2000
|
|
Ingalaterrako erregetzaren inguruan kargu garrantzitsuak
|
eduki
zituen Alexander Jardine zeritzanak Bergaran Xabier Munibe, Peñafloridako kondea, bisitatu zuenean, harriturik zegoen Bergarako Seminario hartan ematen zituzten irakaskintza gaiekin, baina harrituago Azkoitiko zaldunok herriarekin maila berdinean bat eginak ikusteaz. Goraipatzen du beren lana, baina aldi berean baita argi salatu ere horien aurka inkisidore eta gainerako beste askok bekaizkeriaz sortzen zizkieten eragozpen nagusiak.
|
|
Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez dugula. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik
|
eduki
gaituztela, eta orain dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
Hala ere, Frantzia aldeko Euskal Herriak bere Ipar eta Ekialdetik gaskoina eta biarnesa zituen inguruko, eta hauek irentsi arteko iraupena izan zuen euskarak frantsesarekin harreman zuzena
|
eduki arte
.
|
|
a) euskalduna, b) elebiduna, d) gazteleraduna. Kontuan
|
eduki
gabe, adibidez, herri euskaldunetan badirela euskararik ez dakitenak eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin darama edonora bere foru pertsonala, erkidego edo komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe.
|
|
Aldi berean, esan beharra dago Erabilera Sozialaren eta Komunikabideen batzordeak berari zegozkion gainerako gaiak tratatzeko modurik ez zuela
|
eduki
, deitua ere izan ez zelako.
|
|
Hala ez Eskolan, eta ez Gramatikan Euskara behin ere utzi behar ez da. Soldadu Jaun honek arrazoi handia
|
zeukan
. Ahal daitekeen disparaterik bidegabeena da, Euskera gazteei debekatu, eta madarikatua balego bezala kastigatu eta eragoztea.
|
|
Gure hizkuntzak betidanik kezkaturik
|
eduki
nauenez, historian zehar izan dituen gorabeherak azaldu nituen Euskararen ostarteak (1998) izenburudun liburuan, edonoren jakinbiderako egokia iruditzen zitzaidan eran. Politikariek maizegi nahasi izan dute hizkun tzen naturtasuna, eta horregatik adierazi zigun Nazio Batuen Erakundeak nola elkar errespetatu, NBEk (ONUk) 1948an agertu zuen adierazpen hartan.
|
|
errege Felipe II.ak zer du ikustekorik Treviñorekin? Espainiarentzat munduko inperiorik handiena
|
eduki
zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark zer zioen.
|
|
Sentitzen dut baina bihar nire herrira bueltatuko naiz. Bizitza berri bat
|
daukat
aurretik eta lehenbailehen hasi nahi dut.
|
|
" Nik ez dut inoiz arazo handirik izan emaztearekin. Pena bakarra
|
daukat
, gutxi gorabehera hilabetea izango baita gaitzen batek zentzumenak ukitu zizkionetik, eta geroztik ez du gaixoak ezer entenditzen, eta alferrik da berarekin berba egitea, alferrik da... Eta pena dut, azken urte honetan ez dudalako adorerik izan sekretu txiki bat kontatzeko, eta oraintxe esango nioke, baina zertarako, ezin badu ulertu...
|
|
Gainera, ez nuen denborarik galtzeko: bide luzea
|
neukan
aurretik, Lahinchera heltzeko gogoa bainuen. Beharbada, balantza batean jarrita, sei horiekin bidaiatzeak alde txar gehiago izango zituen onak baino, baina ordurako furgonetara igoa nintzen.
|
|
Ralphen senide batzuena omen da, baina oporrak pasatzeko baino ez dute erabiltzen. Etxe txikia da, telebistarik edo irratirik ere ez
|
daukana
, eta hobe horrela gainera. Azken finean, Irlandaz kutsatzera etorri naiz hona, eta ez telebista ikustera.
|
|
Goizaldeko bostak dira. Birritan izan dut Ralph nire barruan, eta orain alboan
|
daukat
; lotan eta atzo almohadari bezala gaur nire gerriari helduta. Hemen nago, beraz, gaurkoak eman duena idazten.
|
|
Ez dakit zer gertatuko den amets hau egun gutxi barru amaitu eta Euskal Herrira bueltatu dudanean. Zer
|
edukiko
dut orduan buruan. Non izango dut babesa nire inguruko guztia aldatuta aurkitzen dudanean?
|
|
Beldurra
|
daukat
, hara joatean nire burua ez ote den egongo pausatuago Irlandako oroipenetan, herriko eguneroko bizitzan baino.
|
|
–Jabi, arin arin, e? Ez
|
daukat
dirurik. Lehengo kontuak aparte utzita:
|
|
Neu geratu naiz bakarrik. Neuk
|
daukat
suizidatzeko gogoa, Jabi, neuk.
|
|
Yes, yes, OK, OK, bota zion honek. Ez
|
zeukan
burua askoz ere gehiago pentsatzeko, eta ingeleseko akademiako lehen ikasgaira jo zuen mentalki. " Can I help you?", ekin zion neskak, harrerako lanak ondo betetzen zituela erakutsiz.
