskerrak bi oheko gela bat hartu genuen, bestela Rocío
|
gauza
baita hamabiko batean ere berdina egiteko.
|
|
Ondorengo guztia zurrunbilo bat izan da: gertatutako
|
gauza
bakoitza zein ordenatan joan den ziurtatzerik ez dut, kontrolik gabeko jai batean zuritoa ala kubata, bietatik lehena zein izan zen jakiterik ez dagoen legez. Badakit adibidea ez dela zorrotzegia izan.
|
|
Aurreko esaldi hori idatzi nuenean, Cashelen, luze hitz egin genuen Rocíok eta biok. Eta ez dakit zelan, agian kontatzeko
|
gauza
gutxiegi izatearen beldurrez, Irlandara etortzean bururatu ere egin ez zitzaizkidan arrazoiak bota nizkion bidaia hau justifikatzeko. Badakizu, Bitakora laguna, egunerokotasunetik deskonektatzea zela abenturatxo honekin nahi nuena.
|
|
Uste nuena baino hobeto. Baina oraindik denbora behar dut; kontraste handiegia izan da, eta
|
gauza
askotara ohitu behar izan dut. Eta oraindik falta zaidana.
|
|
Eta oraindik falta zaidana.
|
Gauza
txikietara gehienbat.
|
|
–Beno, ez dakit
|
gauza
txikiak diren, baina bai, bai.
|
|
–Ondo. Hautsa kentzen diot noizean behin gela horri, baina beste ukitu handirik ez diot egin; momentuz bere horretan utziko dugu, baina denbora baten buruan zerbait egingo dugu bertako
|
gauzekin
. Saldu edo, beharra dutenei eman edo... zerbait bai behintzat.
|
|
Barkatu zuk: orain faltan botatzen dituzun
|
gauza
txikien premia izan duzu zuk beti, eta horiek berdin beteko zituen Eiderrek zein beste edozeinek. Beharbada azkenean afektua zenion, edo maitasuna edo berdin zait zer.
|
|
Baina zure bizitza betetzea zen nahi zenuena, eta beno, bete zenuen. Orain
|
gauza
txikiak falta zaizkizu.
|
|
Ez dakit zer, Txema, ez dakit zer izango zen, baina nire alabak zerbait zuen barruan. Eta barruko
|
gauza
horrek ez zion bizitzen utzi nahi.
|
|
–Harrigarria. Niri behintzat ez zidan ezer aipatu, eta ez ginen
|
gauzak
gordetzen dituzten bikote horietakoa. Laneko arazoren bat agian?
|
|
Askotan egona zen Eiderren gelan, batez ere pisua erosi baino lehenagoko garaietan, eta denbora gutxi falta zen biak batera bizitzen hasteko, zoritxarreko istripua gertatu zenean. Eta aspaldiko garai haietatik hona
|
gauzak
gutxi aldatu ziren bertan: hormako paper urdin argia, apalak liburuz josiak, argazkiak, edota hain aspaldikoa izan ez arren urte batzuk ere bazituen ordenagailua.
|
|
Bihar, ordu honetan, Dublinen izango naiz gure abioia turkiarren batek bahitzen ez badu behintzat. Hainbeste
|
gauza
utzi behar ditut hemen... ez guztiak txarrak ere. Hor daude lagunak eta Txema, eta hor daude mendiak eta beste gauza asko.
|
|
Hainbeste gauza utzi behar ditut hemen... ez guztiak txarrak ere. Hor daude lagunak eta Txema, eta hor daude mendiak eta beste
|
gauza
asko. Baina gehiago apreziatu nahi ditut horiek denak.
|
|
Benetan, pentsatu pixka bat: Eiderren etxera joan zara, bere
|
gauzen artean
begiratu duzu. Joder, bere kuleroak ere usainduko zenituen noski!
|
|
Eiderrek sentitu zituenak sentitzera, eta benetan, Jabi: Eider gogoratzeko egingo dudan azken
|
gauza
izango da. Bidaia honen ostean ez diot memoriari gehiago akuilua sartuko.
|
|
Gehiegi idazten dela diotenen kontra, ahots berri bakoitzak edertu egiten baitu gure barne paisaia, liburu berri bakoitzak aberastu gure mundu ikuskera. Nobela bat da Gabiriaren lehen obra hau, tamaina politekoa gainera (oso ohikoa ez den
|
gauza
), eta nik edonori gomendatuko niokeena, idazlan fresko, arin, atsegin eta mamitsua delako. Frogak behar dituenak, aski du kontakizuna irakurtzen hastea.
|
|
Unibertsoko txotxongilorik patetikoena zela pentsatzen zuen sarritan bere buruaz. Baina
|
gauza
bat argi zegoen: Jabiri agindu zion bezala, bidaiaren ostean ez zen gehiago Eiderren oroimenaren bila joango.
