|
2022
|
|
|
" Galdegina zaizuena, zioen Emilek, fededun baten gogoetak, bereak, bihotza mintzo, ebanjelioa plazaratuz, biziratuz, gaurkotuz, bakoitzak berak sentitzen duen gisan, gaia libre, muga horien barnean..." Dozena bat lagunen artean onduriko kronika saila, besteak beste Mixel Itzaina, Maite Iratzoki, Jean Louis Laka, Klaudio Harluxet, eta bistan da Jean Louis Davant. Nihaur
|
ere
sarrarazi ninduen geroxeago Emilek sail horretako kronikari gisa, Klaudio Harluxet zendu zenean. Hamar bat urtez eraman dudan kolaborazioa.
|
|
|
Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia, Jendea" titulupean," gizona" hitza bazterturik," jendea" hitzaren faboretan, zuzen den bezala. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua
|
ere
osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa" hitz horrek irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
Herrian idazteaz gain, liburu batzuk
|
ere
ondu zituen Panpeiak, hala nola Robert Laxalt estatubatuarraren" Sweet promised land" (Mon père était berger) zubererara itzuli zuen Aita artzain zen titulupean, bai eta ere Antoine de Saint Exuperyren" Le Petit Prince", Printze ttipia titulupean. Zoritxarrez, aski gazterik zendu zitzaigun Panpeia, 67 urtetan, 2016ko urtarrilean.
|
|
|
Herrian idazteaz gain, liburu batzuk ere ondu zituen Panpeiak, hala nola Robert Laxalt estatubatuarraren" Sweet promised land" (Mon père était berger) zubererara itzuli zuen Aita artzain zen titulupean, bai eta
|
ere
Antoine de Saint Exuperyren" Le Petit Prince", Printze ttipia titulupean. Zoritxarrez, aski gazterik zendu zitzaigun Panpeia, 67 urtetan, 2016ko urtarrilean.
|
|
|
Allande Sokarros, gorago idatzi dudan bezala, Saran gurutzatu nuen lehen aldikoz, Idazleen Biltzarrean. Nahiz lehenagotik
|
ere
ikustez ezagutzen nuen, politikaren alorrean denek dakigun euskal militante suharra baitzen, eta garai batean Ekaitza aldizkariaren publikazio zuzendaria ere. Pastoraletan ere urte oroz ikusten nuen bere argazki tresna eskuetan.
|
|
|
Allande Sokarros, gorago idatzi dudan bezala, Saran gurutzatu nuen lehen aldikoz, Idazleen Biltzarrean. Nahiz lehenagotik ere ikustez ezagutzen nuen, politikaren alorrean denek dakigun euskal militante suharra baitzen, eta garai batean Ekaitza aldizkariaren publikazio zuzendaria
|
ere
. Pastoraletan ere urte oroz ikusten nuen bere argazki tresna eskuetan.
|
|
|
Nahiz lehenagotik ere ikustez ezagutzen nuen, politikaren alorrean denek dakigun euskal militante suharra baitzen, eta garai batean Ekaitza aldizkariaren publikazio zuzendaria ere. Pastoraletan
|
ere
urte oroz ikusten nuen bere argazki tresna eskuetan. Eta nola ez, Bortükariak elkarteak antolatzen zuen Zuberoan gaindiko mendi ibilaldietan, Allande mendizale suharra izaki.
|
|
|
Hain zuzen, 1995ean inkesta bat egin genuen, Gilen Irigoin bunuztar kolaboratzaileak eraman zuena. Inkesta horrek helburutzat zaukan jakitea zertan genuen euskara Euskal Herrian –horretarako Siadeco institutuak egin ikerketa batean oinarritu ginen–, Herria astekariaren harpidedunak zein ziren eta
|
ere
zer zioten euskal astekari honetaz. Siadecok 16 urtetarik goitikoen datuak bildu zituen.
|
|
|
Lehen urtetan, Paxkalin senpertarra eta nihaur denbora erdiz ari ginen lanean Herriarentzat. Eta gure nahia zen har pidedunen sarea, ez bakarrik mantentzea, baina ahalaz emendatzea
|
ere
. Hala nola Zuberoan.
