|
2003
|
|
|
Ameriketakopanpetanerrepublikaberriasortzearenada, nireustez, ÉliséeReclus enoin oharhorretakopunturikdeigarriena.Ezdagoesanbeharrik, berriro erdemasekeohemorragiaonartzenarigarainplizituki, baldinetaerrepublika
|
berri
baezartzektobesteeuskaldunjoanbaziren.KonturagaitezenRecluserrepublika kantauriabaterzmintzodela, eta, ostera, Arbelbidek, bertzeEskual herribat, esandigula, hauda, euskaldunadela bai, baina, ezduerrepublikarenaipamenikegin, seguruenezerrepublikazale ezzelako.Nolanahi, nortzukoteziren, bertzeEskual herribat[...] itsasoz haindian asentatu, nahizutenpatrioteseskuariensameslarihoriek?
|
|
|
Etxeparek, beraz, peludo, bizkatxaetazorrinoaren
|
berri
emandigubere erara, etaharkidatzitakoa, hemen, geukpixkatxobatzabaldu etairuzkindu egindugu, besterikgabe.Alabaina, Ameriketakoorhoitzapenakirakurritakoan, txundigarriabegitanduzaithainzuzenerehirupatarihoriekagertzea, idazlanhorrenberezkoedertasunazgainera.Izanere, hirurotarikobakoitza adibideberebizikoada, HegoAmerikakofaunanaurkitudirenhiruestratu desberdinena, eta, aldehorretatikbegienaurrean...
|
|
|
Ezinbertzegorririkbalinbadanonbeit, joharateskualdunak! Verdun hortanziren, jeneralnausieketsituazutelarik, Castelnaujinbaitabeharrikaskigoizhiriarengerizatzekoetazaintzeko, pausuanzaudensoldado hoberenekin.Eskualdunakdituhautatu, etaeskualdunakutziPétain aiphatuari.Alta gureherritargaizoekbazutenordukotz zerbeiteginik! Ez dauzkatebehinahantzirikVerdunekoinguruetan jasanaketaerabiliak. Etanehorkjakitekotz, 142.ekoeskualdunekdakite, côte304, delakoaren
|
berri
.
|
|
|
Gerlatiklanda, Etxeparejaunanehoizezbezalakokarbatekinlotuzen berrizereeskuarari.BroussainHazparnekoeskualzalesuharraksustaturik, itzulihandibateginzuen mendizharaindikoEskualerrianbarna: gogo bihotzakbetezitzaizkonhangoargiaz, hangolurrez, hangoanaiez, etaEskualdunakager arazizituenharenoharpenpolitak.Ordutikbeti hangoberrijakin nahiaegon zen, izanzadinpolitika
|
berri
, alaliburuberri.Adixkideminakereeginzituen, hirihetakojauneskualdunzintzo etaargituenartean.
|
|
|
...zkiogulaburzurrean.Lehenengo etabehin, aipatubehardaletra etzananikjarria dela, etabai, bestalde, isolazionismoa edo adierazteko Villasantekdarabilen, bakar bide, horiizatezAltuberen jatorrizkoakberak dakarrela.Bigarrenik, KO utzinauena: Altubekingelesarenbideaproposatuzuen, noiz eta1922an, etanikneuk, gaianguztizinteresatutabibliografiaeraiasistematikobatezirakurridudanhonek, 2004anedukiduthorren
|
berri
, txiripahutsezgainera.ErantsikodugunazkeniruzkinaVillasanterena da (etaletraetzananirea):. Hiztegi legehauekezditugu sekulabeharadina errepikatuko, ezenguztizbestealderajokatuduguetajokatzenduguoraino euskaltzaleokmaizenik.Bestemuturrera doazenengatikeregauzaberaesan beharda: harribereanbehaztopatzendirela, alegia?.
|
|
2006
|
|
|
Legendarios, hartan10esandakoak ditu, etaharrezgain, nikdakidalabehintzat, Oiartzungokantaera
|
berririk
, ezzuen sekulan inon aipatu, etaaregutxiago Azkueri etaDonostiarigainhartzekoasmoz, besteinolakokantaeraberezirik inorenaurreandefenditzensaiatu.Osabarenhutshoribetetzea, lasterikusiko duzunez, ilobengerozko lanaizanbaita.
