|
2010
|
|
|
Edozein modutan, Biblia hau laster izan zen baztertua, katolizismoa nagusitu zelako. Ondorioz,
|
Euskara
batu bat sortzeko saio goiztiar honek ez zuen eraginik izan.
|
|
|
Herritarrei ere Heuscalduney eskaintzen die sar hitz bat, irakurtzeko moldea eta
|
Euskara
batu baten beharra aipatzen dituelarik:
|
|
|
902. Euskararen batasunaren ideiaren bilakaera zailaz liburu ona: Koldo Zuazo,
|
Euskara
batua: ezina ekinez egina, Elkar, Donostia, 2005.
|
|
|
Gabriel Arestik eta Jon Mirandek, Bernardo Atxagak eta Koldo Izagirrek proposaturiko hizkuntza naturaltzat hartuko zuten hurrengoek. Baina lengoaia literarioa aldi kontserbadore batera sartu zen gero,
|
euskara
batuaren trinkotzearekin eta arautzearekin loturik, alboan utzirik hizkera dialektalak eta esperimentalismoa. Normala da, eta beharrezkoa seguru, baina ez dira zertan isildu prozesu horretan gertatzen diren ideia faltsu eta erredukzionismo batzuk.
|
|
|
Gainera,
|
euskara
batzearen kontrako jarrerarekin azaldu zen. 1896an, Lecciones de ortografia del euskera bizkaino liburuan aurkeztu zituen argudioak:
|
|
|
1896an, Lecciones de ortografia del euskera bizkaino liburuan aurkeztu zituen argudioak: euskalkien arteko aldeak txikiak zirela eta ez zegoela elkar ulertzeko batasun beharrik;
|
euskara
batuarekin euskalkien aberastasuna galdu egingo litzatekeela; euskara batuarekin jende letratuaren eta jende ezikasiaren arteko desberdintasunak nabarmendu egingo liratekeela; euskara batzeko orduan aukeraketa egokia egitea zaila litzatekeela. Gainera, Euzkadi konfederalak sei herrialde izango zituenez gero, hobe litzatekeela herri bakoitzak bere euskara izatea.
|
|
|
1896an, Lecciones de ortografia del euskera bizkaino liburuan aurkeztu zituen argudioak: euskalkien arteko aldeak txikiak zirela eta ez zegoela elkar ulertzeko batasun beharrik; euskara batuarekin euskalkien aberastasuna galdu egingo litzatekeela;
|
euskara
batuarekin jende letratuaren eta jende ezikasiaren arteko desberdintasunak nabarmendu egingo liratekeela; euskara batzeko orduan aukeraketa egokia egitea zaila litzatekeela. Gainera, Euzkadi konfederalak sei herrialde izango zituenez gero, hobe litzatekeela herri bakoitzak bere euskara izatea.
|
|
|
1896an, Lecciones de ortografia del euskera bizkaino liburuan aurkeztu zituen argudioak: euskalkien arteko aldeak txikiak zirela eta ez zegoela elkar ulertzeko batasun beharrik; euskara batuarekin euskalkien aberastasuna galdu egingo litzatekeela; euskara batuarekin jende letratuaren eta jende ezikasiaren arteko desberdintasunak nabarmendu egingo liratekeela;
|
euskara
batzeko orduan aukeraketa egokia egitea zaila litzatekeela. Gainera, Euzkadi konfederalak sei herrialde izango zituenez gero, hobe litzatekeela herri bakoitzak bere euskara izatea.
|
|
|
Euskara bera ere berdinduz joan zen halako elkargoetan. Jean Pierre Goytino, non eta Kalifornian izan zen euskal kazetaritzaren aitzindaria.913 Francisco Grandmontagnek idatzi zuenez, Buenos Aireseko esne saltzaileek
|
euskara
batu moduko bat egiten zuten 1880 aldera. Ikertu ere egin omen zuen Louis Lucien Bonapartek hizkera berri hori.914
|
|
|
" Eman dezagun hori, niri ezinezkoa iruditzen zaidan hori, egiten dela, eta euskal herriko belaunaldi berriek
|
euskara
batu artifizial hori ikastera heltzen direla. Bada, Akademiak[...] modu horretan euskarari duen baliorik eta itzal historiko gehiena kenduko ziokeen; dialekto tradizional agurgarriak hilko zituzkeen[...] interes arkeologikorik eta giza kulturarentzat utilitaterik batere ez lukeen produktu berri batengatik sakrifikatuak, Europa mendebaldeko hizkuntza kultural handi ospetsu bietako edozeinetan oso ondo esan daitekeena hizkuntza arraro batean esateko umekeria apeta hutsagatik". 975
|
|
|
Seinalatzekoa da erabiltzen dituen pueril eta grandiosas izenlagunen arteko kontrastea. Erretorikaz aparte, Ramon Menendez Pidalek, Miguel de Unamunok bezala, ez zuen
|
euskara
batzeko ez emendatzeko eskubiderik onartzen. Ukitu ere ez zen egin behar euskara, material linguistikoaren balio arkeologikoa ez hondatzeko.