|
|
|
Argi da Herria astekariak ez duela jakin zuberotarrei hurbiltzen, zuberotarren baitan merezi zukeen interesik pizten. Alta, hango berriak, ez baziren
|
ere
guk nahiko genuen heinean heldu, beti gogotik zabaldu ditu Herriak.
|
|
|
Artikulu horiek, gutiz gehienak bederen, ez dira izenpetuak, salbu zenbait, A. S. hizkiez, hots Allande Sokarros, eta horiek dira gertakari politikoak (gasbidearen kontrako gatazkak) eta mendiari lotutakoak (Bortükarien ibilaldiak). Allandek bazituzkeen beste artikulu batzuk
|
ere
idatziak, izenpetu ez zituenak, adibidez pastoral eta maskaraden ingurukoak. Panpeia Etxebarnek, aldiz, ez zituen bereak izenpetzen.
|
|
|
Behakoa eman diegu
|
ere
2000 urteko zenbakieri. Hor ere aste oroz kasik bada Züberoako berri, gehienak Igarailea izenpetuak, hots Jean Louis Davanten artikuluak:
|
|
|
Behakoa eman diegu ere 2000 urteko zenbakieri. Hor
|
ere
aste oroz kasik bada Züberoako berri, gehienak Igarailea izenpetuak, hots Jean Louis Davanten artikuluak: Chaumes gaztategia, Xiberoko herrien erkidegoa, Iparragirre pastorala, axuria bürüz piko, maskarada Atharratzen, toberak Atharratzen, hiltzen lagüntü nahi?
|
|
|
Ez zituen, ez, artikulu guziak barnatik irakurtzen, zutabe batzueri behako lasterra botatzen omen zien. Baina aldi berean gustatzen zitzaion Herriaren herrikoitasuna, jendeekilako hurbiltasuna, eta noizean behin gustukoak zituen perlak
|
ere
aurkitzen omen zituen. Hala nola, erran zidan editorial batean idatzi nituen lerroak oso atsegingarriak izan zitzaizkiola.
|
|
|
Denbora gehiago pasa genuen Poliziaren eskuetan, presondegian baino! Izan
|
ere
, esku hutsik harrapatu baikintuzten, dokumentu eta armarik gabe aldean.
|
|
|
Horiek segur trenez itzuli zirela! Eta bai gu
|
ere
!
|
|
|
Ataka larrian
|
ere
irriz?
|
|
|
Elkarbizitzarako arazoei eta totalitarismoari buru egiteko oinarrizko baliabidea da. IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti, baina bagenekien serioski aritzen
|
ere
. Umoreari beti lekua ematen jakin izan dio gu.
|
|
|
Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana. Bide egin dezakegu abertzale ez direnekin
|
ere
. Jendarteak ez du harresien beharrik, zubiena baizik.
|
|
|
Aurore Martinen afe ran, naturaltasun osoz aipatu genuen horren kontra izenpe zezakeela nahi zuenak. Eta abertzale ez zirenek
|
ere
, arazorik gabe, izenpetu zuten.
|
|
|
Bistan dena ez dela aski, baina autonomiara heltzeko bidean dago. Sekulako akatsa egin du Frantziak ezetz erantzutean, bertako gehiengoak eskatzen duelako, abertzale ez direnek
|
ere
sentituko dutelako injustizia bat. Nolatan Frantziak Lurralde Elkargoa onartu dio Lyon eskualdeari, eta guri ez?
|
|
|
Euskararekiko lotsarik ez baina, hala
|
ere
, peko errekarat goaz
|
|
|
Atarraztarrak beti izan dira guretzat" hühü handiko jankillot frantximantak" eta hau ez da gaur egungo kontua, euskara aspaldidanik baztertua baita Atarratzeko saltegietatik. Hala
|
ere
, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela.