|
|
2007
|
|
|
Horrela, Victor Dubarat apaizak, Trabaux> > historiques> > Ministerioaren urgazle izandakoak, proposatu zuen 1895ean apaizgaiek irakaspen teologiko sakonagoak jaso zitzatela, Tolosako Institutu Katolikoan3 Apaizgaiak kulturizatzeko erabaki hori aurrepauso handia eta erabakigarria izan zen euskal kulturarako, ordutik aurrera kultura jasoko irakaskuntza gune izan baitzuten euskaldunek, Elizaren pean garatu bazen ere. Jean Goyhenetchek horren
|
berri
ematen du:
|
|
|
Katolikotasun ortodoxia bakarrean, nkatzen diren euskaldunak, eta euskal zibilizazioaren oinarria kristautasunean zetzala defenditzen zutenak, bidegurutzean aurkitu ziren; batzuek, industrializatu gabeko herrialdeak alegia, ohizko integrismo tradizionaletik abiatuz ikuspegi totalitario esklusiboan agian; faxismoaren proposamenak zuzen zuzenak ikusiko dituzte. Aitzitik, oinarri berdintsuetatik abiatu arren, industriagintzak eragindako hiritar bizimoduak eta gizarte antolakizun
|
berriak
eta pluralak beharbada, abertzale aderdiko buruzagien bilakaera ideologikoak ere ezbairik gabeko garratzia iza nik, euskal abertzaletasuna aureka demokratikoaren bidean ezarriko zen, zalantzak izan arren10.
|
|
|
Hain zuzen ere, Piarres La, tte katolizismoaren ikuspegi totalitariotik urrundu zenetariko adibide argia dugu. Aipatu hiru hamarkadok La, tte kristaua eta antiliberalen
|
berri
ematen badigute ere, demokraziaren bidetik jardun zuen eta liberalekin lehitu beharra onartu zuen La, tte ere erakusten digute.
|
|
|
Kontestu honetan, propopogra, aren bidetik11 abiatuko gara Piarres La, tteren lagunarte intelektualeko kideen
|
berri
emateko. Horretarako, honako helburu hauek bete nahi izango genituzke:
|
|
|
– Lan hau burutzeko eskuetan izan dugun idatzizko informazioa aberastea, elkarrizketen bidez lekukotasun
|
berriak
agertuz.
|
|
|
Gauza jakina da pertsonen jokaera ez dela berdina bakarkako jardueran eta taldekakoan. Lan honetan taldeko harremanak ezagutzen saiatu gara, euren ezaugarriak aztertu eta, garaiko giro sozio-politikoa kontuan harturik, Piarres La, tteren 1920tik 1944ra bitarteko garaiaren egoera kulturalaren
|
berri
izatean.
|
|
|
Basea osatzeko iturriei dagokienez, aipatu elkarte horien aktibitateak ezagutzeko erregulartasunez argitaratu zituzten aldizkarien edukiak aztertu ditugu, aldizkarietan ematen baitzuten zegozkien elkarteen bileren
|
berri
, partaideak aipatzearekin batera. Horrez gain, jakina, artikuluak argitaratzen zituzten, lagunkideek agindakoak.
|
|
|
Beste aldetik, eta informazio iturriak aipatzen ari garela, aztertzen ari garen urte horietan Piarres La, tte talde euskaltzale baten burua izan zen, aldizkari bat argitaratzearekin batera. Talde euskaltzalea eta Aintzina> talde horren argitalpenaren prestakuntzak postatruke mamitsua sortuko zuen, oso erabilgarria guretzat, kontuan harturik 1920, 1930 eta 1940.eko hamarkadetan eskutitzak zirela
|
berriak
jaso eta hedatzeko bide nagusia.
|
|
|
Azkenez, Jeanne Marie Malharin, Marijane Minaberry eta Jakes Abeberry garaikideak elkarrizketatu ditugu, gertaeren
|
berri
izango zutelakoan. Malharin eskolako andereñoa izan zen eta Marijane Minaberry Basque> Eclair, > Sud Ouest> eta Herrian administrari bezala egin zuen lan.
|
|
|
Euskaldunen bizibiderako probetxugarriak ziren foruak deuseztatu zituen Iraultzak. Horrela, ideia
|
berrien arabera
, Iparrean zatiezina zen etxondoa banandu behar izan zuten baserritarrrek herentzia ondoko guztien artean; ondasunen banaketak porrot egitera eraman zuen hainbat baserri, ordurako autokontsumo eta eguneroko biziraupenerako gai zirenak. Izan ere, baserriaren ondasunak ugariak ez zirenean, familiek etxea eta lurrak saldu behar izan zituzten oinordekoen artean banandu ahal izateko, pobrezia nagusituz familiako partaide guztiengan.
|
|
|
Eusko Ikaskuntza izan zen euskal kulturaren sorrera garrantzitsuenetarikoa, Joseba Agirreazkuenagak azaltzen duen bezala23, Oñatiko kongresu hartan gizarte berri baten beharrak islatu zirelako, hain zuzen ere, gizarte industrializatuan garatutako intelektualen beharrak. XX. mendeko lehenengo hamarkadetako jende idasi horrek jakintza eremu
|
berrietan
murgiltzea eskatzen zuen. Eta horregatik sortu zuen Eusko Ikaskuntza, erakunde intelektualago bat falta zelako.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Félix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen erakundea eratzeko proposamena egin zuten25 Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia
|
berriaren
estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean, Euskaltzaindia sortuz.