|
|
2011
|
|
|
Nire iritziz, eduki dezakeen zentzua galdu egiten du neurri batean, eta gainera xarma askoz handiagoa du jatorrizkoak. Horrexegatik pentsatu nuen gehiago urrundu beharra zegoela Eskualduna astekarian argitaratu bertsiotik, eta grafiaz gainera aditza bera ere
|
euskara
batuaren paradigmara ekarri behar zela, alde horretatik irakurketa errazagoa plazaratuz.
|
|
|
Euskararekiko interesa ere agertzen da,
|
euskara
batua ulertzen ez duen itzultzaile euskaldun zahar ikusezin baten bidez. Horrek poliziari itzultzen dio Martinen egunerokoa eta, prostituten antzera, ez du gogoko lan hori, baina halabeharrez egiten du dirua behar duelako. Laburbilduz, kontakizunak kontakizun, beste askotan bezala, liburu honetan ere agertzen ez dena interesgarriagoa da idatzi duena baino.
|
|
2013
|
|
|
Bost hamarraldi eman dakizkioke euskaltasunaren mugimendu modernoari.
|
Euskara
batuaren, euskal eskolen, kulturgintzaren eta hizkuntza loratzeko beste hainbat gauzaren zikloak denbora tarte hori hartu du.
|
|
|
Euskalgintza modernoaren fruituak munduko beste herri batzuetako eragileekin partekatzen saiatzen garenean, sarri iristen gara puntu honetara. Atzerriko lagunok teorian ikus ditzakete
|
euskara
batuaren prozesua, eta ikastolen sorrera, eta arlo askotan egindako inurri lana... baina belaunaldi haren gogo aldartea da apur bat jokoz kanpo uzten dituena, beraien herrien emozionalitatean irudikatu ezin dutena.
|
|
|
Alvarez Enparanza, Aresti, Villasante, Mitxelena, une bateko argazki flasha
|
euskara
batuaren corpusaren osaketan. DNA ideologiko gurutzatuak, sustrai komunak eta erreka politiko arras desberdinak, une batean lantegi berean sukalde bererako ur hodia antolatzen.
|
|
|
Bost hamarraldietan amets energia mobilizatu behar izan duten pausoak eman dira:
|
euskara
batua eratzea, ikastolak sortzea, helduen euskalduntze prozesua martxan jartzea, euskarazko irrati eta telebistak sortzea, egunkaria sortzea, tokian tokiko elkarte eta hedabideak sortzea, eta beste hainbat. Hauei eutsi eta hobetzeaz gain, pauso estrategiko berriak zein diren pentsatuz gero, lehen begiratuan unibertsitatea izan liteke horietako bat.
|
|
2015
|
|
|
Esan nahi baita, arestian aipatu bezala, 1999ko Enaz banaz bizkaieraz plazaratu zigun Berrizko idazleak, baina" elebiduna" da Olatu bat kuartelen gainetik (2009), erdia inguru bizkaieraz zati introspektiboagoetan eta elkarrizketetaneta gainerakoa batuaz narrazioa urruntxoagotik egiteko edo. 4x4 operazioa (2013) irakurtzean, ehungarren orrialdean jabetu nintzen bizkaiera absente zenaz, bat batean konturatu nintzen Amurizak mila koloretako
|
euskara
batu batean osotu duela zikloko laugarren nobela hau.
|
|
|
Guztiz esanguratsua deritzot. Etxanoko bertsolariak
|
euskara
batuan lortu zituen txapel biak, euskara batua artean nahikoa deserosoa zenean, deserosoago oraindik inprobisatzen ibiltzeko. Urteak urteak etorri, Berrizko idazleak batua hautatu du bere laugarren nobela paperean plasmatzeko.
|
|
|
Guztiz esanguratsua deritzot. Etxanoko bertsolariak euskara batuan lortu zituen txapel biak,
|
euskara
batua artean nahikoa deserosoa zenean, deserosoago oraindik inprobisatzen ibiltzeko. Urteak urteak etorri, Berrizko idazleak batua hautatu du bere laugarren nobela paperean plasmatzeko.
|
|
|
Aspalditik dauka Amurizak euskararen adierazgarritasunaren kezka, eta aspaldian hasi zen osotzen bai arian arian topatutako oztopoen bilduma eta bai, paraleloki, soluzio posibleen errepertorioa. Izan ere, 2010ean argitaraturiko
|
Euskara
batuaren bigarren jaiotza saiakeran euskararen baitako" hutsune estrukturalak" gaitzat hartuta, banan banan aletu ditu euskararen ahuldade eta gabeziak," kultur hizkuntza oso horren lortzea ezinezko" bihurtuko digutenak. Hiru ataletan sailkatu ditu hutsuneak, alegia, sintaxiagaz loturikoak eta hor, zer esanik ere ez, erlatiboa da protagonista nagusia, lexikoarekin loturikoak lexiko deskolokatua, eta, azkenik, aditzarekin loturikoak aditz trinkoaren urritasun exasperantea.