|
|
Baina hori askatasuna bilatu nahiaren ordaina da, pentsatu zuen Txemak. Ezinbestean gainera, norbera izatearen bilaketan
|
gauza
batzuek mina ematen dute. Hortik barkamena eskatzea.
|
|
Rock of Cashel ez zitzaion hain
|
gauza
miresgarria iruditu. Antzinakoa, hori bai.
|
|
Baina hemendik ateratzen haizenean, soseguz mintzatuko gaituk, honetaz eta hartaz... Eta jakin ezak, bitartean, ezen protestantei buruz erraiten diren
|
gauzak
—deabruak bezalakoak direla eta, halatan, adardun eta isatsdun—, funsgabeak direla eta gezur handiak; baina ireki ongi begiak eta erradak adarrik edo isatsik ba ote dudan: erradak, Joanes, erradak!
|
|
Izan ere, gutun batean aditzerat eman nizun bezala,
|
gauza
segura da ezen jaun Esteban Etxegoienek lagun mami bat izan zuela, Parisen studiatu zuena, zeinari Joseph Elizanburu baitzeritzan eta zeinak igorri baitzizkion Paristik, Lutherok 1517an latinez skribatu zituèn 95 tesiak, eta halatan egin zela gure etxeko ardi beltza luthertar. Eta jakin ere jakinen zuen gure etxeko arbaso hark, eratxikitzen dizut nik orain, nola aita sainduak eskatu zion Lutherori, Exsurge Domine buldaren bitartez, gibela egiteko, eta nola Lutherok ez zuen amore eman, buldari su emaiten ziola, Wittenbergeko plaza publikoan, 1520ko abenduaren 10ean, zeren eta berri hura oinazturak hartua bezala zabaldu baitzen Europa osoan, ezin fitezago.
|
|
—Beraz,
|
gauzak
garbi daude —erran zigun aitonak, jaun administratzaileak testamenta irakurriz gero—: jauregia eta olak, eta haien administratzeko ardura, Martinentzat; urroztarren dorretxea eta borda, berriz, Joanikotentzat; hortik kanpoan, Martinen esku geratuko da nihaurk Joanikotekin hitzartua nuen tratuaren betetzea eta haren aitzinatzea, eta, hala, Martinek Joanikoti egunorozko mantenua ordainduko dio, baita berrogei eta hamar dukateko ere urtero, hark jauregiari eskaini zerbitzuengatik, zeren eta Mattin eta Joanes matematikan eta astronomian eskolatzea ez baita ahuntzaren gauerdiko eztula, eta liburuak eta gainerako aparatuak ez dira dohainik...
|
|
Bai, badakit ezen aita ere, bere sasoinean, etxeko lehena izan zela bere anaia bakarraren —osaba Joanikoten— aitzinean, eta aitona Nikolasek eurekin egin zuena egiten ari zela bera ere gurekin —Mattinekin eta biokin—, eta aitak, beraz, garbi zituela
|
gauzak
lehenbizikotik, eta etxearen eta leinuaren jarraipenak kezkatzen zuela oroz gain; eta badakit, hargatik, ezen erabiltzen zituen hitzak eta keinuak, eta egiten zituen komentarioak, kasik oharkabean egiten zituela, zeren eta hark ez baitzuen nehori ere kontu eman beharrik, azken finean, eta bai hartu bertzeei, etxeko jauna izanik; baina oharkabetasunak ez gaitu bertzeei min egitetik libratzen, kulp... Eta ni mindurik sentitzen nintzen maiz aitaren jokamolde harekin eta deus guti egin nezakeen haren kontra.
|
|
...kidetasunari izena emaiteko modu bat, eta konplizitate keinu bat, etxeko bertze guztienganik bereizten gintuena, eta elkartzen... nahiz eta horrek ere ez zigun eragotzi egite guti batzuen aitzinatzea, zeinetarik pare bat bederen sonatuak baino sonatuagoak izan baitziren... zeren, komunionearen kontuan izan ezik, osaba Joanikot Lutheroren guragoa eta aldekoagoa baitzen Kalvinena baino eta, ondorez,
|
gauzak
gehiegi ez lotzearen aldekoa, airearekin aire eta haizearekin haize, eta zeren halakoak ere izan baitziren gure egite haiek ere —bihurrikeriatik ere franko zutenak, bertzalde—, bere mementuan ohartuko zaren bezala... eta zeren, osabak noizbait erran zidan bezala: " Baldin satorren moduan ibili behar badugu, satorren moduan ibiliko gaituk, Joanes, lurpean, baina, haiek bezala, lurra ere jo diagu noizik behin, mutturraren erakusteko bertzerik ez bada ere".
