|
2015
|
|
|
Galdetegian, Amaia Hennebutteren, Anjel Lertxundiren eta Maixa Zugastiren liburu kuttunenen berri jaso
|
dezakezu
. Irakurlearen atalean, Andoni Arantzegik… Amélie Nothomb en “Riquete el del Copete” liburua gomendatu du.
|
|
|
...alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka
|
zezakeen
, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri n...
|
|
|
...areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako zer esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala
|
zezakeen
guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio batera baino gehiagotara joan nintzenekoa (hori baino lehen Plazatik Gaztetxeetara baino ez, eta sinetsidazue, gehiago zen gaztetxeengatik plazengatik baino), harria arrakalatu ez ezik nagusiarenak ez bezalako tresnak baliatu nahi zituztenen saioetara, tresnok gutxienez auzitan jarri nahi zituztenenetara, non oro ziren emakumeak eta ez zen kasualitat...
|
|
|
Errima pobrerik ez dago edukiak beste guztia zeharo estalirik uzten duenean, diskurtsoak goia jotzen duenean. Era berean, hanka luzea ere aipa
|
dezake
norbaitek, baina Lazkao Txikik kantatzen duen bezala ez da antzematen. Ez Lazkao Txikik bakarrik, ia ia bertsolari guztiek kantatzen zuten horrela doinu horretan.
|
|
|
Las Vegaseko ajeen ostean bisitatu genituen Grand Canyon eta Yosemiteko paraje ikusgarriak. Urak egin
|
dezakeena
ezin da imajinatu Canyongo zuloa ikusi gabe. Bertigo sentsazioa handia bezain lasaigarria da, nahiz eta Sierrak ia ia zikindu zituen galtzak, edo hala kontatu zigun behintzat.
|
|
|
Parrillan egindako haragi mota ugari jan ostean, eta dantza ikuskizuna bukatu bezain pronto igo ginen antzokiko oholtzara. Boisen erositako anplifikadorea inoiz baino alaiago zegoen, eta behingoz esan
|
dezakegu
, musikalki, emanaldi osoa izan zela. Baxuaren kolpeak Ixaaken gitarra limurtzeraino aritu ziren, eta Eperrak kantarekin zutik jarri genuen jendea.
|
|
|
Baina, azkenik, pazientzia pixka bat izan zuten gu entzuteko. Eta harro esan
|
dezakegu
ez zirela damutu. Eduki dugun publikorik euskaldunena izan da dudarik gabe New Yorkekoa, eta lotura horrek askatasun izugarria ematen du gaiak eman, bertsoak kantatu edota musika helarazteko momentuan.
|
|
|
Ikusi genituen guretzat arrotzak zaizkigun parajeak eta baita gozatu haietaz ere. Ezagutu genuen beroa, benetakoa, eguzkiak ematen duena eta arbasoen hutsunea bete nahian pertsona batek begirada batez eman
|
dezakeena
. Sentitu genuen Euskal Herriarekiko gertutasuna, nahiz eta hamar mila kilometrora egon.
|
|
|
Ez duzu ulertzen nola saihestu dituen kalitate kontrolak eta plastikozko poltsaren handian galdurik tokatu zaizun zuri. Bitxia da kontua, baina ez
|
dezadan
aurreratu Gardnervillerako bidean aurkitu nuen bitxikeria. Edo bitxitasuna, epaituko duzu zuk.
|
|
|
Zaila da deskribatzen Jaialdian euskaldun batek aurki
|
dezakeen
koadroa. Zailtasuna ez datza elementu ezezagunen presentzian, ezta urrik eman ere; Ameriketako pelikula pare bat ikusi duen euskal herritar peto petoak aise identifikatuko ditu Jaialdian koloreztatzen diren postalak.