|
|
|
Baina aldarte hipermodernoaren abagunean, proposamen berritzaileak ugaldu eta erradikalizatu egin dira, Batuari sorrera eman zion ekimenaren haritik. Horra hor Ibon Sarasolaren
|
Euskara
batuaren ajeak, Koldo Zuazoren Euskararen sendabelarrak, Jesus Rubioren Euskararen garabideak, Xabier Amurizaren Euskara batuaren bigarren jaiotza. Osoa, lehiakorra, nazionala eta Zazpi ebidentzia birjaiotzarako.
|
|
|
Baina aldarte hipermodernoaren abagunean, proposamen berritzaileak ugaldu eta erradikalizatu egin dira, Batuari sorrera eman zion ekimenaren haritik. Horra hor Ibon Sarasolaren Euskara batuaren ajeak, Koldo Zuazoren Euskararen sendabelarrak, Jesus Rubioren Euskararen garabideak, Xabier Amurizaren
|
Euskara
batuaren bigarren jaiotza. Osoa, lehiakorra, nazionala eta Zazpi ebidentzia birjaiotzarako.
|
|
|
88. Ibon Sarasola,
|
Euskara
batuaren ajeak, Alberdania; Zarautz, 1997; Koldo Zuazo, Euskararen sendabelarrak, Alberdania, Zarautz, 2000; Jesus Rubio, Euskararen garabideak, Alberdania, Zarautz, 2002; Xabier Amuriza, Zazpi ebidentzia birjaiotzarako, Lanku, Andoain, 2012; Xabier Amuriza, Euskara batuaren bigarren jaiotza. Osoa, lehiakorra, nazionala, Lanku, Andoain, 2010
|
|
|
88. Ibon Sarasola, Euskara batuaren ajeak, Alberdania; Zarautz, 1997; Koldo Zuazo, Euskararen sendabelarrak, Alberdania, Zarautz, 2000; Jesus Rubio, Euskararen garabideak, Alberdania, Zarautz, 2002; Xabier Amuriza, Zazpi ebidentzia birjaiotzarako, Lanku, Andoain, 2012; Xabier Amuriza,
|
Euskara
batuaren bigarren jaiotza. Osoa, lehiakorra, nazionala, Lanku, Andoain, 2010
|
|
|
Amuriza, Xabier (2010):
|
Euskara
batuaren bigarren jaiotza. Osoa, lehiakorra, nazionala, Andoain, Lanku.
|
|
|
Sarasola, Ibon (1997):
|
Euskara
batuaren ajeak, Zarautz, Alberdania.
|
|
|
Asko ziren Primi Abad eta beretarrek berrien kontra zituzten akusazioak: ez zuten ELAko kargu izateko eskubiderik, bere garaian kanporatuak izan zirelako; ez zuten aintzat hartzen Erregionalen autonomia; Bizkaian ez zuten ia presentziarik; kuota garestia ezarri nahi zuten; 55 sindikatu ofizialean," Bertikalean", parte hartzen ari ziren; 56 eta Lan Deyan
|
euskara
batua zerabilten, bere garaian Nazio Batzordeak agiri ofizialetan euskara" tradizionala" erabiltzearen alde egin bazuen ere. Arrazoi hauegatik, Bizkaiko Batzordekoek bere kargua batzarraren esku uzten zuten.
|
|
|
Ikastolak, alfabetatzea,
|
euskara
batua, literatura, irratia eta telebista, prentsa eta abar sortu ostean, azken berrogei urteetako berpizkundearen ondoren, ematen du euskararen aldeko mugimendua egonkortu egin dela mende honetan. Aurrerapauso handiak egin eta gero, aldakuntza baratzen ari dela ematen du, egindakoa baino gehiago dagoen arren oraindik egiteke, euskara bizitzeko hizkuntza izateko.
|
|
|
Eta, hori dena gutxi balitz, badugu dialekto bat:
|
euskara
batua. Informazio hori ematen dizuet, erdialdeko euskaldunoi, Koldo Zuazoren Euskalkiak liburua irakurtzeko jakin mina pizteko.
|
|
2016
|
|
|
Biei ihardetsi zien Basterretxeak Eganen, Villasanteri 1962.ean eta Mitxelenari 1963.ean. Kurloiak liburuaren zorioneko hitzaurrean berean, berriz, berak asmatu euskara osotuaren proposamena azalduko lukeen liburua iragartzen zigun Oskillasok, eta berandu bada ere, horixe litzateke gorago aipatu bigarren lan entzutetsua, hau da, El libro negro del euskara Bilbo, LGEV, 1984, Akademiatik proposatutako
|
euskara
batuaren arrakastaren eta onarpenaren ikuspegi ezkorra eta, bere unean bederen, errealista.
|
|
|
" Gizon argitsua zen bai matematiketan bai filosofian bai musikan; alemanez ederki mintzatzen zen; astero biltzen zituen Xuberoko berriak eta Herria astekarian uskaraz emaiten. Mauleko ikastolan laguntzale herriz herri uskal kantore xahar biltzale eta erakusle,
|
euskara
batuaren sustatzale".