|
|
Belfast, Armagh, Antrim... Duncan bera nongoa den ere ez
|
daukat
gogoan. Dakidan bakarra da, Ipar Irlandako gazteak drogetatik urrun mantentzeko lan egiten duen talde batekoak direla.
|
|
Norbaitek esan du geuk ere erantzun genuela, ez noski indarrez, zentzuz baino. Eta, beraz, ea gogorik
|
geneukan
gauean taberna batera joateko eta hitzaldiko gaia bertan jorratzeko.
|
|
Ez da zekena izateagatik. Askoz ere arrazoi sakonagoa
|
daukat
neure buruaren penarako: bakarrik utzi nauzula.
|
|
ordura arteko guztia errore bat izan zela konturatu eta maite zuela aitortzea adibidez). Eta, alderantziz, ordenagailuaren erantzuna baiezkoa bazen, alegia kontrazeinuak Duncanen izena
|
bazeukan
, ba orduan guztiaren akabera zatekeen hori. " Ni neu izatea" lortzeko pauso berri bat, gezur berri bat, adar jotze edo, hobeto esanda, adar jartze berri bat.
|
|
Ordura arteko elkarrizketa osoa hiru hitz horietan laburbildu zuena Txemaren lagun berrietako bat izan zen, Legg, hiruretatik zaharrena. Koadrodun txapel bat
|
zeukan
jantzita, eta" emakume" hitza aipatzen zuenean laztan egiten zion mahai gaineko edalontzi luzeari. " Ez lizuke horrek buruhausterik sortu behar, motel.
|
|
Eta hala, herritar ugari biltzen zen gauero gure mahaiaren inguruan, partidak ikusteko irrikan. Eta madarikatu horrek, Allisek ezta?, ba madarikatuak, diot, denen aurrean kendu zidan
|
neukan
guztia: gaur dirua, bihar telebista, etzi arropak, abereak, motorra, lurrak, etxea, eta azkenik andrea.
|
|
Baina nork gogoratzen du Eider, edo Catherine O’Reilly, edo nork gogoratzen du nire samina, e? Neuk
|
daukat
hemen kexatzeko eskubide bakarra.
|
|
Ia 50 Eta zuk ez duzu erruki izpirik erakutsi. Ea ba, hemen
|
naukazu
, erruki zaitez nitaz. Azal iezadazu zer ikusten den hortik goitik; esaidazu egia:
|
|
Jabik pentsatuko luke errua berea dela, zerbait txarto egin duela, eta horregatik egiten diola alde maiteñoak. Terek, berriz, pentsatuko luke" azken finean, Irlandara joateko dudan gogo itzeletik aparte, ez
|
daukat
arrazoi handiegirik bidaia hori egiteko, eta gainera, Jabi kezkatuta geratuko da", eta azkenean, bat dela edo bestea dela, euren eguneroko bizimodu polit eta linealarekin segituko lukete poz pozik, hurrengo goizean egun milimetratu bati ekingo zioten segurtasunaz.
|
|
Eta arestian kontatutako anekdota horretan, eta beste guztietan ere, bere irribarrea erdi zabalik geratzen den ate baten antzekoa da. Rocíoren aurpegian ilusio beteko begitzarrek keinu barrabaseko ahoarekin konpartitzen dute bere hizjarioa, eta noizbehinka barruan gordeta duen ume bihurria azaleratzen zaio; egunero hamar plater apurtzen dituenaren espresio era berean maltzur eta inuzentea
|
dauka
nire gelakideak.
|
|
Bidaia amaitzear
|
dauka
, beraz. Nirea, berriz, hasten.
|
|
Eta agian horregatik, hasi berriaren harritzeko gaitasuna galdu ez dudalako, itzelezko gogoak sartu zaizkit egun bat gehiago berarekin pasatzeko. Zeren Rocíok zerbait
|
dauka
ia magnetikoa, ez dakit, deabrutxo polit bat da, bere alkandora gorria bezain arriskutsua iruditzen zait neska hau. Eta bere begirada enigmatikoak eskatzen dit berarekin geratzeko, sikiera deskubritu arte begi nini bi horien dirdira lotsagabearen atzean zenbat plater gehiago apurtzeko intentzioa dagoen.
|
|
Eta gehienetan, gainera, kamioilariak izaten dira Rocío batetik bestera garraiatzen dutenak. Berak argi
|
dauka
neskok aukera itzela dugula Irlandatik bidaiatzeko orduan. Arazo bakarra, esan dit, zenbait gidari obseso dira:
|
|
Edo Los Angeleseko auzo desberdinetan lau mutil lagun dituela, batak bestearen existentzia ezagutzen ez duelarik noski, eta lauren kontura moldatzen duela bere unibertso sentimentala. Gaur batekin eta bihar bestearekin, horrela ibiltzen da Rocío, eta hau dena gutxi balitz, lau horietako birekin hitzartuta
|
dauka
ezkontza egun bana. Eta harritzeko motibo gehiago, Rocíok ez baitaki bere aita nor den.
|
|
Munduan maite duen bakarra bere ama da, CNN kateko aurkezleetako bat. Esan didanez, hainbeste maite duen amarekin harreman estua
|
dauka
: telebista pizten du gauero, eta ordubetez bere amaren aurrean egoten da.