|
|
|
Ez… Gernikako arbola. Pentsatzen dut ez ziola grazia handirik egingo sushi puska erraldoietan txikitutako arbolari, baina… Gaixoak ahalik eta kexa gutxien izan
|
zezan
, saiatu nintzen ahalik eta ondoen kantatzen Iparragirreren bertsoa. Bai, niri tokatu zitzaidan ereserkia kantatzea:
|
|
|
bederatzi errima berdin ingelesez topatzea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula; speech, stop eta steak hitzen lehen “s” soinu hori silaba oso ez bihurtzeko ezina; pentsatua airean idatzi eta 80 letra zortzi silabatan ahoskatzeko komeriak… Saio osteko aldartea bi erantzunen batura zen: gure ohiko jarduna publiko euskaldun batentzat eginda izan
|
genezakeen
arrakasta eta ingeles hiztun bikainak bagina bertsotan txaloaldi latzagoak lortuko genituzkeen ustea. Baina bietako bat bera ere ez zen posible.
|
|
|
Bertsoak, gaur gaurkoz, harro esan
|
dezake
bera dela BEC zortzi orduz betetzeko gai den euskal kulturaren adierazpide nagusia. Ziur nago horrelakorik esanez gero amerikar bati sinestezina egingo litzaiokeela:
|
|
|
– No woman no cry erabili
|
dezakegu
agian?
|
|
|
– Gazteak! Hurrengo ekitaldia uste baino lehenago amaitu dugu, eta pentsatu dugu, herri kirolariek denbora gehiago izan
|
dezaten
, zuen saioa egitea guk pista prestatzen dugun bitartean…
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki
|
dezakezula
. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail egitea Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera egin ditzakezula pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera.
|
|
|
Aukeren lurraldea delako edo bizimodu bila joandako jende askoren helburu delako, Ameriketan sentsazioa duzu nahi duzun oro aurki dezakezula. Ez zait harrigarria egiten, adibidez, denboran bidaiatzeko hainbeste film eta telesail egitea Obamaren herrialdean, ematen baitu berrogeita hamar urte aurrera edo atzera egin
|
ditzakezula
pasaporterik erakutsi gabe, herrialdearen punta batetik bestera. Guk geuk, berbarako, ez genuen Grease pelikularen arora bidaiatzeko asmorik, baina bazkalordua heldu zitzaigun eta, errepidearen bazter batean, 50eko hamarkada aurkitu genuen.
|
|
|
Beraz, 50eko hamarkadan futurista eman nahi zuen hanburgesa, tipula uztai eta marrubi irabiatuen fabrika hartara sartu ginen. Atean, zain genuen zerbitzari bat, gizon heterosexual kanonikoen ehuneko berrehunaren atseginerako prestatua (norberak irudika
|
dezala
parte hori). “Table for four” esan diogu eta lauko mahai batera eraman gaitu, elkarrekin joan ez garen arren.
|
|
|
Bat batekotasunaren miseria edo gailurra, batek daki. Momentuz goza
|
ezazue
bertsorik onenenekin. Bikainenak entzun nahi izanez gero, hurbil zaitezte plazara”.
|
|
|
Urtetan euskarri analogiko desberdinekin egindako grabazioak formatu digitalera pasa behar izan dira. Egun, oraindik digitalizazio proiektua martxan dugu, gure artxiboan daukagun bilduma analogikoak kontserbazioa, erabilera eta zerbitzua hobetuko duten izaera digitala izan
|
dezan
. Dokumentazioaren izaera digitalak, bestalde, kontserbazio eta mantenu aldetik ahalegin gehiago eskatzen du eta horretarako baliabide gehiago behar dira”, ohartarazi du Aranburuk.
|
|
|
Hedapenaren arloan ere laguntzen dute teknologia berriek. Xenpelar Dokumentazio Zentroaren lan tresna nagusia Bertsolaritzaren Datu Basea (BDB) da gaur egun. Hori elikatu ahala, edonork kontsulta
|
dezake
azkenekoz jasotako informazioa internet bidez bdb.bertsozale.eus atarian. BDBn ikus daiteke besteak beste bertsolaritzaren agenda, plazaz plazako bertso saioei buruzko informazioa, 3.000 bertsolari, bertso jartzaile, gai jartzaile, epaile, ikerlari, eragile nahiz erakunderen biografiak, nahiz 12.000 bat bateko bertsoaldi eta idatzizko sorta.