|
|
|
Gerra aurretik Euskaltzaindiak eginiko lana goraipatu zuen arren, ez zitzaizkion laket bereziki ondorenean
|
euskara
batua sortzeko egin ziren ahaleginak. Berauk erabili euskarak, Azkueren Gipuzkera osotuan zuen oinarria:
|
|
|
" Eta gaurko ontan
|
euskara
batua deitzen dana eskeintzen digute, bide berri ta egokia bezela aurkeztu nahi dutena, batasunerako onena izango bailitzan. Geron ustez arazo oni buruz geyegi edo da itzegin eta idatzi dana, ta batasunaren alde egonarren ez deritzaigu ezinbestekoa dala ta askoz gutxiago arrapaladan eta edonolaz egitea".
|
|
|
Jean Etxepare Landerretxe dugu horrenbesteko segurtasunez euskaldunok oro batu gaituen ezinbesteko
|
euskara
batuaz mintzo zitzaiguna. Ez zegoen oker bada, haatik, sen finduaz hausnartua, ezin egiaztaturik geratu zitzaigun, herioa tartean, lagun goiztiarra izan baitzuen.
|
|
|
|
Euskara
batua dugu, duda mudarik gabe, gure mintzo" aberastarzun guzien giltza bakhoitza" Egiategi filosofo zuberotarrari garraizkiola, eta oraindik orain zein gerora dituzkeen gabeziak oro gabezia, leher edo zaparta, kosta ala kosta, aspaldidanik herri honek heldu beharreko aferari, barrasta barrasta akaso ere, bilatu konponketa. Geroagoko, baita gaurko ere, euskaldunon eskuetan badago gure hizkuntza zaharra modernitatean garatzeko beharrezko duen eraberritze zotukagarria.
|
|
|
Euskara bera zuen luzaidarrak kezka iturri,
|
euskara
batuaren beharrak arranguratzen baitzuen doilorki, bada, behar beharrezkoa ikusten zuen gauza egiteke eta abantzu gauzaezina sumatzen zuelako:
|
|
|
Berrikiago ere, Federico Krutwig Sagredok, Julio Caro Barojari 1986.eko RIEV en egin omenaldian, ijito edo motzaileen hizkeraz aipu lakarra eman zigun, baita 50 hitz inguruko zerrenda ere,
|
euskara
batuari buruzko bukaera hits eta ezkor batekin amaitzeko, euskararen desagertzeko etorkizun petrala aurreikusten zuela, ijitoen euskararekin agitu antzera.
|
|
|
" Elproblema del vascuence" 1952.ean Villasanteri igorri eskutitza;" De vida o muerte: eperacion de salvamento", 1956.ean Arantzazuko batzarrean irakurri txostena; Lengua vasca de hoyy de mañana, Zarauzko Itxaropenatik 1973 ean ilki
|
euskara
batuaren gaineko burutapenezko ore arrenkuratsua eta Euskaltzaindiaren erabakien aurkari zuzena; edota Egiaren billa: zentzuz eta gizabidez, Bilbon 1973.ean haizeraturik, Mungiako Xabier Gorigolzarrik zuzenduriko galderei ihardespenak biltzen dituela.
|
|
|
Iruñean jada bizi zela eman zituen argitara Oskillasok Kurloiak eta El libro negro del euskara bere lanik ezagunen bezain polemikoenak; eta, Madrilen jaio zen gernikarra ingeles irakasle izan dute hainbat eta hainbat iruindarrek, seguruenik ere jakin gabe,
|
euskara
batutik arras hurran dagoen euskara osotuaren sortzailea izan zela. Jose Eliseo Basterretxea Matoni Madrilen jaio zen 1911.eko abenduaren 9an, Gernikako Saraspe auzoan zen baina urtebetea egin aitzin engoitik; bertako agustindarren ikastetxean ikasi ostean, Valladolidera lehenbizi eta Madrilera gero joan zitzaigun matematikako eta fisikako karrerak egitera(); bestalde, Madrilen familia osoarekin izan zen, bada, aita zuen Juan Pedro Basterretxea Iraurgi Marinako Ministerioan enplegatua baitzegoen itsasontziko kapitain izateari behin laga ostean.
|
|
2017
|
|
|
Bertan, Grandmontagnek Buenos Airesko euskara berriro deskribatzeaz gainera, 1880 urte inguruan kokatzen du haren agerpena. Dioenez, nork eta Bonaparte printzeak aztertu zuen, ezinago intrigatuta baitzegoen" euskara berri edo
|
euskara
batu hura" zela-eta —" por aquel nuevo vascuence, o vascuence unificado" —, eta, gehiago dena, Luis Luziano Bonapartek komunikazio bat zion bidali zientzia elkarteren bati, aurkikunde linguistiko hura plazaratuz.
|
|
|
" Mitxelenaren mitxelinak" aipatu dituzu, eta ados naiz zurekin osoki eta erabat, bainan haratago joanen nintzateke ni, Eduardo Gil Beraren hitzak gogoan, eta mitxelenakumeen diktadura nahi intelektuala gehituko nioke zure gogoeta kritikoari, hasi Iruña Veleian egindako txikizio eta zitalkeriarekin eta segi
|
Euskara
Batuaren gainean izan nahi duten kontrol obsesibo eta absurduarekin. Segi eta prosegi.