|
|
|
Jakin 58 baitira. Eta hain zuzen
|
ere
, nire ustea da Atarratzeko" frantximantek" nolabait gaizki bizitzen dutela egoeraren bilakaera hori, hots euskaraz jakitea beraiek ez daukaten zerbait gehiago dela eta ohartze horrek diela min egiten.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal Herrikoekin harremanak edukitzeko eta, egia baita
|
ere
zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu eman. Ho rretarako
|
ere
, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere.
|
|
|
Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da baina, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu eman. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa
|
ere
baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere.
|
|
|
Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala
|
ere
, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita gure onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan, baina, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira
|
ere
. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita gure onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
Diru publikoarekin eraikiko da honezkero Atharratze inguruko ikastola, Zuberoan dagoen bestea —Sohütako Eperra ikastola— ez bezala, hau aldiz gu rasoen eta laguntzaileen lanez, diruz eta, oro har, konpromiso osoz altxatua izan baitzen. Eperra ikastola eraiki zelarik, Herri Elkartea ez zen sortua, baina hala izan balitz
|
ere
, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea. Euskararen onurarako giroa nabarmen aldatu da urte gutxitan, eta hori gertatzeko erabakigarria izan da hautetsiek eta egitura publikoek hartu duten joera baikorra.
|
|
|
Euskararentzat giro hobetze horrek eragile bat baino gehiago izan du, hauen artean direlarik, nire ustez, azken udal bozetan abertzale andana zin ego tzi bilakatu izana, baita euskara herrialde baten garapenerako osagai izan dai tekeela ohartzea
|
ere
. Euskara esparru publikora zabaltzea izan da lehenengo urratsetatik bat Zuberoan zein Ipar Euskal Herriko beste eskualde gehienetan.
|
|
|
Baina hautetsiek, lekuko botere publikoek bultzatuta zenez, herritarrek ez dute zalantzan jarri! Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan
|
ere
moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen; jakin badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela, baina hauen iritzi esparrua estutu egin da.
|
|
|
Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen; jakin badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela, baina hauen iritzi esparrua estutu egin da. Gaur egun, oso zaila bihurtu da euskararen aurka, argiki ala zeiharka, agertzea, kargudunen munduan batez
|
ere
. Lotsa aldez aldatu da.
|
|
|
Lotsa aldez aldatu da. Lehen, orain dela ez hain aspaldi, euskararen alde mintzatzea eta jokatzea gaizki ikusia ze goen, euskarak ez zeukan sinesgarritasunik ezta kargudunen babesik
|
ere
. Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka hitz egitea da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela, hitzetan baizik ez bada ere.
|
|
|
Lehen, orain dela ez hain aspaldi, euskararen alde mintzatzea eta jokatzea gaizki ikusia ze goen, euskarak ez zeukan sinesgarritasunik ezta kargudunen babesik ere. Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka hitz egitea da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela, hitzetan baizik ez bada
|
ere
. Giro eroso honi esker da Basabürüko ikastola nola edo hala nahikunde publiko baten ondorioz eraikiko, 25 urtez egoitza finkorik gabe noraezean egon ondoren.
|
|
|
Onartutako eta sustatutako ikastola horrek euskararen erabilera esparrua zabalduko duelako esperantzaz hazi behar gara, zeren eta, gure hizkuntzaren egoera etengabe larriagotuz baitoa Ipar Euskal Herri osoan oro har, eta Zuberoan bereziki. Eta horra hor, hain zuzen
|
ere
, paradoxa: euskararen onarpena gero eta gorago joaten ari den unean bertan, euskararen erabilpena gero eta beherago doala.
|
|
|
euskararen onarpena gero eta gorago joaten ari den unean bertan, euskararen erabilpena gero eta beherago doala. Ikastolan dauden haurrez kanpo, ia ume eta gaztetxo bakar bat
|
ere
ez da euskaraz mintzatzen gaur egun Zuberoan. Mirari huts bat bilakatua da haur edo gaztetxo bat euskaraz hitz egiten entzutea, Zuberoako herri ustez euskaldun batean ere.