|
|
|
Gaurkotasuna eta freskotasuna eskaintzen diote grabazio horiek irratsaioari eta aldi berean entzuleei. Gaurko bertsolaritzaren eta plazetan gertatzen ari denaren berri eman
|
dezakegu
horrela”, azaldu digu Sukiak.
|
|
|
“Ganbaran udan belar ondua jasotzea bezala da. Jaso baduzu, gero atera
|
dezakezu
. Jaso gabekorik ezin duzu atera.
|
|
|
Jaso gabekorik ezin duzu atera. Horri esker idatz
|
dezakegu
bertsolaritzaren historia, eta hori kontuan izanda, inoiz botatako bertsorik onenak grabatu gabe daudela. Behin bertsolari bati eskatu nion elkarrizketa batean berak inoiz botatako bertsorik onenak zein ote ziren irratsaioan emititzeko.
|
|
|
Ezinezkoa litzateke bilketa lanean aritu diren guztiak aipatzea, inurri lana izan baita, kontzienteki edo ez, afizioz edo ondarea zaindu eta gordetzeak duen garrantziak bultzatuta, herriz herri magnetofoi handia, grabadora modernoagoa, bideo kamera, argazki kamera, blok txikia edo telefono mobila hartuta aritu direnena. Aipa
|
genitzake
Alan Lomaxen grabazioak, Patxi Mujikak egin zituen grabazioak, Ximun Haran… Beranduago Jose Antonio Gesalaga “Zaldubi”, komunikabideetan Joxe Mari Iriondo, Laxaro Azkune eta Nikolas Aldai, Mixel Lekuona… Nola ez, Joanito Dorronsorok doinu bilketan egindako lana ezin aipatu gabe utzi.
|
|
|
Uste dut oso oso erabaki kontzientea egin dutela”, jarraituko zuen. “Uste dut bertsolari batzuk liberatu egin direla eurek sentitzen dutena adierazi
|
dezaketela
ikusi dutenean”, biribilduko zuen Vazquezek. Emakumezkoetan, berriz, alderantzizko joera ikusi du Agirrek:
|
|
|
Adierazitakoak eztabaida eragin
|
dezakeela
jakitun egiten du aurreko irakurketa. Euskal Herria alaitzen ikusten du, baina “prozesu bezala” sumatzen du hori.
|
|
|
“Eskizofrenikoa” izatera ere irits liteke: “‘Alde batetik entzulea erakarri nahi dut, baina, aldi berean, noraino biluztuko naiz, eta horrek zer nolako eragina izango du… Ahul bihur
|
nazake
horrek…’ Barruan sentitu lezaketen lurrikara hortik joan liteke”.
|
|
|
“Eskizofrenikoa” izatera ere irits liteke: “‘Alde batetik entzulea erakarri nahi dut, baina, aldi berean, noraino biluztuko naiz, eta horrek zer nolako eragina izango du… Ahul bihur nazake horrek…’ Barruan sentitu
|
lezaketen
lurrikara hortik joan liteke”.
|
|
|
“Adina hartu ahala gaia beste modu batean lantzeko nahia badaukazu, baina horretarako bizipenak eduki egin behar dituzu”, egin zuen lotura. Bizipenek juzku potoloetatik xehetasunetara eraman
|
dezakete
bertsolaria Elortzaren iritziz: “Bizipen batzuk behar dituzu gai berbera ere benetakotasunetik lantzeko.
|
|
|
“ [Andoni] Egañaren belaunaldiak emozioarekin gehiago jolasten zuten burutik. Zuk emozioaz kantatu
|
dezakezu
ezer sentitu gabe, eta hori bertsolaritzan ikusi dugu: burutik kantatzen zen”, osatu zuen.
