|
2000
|
|
|
Premiek gerturatzen dituzte; kontratuak biderkatu egiten dira, euren premiak beste. Ez
|
dago
munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
|
Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea baino. Ba al
|
dago
munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Ez
|
dago
munduan legerik giza kontuetan zenbat eta zer nolako itunak egin behar diren zehazteko. Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak.
|
|
2001
|
|
|
Honela, beharrezkoa da mundua den bezalakoa izatea, ezberdintasunek osaturiko ordena bat. Bakarra da, eredu honetan integraturik ez
|
legokeen
mundurik existitzen ez delarik. Eta esferikoa izateaz gain itxia da, finitua beraz.
|
|
|
Eta antzinakoen astronomiaren arabera, munduaren erdian lurra legoke, eta esferaren kanpoaldeko leku urrutienean izar finkoak; bi horien artean, planetak leudeke, eta lurraren baitan hegazti, arrain, lehorreko animalia, gizaki, eta maila guztietan barreiaturik jainkoak. Hau da dagoeneko osaturik
|
dagoen
mundua. Zein alde da mundu honetan mugagabe eta zein mugatua?
|
|
|
Eta ideien mundua, orduan, mundu sentikorretik haraindi
|
legokeen
mundu urrun eta aparteko hura ere ez litzateke izango. Ideiak gauzak berak dira beren agerpenean.
|
|
|
Wittgensteinek esan zuen gerora subjektua ez dela munduko osagaia: " Subjektua ez
|
dagokio
munduari, baizik eta bere muga da" 15 Paralogismoetan, beraz, judizioen azken subjektua den niari kategoriak aplikatzen zaizkio, subjektua objektu bat bihurtzen dugu, arima bihurtzen da, horrela pentsamenduaren baldintzapen logikoa oro har erruz objektuaren determinazio metafisikotzat hartuz. Ondorioa psikologia razionala da, arima bilakatu den subjektuari materiagabetasuna, ezabaezintasuna, nortasuna eta espiritutasuna, hilezkortasuna egozten dizkiona.
|
|
|
Baina ezerezetik ez da ezer sortzen. Gainera, denbora hori erabat hutsa legoke, bertan une oro berdina litzateke eta, beraz, ez
|
legoke
munduaren hasierako unea determina lezakeen ezer. Eta beraz, munduak mugagabea izan behar du denboran.
|
|
|
Osagaietan beharrezkotasunik ez badago, zaila da osotasuna bera beharrezkoa izatea. Kantek mundutik at legokeen kausa ere baztertu egiten du, zeren bere kausalitateak beti ere denboran ekin luke eta, orduan, ez
|
legoke
mundutik at.
|
|
2004
|
|
|
Defendituko genuke badela kanpoan mundu bat sentimenen bidez gureganatzen duguna bera den moduan. Bide honetatik errealitatearen ezagutza zehatza eta fidagarria izango genuke, parekotasun bat
|
legokeelako
munduaz guk buruan dugun irudiaren eta errealitatearen artean, nolabait esateagatik gure buruak benetako errealitatearen argazki fidagarria eskainiko ligukeelako. Zeregin horretan osagai garrantzitsu bat kontzeptuak izango lirateke, baina hauek gure adimenean orokorketa baten bidez sortuko lirateke.
|
|
|
Hedadurak ideia razional baten tratamendua jasoko du, eta, ikuspegi honetatik, bere bidez ordenatuko dira gai materialez burura dakizkigukeen ideia guztiak. Horren arabera, hedaduraren ideiarik ez balego, ez
|
legoke
mundu fisikoarekin zerikusia duten beste ideia guztien artean ordena eta ulergarritasuna ezartzerik. Goia eta behea, ezkerra eta eskuma, espazioaren ideiaren barruan ulertuko dira, baina baita higidura ere (higidura gaiak espazioan lekuz aldatzen direnean emango da), kopurua (nola ulertu bi edo hiru elementu ezberdinen arteko ezberdintasuna ez badago hedadurarik euren artean), neurria, zabalera, irudi geometrikoak...
|
|
|
Bestalde, lortu ez duenez, oraingoz behintzat, hedaduraren ideia horrekin nolabaiteko errealitate fisiko bat adierazten dela bermatzeko modurik, eta onartuta ez
|
dagoela
mundu materialean ideia horri legokiokeen errealitate fisiko baten existentziaren segurantziarik, ezta, gainera, mundu fisikoaren existentziaren segurantziarik ere, Descartesek erakutsi du ideia horrek objektibotasun maila bat adierazten duela, bere eduki propioa eta guzti, eta eduki horrek errealitate fisikoa determinatuko duela. Urrats hau eman guran Jainkoarengana joko du atzera, Jainkoaren existentziaren frogapenera.