|
|
|
Ikastolan dauden haurrez kanpo, ia ume eta gaztetxo bakar bat ere ez da euskaraz mintzatzen gaur egun Zuberoan. Mirari huts bat bilakatua da haur edo gaztetxo bat euskaraz hitz egiten entzutea, Zuberoako herri ustez euskaldun batean
|
ere
. Gainera, euskaraz dakiten bi haur egonda ere leku batean, haur
|
|
|
Mirari huts bat bilakatua da haur edo gaztetxo bat euskaraz hitz egiten entzutea, Zuberoako herri ustez euskaldun batean ere. Gainera, euskaraz dakiten bi haur egonda
|
ere
leku batean, haur
|
|
|
Jakin 62 erdaldun bat haiekin bateratzearekin, akabo euskara eta gora frantsesa! Ez da egungo kontua ezta atzo goizekoa
|
ere
, baina egoera gero eta okerragoa bihurtzen ari dela, hori bai begi bistakoa... edo belarriz nabarmen ohartu daitekeena dela.
|
|
|
Bati baino gehiagori zinikoa irudituko bazaio
|
ere
, menperatzea jasan duen herri batean, aginteak ebazten duena ezinbestez onesten dute herritarrek. Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude.
|
|
|
Jean Fabien Lexardoi errejentak hartu eta jendeari ongi azaldutako jarrerak izan ziren, duda barik, giro horren hazle. Horrek agerian uzten du beste behin
|
ere
Ipar Euskal Herriak pairatzen duen diglosia egoera oso larria. Euskara da zokoratua eta baliabiderik gabe utzia den hizkuntza eta, aldiz, euskaldunak, euskal hiztunak gara erdaldunen zokoratzaile bezala agertzen garenak euskaraz mintzatzeagatik...
|
|
|
Pastorala egiteko as morik luketen herri eta herri multzorik ez bide da eskaz. Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea herrien arteko elkarlanerako zerbait
|
ere
. Ezpeize Ündüreine eta Sarrikotapea herrietan, esaterako, euskara daki ten bakanak, salbuespenak salbuespen, 60 urtetik gorakoak dira.
|
|
|
Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak. Ainharbe eta Ürrüstoi
|
ere
kasu berean dira, baina herri hauek euskaldunagoak dira, nolabait esatearren. Pastoralik egiten bada, ho nek sor dezakeen giroak, euskaraduna izatearen harro tasuna pizteak, gizarte lokarri eta harremanetarako baliabide den hizkuntza bizidunik gabe bizirik den kulturarik ezin dela izan kontzientzia hartzeak... horiek guztiek agian eragotziko du te euskara eta euskal kulturaren etorkizuna tragedia bihurtzea.
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik
|
ere
egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta haren onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Nolako au rrerapenerako? Egoera zehazki aztertuz gero, erantzuna gazi gozoa dela erran daiteke eta, ziur asko, gozo baino nabarmen gaziagoa
|
ere
. Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala.
|
|
|
Jakin en zenbaki berezi honetarako urtero egin ohi dudan aipamentxo honetan, aldi bakoitz edo, adierazi izan dut euskararen aldeko" giro on" horrek, dohakabez, argiune baino itzalalde gehiago dauzkala. Beste behin
|
ere
hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da. Badirudi —eta hau ere uste dut jada adierazi dudala— euskararen egoera nolabait" hobea" zela haren alde gogor borrokatu behar zen garai haietan.
|
|
|
Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da. Badirudi —eta hau
|
ere
uste dut jada adierazi dudala— euskararen egoera nolabait" hobea" zela haren alde gogor borrokatu behar zen garai haietan. Haatik, borroka garai horietara, beharbada, itzultzeko unean gaude, ikusiz Frantziako Estatuaren aldetik itsuke riaren jarreretara berriro lerratzeko joerak daudela.
|
|
|
Haatik, borroka garai horietara, beharbada, itzultzeko unean gaude, ikusiz Frantziako Estatuaren aldetik itsuke riaren jarreretara berriro lerratzeko joerak daudela. Ikastolen aldeko urratsak egin dituzten tokiko botereen aurka egiteak, hizkuntza gutxituen Europako hitzarmenaren izenpetzea berresteari oraindik
|
ere
uko egiteak eta, orokorki, Paris aldetik ufatzen sumatu daitekeen jakobinismo berrindartu baten haize beltzak... Horiek guziek iragar diezagukete jazarpen garaiak bueltan direla eta, ondorioz, borroka egin beharrarenak ere.