|
|
Nire txanda heldu denerako apur bat lotsatuta nengoen, nik ez
|
baitaukat
neska honek beste abentura kontatzeko. Noski, ez nuke hain bizimodu hotzean jaio eta hazi nahi, eta familiarik ez izatea eta holan, baina Rocíok" eta zuri buruz, zer?" galdetu didanean berak beste eskarmentu izan nahi nukeela konturatu naiz, hori bai.
|
|
Esan diot lasaitzeko, furgoneta osteagatik ez digutela isun handiegia jarriko. Eta gainera, aukera
|
geneukala
esateko beste bostei egindako txantxa bat baino ez zela hura guztia. Azken finean, ez zegoen urduritzeko arrazoirik.
|
|
Eta gure autobusa gerarazi dute, inguruko beste ibilgailu guztiak bezala, bidaiari guztien identifikazioari ekiteko. Guk ideiarik ere ez
|
geneukan
, azken aldi honetan nahiko isolaturik bizi izan baikara, baina autobusean zihoan andre batek argitu digu militarren presentzia izugarriaren zergatia: egun batzuk lehenago IRAk atentatu bat egin omen du Errepublikan, Clare konderrian, eta egileen bila omen dabiltza.
|
|
Han dena zen itzela, polita eta nahi den guztia. Derryk, berriz, borrokarako prest dagoen herriaren giroa
|
dauka
. Hori du polita.
|
|
Talka egingo dut eguneroko erritmoarekin, hori badakit. Herrira bueltatzeak eguneroko loturak baino ez dizkit ekarriko, eta argi
|
daukat
inoiz baino estuago sentituko naizela, eta akaso ito egingo naizela. Nire askatasuna deskubritu dut, baina askatasun hori ez da kabitzen loturaz jositako munduan.
|
|
buruari majo eragin diot, beti ondorio berdinera iristeko: ez
|
daukat
ezer Txema kenduta. Bederatzi urte eman ditut berarekin, daudenik eta urterik politenak berarekin eta soilik berarekin.
|
|
Berarekin egon nahi nuke noski, baina nahiko susmagarria litzateke inoiz geratu ez eta aste honetan, berriz, gauero hara joatea. Hori bai, arratsalde guztia Ralphekin pasatu dut, eta egunero gauza bera egiteko asmoa
|
daukat
.
|
|
Kontua ez da hori: une honetan, mundu guztia urruntzen ari zaidala ikusten dudan honetan, ez
|
daukat
inortxo ere nire benetako laguna dena. Ezta neure burua ere.
|
|
Eta barruan sortzen ari zaidan pertsonatxo hau, berriz... Izan dezakedan eta lagunik onena nirekin batera
|
daukat
, eta ez dut gogorik komunetik behera botatzeko.
|
|
Zertan nabil? Ez
|
daukat
inor, mundu hau kaka bat da, putakumez betetako mundua diosss! Ezin dut sinetsi.
|
|
Badakit ezinezkoa dela, baina iruditzen zait barruan
|
daukadan
umeak ostikotxoak jotzen dizkidala. Nik ez dut abortatuko.
|
|
Hortera samarra irudituko zaizu, Bitakora, baina bertso zahar bat
|
daukat
hautatuta bart gauetik, azken hitz hauen apaingarri edo jartzeko. Elizanbururenak dira, beraz ez naiz ni horteradaren erruduna:
|
|
Nora joan? Zentzurik ba al
|
zeukan
bidaiarekin jarraitzeak. Alegia, zertan segitu herriz herriko ibilbide hartan, zertan Eiderrek ikusitako tokiak berrikusten, zertan eta zertarako.
|
|
Batetik, garestiagoa delako, eta bestetik turista mailara makurtarazten duelako horrela bidaiatzen duena. , ordea, hori
|
dauka
: doakoa dela eta turistek lortzen ez duten hurbiltasuna eskaintzen duela.
|
|
Denok maite ditugu detailetxoak. Eta behar ere, ez
|
daukat
dudarik zuek ere behar dituzuela. Ez dut ulertzen, benetan, ez dut ulertzen...
|
|
Motxila eginda
|
daukat
, paperak ere ondo beteta eta blok txiki bat erostea izan da azkena: momentuz bertan idatziko ditut sentitzen ditudan guztiak, nahiz eta hona itzultzean ordenagailuan dena garbira pasatu.
|
|
Ai!, ondo idazten jakin nahi nuke sentitzen dudan zirrara zelakoa den azaltzeko, baina argazkietan hainbeste bider ikusi dudan lurralde horrekin topo egiteko zorian nagoela pentsatze hutsak zoratu egiten nau. Ez dakit, guztiok izaten ditugu idealizazioak, eta neuk ere Irlanda bat
|
daukat
buruan. Larrez beterikoa, itsasoz eta amildegi itzelez josia, zerbeza beltzaren lurrindun tabernaz asea.
|
|
Eta orain hemen nago, beheko solairuko gelatxo honetan, sofa erdia niretzat harturik, makinatik ateratako kafe merkea eskuan. Bero dago, eta lurrean utzi dut; ez
|
daukat
gogorik eskuak erretzeko.