|
|
|
Hauek pentsamenduaren osagaiak egingo ditu eta eurak izango dira hor kanpoan zerbait badelako susmoa iziotuko duten iturria. Sentimenik ez balego, ez
|
legoke
mundu sentigarriaren existitzearen susmorik, ezta mundu horren arrastorik ere, eta Ni pentsatzaile hori pentsatze huts horretara mugatuko litzateke. Descartesek mundu fisikoa berreraikitzeko abiapuntu bezala, beraz, egiaztapen bat hartuko du, hots, badirela niregan sentimen batzuk (hala nola ikusmena, entzumena, irudimenak eta era horretako ahalmenak).
|
|
|
Descartesek bere zalantzaren bidean alde batera utzi behar izan du ez bakarrik eskolan ikasitako guztia, baizik eta baita orainean sentimenen bidez beregana dezakeen edozein ezagupen ere; eta putzu ilun horretatik irteteko arrazoimenaz baliatuz, bai Niaren bai Jainkoaren existentziaren segurtasunera heldu ahal izan da. Garbi geratu da, bestalde, berak ideia argi eta bereizitzat jo dituen Nia eta Jainkoa arrazoimenezko zerbait direla eta ez dutela, berez, mundu fisikoaren eta inolako izaera fisikoren beharrik euren existentziarako; hau da, Ni eta Jainkoa izan izango gara, mundu fisikoa izan ala ez izan, eta, gainera, ez
|
dago
mundu fisikoa ezagutu beharrik Nire eta Jainkoaren ezagutzara heltzeko. Ni pentsatzen dudan neurrian naiz Neu eta ez dut beste ezeren premiarik edukiko neu izateko; eta, bestalde, Jainkoaren existentzia frogatzera nire pentsamendu hutsaren garapenetik heldu naiz.
|
|
|
Mundua ezin daiteke mundu bezala ezagutu hizkuntzaren bidez ez bada. Hizkuntzarik ez
|
balego
mundua ez litzateke mundu izango, anabasa baizik, kaos hutsa alegia, Leibniz, Kant eta Hegelek maisuki azpimarratu zutenez. Wittgensteinek urrats erabakigarria egingo du honako hau eranstean:
|
|
|
" Egungo munduan baliorik duen orok ez du bere baitan edo naturaren arabera horrelakorik —natura beti baliogabea da (wertlos) —, baizik eta egun batean balio bat jaso du, dohain baten gisa, eta geu gara opari hori ematen eta egiten dugunok! Guk geuk bakarrik sortu dugu gizakiari
|
dagokion
mundua" (Jakintza alegera, § 301). Dakusagunez, gizakia bere buruaren aitzinean jartzen du Nietzschek, osotoro biluzik eta sortzaile jarri ere.
|
|
|
Dakusagun, bada, ni/ bestea (k) dialektika etikoa zertan den. Arestian ohartarazi dugunez, subjektua ez
|
dago
munduan bakarrik, bakarka, beste subjektuekin batera dago," gizakia izaki soziala baita eta besteen konpainian bizitzeko sortua", Aristotelesek ongi azpimarratu zuenez. Hemen datza, hain zuzen ere, etikaren oinarri faktikoa.
|
|
2005
|
|
|
Bere testutan, era batera edo bestera, maiz aurkitzen dugu ideia hau eta, garrantzitsua delako, bere hainbat formulazio eskainiko ditugu jarraian adibide moduan: " Hitza erdian
|
dagoen
mundu bat da, kanpoan ageri denaren eta guregan ekiten duenaren erdian kokatzen dena" 89;" munduaren eta gizakiaren arteko kontaktua deskarga elektriko bat bezalakoa da, nondik hizkuntza ateratzen den" 90;" hizkuntza bigarren mundu bat bezala irudikatzen dugu, alegia, gizakiak bere baitatik eta egiazko mundutik jasotzen dituen inpresioetatik abiatuz objektibotu duen mundu bat ... hizkuntzari esker bakarrik ahal du gizakiak mundura iritsi eta munduak zerbait izan gizakiarentzat, hau da, hizkuntzak paper ordezkaezina jokatzen du, hain zuzen, gizakiaren eta munduaren artean bitartekotza egiten duelako.
|
|
2006
|
|
|
Kojevek Estatu unibertsal homogeneoa aldezteko zein arrazoibide erabili zuen aztertuko dugu. Halako arrazoibiderik badela egiaztatze hutsa harrigarri gerta liteke, honezkero zalantzagarria baita ea Estatu indartsu zenbaiten interesik miserableenez gainera ba ote
|
dagoen
mundu osoan Estatu bakar bat ezartzeko zio edozein gizakirentzat onargarririk.