|
|
|
Ikastolen aldeko urratsak egin dituzten tokiko botereen aurka egiteak, hizkuntza gutxituen Europako hitzarmenaren izenpetzea berresteari oraindik ere uko egiteak eta, orokorki, Paris aldetik ufatzen sumatu daitekeen jakobinismo berrindartu baten haize beltzak... Horiek guziek iragar diezagukete jazarpen garaiak bueltan direla eta, ondorioz, borroka egin beharrarenak
|
ere
. Geroak argituko du...
|
|
|
Euskarari errespetu eza agertze horren aurrendaria Sohüta herria izan zen, hango udal zinegotziek, orain dela zenbait urte, euskararen idatzizko arauez jakinean izan zitekeen inori
|
ere
argibideak eskatu gabe, Hoki auzoko etxaldeen izenak ustez euskaraz ezarrarazi baitzituzten. Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale.
|
|
|
Euskarari errespetu eza agertze horren aurrendaria Sohüta herria izan zen, hango udal zinegotziek, orain dela zenbait urte, euskararen idatzizko arauez jakinean izan zitekeen inori ere argibideak eskatu gabe, Hoki auzoko etxaldeen izenak ustez euskaraz ezarrarazi baitzituzten. Oraindik
|
ere
bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale. Makurbide honetan, urte andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi herria, han ere etxaldeen baina auzoen izenak ere sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik.
|
|
|
Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale. Makurbide honetan, urte andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi herria, han
|
ere
etxaldeen baina auzoen izenak ere sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik. Egia aitortzearren, Urdatx Santa Grazi ko udalaren euskararekiko ezaxola —etsaigoa ez esatearren— denen jakinean izanda, nolabait harritzekoa zen ere euskararen plazaratzeko erabaki ho ri hartzea!
|
|
|
Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale. Makurbide honetan, urte andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi herria, han ere etxaldeen baina auzoen izenak
|
ere
sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik. Egia aitortzearren, Urdatx Santa Grazi ko udalaren euskararekiko ezaxola —etsaigoa ez esatearren— denen jakinean izanda, nolabait harritzekoa zen ere euskararen plazaratzeko erabaki ho ri hartzea!
|
|
|
Makurbide honetan, urte andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi herria, han ere etxaldeen baina auzoen izenak ere sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik. Egia aitortzearren, Urdatx Santa Grazi ko udalaren euskararekiko ezaxola —etsaigoa ez esatearren— denen jakinean izanda, nolabait harritzekoa zen
|
ere
euskararen plazaratzeko erabaki ho ri hartzea! " Euskarazko" seinale horiek ikusi eta, dena den, begi bistakoa geratu da euskaldun batzuk —Urdatx Santa Grazin gehien gehienak halakoak baitira, baita udal zinegotzien artean ere— izan daitezkeela euskararen etsai zorrotzenak.
|
|
|
Seinale horiek, beraz, ahoskera batekoan eginarazi dituzte eta oro har frantsesaren idazkeran oinarrituz. Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz
|
ere
zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak...
|
|
|
Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez herri horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren
|
ere
Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa. Gauzak horrela, Urdatx Santa Grazik esker txarra die, zinez, atzoko eta gaurko euskararen zaintzaile izan ziren eta dauden seme horiei.
|
|
|
Orain dela gutxi, berriz, Mitikile Mendibile Larroriko udalak dio makurbi de horri eutsi, hemen
|
ere
etxaldeen izenak, denen agerian, euskara traketsean eman dituztelarik. Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu horrek ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde edo zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun:
|
|
|
Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera. Jende horrek ez luke inondik inola eta inoiz
|
ere
zalantzan jarriko frantsesez zerbaiten idazteko moldea, are gutxiago onartuko frantsesez zerbait gaizki idaztea edo gaizki idatzia izatea. Frantsesa, hots," Errepublikaren hizkuntza"... nola pentsatzen —eta are gutxiago onartzen— ahal lukete zalantzan jartzea?
|
|
|
Auzitan ematea? Euskararen kontura aldiz, bai, zilegi zaie egitea, euskaraz idazten sekula
|
ere
ikasi ez dutelarik, behar bezala idatzitako euskara irakurtzen ikasi ez dutelarik! Egoera horren errua, egia erran, ez zaie erabat leporatzen ahal...