|
|
Sandwich bat erosi dut, bejetala, eta postrerako utzi ditut hegazkinean gosariarekin batera eman dizkidaten gurina eta marmelada. Azkenean mokadua labur geratu zait eta, arrasti osoan zehar tripak gurru eta gurru
|
eduki ondoren
, kafe merke hau da, hau eta ezer ez besterik, zutik jarraitzeko behar nuena. Goizegi da oraindik afaltzeko.
|
|
Beno, gure amorraziorako, zeren Txemak ere bide bera egiten baitzuen. Eta hura zen koadrila itxura
|
geneukana
: parejatxoa erdian, muxuka eta algaraka; eta albo bakoitzean, isilik eta uzkur, Txema eta ni.
|
|
—Etxeko harroina eta etxeko sostengua izanen haiz biharko egunean, Mattin, eta hartarakotz prestatu beharra
|
daukak
—erraiten zion aitak.
|
|
Zeren, nola mundu fisikoan badiren aparatuak urruna hurbilarazteko, kasik gure baitaraino, arimak ere baitu bere teleskopioa, zeinak gure baitaren baitaraino sartzen baititu, denboran barrena, nehoiz ere bizi izan ditugun gertakiak eta iduriak, eta memoria da teleskopio hori. Konparazione, orain zahartu samarra nagoela eta adinean gorat noala, ezin urrunago dakusat haurtzaroa, baina haur hura ere hemen
|
daukat
, neure baitaren baitan, noiz eta memoriaren talaitik hari beha paratzen bainaiz.
|
|
Eta mundu mugagabe hartan, osaba Joanikot eta Felisa nituen nik —jaun Marcel etorri aitzin— aterbe eta gerizpe, eta batek kontatzen zidana bertzeari jakinarazten nion. Eta, noiz eta Felisari esplikatu bainion ezen teleskopiotik ilargiaren mendiak eta haranak ikusi nituela eta nekez izan zitekeela hura Jainkoaren begia, zeren, nola Jainkoa baitzen perfektua eta akasgabea, hala, ezin
|
eduki
zituen, neholatan ere, makar izugarri haiek, orduan, ene inude eta haurtzain izan zenak muturra okertu, eta halaxe erran zidan:
|
|
" Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela. Eta, baldin halakoa bazen, halakoa zelako zen, baina baita erasmista zelako ere, hitz batean erraitekotan, ez baita erraz esplikatzea, bertzenaz, nola egon zitekeen, utzi zizkidan liburuen artean, Gero rekin baterat, Erasmoren Enchiridion militis christiani liburua ere... ezta nola jo zezakeen edonoiz Barto lo mé de Ca rranza apezpikuaren Katixima rat ere, zeina
|
baitzeukan
faszikulutan argitaratu Flandriako edizione batean, teologo ezagunak Inkisizionearekin izan zuen auziaz denaz bezainbatean gutitan mintzatu izan bazitzaigun ere, gutitan eta azaletik, zeren eta kontu haietan munduko zuhurtzia guztia ere eskas gerta baitzekiokeen, ongi dakizun bezala, jaun André..
|
|
Izan ere, biharamunean, bezperako gogoeten gibeletik aurka
|
nindukazun arren
, aitzitik, eskola emaiten hasi orduko zeureganatu ninduzun, zeren, ikasleen izenak irakurtzen hasten zinela, eneganat heldurik, erran baitzenuen:
|
|
Leizarragaren Testamentua baino sendoagoa eta osoagoa, nik uste. Eta nik egunoroz irakurtzen dut pasarteren bat edo bertze, eta zuk ere irakurri zenuke noizbait, ikus dezazun ezen euskara ez dela hain labur, eskas eta hertsi, nola munduak uste baitu
|
eta
baitauka dela.
|
|
...ekoak zirelako; nola apez ordenatu ondoren urte luzeetan Salamancan irakasle izan zen, Frantzisko Vitoriakoarekin batean, eta gero Portugalerat joan zen, non Coim brako unibertsitatean aritu baitzen, luzaroan han ere; nola, gero, Carranza artzapezpikuaren defendatzaile izan zen, Europa osoan sonatua izan zen auzian, eta nola hargatik gogotik sufritu behar izan zuen, halako tailuz, non etxean preso
|
eduki
baitzuten denbora batez, errege Filipe II.aren manuz; nola Erromak, ondoren, Toledoko artzapezpikuaren kasua bere gain hartu zuen, eta nola Mar tinek, halatan, Erromarat joan behar izan zuen, non aita saindu Pio V.ak kardinal izendatu nahi izan baitzuen bi aldiz, nahiz eta bere xedea ez zuen bete ahal izan, errege Filipe II.ak hatsarretik beretik eragotzi ziolako, zeren lau akusazino baitzituen d... lehena, ez zuela onartzen Espainiak Nafa rroa bereganatu izana; bigarrena, Martinek erraiten zuela ezen erregek gorrotatzen zuela eta hargatik ez zuela haren Gorteetan kargurik; hirugarrena, nafarra zela eta Albre ten aldeko familia bateko kide eta partaide; laugarrena, Franziaren laguna zela eta Frantziako kulturakoa; eta kontatu zenidan, finean, nola Mar tinek ospitale batez dotatu eta hornitu zuen bere jaioterria, Barasoain, hil ondoren.