|
|
|
Urte luzetan
|
Euskara
batuaren inguruan izugarrizko arazo eta istiluak sortu dira, hainbesteraino non etsai amorratu ziren bi bando osatzeraino iritsi zen: aldekoak eta kontrakoak.
|
|
2018
|
|
|
Alegia, kapitainaren eta printzearen arteko harremana azaltzean aipatuko digu egileak, Luis Jaizquibelek, printzeak burututako azterketa bat, zeri eta Buenos Aireseko euskarari buruzkoa. Dirudienez, Buenos Aireseko euskaldunek euskara hibrido bat garatu zuten,
|
euskara
batu bat," elcualcorfundiay entremezclaba[...] terminos del vascuence alaves, guipuzcoano, navarro de ambas vertientes pirenaicas, suletino, vizcaino y labortano". Luis Jaizquibel delako horren arabera, printzeak Argentinatik bueltaturiko indiano aldudar baten ahoan entzun zuen euskara batu hori, eta, egileak azaltzen digunez, berak umetan zuen irakurri Baionako aldizkari elebidun batean printzearen artikulu bat euskara supradialektal horretaz, gerora berriro eskuratzea ezinezko suertatu zitzaiona.
|
|
|
Dirudienez, Buenos Aireseko euskaldunek euskara hibrido bat garatu zuten, euskara batu bat," elcualcorfundiay entremezclaba[...] terminos del vascuence alaves, guipuzcoano, navarro de ambas vertientes pirenaicas, suletino, vizcaino y labortano". Luis Jaizquibel delako horren arabera, printzeak Argentinatik bueltaturiko indiano aldudar baten ahoan entzun zuen
|
euskara
batu hori, eta, egileak azaltzen digunez, berak umetan zuen irakurri Baionako aldizkari elebidun batean printzearen artikulu bat euskara supradialektal horretaz, gerora berriro eskuratzea ezinezko suertatu zitzaiona. Nire kalkuluen arabera, gutxi gorabehera 1876 urtekoa izango zen artikulu hori, baina ezin izan dut aurkitu.
|
|
|
Horiek horrela, hamar bat urte zituela, idazle ospetsu izatekoa zena Hondarribira joango da egonaldi labur bat egitera osabaren etxean. Francisco Grandmontagnek, ziurrenez, Klaudio Otaegirenean irakurriko zuen, 1876an edo, Bonaparte printzearen artikulua, Buenos Aireseko
|
euskara
batuaren ingurukoa, probableki Le Courrier de Bayonne agerkarian plazaratua. Grandmontagnek osaba zuen Klaudio, eta ahaide hurbilak haren emaztea eta bai koinata ere, printzearen emazte euskalduna preseski.
|
|
|
Ibon Sarasolak ederto laburtu du fenomenoa izenburu honetan:
|
euskara
batuaren miraria. Prozesua 1960ko hamarkadan abiatu zen" euskara azken hatsak ematen ari zela", eta, Ibonek dioskunez, malkartsua izan zen, ez zirelarik faltatu" eztabaidak, haserreak eta tirabirak", baina" euskara batuaren arrakasta berehala hasi zen nabaritzen".
|
|
|
euskara batuaren miraria. Prozesua 1960ko hamarkadan abiatu zen" euskara azken hatsak ematen ari zela", eta, Ibonek dioskunez, malkartsua izan zen, ez zirelarik faltatu" eztabaidak, haserreak eta tirabirak", baina"
|
euskara
batuaren arrakasta berehala hasi zen nabaritzen". Euskara batuaren miraria, jakina, ez zen izan miraria, lan askoren emaitza baizik, diziplina handiz lortua, eta, besteak beste, Ibonek azpimarratzen duenez," gure belaunaldia izan zen[.] literatura tradizioa balioetsi zuen lehena".
|
|
|
Prozesua 1960ko hamarkadan abiatu zen" euskara azken hatsak ematen ari zela", eta, Ibonek dioskunez, malkartsua izan zen, ez zirelarik faltatu" eztabaidak, haserreak eta tirabirak", baina" euskara batuaren arrakasta berehala hasi zen nabaritzen".
|
Euskara
batuaren miraria, jakina, ez zen izan miraria, lan askoren emaitza baizik, diziplina handiz lortua, eta, besteak beste, Ibonek azpimarratzen duenez," gure belaunaldia izan zen[.] literatura tradizioa balioetsi zuen lehena". Lehena eta ikusitakoak ikusitabelaunaldi bakarra.
|
|
|
"
|
Euskara
Batuaren arrakasta da, ziur aski, euskaldunen komunitatearen historiako gertaera garrantzizkoena", idatzi du Ibonek, eta, egia esateko, ni neu ere pentsaera horretakoa naiz. Hala ere, inguruari erreparatuta ez dakit noraino arrakastatsua izan den eta deneuskara batua.
|
|
|
Izan ere,
|
euskara
batua inoiz arrakastatsua izan dela asumitu arren, nire begietarako asko dira inboluzio prozesu bizi batean sartuta gaudela adierazten diguten sintomak. Asko eta asko, zoritxarrez, eta askotarikoak.