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo
|
ere
ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik!
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz
|
ere
gainera! — bezalako hitzak ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi.
|
|
|
Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako hitzak ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik
|
ere
oso gutxi. Alta, Xiberoa Herri Alkargoa erkidego publikoa saiatu da euskara karteletan agertze
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden... baina akuilu egite horrek
|
ere
ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik
|
ere
ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago!
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik ere ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan
|
ere
, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal Herri osoan bezala, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
|
|
Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago. Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik
|
ere
, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela. Ondorioztatze hori ateratzea larria litzateke, baina salbagarri ere izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela!
|
|
|
Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela. Ondorioztatze hori ateratzea larria litzateke, baina salbagarri
|
ere
izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela! Eta, on dorioz, erabileraren bideak bultzatzeko, indartzeko, areagotzeko moduak asmatu eta obratu behar direla, premia gorrienez.
|
|
|
Ate joka ari zaigun 2014 urte honetan, bi pastoral paratuko eta ikustera emango dira Zuberoan. Alabaina, joan zaigun 2013 honetan
|
ere
hala gertatu da, Sohüta herriak oholtzaratu duen René Cassin trajeriaz gain, Mixel Etxekopar irabarnetarrak idatzitako Ederlezi pastorala ere ikusgai egon baita. Baten batek pentsatuko du, beharbada, Ederlezi ez zela" egiazko" pastoral bat, udan aspal didanik eman ohi diren ikusgarri jendetsu horietarik bat ez baita izan eta, aktore kopuru gutxikoa izateaz gain, bi ordu baino laburragoa baitzen.
|
|
|
Ate joka ari zaigun 2014 urte honetan, bi pastoral paratuko eta ikustera emango dira Zuberoan. Alabaina, joan zaigun 2013 honetan ere hala gertatu da, Sohüta herriak oholtzaratu duen René Cassin trajeriaz gain, Mixel Etxekopar irabarnetarrak idatzitako Ederlezi pastorala
|
ere
ikusgai egon baita. Baten batek pentsatuko du, beharbada, Ederlezi ez zela" egiazko" pastoral bat, udan aspal didanik eman ohi diren ikusgarri jendetsu horietarik bat ez baita izan eta, aktore kopuru gutxikoa izateaz gain, bi ordu baino laburragoa baitzen.
|
|
|
Ikusmolde horietan guzietan okerrean izango da, baina. Izan
|
ere
, pastorala edo traj eria ez da definitzen plazaratu egiten den garaiaren arabera, aktore kopuruaren neurrira edo luzera kontu baten ildotik... Ezta inola ere!
|
|
|
Izan ere, pastorala edo traj eria ez da definitzen plazaratu egiten den garaiaren arabera, aktore kopuruaren neurrira edo luzera kontu baten ildotik... Ezta inola
|
ere
! Pastoral edo trajeria bat bezala emana da, herri antzerki zahar zahar horren funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe!
|
|
|
Pastoral edo trajeria bat bezala emana da, herri antzerki zahar zahar horren funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe! Eta Ederlezi pastoral bat dela esan be harrik
|
ere
ez genuke... ezjakin batzuk ez balira pastoralaren ustezko aditu bihurtu edo behintzat bihurtzeko asmotan ez balira.
|
|
|
Hala, adibide bat bakarrik hartzearren, badirudi gaur egun pastoral" ederrik" edo ustez hala denik ez daitekeela izan dantza baleta landutako bat egon ezean edo jantzi distiratsurik agertu gabe!... Baina horiek ez dira, ezta inondik inola
|
ere
, pastoralaren funtsezko esanahi bateko baitezpadako ekaiak... Hortaz, bide horre tatik jarraituz, arriskua bada trajeriaren funtsa, muina, mamia eta eitea edo itxura nahasi egin daitezen.