|
|
|
“Jende batentzako oso ondo dago hori, egin behar da, baina beti ez naiz ni izango negar egingo duena: batzuetan, pentsatzen dut ni horrelakoa naizela, erraz egiten dudala negar, eta nik ez daukadala errurik beste bertsolari denak harrizkoak badira; beste batzuetan, aldiz, beste batzuek egin
|
dezatela
negar pentsatzen dut”.
|
|
2016
|
|
|
Era berean, ikusi da isiltasun horrek eta orain isiltasuna hausteak nola eragingo digun. Nola eragin
|
dezakeen
deskubritzea zure gurasoak zapalduak izan direla edo zapaltzaileak izan direla. Itzelezko eragina izango du, seguru.
|
|
|
Eta klaseak irri egin zuen. Ximunek pentsatzen du onartezina
|
litzakeela
irakasle horrek «tontoa zara ala judua zara?» esatea. Batzuk horrelakoak nolako inpunitatearekin esaten dituzten eta besteek nolako normaltasunez onartzen ditugun, hoztasun pixka batekin begiratuta, harritzekoa eta asaldatzekoa da.
|
|
|
Errukia eta kristautasuna ere hor daude, ikusi besterik ez dago jende horrek guztiak zein eliza klase jan duen. Onartu egin dute eta oso gutxi dira hainbeste urte eta gero jarrera tinkoa mantentzen dutenak; «ni ez noa zuri etxea kentzera, baina jakin
|
ezazu
etxe hori nire aititerena zela» esaten dutenak, adibidez. Indartsua izan behar da jarrera horretan irauteko.
|
|
|
Bertso batzuk badaude, kantu zaharrak. Hortik aparte, antzezlanak bertsotik eduki
|
dezake
ezer ez eta dena. Gugana etorri izanaren arrazoietako bat izan da, euren ikuspegitik, euskal antzerkia testuan oso oinarritua izan dela.
|
|
|
Garrantzi handia ematen diote, gainera, horrela izateari eta horregatik jo dute gugana. Horregatik diot bertsoarekin lotura hori izan
|
dezakeela
; dena edo batere ez. Zenbateraino igartzen den testuetan bertsolariak garela?
|
|
|
Ez daukate asko espektakulutik eta entretenitu baino gehiago egin nahi dute. Horretan antzik izan
|
dezakete
–
|
|
|
Sagardotegira joan eta baserria zeukala ere ahazten zuen. Hiruzpalau egun pasa
|
zitzakeen
. Gure gurasoek haren esaldi eta bertso mordoa zekizkiten, erreferente kultural bat izan da.
|
|
|
K.T. – Bertsotan egiteko zeukan eragatik irudiak irudika
|
ditzakezu
. Nik uste dut lehenik irudi bat sortzen zuela buruan, eta ondoren bertsoak jartzen zizkiola irudi horri.
|
|
|
Canovas del Castillo hil zutenean haren alargunari jarri zizkion bertsoak; Kubako gerra; Maria Cristina itsasontzia hondoratu zenekoa; Norteko Trenaren bertsoak… Zizurkildarrak bertso horiei komiki zantzuak ikusten dizkie: “Gauzak kontatzeko zeukan eragatik irudiak irudika
|
ditzakezu
. Nik uste dut lehenik irudi bat sortzen zuela buruan, eta ondoren bertsoak jartzen zizkiola irudi horri”.
|
|
|
esan
|
genezake
orduan.
|
|
|
jakin
|
dezaten
bagerala gu
|
|
|
lana
|
balitza
bezela.
|
|
|
Mingarria
|
litzake
|
|
|
aurki
|
zenezake
.
|
|
|
e’
|
nezake
xuka
|
|
|
Ahantzi
|
itzazu
ene
|
|
|
Nik poesia librea ere egiten dut, araurik gabekoa, eta hori ere maite dut; baina Cynghanedd egitean, hizkuntza aldatzen ari naiz. Esan
|
dezaket
lau hizkuntza dakizkidala: galesa, ingelesa, frantsesez moldatzen naiz eta Cynghanedd; beste hizkuntza bat da.
|
|
|
Hori da artistek egin
|
genezakeena
, gure armak erabili, eta gure arma bakarrak hitzak dira, hitzak eta sentimenduak.