|
|
Baina nabilen zuhur eta nagoen adimenduan, zeren, baldin Bruno erre zuten bezala erre bazuten, zer ez lukete eginen nirekin,
|
gauza
hauen erraiten aurkituko banindute. Behin erreko nindukete edo bitan, jaun André?
|
|
Hartaz ohartu nintzenean, begiak testurat eraman, eta paragrafo harekin inkontru egin nuen, zeinean Sarako maisuaren honako erran hau ediren bainuen: Gutienean bazenerrake hura dela luthertasun handia,
|
gauza
itsusia, eta ez dakizula zer gaztigu ordena halakoari. Eta ez, nik ez dut oroitzen hura diktatu zigunik!
|
|
Baina, itzulirik jaun Marcelenganat, derradan ezen, oroz gain, hitzaren mi resle zela... eta hain dira
|
gauzak
erraiten ari natzaizun moduan, non frankotan pentsatu izan baitut ezen jaun Marcelek inportantzia handiagoa emaiten ziola ongi hitz egiteari hitzari berari baino, formari eta iduriari edukiari baino. Iduri dezakeenaren kontra, ordea, jaun Marcel ez zen hitzontzia eta kalakaria, eta hala erraiten zigun:
|
|
Nehon ere ez! Bertze
|
gauza
bat da nola eraman zuen sufrimendu hura guztia, noiz eta hiltzerat kondenatu baitzuten... Izan ere, Jesu Kristok ez zuen oinazea bilatu; aitzitik, ihesi ibili zen, eta hargatik erran zuen:
|
|
Eta predikari ezin trebeagoa zen, eta are trebeagoa skribatzaile gisa. Eta jakizu, halatan, ezen hain nintzela, eta hain naizela Axularren prosa ederraren zale, non etxean nuen Gero a ere zorroan sartu eta Salamancarat ekarri bainuen, beharrezko bertze
|
gauza
guztiekin baterat, Zuberoatik Espainiarat ihes egin behar izan nuenean, Mathalasen denboran... —eta, begiak begietan iltzatzen zenizkidala, erran zenidan—:
|
|
—Nehoiz ere apez egiten bazara, zeren apez izaitea munduko
|
gauzarik
ederrena izan baitaiteke, izan zaitez maitasunetik eta eskuzabaltasunetik: zalantzatik eta esperantzatik, alegia...
|
|
Eta, zure desiraren ildotik, Urbiainerat joaiteko gonbita egin nizun. Eta, handik aitzina, behin baino gehiagotan amestu izan zintuztedan biak solasean, osabaren dorretxean edo jauregi aitzineko jarlekuan, nahiz eta azkenean konplitu gabe geratu ziren bai zure desira eta bai ene ametsa ere, zeren eta Urbiainen
|
gauzak
oker baitzeuden orduko, eta gero eta okerragora eginen zuten, dakizun bezala.
|
|
Zeren eta esperantza bertze zalantza bat baita. Eta gehiago erranen dizut, zeren,
|
gauzak
dauden bezala, zalantza baita gure esperantza bakarra. Zalantza guztion baitan errotzen den egunean, ez baita nehor ere, pentsatzen duenagatik, sutarat eramana izanen, Giordano Bruno eraman zuten bezala.
|
|
Ez zenekien, ez, zuk orduan ezen antzeko zerbait gertatuko zitzaizula zuri ere, jaun André! Zeren, nola Bidarrain jaio arren, Urdazubin bizi izan baitzinen umetan, hala hartu zintuzten frantsesek espainiartzat, noiz eta zutaz goganbehartsu eta fidantzia gabeko agertu baitzitzaizkizun, Mathalasen kontu harekin... eta espainiarrek frantsestzat, noiz eta Salamancan
|
gauzak
okertzen hasi baitzizaizkizun, Paristik igorri zenidan lehen gutunean kontatu bezala.
|
|
Baina zu ez zeunden hartan guztiz ados, ez Uto piaren kontra zeundelako, baina uste zenuelako ezen Utopiaren aldeko borroketan peril handi bat zegoela: bihotza buruari gainditzekoa eta ametsa zentzuari, eta bururik gabe eta zentzurik gabe ez zegoela
|
gauza
haietan aitzina egiterik: ez bederen estatuetan edo komunitate handietan, nahiz eta komunitate tipietan errazagoa zen.