|
|
2009
|
|
|
Benjaminek lortu nahi duena, batik bat, kapitalaren fetitxeen tormentupean datzan mundua bere lokamutsetatik iratzartzea da. Izan ere, merkantzien dantzak liluraturik
|
dagoen
munduak, aurrerabide baketsura baino areago hondamendirako bidea hartu duenak, ezin segi baitezake ametsetan.
|
|
|
Hori filosofia eta kristautasun guztiaren kontrako kritika izugarria da! Ez dago ekintza moralik,
|
egotekotan
munduak ordena moral bat izan lukeelako. Eta hori absurdorik absurdoena da.
|
|
2011
|
|
|
Argitasun parmenidestar hori gabe, eta hasierako ezjakintasunetik esnatzeko tenka ebatzi gabe, gizakien begiak hor
|
dagoen
mundu horretatik eta ontologizatzen duen hizkuntzatik haragoko beste dimentsio ezusteko batzuetara begira jartzen dira, izatearen arrakalei begira berriro, Logosaren bitarteko bakar eta bidebakarrak zain zain uzten duenari begira.
|
|
|
Iritziak mespretxatu eta Platonek Egia bakarrik onartzen du. Egiaren tokia, baina, ez
|
dago
mundu honetako zergauza sentigarri, aldagarri, igarokorretan. Ez dago esperientziaren eremuan, esentzien eta Ideien zeruan baino.
|
|
|
Unamuno’rentzat ordea, kezkabide gogorra da dena, ta larrimiñik gabe nola bizi ote daiteken ez du entenditzen. Zertarako
|
gaude
munduan. Zertarako jaio gera?
|
|
2012
|
|
|
Tradizionalki, filosofian lehen egien errealitatea defendatzen zuena Platon zen. Baina egia horiek Ideien munduan kokatzen zituen, eta ez iritziak soilik
|
dauden
mundu doilor honetan, interpretazio arruntak esaten duen bezala; egia horietatik oso urrun dagoen gure munduan benetako gauzak lausotuta baleude lez ikusten baititugu. Baina nola argudiatu gaur egun egiarik badela?
|
|
2013
|
|
|
Eta hori ez da beti lortzen, ez lehenengoa ez bigarrena. Jende asko
|
dago
munduan, oinarrizko helburuetatik (elikadura, babesa...) haraindi, helbururik ez duena: bizirautea da helburu bakarra.
|
|
2017
|
|
|
Zeharo beste gauza bat da adierazi nahi dudana. Esan nahi dut bestearekiko erlazioak aldrebesak badira, kutsatuta badaude, orduan besteak infernua izan behar duela derrigorrez[...] jende asko
|
dago
munduan infernuan dagoena bestearen juzkuaren menpekoegia delako".
|
|
|
Hala ere, objektu gizonaren eta objektu zelaiaren arteko erlazio berri horrek ezaugarri berezi bat dauka: aldi berean osorik ematen zait, hor
|
baitago
munduan ezagut dezakedan objektu gisa (erlazio objektiboa adierazten baitut zera esaten dudanean: " Pierrek begiratu bat eman dio bere erlojuari"," Jeannek leihotik begiratu du", eta abar) eta aldi berean osorik egiten dit ihes.
|
|
|
Gogoan eduki behar da, halere, nigandik datorren Bestearen munduaren barruan izatea izate erreala dela; ez da inola ere beharrezkotasun subjektibo huts bat bera munduaren barruan existitzen ezagutarazten didana. Bestalde, ordea, Bestea berez ez
|
dago
mundu horretan galduta, baina nik galarazi egiten dut nire munduaren barruan, hain zuzen ere, niretzat nik ez izateko dudana delako, alegia, nigandik aparte dudalako kontenplatua eta nire helburuetarantz gainditua baizik ez den errealitatetzat. Beraz, objektibotasuna ez da Bestearen errefrakzio hutsa nire kontzientzian zehar, kalifikazio erreal bat bezala baitator nigandik Bestearengana:
|
|
|
Horrelaxe nabil, Bestearen antzaldatzetik degradaziora eta degradaziotik antzaldatzera, Bestearen izateko bi moduen ikuspegi orokorra inoiz osatu ezinik bietako bakoitza beregaina baita eta berari bakarrik baitagokioeta bakar bati ere tinko eutsi ezinik ezegonkortasun propioa baitaukate eta bata desegin egiten baita bestea bere arrastoetatik sortzeko. Hildakoak bakarrik izan daitezke betiro objektu inoiz ere subjektu bilakatu gabe, ezen hiltzea ez baita inola ere munduan objektibotasuna galtzea hildako guztiak hor
|
daude
munduan, gure inguruan, baizik eta aukera guztiak galtzea Besteari subjektu gisa agertzeko.