|
|
|
Eta bestetik, aktualitatearen mapatik desagertua dagoen gatazka min bat bizi duelako. Hona hango gogoeta batzuk, honako ere egun batean balio
|
dezaketenak
.
|
|
|
Baina jakin nahi nuke, gure pastoraletan bezala, greko eta turko horien atzean nor ezkutatzen den benetan. Zeren eta inpresioa dut, egun, bi jendeok elkar ulertzeko gai direla, baina hasten direnean elkarrekin mintzaira bat adosten, beste norbait etortzen dela eta hitzak trukatzen dizkiela, segitu
|
dezaten
elkar ulertu gabe, Mediterraneoaren ertz horretan
|
|
|
“justizia ezinezkoaren tokia”. Historiaren arrasto batzuk jaso
|
ditzan
jendeak. Bizi denak.
|
|
|
Aitzolek zioenaren haritik, kritika sozialarena egin izan da, baina oso lelo zuzenekin. Ez dakit eragingo duen edo ez duen inguruan, baina publiko batengan hori piztu duela, behintzat, uste dut badela gure buruari aitor
|
geniezaiokeen
zerbait.
|
|
|
Saiatzen gara hitzak zaplazteko bat izaten, geure buruentzako lehenengo, baina, gizarte honen parte garenez, gizarte honentzako ere bai. Horrek zerbait mugitzea eragin
|
badezake
, gutxi izanda ere, bada garaipen txiki bat, eta orokor samar ikusten ditugun hitz eta lelo horietatik aparteko zerbait.
|
|
|
Gurasoei euskal kulturaren inguruan izan
|
zezaketen
edozein informazio, material edota tresna ekartzeko eskatu zieten. “Ingurua asko apaindu dugu eurek ekarri duten informazioarekin.
|
|
|
Gaur egun bertsoak ez du betetzen ziklo osoa, ez bat batekoak eta ez bertso jarriak. Jende gehienak pentsa
|
lezake
ez dela beharrezkoa ziklo osoa betetzea, eta normala ‘erabili eta bota’ izatea. Lehen ziklo osoa betetzen zuen bertsoak, hau da, bertsoa entzun edo irakurri, herriak gogoan hartu eta kantatu.
|
|
|
Duela urte batzuk Sarasuak Amaren Sua kontrajarri zion Arestiren Aitaren Etxeari. Aberrigintzari zegozkion haiek neure kontuei aplikatuta, barkatuko ote dit Jonek, nolabaiteko masokismo honek (sosek ez dute ezer askotarako ematen), Amaren Su horrekin zerikusirik izan
|
dezakeelakoan
nago. Izan ere, aldizkariak aukera eman dit Erredakzio Batzordeko afari bileren bueltan Andoni Egaña, Joxerra Garzia, Koldo Tapia, Laxaro Azkune eta koadrillak jorratzen zituzten pasadizo, kotilleo eta burutazioak bertatik bertara entzuteko, edo Xalba Garmendia bezalako instituzio baten aholkuak jasotzeko.
|
|
|
Kontuak kontu, lan txukun bat, tarteka ale politak ekartzen dituena, eskaintzeko gai bagara, etorkizun interesgarria izan
|
dezakeen
proiektua dugu esku artean. Adituek esaten dute xede talde trinko bat behar dutela sarean funtzionatu nahi duten hedabide txikiek.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, mezuak erantzunik ez duenean, iragarki bat lortzeko dozena bat ezezko jarraian jaso direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi
|
dezake
bakarrik ari dela borrokan bat.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, emailak erantzunik ez duenean, iragarki bat lortzeko dozena bat ezezko jarraian jaso direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi
|
dezake
bakarrik ari dela borrokan bat. Baina argitaraturikoei errepaso bat ematen hasi eta bat bi hiru lau… seko harrituta utzi gaitu urte hauetan guztietan aldizkarian parte hartu dutenen kopuruak:
|
|
|
Ea bertsotan esan
|
nezakeen
|
|
|
eta gerora jarraitu
|
dezan
|
|
|
aldizkariak segi
|
dezala
|
|
|
Batetik, Hitzetik Hortzera programaren hirugarren urtea zen, eta orduantxe hasia nengoen telebistako lanari neurria hartzen (Hitzetik Hortzeraren hasiera nolakoa izan zen ez dut uste inoiz behar bezala kontatu denik; programaren 25 urteurrena izan zitekeen horretarako abagune egokia, baina…). Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har
|
nezan
eskatzen ari zitzaizkidan Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste. Buruhauste handia izan zen niretzat hura, batetik ohore handia zitzaidalako, eta bestetik bertso programa ez nuelako utzi nahi indarra hartzen hasia zegoen unean.