|
|
|
euskara aberastu bat, etorki anitzetako ekaiez osotua. Proiekzio kulturalik gura badugu, derrigorrezkoa dugu, Duvoisin kapitainak legez, euskara aberastu bat, etorki anitzetako ekaiez osotua,
|
euskara
batuaren orubean eraikia.
|
|
|
" Euskal Herriaren erdialdeko hizkera bat aurkituko dugu, egitura eta ezaugarri gramatikalez" oso nafarra" izango dena. Hiztegiz
|
euskara
batuaren antzekoa dela ikusiko dugu, ekialdeko ukitu handiarekin". Baina hemen, anakroniaren ildoan, Aranak lehengo testuetan ageri diren ezaugarri horiek gaur egun duten banaketa geografikoarekin alderatzen ditu; ondorioz, bere ustez, gibel ‘atze’ ekialdekoa da, eta gaur egun hala da, baina ezin ahatz daiteke gibel hori bera dugula bizkaierazko 1596 urteko Refranes y sentencias errefrau bilduman (239 Quibelecachari, bularaldi onari ‘Gibel ekaitzari, bular aldi onari’, apud Lakarra, 1996, 306), Jaizkibel mendiaren (Gipuzkoa) izenean eta Araban Larragibel baserri izenean, besteak beste; beraz, ezaugarrien oraingo hedadurak eta testuak idatzi zirenean zutenak ez dute zertan bat etorri, eta, ondorioz, agian gaur egun ekialdekotzat duguna ez zen Amenduzen garaian horren ekialdekoa.
|
|
|
...dira duela hiru mila urte sortuak, ezpada Erdi Arokoak; zehazki, Erromako Inperioa erori ondoren euskal hiztunak batuago egon zirela proposatu zuen Mitxelenak, eta erkidego batuago hura V VI. mendeez geroztik bereizi ahala sortu zirela, apurka apurka, gerora ezagutu ditugun euskalkiak.243 Egoera linguistiko batuago hartan egiten zen euskara hari" euskaro" deitu zion Mitxelenak, eta"
|
Euskara
Batu Zahar" Lakarrak. Jakina denez, garai hartako egoeratik gaur egun dugunerako aldaketen bidea irudikatzea ez da erraza, idatzizko lekukotasun zuzenak V VI. mendetik urrun samar daudelako denboran.
|
|
|
Gainera, Mitxelenak
|
Euskara
Batu Zaharraz aritzean Iruñeko erresuma gogoan zuela gogoratzen du Caminok (ibid., cf. Mitxelena, 1981, 313).
|
|
|
Euskara zahar eta klasikoa() Lehen euskara modernoa() Azken euskara modernoa()
|
Euskara
batua (1968)
|
|
|
244. Hemen egoki da Edu Zelaietak (2005, 773) pausatzen duen galdera gogoratzea: denok
|
euskara
batuan egin arren, berdinak behar dute Gasteizko, Doneztebeko eta Iruñeko euskarak?
|
|
|
Anuario del Seminario de Pilolcgta Vasca Julio de Urqu.jo, 31: 2, 447 (2011) Gogoetak euskal dialektologia diakronikoaz:
|
Euskara
Batu Zaharra berreraiki beharraz eta haren banaketaren ikerketaz. I. Epelde (arg.), Euskal dialektologia:
|
|
|
|
Euskara
batuaren bidean
|
|
|
|
Euskara
batua ere ordukoa da. 1968an sortu zen, Arantzazun (Oñati).
|
|
|
Txosten hartan arau batzuk proposatu zituzten. Hura izan zen 1968an erabaki zen
|
euskara
batuaren abiapuntua.
|
|
|
Behialakoak alde batera utzirik (Leizarraga, Axular...)
|
euskara
baturanzko lehen urratsak XIX. mendean egin bide ziren, Euskal Herri kontinentalean, testu idatzietarako nafar lapurtera euskalki berri baten sorrerarekin. Lehenago ere, Oihenartek berak garrantzia eman zion euskaldunek elkar ulertzeari.
|
|
|
Euskaltzaindiaren lehen hamarkadetan hasi ziren aztertzen
|
euskara
batuaren beharra. Lehenago ere, euskal ortografia bateratzeko xedea agertu zen 1897an Saran, Jean Baptiste Elizanbururen omenaldian.
|
|
|
Geroago, Arturo Campionek eta Piarres Broussainek azpimarratu zuten egokiena zela gipuzkera, lapurtera edo bien arteko nahasketa bat sortzea. Hasieran, ideia hark ez zuen interes handirik piztu.311
|
Euskara
batuaren kontra zeuden, adibidez, Jean Etxepare medikua eta Nikolas Ormaetxea Orixe. Lehenak zioen Euskal Herria zatikatua zela, elkarren arteko harreman gutxi zegoela eta jende aditu gutxi.
|
|
|
Orixeren ustez, hobe zen eskoletan euskalki guztiak ikastea, eta denak erabiltzeko edo ulertzeko gaitasuna sortzea. Zuazok ohartarazi du, haatik, literaturaz aparteko testu gehienak espainolez idatzi zituela, eta
|
euskara
batuaren beharra ez bide zuela ikusten, hain justu espainolarekiko lotura horregatik. Euskalki bakoitza bereari begira egon zen 1945etik 1964ra.