|
|
Eta, esperientzia mingarri haren ondorea erakutsi nahian edo, komentario hura egin zenidan, izenaren eta izanaren ingurukoa, jaun Marcel eta osabaren arteko bertze komentario haiek oroitarazi zizkidana, noiz eta aitak amari esmeralda bat erregalatu eta gai hartaz aritu baitziren; baina zure iritzia bertze ikuspuntu batetik zen, zeren eta zuk katoliko eta protestanten arteko borroka izugarri haiek
|
baitzeneuzkan
buruan, Zuberoako lurretan lantuak eta hil kantuak baizik utzi ez zituztenak, aiak eta hasperenak, intziriak eta nigar xopinak, eta, zure bihotzean, ausiki ezin minagoak:
|
|
Eta oroitzen ditut, halaber, amaren hitzak, eta haren behakoa, argi ezkutu batek liluratua
|
zeukana
, noiz eta, sermoia akabaturik, etxerako bidean jarri baikinen, jauregiko kotxean:
|
|
BANINDOAN, bada, Salamancarat, bizkar gainean zorro handi bat neramala, non
|
baineuzkan
egonaldi luze baten egiteko gauzarik beharrezkoenak: atorrak, galtzerdiak eta galtzoinak, oinetakoak eta bertzelako beztimendak...
|
|
atorrak, galtzerdiak eta galtzoinak, oinetakoak eta bertzelako beztimendak... Eta hantxe
|
neuzkan
, halaber, zilizioak eta lizifrina, zeren eta haiek ere guztiz beharrezkotzat jotzen bainituen, nahiz eta ezin ahantzi nuen, bertzalde, aita Tomméren esortazionea, haien neurriz erabiltzerat eraman ninduena.
|
|
‘Lagun dut Platon, lagun dut Sokrates, baina lagunago egia’, eta gaurko eskolan, bertze deusi lotu aitzin, Aristotelesen erran hori oroitarazi nahi dizuet, jakin dezazuen zein den egiaren lehen egia...", eta, handik aitzina, autore zaharren aipuz eta haiei buruzko anekdotaz josi zenuen zeure solasaldia. Eta, halatan, zure memoriak harritu ninduen lehenik, zeren baitzirudien ezen biblioteka oso bat
|
zeneukala
zeure buruan, eta bibilioteka hartarik beharrezko errana beharrezko mementuan hautatzen eta zeureganatzen zenuela, zeure arrazoinbideetan aitzina egiteko. Baina erran behar dizut ezen zure memoriak baino areago harritu eta zurtu ninduela aipu eta anekdota haien lotzeko erakutsi zenuen antzeak eta trebetasunak, zeren, hainbertze pilatu eta juntatu arren, ez baitzirudien bihirik ere soberan zegoela, bakoitzak baitzuen han bere intentzionea eta erranahia, bere tokia eta bere lekua.
|
|
Eta, gaitzetik gaitzagorat egiten zuela, urratuak eta zauriak guztiz zornaturik, sukar izugarri batek hartu zuen handik egun batzuetarat Mattin, eta kopetan zapi heze batzuk ipintzen genizkion, kasik deus ere egiten ez ziotenak, zeren haren buruak ontzi bat baitzirudien, berun goria
|
zeukana
.
|
|
—Kontuz gero zer erraiten duzun, Graziana, nik ere neure ohorea
|
daukat
eta...! —ihardetsi zion osabak.
|
|
—Badirudi ezen zaldiz ihes egin baino lehen, Maddalenek karta labur bat utzi ziola Joanikoti, non erraiten baitzion ezen haizea bezalakoa zela eta haizearekin egin zuela ihes. Biharamunean haren gibeletik ibili zen Joanikot egun osoan, baina alferrik, eta, etxerat itzultzean, bere gelan sartu, horditu, eta hitz haiek erran eta ber erran zituen gau hartan, buruan bertzerik ez
|
baleuka
bezala: " Maddalen, Maddalen, andere noblea egin nahi zintudan, eta zu, berriz, puta!
|
|
Bai, banku ibiltari bat nauk, Pedro... eta hire babeslea izanen nauk egunotan, nola izan baitzen Mezenas Horaziorena eta Virgiliorena erromatarren denboran —eta, hamar ezkutu luzatzen zizkiola, erantsi zuen—: Hemen dirua soberan
|
daukak
, bai pintatzeko tresnen erosteko, eta bai bertze ostaturat itzultzeko ere, non gela zabalago eta egokiago bat har dezakean... Eta hitz eman behar didak ezen anitz janen duala eta neurriz edanen.
|
|
—Arrazoin
|
daukak
. " Non capisco", erraiten zian Alessandrok.
|
|
sal-erosi nahasiak izan ote ziren edo sal-erosi garbiak, lukurreriazko tratu gaixto engainamenduz beteak edo egainamendu gabeak, baina bai segura diezazuket ezen probetxu handikoak gertatu zitzaizkiola guztiak ere, halako suertez, non oker handirik gabe erran baitzitekeen gizon hartaz ezen nekez ereinen zuela bihirik buru beterik emanen ez zionik... Eta, hala, bide hartarik bideratu eta biribildu ahal izan zuen hurrengo hamabi hamahiru urteetan —bizi izan zen artean, beraz— mirakulu iduriko hura Urbiainen, zeren Euskal Herria pobretzen eta jendez hustutzen ari zela eta gainbehera zetorrela erdietsi baitzuen jauregiaren eta jauregi inguruaren jasotzea eta nehoiz baino goitiago
|
edukitzea
, diru irabaziak urtez urte berretzen eta gurentzen zituela.