|
|
|
Bata, gizarte kronikarena, ez dut hemen aztertuko, baina garbi dago bertsolariak izar ospetsu bihurtu zituela. Niri interesgarriagoa zait beste ildoa, “akademikoa” izenda
|
genezakeena
, eta hor garbi daukat ekarpen handia egin duela aldizkariak.
|
|
|
Are gehiago: aldizkaririk ez ateratzea erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren etxera joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin
|
niezaion
. Eta beti eskertuko diot Joxani aukera eman izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez zituen bertsolari handia.
|
|
2017
|
|
|
67ko finalean epaimahaiko ez ezik aurkezle lanetan ere aritu zen Alfontso Irigoienek gordinago (edo gardenago) azaltzen du Lekuonak edo Etxezarretak baino: “PNVko batzuk, izenak ez
|
itzazu
jarri, posibilitatea ikusi zuten txapelketen ingurutik dirua lortzeko. Hauek zeharka Lekuonaren baimenarekin txapelketa bat egin zuten gure sistematik kanpo.
|
|
|
Irakurleak aipatzen duen zurrumurruak indar handia izan zuen egun haietan: Basarrik irabaz
|
zezan
antolatu omen zen sariketa. Izatez, bere baiezkoa eman arte ez zen konfirmatu sariketa egingo zenik.
|
|
|
Barka
|
iezadazue
beste bertsolariez mintzatu ez izana, haiek ere egin zuten beren lana, eta geroz hamaika saio egin dugu elkarrekin, baina Amurizak txapela etxeko iltzean zintzilikatu zuen egun berean iltzatu zen nire bihotzean izen handi hura. Haren hitza zen ni harrapatu ninduen amua.
|
|
|
Lujanbiok jantzi zuen eta historiara pasa den agurrarekin ospatu: gobararen bertsoa, txapel nagusia janzten zuen lehen emakumea izateari erreferentzia sotila eginez, eta hiztun komunitateari, euskalgintzari, hurrengo urteetan lelo nagusietakoa izango zen mezua jaulkiz “herri hau sortzen segi
|
dezagun
euskaratik ta euskaraz”.
|
|
|
Ohitura bihurtzen ari den bezala, nire idazkide Saioa ni baino aditu eta arituagoa da gai hauetan. Beraz, berak konta
|
dezala
barne ikuspegitik, eta ni kanpo azterketa enpiriko hutsera mugatuko naiz, hots, zein aldaketa ematen diren udako sekta txiki hauetan parte hartzen duten subjektuengan, aurretik eta ondoren.
|
|
|
Ezer bada Bertso Udalekuen funtsa laburtuko duenik, hori Elefante Kateatuaren ipuina da. Txikia zela, hesola bati kateaturik zeukaten ihes egin ez
|
zezan
. Handitu zenerako sinetsita zeukan ezin zuela ihes egin, gai zen arren.
|
|
|
Bakoitzak, haur, gazte zein heldu, bere kateak dauzka eta horiek hautsi ahal ditugun arren, sarritan albokoen babesa behar izaten dugu, gai garela sinesteko. Neurri batean, uste dut hori dela udalekuen funtzioa, mugak gugan daudela baina aldatu
|
ditzakegula
ikastea. Honekin batera, Pigmalion efektua, hots, hezitzaileak haurrarengan proiektatzen dituen aurreiritzi eta aurreikuspenek honen emaitzetan eragin zuzena izatea, oso positiboa izan daiteke udalekuetakoa bezala giro ireki eta anitz batean.