|
|
|
Batasun aukerak urrun ikusten ziren. Bizkaitar anitz, ordea, prest agertu ziren
|
euskara
batua onartzeko, beren euskalkitik aterata, baina Zuazoren arabera, garai hartan, Euskaltzaindiak ez zuen bereganatu lidergoa, hartu behar zukeena.
|
|
|
|
Euskara
batuak kritikak izan zituen hastapenetik, denek arrotz ikusten zutelako, batzuek gipuzkeraren eragin handiegia ikusten zutelako... Jose Mari Torrealdairentzat" Euskal Herria ulertzeko modu bat" izan zen Arantzazuko batzarra," probintzien eta txokokerien gainetik Euskal Herria bere osotasunean ulertzeko modu bat.
|
|
|
|
Euskara
batua zen Euskal Herriari lurralde ikuspegi bat ematea. Proiektu politiko baten parte zen, ororen buru.
|
|
|
Hamarkada batzuk lehenagoko ahaleginek fruiturik eman ez bazuten ere, 1968an beste ikuspegi politiko batean sartua zen Euskal Herria:
|
euskara
batuak egin zuen bere bidea. Geroztik, batuak bere lekua aurkitu du, irakaskuntzan, literaturan, administrazioan eta komunikabideetan bereziki.
|
|
|
|
Euskara
batua, biltzaile
|
|
|
Ukaezina da, hala ere, batzuk uzkur aire direla
|
euskara
batuari edo euskara estandarrari begira. Gorka Salcesek372 jasoa da zuberotar honen lekukotasuna, Berria egunkariari dagokionez:
|
|
|
Emile Larre Herria astekariko zuzendariak indar handia egin zuen Herria astekarian
|
euskara
batua erabiltzeko. Euskara batuaren gramatika arauak sartzea deliberatu zuen, lexikoan lapurterako, nafar lapurterako eta zubererako hitzak erabiltzen segituz.
|
|
|
Emile Larre Herria astekariko zuzendariak indar handia egin zuen Herria astekarian euskara batua erabiltzeko.
|
Euskara
batuaren gramatika arauak sartzea deliberatu zuen, lexikoan lapurterako, nafar lapurterako eta zubererako hitzak erabiltzen segituz. Hala ere, Herria astekariak kritikak jasan zituen" euskara espainoldua" erabiltzen zuelakoan.
|
|
|
Frantsesaren eta espainolaren eraginak sinetsarazi digu Euskal Herri kontinentalean eta penintsularrean erabiltzen diren euskarak desberdinegiak direla elkarren artean aise komunikatzeko. Hori gezurra dela ulertzeko modu hoberena da elkarren arteko komunikazio kanalak handitzea eta, alde horretatik,
|
euskara
batua erabiltzea eta euskara batuaren zabalkunde tresnak baliatzea, komunikabideak edo literatura kontsumitzean, adibidez.
|
|
|
Frantsesaren eta espainolaren eraginak sinetsarazi digu Euskal Herri kontinentalean eta penintsularrean erabiltzen diren euskarak desberdinegiak direla elkarren artean aise komunikatzeko. Hori gezurra dela ulertzeko modu hoberena da elkarren arteko komunikazio kanalak handitzea eta, alde horretatik, euskara batua erabiltzea eta
|
euskara
batuaren zabalkunde tresnak baliatzea, komunikabideak edo literatura kontsumitzean, adibidez.
|
|
|
Zoritxarrez, euskaldun guztiak ez dabiltza bide horretatik. Mende erdia beteko du
|
euskara
batuak 2018an, baina beldurtzekoa da euskaldunek oraino ez ote duten franko gutxietsia. Badago halako erresistentzia bat batuaren kontra.
|
|
|
Erresistentzia horrek, bai, batzen ditu Euskal Herriko euskaldun guztiak.
|
Euskara
batuaren kontrako bi jarrera mota badira: Euskal Herriaren kontrakoena eta euskaldun labelaren bila doazenena.
|
|
|
Euskal Herriaren kontrakoena eta euskaldun labelaren bila doazenena.
|
Euskara
batua tresna politikoa da, ezinbestekoa, herria batzeko. Estatu hizkuntzek eredu estandar bat sortu zuten.
|
|
|
Hori trinkotze faktore handia izan zen. Euskal Herrian ere funtzio bera luke
|
euskara
batuak. Bistan da, batzuek ez dute nahi euskarak indar gehiegi har dezan, ez dute nahi Euskal Herria batuegi izan dadin.
|
|
|
Abertzaleen artean ere badago
|
euskara
batuaren gutxiesteko joera, euskara jatorra euskalkia delakoan. Nahasi ohi dituzte euskalkiak euskarari ematen dion aberastasuna —galtzera utzi behar ez dena— eta euskara batuaren ustezko" hoztasuna"?