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak
|
ere
nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean, baina kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik
|
ere
, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Ziurtzat eman daitekeena da, ordea, Pier Pol Berzaitzek ikusgarri oso aberats eta koloretsu bat onduko duela, orain arte, pastoraletan eta beste ikusgarri moldeetan egin izan duen bidetik. da
|
ere
tauladara igo nahi izango direnak ugari diratekeela... Garindaine, aldiz, asko eta asko erdal dundu ta dagoen herria izanik ere!
|
|
|
da ere tauladara igo nahi izango direnak ugari diratekeela... Garindaine, aldiz, asko eta asko erdal dundu ta dagoen herria izanik
|
ere
! Hor ere, pastoralak azken hamarkada hauetan berarekin dakarren kontraesan nagusi bat:
|
|
|
Garindaine, aldiz, asko eta asko erdal dundu ta dagoen herria izanik ere! Hor
|
ere
, pastoralak azken hamarkada hauetan berarekin dakarren kontraesan nagusi bat: horretan partaide izan nahi du tenak asko izatea eta horien artean euskaradunak oso gutxi!
|
|
|
horretan partaide izan nahi du tenak asko izatea eta horien artean euskaradunak oso gutxi! Hor
|
ere
, azken batean, euskararekiko zinezko axolarik eza eta errespetu falta... Noiz arte, bada?
|
|
|
Pirinio bortüaldeko etxeak, eliza zeinütegi hiru püntakoak, Kakuetako arroila, Holtzarteko zaldaina, Mauleko gaz te lü zaharra... Horik dira Züberoaz mintzatzean kanpoko jenteari –eta kar tielekoari
|
ere
hanitxetan– gogoala jiten zaitzonak. Bai, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera!
|
|
|
Bai, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera! Züberoa da
|
ere
aspaldiko denboretan algar etxekidüraz ebilten den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal Herri barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen jakin üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten dÃ... Aspaldiko historia baten ürratsetarik ebiltez, egünko egüneko izateala jitearekila ohartzen ahal gira Züberoa argiak eta itzalak dütüan kartiela dela.
|
|
|
Bai, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera! ...boretan algar etxekidüraz ebilten den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal Herri barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen jakin üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten düan esküaldea
|
ere
. Aspaldiko historia baten ürratsetarik ebiltez, egünko egüneko izateala jitearekila ohartzen ahal gira Züberoa argiak eta itzalak dütüan kartiela dela.
|
|
|
" Eüskara: honetsirik bena halerik
|
ere
galbide gorrian!"
|
|
|
Züberoan emaiten dügün eüskara, arren, eüskalki bat da. Berezitarzün haboroenetarik düan eüskalki bat da, bena ez, egünko egünean
|
ere
züberotar zonbaiten ahoan entzüten den bezala, eüskara oso berez edo desbardin bat, eta orano gütiago" egiazko eüskara" bezala eman daiteana! Üdüri eta beste eüskalkiak" eüskara ez egiazkoak" diren...
|
|
|
Erraiten den bezala," beharria behar da egin". Bena holakorik agitzen da mintzaje hanitxetan, bai frantsesaren kasüan
|
ere
. Segür izan gitean, Frantzia iparreko" chti" baten eta Provence esküaldeko hiztün baten artean, algar entelegatzeko neke zonbait izanen dela, hatsarre batez pürü...
|
|
|
Züberoako eüskalkiaren kasüan, hitz berezien zonbata edo nonbrea hamarretarik hirukoa izan leite. Egia da
|
ere
, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat. Beste berezitarzün zonbait ere badira Züberoako mintzoan, hala nol a ahomintzoko H horik, Ü gisa ahozkatzen den hizkia edo letra, U ere badügülarik halere, eta azken aitzineko hizkin edo silaba delakoan zapatzea, beste eüs kaldünek, aldiz, azkenekoan zapatzen düelarik.