|
|
|
Gero, beldurrak marraztea da eguneko lehen ariketa, denen bistan, esatea zerk izutzen zaituen, noiz eta nola, eta muinean biluztea da egin beharrekoa, kolektibotasunaren babesak jantzi
|
zaitzan
. Pintatu dituzu beldurrak, zuk eta denek.
|
|
|
Xamurtasun gauean, non jarri asmatu ezinik zaude, zein eskuk ukituko zaituzten jakin gabe, zein besok besarkatuko: eta barru barruan, zu dordoka bat zara, eta arrakalatuta daukazu oskola, udalekuetako higaduraren eraginez, eta ez zara ausartzen gelatinazko gorputz hori uki
|
diezazuten
. Azkenean, egin egin duzu lehen ariketa, eta nahi gabe, planeatu gabe, bote prontoan, begiak itxita dauzkazu eta are gehiago estutu duzu pareko pertsona.
|
|
|
“Aita nirekin saiatu zen. Soinu handia erosi eta Kaxianori itzuli bat edo beste eginarazi zizkion ikas
|
nezan
, baina ez nuen aurrerapenik egiten. Bere gaztetako obsesioetako bat zen.
|
|
|
“Zorionak! Bota
|
iezazkiozu
bizpahiru bertso iloba jaio berriari”. Doinua:
|
|
|
Eta baietz agindu nion. Hemezortzi urterekin hasi nintzen plazak egiten eta inolako harrokeriarik gabe esan
|
dezaket
, berak ere askotan aitortu izan duelako, erosoena nirekin sentitzen zela, eta nik beste hainbeste esan dezaket berari buruz. Hasiera hartan, entzuleei genien beldurra edo errespetuagatik, oso berriak ginelako ere bai, une gozoekin batean mingotsak ere asko igaro genituen, eta horrek ere uste dut lotura bat sorrarazten duela.
|
|
|
Eta baietz agindu nion. Hemezortzi urterekin hasi nintzen plazak egiten eta inolako harrokeriarik gabe esan dezaket, berak ere askotan aitortu izan duelako, erosoena nirekin sentitzen zela, eta nik beste hainbeste esan
|
dezaket
berari buruz. Hasiera hartan, entzuleei genien beldurra edo errespetuagatik, oso berriak ginelako ere bai, une gozoekin batean mingotsak ere asko igaro genituen, eta horrek ere uste dut lotura bat sorrarazten duela.
|
|
|
poto be egin
|
dezakezu
!
|
|
|
Berriro joango
|
nintzake
|
|
|
Bertsoak eta pilotak asko dute komunean: bertsolarion pilota hitzak dira, mezuak; eskuz ordez, ahoz bidaltzen ditugu, eta entzuleen erreakzio hormatik bueltan iristen dira kidearengana, honek ere airera dagokien hitz forman bidal
|
ditzan
. Zer abiadura eta intentsitaterekin bidali, hala erantzun ohi du ondokoak ere.
|
|
|
“Guk berritasuna eskaintzen diegu eta eurek tradizioa. Elkar osa
|
dezakegu
zentzu horretan”.
|
|
|
Bertso bat ulertzeko gaitasuna izanez gero, urteetan zehar egindako ahaleginak zentzua zeukala. Bertsogintzak argi erakusten du euskara, hainbeste zailtasun eta oztopo izan arren, bizi bizirik dagoela, eta euskaraz edertasuna sor
|
dezakezuela
(edo dezakegula). Euskal Herriari buruz azpimarratu dut ohitura eta berritasunaren arteko nahasketa dela, horregatik biziraun duela:
|
|
|
Bertso bat ulertzeko gaitasuna izanez gero, urteetan zehar egindako ahaleginak zentzua zeukala. Bertsogintzak argi erakusten du euskara, hainbeste zailtasun eta oztopo izan arren, bizi bizirik dagoela, eta euskaraz edertasuna sor dezakezuela (edo
|
dezakegula
). Euskal Herriari buruz azpimarratu dut ohitura eta berritasunaren arteko nahasketa dela, horregatik biziraun duela:
|
|
|
Iruñera, gero. Kontua legez erabaki aurretik, ordea, balea usteldu egin zitzaien eta lor
|
zezaketen
onura ekonomikoa galdu egin zuten.