|
|
|
Bestearen begiradaz, nire buruari bizi natzaio munduaren barruan finkatuta bezala, arriskuan bezala, erremediorik gabe bezala. Baina ez dakit ez zein naizen, ez zein den nire lekua munduan, ez ni
|
nagoen
mundu horren zein aldek biratzen duen Bestearengana.
|
|
|
Baina Besteak nire munduko objektuei objektibotasun mota jakin bat aitortzen dien heinean, horrek adierazten du bera jada mundu horretan dagoela objektu gisa. Egia bada Pierrek, nire aurrean irakurtzen, objektibotasun partikular bat ematen diola bere aldera biratzen den liburu azalari, printzipioz nik ere ikus dezakedan liburu azal bat da (nahiz eta ihes egiten didan, ikusi dugun bezala, hain zuzen, berak irakurria den neurrian), ni
|
nagoen
munduari dagokiona eta, horrenbestez, Pierre objekturekin uztartzen dena distantziaz harago eta lotura magiko batez. Baldintza horiekin, zalantzarik gabe, bestetasunaren kontzeptua forma hutsa balitz bezala finka daiteke eta erabili objektibotasunaren sendotze modura nirea den munduarentzat.
|
|
|
Operazio hori orokorrean posible den edo ez esatea ez dagokigu orain. Baina, hizpide dugun kasuan, Bestea luke jokoz kanpo utzi, zeren begirada begiratzaile delarik, Bestea ez
|
baitagokio
munduari. Ni lotsa naiz nirekin Bestearen aurrean, genioen.12 Erredukzio fenomenologikoak lotsaren objektua jokoz kanpo uztea izan behar du ondorio, lotsa bera hobeto agerrarazteko, bere subjektibotasun absolutuan.
|
|
2021
|
|
|
Zentzurik zabalenean, eratu, sostengatu, mugatu eta mehatxatu egiten gaituzte. Erlazionaltasunean eratuta gaude," gure aurrean eta gugandik harago
|
dagoen
mundu sozialean inplikatuta, behartuta, eratorrita eta sostengatuta gaude" (Butler 2012: 92).
|
|
|
30). Hain justu, besteen esku hartze eta besteekiko jarraitutasun horrek lotzen eta inplikatzen gaitu besteen bizitzetan eta gugandik aurrean nahiz harago
|
dagoen
mundu sozialean. Elkarrenganako ardura dugu, nia neurri batean besteena den bezalaxe, besteak ere nireak baitira hein batean.
|
|
2022
|
|
|
Azken mende honetan berrogeita hamar aldiz handitu da industria ekoizpena, planetako biztanleria laukoiztu egin da eta gero eta handiagoak diren hiri inguruetan pilatuz ari da hazten, gainera. Ehun urte baino gutxiagotan, hutsik
|
zegoen
mundu batetik mundu bete batera igaro gara; betea, ez soilik gizakiz, baizik eta ukitzen duen guztia baliabide edo hondakin bilakatzen duen jarduera suntsitzailez. Baliabideak ahitzen ari dira eta hondakinak ugaritzen baino ez.
|
|
|
Goragoko zibilizazioa izatea eta, beraz, kolonizatutako herriak materia, politika, kultura eta erlijio aldetik menderatzea justifikatu beharrak eskema aristoteliko zaharra hautsi zuen: bere ordenan eta bere baitan itxita
|
zegoen
munduarena. Mundua ireki egin zen, ez soilik Berpizkundeko zientziak egindako aurkikuntza astronomikoei esker:
|
|
|
ordena kolonialetik ordena globalera egindakoarena. Europa jada ez da metropolia, baina ez
|
dago
munduan zirrikiturik Mendebaldeko kulturarekin loturarik izan ez duenik eta hark eta haren ordena ekonomiko eta politikoak zuzenean baldintzatua izan ez denik. Globala bezain bortxazkoa den munduan, ez dago jada botere politiko, ekonomiko eta espiritualaren erdigune bakarrik, baina ezta kanpoalderik ere.
|
|
|
Bazterretara eramaten gaitu, mugarrietara, pasabideetara, muga erreal eta sinbolikoetara, errefuxiatuen eremuetara eta hibridazio linguistikoetara, lekualdatuengana, migratzaileengana eta etxerik gabeko bizitzetara. Kale gorritik pentsatutako kulturak ematen dio
|
dagokiona
mundu babesgabeko unhomely, dio Bhabhakgiza egiari. Horrela baizik ez dio uzten alteritateak zera izateari:
|