|
|
Baina erran beharra dut ezen, hatsarrean bederen, haserre ediren nuela osaba Joanikot... hain haserre, non ez baitzion kasurik ere egin eskuan nekarkion presentari: ...; eta Arkimedesenganat hurbiltzean, oharturik ezen sugegorri batekin ari zela, lurrean bizpahiru urratserat zegoen makila bat jaso, txakurra baztertu, eta lauzpabortz kolpez akabatu nuen narrastia; eta eskuan hartu, eta osabarenganat egin nuen, disekzioren bat edo egiteko asmotan, zeren osabak atsegin izaiten baitzuen jakitea eta guri erakustea zer nolakoak ziren animaliak barrendik eta zer organo
|
zeuzkaten
—hemen bihotza, hor gibela, han giltzurrunak—, lupa bat eskuan.
|
|
Eta, nola ez baitakit, aitaren manua diat obligantza eta eginbide, zeren eta, arrazoin garbirik ezean, nola entseiatuko naiz, bada, haren iritziaren aldatzerat? Hik, aldiz, pintura
|
daukak
. Hi su handi bat haiz, Pedro, eta ni su tipi bat".
|
|
" Hire lehenengo kezkari buruz, hauxe erranen diat: ez hago hain gaizki, Joanikot, zeren bide erdia egina
|
baitaukak
, baldin hegaldatu nahi duala badakik, norat ez badakik ere; bigarrenari buruz, berriz, jakin ezak ezen su tipia handi ere egin daitekeela, haizearen eraginaz... Eta hondarrean hauxe baizik ez diat erranen:
|
|
Eta, handik harat, kanporat joaiteko ohitura nagusiarekin segitu bazuen ere, aulkian jartzen ere hasi zen osaba noizik behin, behar larriren batek edo eraginik, egun batean beherakoa zuelako eta bertze batean eten ezin zuen pentsu ezin inportantago batean murgildurik zegoelako. Halarik ere, nola guztian berezia izan behar baitzuen, pentsu haien artean
|
bazeukan
bat, bere eskrementuen husteko ardura bere gain hartzerat bulkatzen zuena, sehiei deitu ere gabe, erraiten zuela:
|
|
—Nik errendatu behar dizkiat eskerrak hiri, zeren eta hire hitz horien igurikitzan bainengoen, Joanikot! —ihardetsi zion aitak— Azken aldi honetan ezin arraiago
|
naukak
... Izan ere, orain dela guti arte ez huen, jauregiaz denaz bezainbatean, nehongo ardurarik hartu.
|
|
—Mutil gaztea haiz, Joanes —erran zidan, Alessandroren goait geunden egun haietarik batean, biak ere aski antsiatsu orduko, kapitain italiarra uste baino berantago zetorrelako—, eta, gazte guztiak bezala, begiak kanporat zabalik
|
dauzkak
; ordea, nola kanporat beha dagoena kanpoan geratzeko perilean baita, heure baitari beha ere jarri huke, eta gogoeta egin, heure arimaren eta heure gogoaren indarztatzeko eta sendotzeko, bidaia honetan... —eta, betartea iluntzen zitzaiola, erran zidan—:
|
|
Eta osaba harri eta zur geratu zitzaion, eta baietz erran zion, sinesgogor, eta Marcok merkurioa
|
zeukan
ontzi bat ekarri zuen, eta beirazko hodi bat, mutur batean hertsirik zegoena eta bertzean zabalik. Eta bete zuen hodia merkurioz, sartu zuen hodia ontzian muturra zabalik zuen lekutik, eta merkurioa jaitsi egin zen, goian hutsezko burbuila bat uzten zuela.
|
|
Eta ikusten nuelarik ezen arimaren leiho batetik beldurraren itzala ihesi zihoakidala, bertze itzal bat sartzen ikusi nuen bertze leiho batetik, hiraren eta koleraren itzala izan zitekeena, eta belarrirat halaxe mintzatu zitzaidana: " Mattinek azpian eta bere menean
|
hauka
, osabak bere menean hauka, mundu guztiak hauka bere menean... eta hik ere noiz altxatu behar duk heure ukabila?"
|
|
Eta ikusten nuelarik ezen arimaren leiho batetik beldurraren itzala ihesi zihoakidala, bertze itzal bat sartzen ikusi nuen bertze leiho batetik, hiraren eta koleraren itzala izan zitekeena, eta belarrirat halaxe mintzatu zitzaidana: " Mattinek azpian eta bere menean hauka, osabak bere menean
|
hauka
, mundu guztiak hauka bere menean... eta hik ere noiz altxatu behar duk heure ukabila?"
|
|
Eta ikusten nuelarik ezen arimaren leiho batetik beldurraren itzala ihesi zihoakidala, bertze itzal bat sartzen ikusi nuen bertze leiho batetik, hiraren eta koleraren itzala izan zitekeena, eta belarrirat halaxe mintzatu zitzaidana: " Mattinek azpian eta bere menean hauka, osabak bere menean hauka, mundu guztiak
|
hauka
bere menean... eta hik ere noiz altxatu behar duk heure ukabila?"