|
|
|
txirrindu ona omen zen/ “kuloteak” jantzi
|
nitzan
.
|
|
|
Kokakola light ta Biomana/ medikuak har
|
dezala
.
|
|
|
baina mamia jan nahi duenak/ ondo begira
|
nazala
.
|
|
|
Imanol Muruaren alkatealdietako batean, Jorge konbentzitu zuen irudi bat egin eta Iñurritzako plaza batean jar
|
zezan
. Bidenabar, Bertsolarien Plaza izendatu zuten San Pelaioko ermitaren saihets batera dagoena.
|
|
|
ohartu abesteak/ zenbat ahal
|
zezakeen
.
|
|
|
Eta, horrez gain, Udalak herriko idazle eta bertsolariei eskatu zien testuren batzuk osatzeko bertako txokoak hornitze aldera. Askorik mugitu gabe kanta
|
genitzake
Inaxi Etxaberen eta Andoni Egañaren bertso bana edota irakurri Etxeberria anaien testu bat.
|
|
|
Eman
|
iezaguzu
zure buruaren berri, labur bada ere.
|
|
|
Oteiza eta Antonio Valverde Ayalde margolari eta inprimatzailea oso lagunak ziren. Eskultoreak maiz egiten zion bisita Valverderi Oiartzunen zuen baserrian, eta inguruan gisako etxe bat aurki ote
|
zezakeen
galdetzen zion, horrelako leku batean bizitzea amesten zuelako.
|
|
|
Udalak, Valverderen bidez, Foruen plaza urbanizatzeko proiektua eskatu zion Oteizari, eta honek, hasiera batean, burutzeko moduko diseinu bat aurkeztu zuen: Itziarko harri beltzarekin osatuko zen egitura bat, erdian gurutze etzan batekin; eta, plazak bizitza gehiago izan
|
zezan
, aparkalekuak kendu eta etxeetako balkoi guztietan arropa eskegita edukitzea proposatu zuen. Baina, Jose Luis Ansorenak Oarso aldizkarian argitaratutako artikulu batean kontatzen duenez, berehalaxe hasi ziren Udalaren eta eskultorearen arteko tirabirak, Oteiza gero eta eskakizun zailagoak egiten hasi baitzen.
|
|
|
Etxarri, Altzo, Gasteiz, Bergara, Hernani… hainbat herri eta mota askotakoak bisitatuko dituzte aurrerantzean, eta publikoan denetariko jendea aurkitu dute: bertsozale tradizionalak, feminismoan oso formatuta dagoen jendea, horretaz ideiarik ere ez daukana, bertsoak gehiegi inporta ez zaizkiona… Zentzu horretan, Labakak uste du horrek gehiago eragin
|
diezaiokeela
berari Egizabali baino. “Zenbait tokitan irudikatzen ditut pertsona oso bertsozaleak, herri horretako soziedadean afaria edukiko banu ere joango liratekeenak”.
|
|
|
Horrez gain, egoera zehatzago irudikatu
|
dezazuen
, –spoiler txiki bat, kontuz– kartelean ageri diren buru berokiez gain, biak kortse bana jantzita igotzen dira oholtzara. Kontraesan gorena deskubritu dute jantzi horrekin:
|
|
|
ikusi
|
dezaket
garden.
|
|
|
(…) Entzun izan dudanetan horrek eman dit inbidia, oso kontziente izateak. Berak momentu horretan daukan hitz hori erabil
|
dezake
eragiteko, eta, gainera, horrek efektu bat dauka”.
|