|
|
|
Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat. Beste berezitarzün zonbait
|
ere
badira Züberoako mintzoan, hala nol a ahomintzoko H horik, Ü gisa ahozkatzen den hizkia edo letra, U ere badügülarik halere, eta azken aitzineko hizkin edo silaba delakoan zapatzea, beste eüs kaldünek, aldiz, azkenekoan zapatzen düelarik. Horik oro, nontik nahi den, mintzaje batentako aberastarzün elibat dira eta halagisa ikusi eta etxeki be har lirateke.
|
|
|
Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat. Beste berezitarzün zonbait ere badira Züberoako mintzoan, hala nol a ahomintzoko H horik, Ü gisa ahozkatzen den hizkia edo letra, U
|
ere
badügülarik halere, eta azken aitzineko hizkin edo silaba delakoan zapatzea, beste eüs kaldünek, aldiz, azkenekoan zapatzen düelarik. Horik oro, nontik nahi den, mintzaje batentako aberastarzün elibat dira eta halagisa ikusi eta etxeki be har lirateke.
|
|
|
Zuberoa karta postaletik atera dugu, eta bertan bizi garenon begietatik aurkeztu dugu. Zuberoa ongi bizi dela erakusten dugu; badela, maskaradez eta pastoralaz gain, industria eta laborantza
|
ere
, eta ez dutela, zoritxarrez, denek euskara ematen. Liburuaren historiaren atala egiteko, Jean Louis Davantengana jo nuen.
|
|
|
Elkar argitaletxekoek zidaten lan hau eskatu, hutsune bat zegoelako alor horretan. Frantsesez eta espainolez
|
ere
badaude.
|
|
|
Urdiñarbe". Liburuan, herri antzerki zaharraren inguruan aritzeaz gain, Urdiñarbe" gerla" horretara eraman zuen inguru sozial eta politikoa
|
ere
azaleratzen da. Obraren bigarren
|
|
|
3 Elkarrizketa hau Gara egunkariaren eta Idoia Eraso kazetariaren baimenarekin argitaratzen da. Naiz eta Kazeta.eus webguneetan eta Mediabask astekarian argitaratua izan zen
|
ere
.
|
|
|
Gorrien eta zurien artean izan zen borroka da. Gorriak, ez ziren hain gorriak
|
ere
, baina antiklerikalak ziren, erlijioak gizartean ezarria zuen menpekotasunaren aurkakoak; zuriak menpekotasun horren aldekoak ziren. Gatazka hori piztu zen, lau urte aitzin Frantzian onartu egin zutelako Estatua eta Eliza bereizteko legea, eta horrek bazterrak sutan ezarri zituen.
|
|
|
On tsalaz behar luke pertsonaia nagusiak hil, zeren horrek agerrarazten du tragedia bat dela. Eta ezaugarri inportantea da
|
ere
euskaraz izatea.
|
|
|
Gero Xiberoan
|
ere
luzaz iraungo duenik ere, kontuz! Hor badago, eragile nagusi bat, funtsezkoa dena, galtzen baldin bada pastoralak ez duena irauteko ziorik, eta hori euskara da.
|
|
|
Gero Xiberoan ere luzaz iraungo duenik
|
ere
, kontuz! Hor badago, eragile nagusi bat, funtsezkoa dena, galtzen baldin bada pastoralak ez duena irauteko ziorik, eta hori euskara da.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da
|
ere
, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa ematen.
|
|
|
" Eskualduna" kazetako artikuluak eman dituzue liburuan. Artikuluon bitartez, garaiko gizartea ezagutzeaz gain, euskara eta ortografia nolakoak ziren
|
ere
ikus daiteke.
|
|
|
Horrek aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean. Gero, euskara polita da, aberatsa baina herrikoia; gaur egun
|
ere
atzematen diren esamolde batzuk ere badira, eta hori aberasgarria da. Nahi izan dugu le hen idazten zen bezala eta egun idazten den bezala agerian eman.
|