|
|
—Hemen, Joanikot —eta hatz erakuslea luzatu eta bekokirat eraman zuen— Baina ene eskuek ezin izan ziotean nehoiz ere buru eman buruan
|
neukanari
—eta, txarroa berriro ezpainetaratzen zuela, erran zuen—: Huts egin nian, Joanikot, eta ezin itzuli izan nauk etxerat urteotan, aitaren aitzinean, edo aitaren memoriaren aitzinean, ohorea galdu nahi ez banuen bederen...
|
|
Eta zorionaren ehizan genbiltzanok ehizatzen gaitu orduan zorigaitzak, zeinak, handik harat, behin eta birritan ziztatzen eta eztenkatzen baikaitu, harik eta bere azken ziztadan eta eztenkadan betiko ehizatzen gaituen arte. Horregatik erran ote zuen Quevedok No depender de nada es señorío, amaraunaren iduri hura ere buruan
|
zeukalako
eta desiraren eta gutizia gutiziatsuen menekotasunetik eta esklabotzatik ihes egin nahi zuelako. Zeren benetan baita jauna deusen menean ez dagoena.
|
|
—Osaba jauregian zain
|
daukat
, eta harat joan beharra dut...
|
|
" Ai, Maddalen, zergatik ez ditugu kontu horiek ahanzten... eta zergatik ez didazu kopla eder bat kantatzen?" Eta Maddalenek osabari buruko adatsa ferekatzen ziola, nola ama batek bere semeari, kantatu zuen: " Neguaren erdian/ nago ni lilitan/ jaun Joanesek
|
nauka
/ bihotza eztitan". Eta hurbildu zituen osabak bere ezpainak Maddalenen ezpainetarat, eta...
|
|
Zeren baitzirudien ezen gure amak izeba Emilianirekin ezkondu nahi zuela osaba Joanikot, baina honek ez zuela nahi; eta amak zerbaiten susmoa eta sospetxa zuen, bertzalde, eta hargatik debekatzen zion Maddaleni osaba Joanikoten dorretxerat joaitea... Eta amaren eta aitaren zelatan hasi nintzen orduan, aita ere bolada hartan etxean
|
geneukalako
. Aitak etxeko mutur batean egiten zuen lo, eta amak bertzean, zeren eta hura baitzen ohitura eta usantza, eta ni haien gibeletik ibiltzen nintzen, haiek elkarrekin noiz harrapatuko.
|
|
Mattin ere, Villagrandeko dukearen palazioan hiru urte eskas egin ondoren, etxean genuen; edo, xeheroago eta zehatzago erraitearren, gure etxean aitaren berrogeita hamargarren urtebetetzeko festa ospatu zenetik genuen Mattin etxean —erran behar ote dizut, jaun André, ezen nehoiz ez bezala ikusi nuela Mattin nigarretan, noiz eta, festaren ondotik, Villagrandeko dukearen semea Madrilerat itzuli baitzen, Mattin Urbiainen utzirik? —, zeren aitak nahi baitzuen, alde batetik, Mattin negozioen munduan gero eta gehiago sartzea eta trebatzea, eta hargatik erraiten zion: " Seme, hik ere
|
badaukak
zer ikasirik negozioen mundutik, zeren, biharko egunean markes izanen bahaiz ere, eta, halatan, trabailuaren neketan higatuko ez bahaiz ere, ez zaik gaizki etorriko jakitea zein diren diruaren bideak, heure ondasunen hobeki enplegatu ahal izaiteko", eta hargatik ere zuen donejoanetarako prestaturik eta istalgaraturik bidaia bat, harat eta honat; eta nahi zuen, bertzetik, bidaia hura egin bai...
|
|
Baina han, noiz eta alaba bat izan baitzuen, bizimolde haren uzterat deliberatu zen, jo zuelarik, hartarakotz, bere lehengusina batenganat, zeina Uraitzeko klaratarren komentuan baitzegoen, moja. Komentuko mojak ohartu zirenean ezen emaztekia zinez ari zitzaiela, han berean
|
eduki
zuten neskame, alaba hazi bitartean. Aitzinago, gure amak, giristino gisa karitatearekin zituen obligazinoek hartaraturik edo, jauregiaren zerbitzurat ipini zuen emazteki hura, Uraitzeko klaratarren abadesaren ahotik historia haren berri jakin ondoren.
|
|
Eta aita jesuitak galdetzen zidan ea zer gertatzen zitzaidan, baina nik ez nion argibiderik emaiten, zeren neuretzat
|
baineukan
sekeretu hura...
|
|
Zeren, zure osabak erran duen bezala... Napoli, Vesubio, Vesubio, Napoli... eta napolitar bakoitzak vesubio tipi bat
|
dauka
erraietan, nik bederen nekez menera dezakedana.