|
|
Eta, burua eta bihotza suturik nituela, zenbatetan amestu nuen nik ere handik aitzina ezen bertze Utopia bat bihur zitekeela Urbiain, eta Utopia hartan bere zentzua izan zezakeela ni apez izaiteak, inguru haietan guztiok anai arrebak bezala bizi ahal izan gintezen, jauregiko ondasunak gure artean hobeki partiturik, Jainkoaren laguntzarekin! Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han
|
gauzak
errazago joan zitezkeen, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin. Eta, inguruetako gaixo eta erien begiratzeko, ospitale bat ere eraiki genezakeen komarka hartan, nola egin baitzuen Azpilkuetako Martinek bere herrian... baina, hark ez bezala, bizirik nengoela egin behar nuen nik hura, zeren jauregi aberats bateko seme eta gizonezko bakarra bainintzen, aita anaiak hil ondoren, eta baliabide guztiak izan nitzakeen, neure xedearen betetzeko, Jainkoaren laguntzarekin.
|
|
—Orthezerat itzuli ondoren, ene lagun protestant batek, zeinari Jacques de Bela baitzeritzan, gutun bat skribatu zidan, non jakinarazi baitzidan ezen berak ere gutun bat jaso zuela eta kontuz ibili beharra nuela, zeren baitzirudien, gutunak zioenaren arabera, ezen bizkondearen aldeko jende batzuk goganbehartsu zeudela nitaz, Mathalasen buruaren kontu hura zela kausa: " espainiarraz" goganbehartsu zeudela, alegia, zeren frantsesentzat espainiar bainintzen, are espainiarrago
|
gauzak
okertzen hasi zirenean —eta, behakoa iluntzen zenuela, zeure etorkizunaren berri bazeneki bezala, erantsi zenuen—: nola espainiarrentzat izanen bainaiz frantses hemen Salamancan gauzak okertzen bazaizkit, zaude segur, Jainkoak ez dezala nahi, Doctor Navarrus ekin gertatu zen bezala.
|
|
" espainiarraz" goganbehartsu zeudela, alegia, zeren frantsesentzat espainiar bainintzen, are espainiarrago gauzak okertzen hasi zirenean —eta, behakoa iluntzen zenuela, zeure etorkizunaren berri bazeneki bezala, erantsi zenuen—: nola espainiarrentzat izanen bainaiz frantses hemen Salamancan
|
gauzak
okertzen bazaizkit, zaude segur, Jainkoak ez dezala nahi, Doctor Navarrus ekin gertatu zen bezala. Eta horrela, bada —segitu zenuen—, nola bainekien ezen Miguel de Sandoval Salamancan zegoela, zeren kartazko harremanak bainituen harekin, hura Bordeleko unibertsitatetik Espainiarat itzuli zenetik, eta nola geratua bainintzen harekin ezen elkarri lagunduko geniola edozein hersturaren aitzinean, hala, Espainiarako bidea hartzen nuela, haren etxerat joan nintzen, non egin bainuen denbora bat, harik eta, Miguel de Sandovalen beraren esku luzeari esker, unibertsitateko latin irakasle izaiteko zortea izan nuen arte.
|
|
—Ez. Zuk badituzu
|
gauza
inportantagoak... Atzo, oker ez banago, trabailu bat igorri nizun, Virgilioren hexametroei buruzkoa... eta ea ni natorrenerako akabatzen duzun, zeren baitakizu nolakoa den bizitza:
|
|
—Hori baino
|
gauza
inportantagoak ditut nik buruan, Elizaren etorkizuna jokoan dagoenean... —eta, hatza goiti altxatzen zuela, erran zuen—:
|
|
HAUR tipia nintzelarik, jauregia zaintzen eta begiratzen geratu behar izaiten zutèn sehiak salbu, herrirat jaisten ginen igande goizetan gainerako bizilagunok, meza entzuterat, baina gero, noiz eta amaren eraginagatik aitak jauregian kapera egin baitzuen eta aita jesuita jauregirat ekartzea erdietsi —erran behar dizut, arestian aipatuaren alderakotzat, ezen,
|
gauzak
hala gerta zitezen, erabakigarria izan zela, nik uste, aitak hartu zuen deliberamendua, karitatezko obrei esleiturik zizkièn ondasunen parterik handiena Iruñako jesuiten esku uztekoa—, jauregian berean geratzen hasi ginen, aita Bartolome izaiten genuela meza emaile.
|
|
HANDIK aitzina lau
|
gauza
oroitzen ditut.
|
|
Eta hura erran zuen eta bertze anitz
|
gauza
erran zituen... eta erran zuen, konparazione, ezen tigre hura koska hartan geratzea ez zela kasualitate hutsa izan, baina Jainkoaren probidentziak bideratu eta xuxendu garazia eta faborea, Urbiaingo hainbat herritarrek ere parte hartu ahal izan zezan deabruaren kontrako garaitian; eta erran zuen, halaber, ezen jauregiko jauna konfesatu egin zela harat joan aitzin, eta bonabentura eta betiko bozka...
|