|
|
|
Abertzaleen artean ere badago euskara batuaren gutxiesteko joera, euskara jatorra euskalkia delakoan. Nahasi ohi dituzte euskalkiak euskarari ematen dion aberastasuna —galtzera utzi behar ez dena— eta
|
euskara
batuaren ustezko" hoztasuna". Batuak ez du debekatzen euskalkietatik datorren lexikoa erabiltzea.
|
|
|
Koldo Zuazok dio gezurra dela" gaur egungo euskalkiak zaharrak" direla. Euskalkiak Erdi Aroan sortu zirela uste du.374 Are gehiago, euskalkiak baino lehenago
|
euskara
batu bat bazela dio. Euskara batu haren" ardatza" Iruñean kokatu du.
|
|
|
Euskalkiak Erdi Aroan sortu zirela uste du.374 Are gehiago, euskalkiak baino lehenago euskara batu bat bazela dio.
|
Euskara
batu haren" ardatza" Iruñean kokatu du. Mendez mende, ordea, Iruñearen indarra gero eta ahulagoa zen.
|
|
|
" euskalki bakoitza besteetatik argiro bereizi nahiak euren arteko aldeak sakontzea eta zabaltzea ekarri du".
|
Euskara
Batuari hainbat alde on ikusi dizkio, aldiz: euskaldun guztiek beren artean hitz egiteko aukera, frantsesera edo espainolera lerratu beharrik izan gabe, euskararen normalizazioa erraztea, erdaldunei euskara ikasteko aukera ematea, Euskal Herri penintsularreko eta kontinentalekoak elkartzea eta euskarari ospea ematea.376
|
|
|
Juan Luis Zabala idazleak irmoki idatzi duen bezala,
|
euskara
batuarekiko zaletasun falta erakustea, euskarazko" analfabetismoa" bultzatzea da. Joan Mari Torrealdai ere kezkatua da," herriko euskara biziaren izenean zabor ugari zabaltzen" ari delako eta" euskaldunok elkar ulertzea" zailtzen ari delako.
|
|
|
Frantsesak ere bizi izan zuen bere bateratze prozesua.377 Horrek dio ematen gorputza. Horretarako da funtsezkoa
|
euskara
batua. Baita ere lau hegaletako euskaldunak herri proiektu beraren parte sentitzeko eta izateko.
|
|
|
Sistema hori muga batera heldu da.
|
Euskara
batuaren eta euskalkiaren arteko eztabaidarekin badu lotura honek; edo Odriozolak aipatzen duen euskaltasun etnokulturalarekin eta nazionalarekin. Nolako prentsa politika, halako nazio eraikuntza.
|
|
|
Zientzia euskaraz ikertu eta zabaldu daitekeela erakusten du UEUk, kideak nazio proiektu baten parte sentiarazten ditu. Berriz ere, erakusten du
|
euskarak
batzen duela nazio proiektua.
|
|
|
307. Zuazo, K. (2005):
|
Euskara
batua: ezina ekinez egina.
|
|
|
Zuazo, K. (2005):
|
Euskara
batua: ezina ekinez egina.
|
|
|
Zentsuragatik idazlea Dominique Peillen izendatua da. Garai haietan
|
euskara
batua egin gabe zenean, euskalki nahasketa batean idazten saiatzen ziren, horregatik testua ortografia eta aditzaren aldetik gaurkotu du idazleak.
|
|
2019
|
|
|
Bertsoak jarri nituen 1946an, gero 1950 inguruan zuzenketak sartuz. Aurten, 2004ean,
|
euskera
batuko zuzenketak sartu ditut".
|
|
|
Bertsoak, jarri nituen 1946an gero 1950 inguru zuzenketak sartuz. Aurten, 2004ean,
|
euskara
batuko zuzenketak sartzen ditut.
|
|
|
Azalean...
|
Euskara
Batua barne, gaurko hizkerak, baita 16 mendekoak ere begien bistan izan ditugu.
|
|
|
• Euskararen historian zehar argitaratu diren liburuetan badugu nahiko gai euskararen nolakotasunean sartzeko:
|
Euskara
Batua eta gaurko euskalkiak, Axularren garaikoak eta, azkenik, Etxepareren belaunaldikoak. Eta hortik sorburura, zer?
|
|
|
Eskura ditugun izkribuen artean aukera hauexek dira batzuk:
|
Euskara
Batua; euskalki bat, Elizondokoa, adibidez, gaurkoa zein Bruno Etxenikek erabili zuena; XVI. mendeko testu bat, Leizarragarena... Zein aukeratu?
|
|
|
Zer aldea dago
|
Euskara
Batuaren, Baztango mintzoaren eta Leizarragak erabili zuenaren artean?
|
|
|
Ez dugu errepikatuko Axularrek erran zuena; baina, garbi daukagu Baztanen leku batetik bertzera, Erratzutik Oronozera konparazione, aldaketak, izan, badirela. Dena den,
|
Euskara
Batua eta gaurko edozein euskalki Leizarragak erabili zuenarekin konparatzeko, gure alabak21 bidalitako gutuna ekarriko dugu hona.
|
|
|
|
Euskara
Batuaren laguntzailea niri hiri hari guri zuri zuei haiei
|
|
|
|
Euskara
Batua hura zuek haiek
|