|
|
Hitzik gabe nengoen, hain
|
bainindukan
miretsirik... Gero, burua apur bat aitzinatzen zidala, erran zidan:
|
|
ikusi bertzerik ez dago aita Bartolome eta don Laureano bera ere zer lan bikaina egiten ari diren hemen Urbiainen... Baina, igandeko solasaldi hartan gertatu zenagatik eta haren txakurtxoak egin zuenagatik ere, ez genuke Joanikot galdutzat
|
eduki
behar. Eta ezin erran genezake ezen gure izena erremediorik gabe zikindu duela, non eta Ma dda le nekin ezkontzen ez den...
|
|
—Adi adi
|
naukak
...
|
|
—ihardetsi zion aita jesuitak— Izan ere, pentsatzen hasia naiz ez ote den hobe, gure Iruñako kolejiorat igortzea baino, hemen enekin urtebete edo urte pare baten egitea, eta erranen dizuet zergatik: alde batetik, Joanesek erran du ezen uste duela apez izan nahi duela, eta denbora hori ez letorkioke gaizki uste horren indarztatzeko eta sendotzeko; bertzetik, egun osoan berarendako bakarrik maisu eta irakasle bakar baten
|
edukitzea
pribilejioa da eta Jainkoaren donu eta garazia, zeren, halatan, dedikazione eta ardura osoz egin baitezakegu egin beharreko guztia, goiz eta arratsalde, eta zeren, dedikazionearekin batean, hagitzez ere hobeak izanen baitira bere studioetan eta bere egunorozko egitekoetan eta trabailuetan erdiets ditzakeen fruituak; izan ere, zenbatenaz fruituak joriagoak eta emankorragoak, hainbatenaz gehiago lo...
|
|
Eta zein urrun nengoen Axularren gogoetez, zeren Sarako apezak ere bekatutzat baitzituen emaztekiekin loturikako kasik gauza guztiak... nahiz eta bertze alde batetik, neure estatuaz denaz bezainbatean, arrazoin zuen, zeren eta ni ere amorosturik bainengoen, eta pertsona amorosak bezala ez nekusan eta ez nekien zer ari nintzen; neure gogo guztia Elbiraren baitan
|
neukan
: jatean, edatean eta ohean netzanean hartan pentsatzen nuen, eta ametsak ere hartaz egiten nituen; ero nintzen, itsu nintzen, zentzutik kanpoan nintzen, zeren, Plutarkok ere zioen bezala, gaitz zen amoros izaitea eta zentzuan egoitea... baina, ai zer dohatsua nintzen, bertzalde, jaun André!
|
|
Baina orduan Antonio Ibarbia mintzatu zen, zeren eta Antoniok buru buruan sarturik
|
baitzeukan
orduko ezen bere asmoetarako irabazi behar zuela Joxe Aberasturi:
|
|
Adi egon, bada, zeren kontatuko baitizuet nola sendatu zuen Avilako Teresak gure aita —eta ikusirik ezen guztiek kasu egiten zidatela, nahiz eta zaldunek, artean, mesfidantzaz behatu, aitzina segitu nuen, hiztun onen antzera, hitzaren jabe—: ...ko asmotan, etorri ziren hango eta hemengo medikuak, iragan ziren gure etxetik, eta ez zuten hura sendatzerik erdietsi; eta, hala eta halatan, lurraz eta lurreko faboreez etsirik geundèn egun batean, Urbiaindik iragan zen gizon bat —benedika dezala Jainkoak egin zigunagatik! —, erlikiontzi hau lepotik dilindaka zeramana; gizonak erraiten zuen ezen erlikiontzi hark santaren behatzezurrez
|
zeuzkala
—ezker oineko hatz lodikotearenak—, eta erran zigun ezen egun baten buruan sendatuko zuela berak aita, baldin harekin bakarrik uzten bazuten, bere erlikia harekin eta bere orazinoekin; hura entzun nuenean, ez nion sinetsi, zeren baitakizue nolakoak izaiten diren gauza hauek, eta zenbat gezurti eta engainati dagoen mundu honetan; eta, ikusirik hark ezen sinesgaitz agertzen nintzaiola, ga... " Mutila, ez didazu sinesten, baina erradazu:
|
|
" Be hatza ez ezik, oin osoa ere bai";" Ez, ez", ihardetsi zidan hark," hatzarekin aski izanen duzu, zeren erlikiako gorpuzkiaren neurrikoa behar baitu, mirakuluaren eskertzeko, Jainkoari egin beharreko oferendak. Baina, hori bai", mehatxatu ninduen," jakizu ezen hau kontu ezin seriosagoa dela eta, baldin orain eman hitza betetzen ez baduzu, zuhaur izanen zaitugula hilotz, berant baino lehen, eta infernurako bidean, ondorez, hitza jateagatik"; eta, erranaren arabera, iragan zuen gizonak gaua aitarekin, erlikia bi eskuen artean
|
zeukala
, Avilako santari otoitz eginez debozione osoz... —eta, neure behakoa zorrozten nuela eta boza goratzen, erran nuen—:
|
|
Zeren gero eta sinetsiago bainago ezen Jainkoa infinitua dela, bere formarik gabeko forman, zeinak
|
baitauzka
bere baitan, aldi berean, forma guztiak... Eta, horregatik, nola forma guztiak dituen, atomoaren neurrikoa ere bada bere infinitutasunean...
|
|
Nafar maradikatuok ere lista horretan ote
|
gauzka
Jainkoak, jaun André?
|