|
|
|
Hamahiru urte geroago Louis Etcheverryk Eskualduna> astekaria argitaratu zuen. Euskal herritarrei zuzenduriko argitalpena izan zen, artikulu gehienak euskaraz idatziak izan ohi zituena; tokiko gertakariei buruzko
|
berriak
eskaintzen zituen, baserritarrekin loturik zeuden gaiak ere landuz. Artikulu guztietan nabaritzen zen kutsu erlijiosoa, Elizaren alorreko ekintzak ere espresuki aipatuz.
|
|
|
Lan honetan Eskualzaleen> Biltzarraren lankideen
|
berri
izango dugu, Eskualzaleen> Biltzarra> aldizkaritxoaren bidez28 Euskaltzaindia eta Eusko Ikaskuntzari dagokienez, jakinaren gainean jarriko gaituzte Euskera> eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> berauen argitalpenak, landu nahi ditugun hamarkadetan elkarte esanguratsu baino esanguratsuak izan baitziren.
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aldizkaria berriro mintzagai hartuz, 1923an Baionako Udalak Sociétéri egindako eskaeraren
|
berri
eman zuen, Euskal Museoa antola zezan; helburua:
|
|
|
Euskal Museoak Bulletin> du> Musée> Basque> bihilabetekaria kaleratu zuen 1925ean. Museoaren ondareen
|
berri
ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertzen zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta hizkuntzari buruz, betiere Euskal Herrian kokaturik. Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak.
|
|
|
Baina lau argitalpenok modernizazioak ekarritako aldakuntzen eragina gutxitzen saiatu baziren ere, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne, Revista> Internacional> de> Estudios> ascos> eta Euskerak, ostera, helburu desberdinak islatu zituzten, maila zienti, koko ikerkuntza sustatu nahi baitzuten. Euskerak konkretuki Euskaltzaindiaren lanen
|
berri
eman zuen.
|
|
|
Malherbek La, tteren eragozpenen
|
berri
ematen du Action> françaisetik urruntzeko, partaidea izan zela erakusten duena; Malherbek Harichelharrekin izandako elkarrizketa aipatzen du, Malherbe, J. P., aipatu 3 zikloko Tesia, 28 or.
|
|
|
1928an Clément Mathieu bilakatu zen Apaizgaitegi Txikiko buruzagi berri. Zuzendari
|
berriak
aginduta, ikasleen heziketa izpiritualaz arduratu zen La, tte; eta horrekin batera, Maurice Harrieten biblioteka jarri zuen La, tteren eskuetan, 20.000 libera ere eskuratuz biblioteka osatzeko62.
|
|
|
Oronosek La, ttek erresistentzian burutu zituen ekintzen
|
berri
eman digu: Son activité consiste surtout à communiquer au Général Giraud qui se trouve en Afrique du Nord, les mouvementes des troupes allemandes dans la région, grâce à une double, lière qui va dUstaritz à Valcarlos et à tracer des cartes qui transitent par lEspagne pour lAfrique du Nord, Oronos, M, aipatu liburua, 77 or.
|
|
|
Baina La, ttek berak eman digu erresistentzian burutu zituen ekintzen
|
berri
: Larresoroko Darricarèreren bidez, margolari bizibidez?
|
|
|
Izan ere, 1919tik 1936ra buruturiko bost hauteskundeetan Jean Ybarnégaray eskuindarra nagusitu zen Euskal Herrian; Garat Euskal Herriko garaile ezkertiar bakarra izan zen (Bérard eta Delzangles erdi ezkertiarrak ziren), 1924tik 1932ra hauteskundeak irabazi zituena Baionako I. barrutian. Emaitzok Ipar Euskal Herriko herritarren pentsamoldearen
|
berri
ematen digute: nekazari bizimodu eta antzinako ohiturez bizi ziren herritar gehienak kontserbadoreak ziren, erlijiozaleak eta antzinako bizimolde horri eustearen aldekoak.
|
|
|
1918an gerra amaitzean, soldadu ohiak heroitzat hartuak izan ziren; Ybarnégarayri gerlari ohienganako mirespen hori lagungarri gertatu zitzaion hurrengo hauteskundeetan. Horrela, Eskualduna> astekarian Jean Ybarnégaray Mauleko diputatua goraipatu egin zuten, frontean borrokatu baitzuen; egin zituen hitzaldi aberkoien
|
berri
ere eman zuten Eskualdunan:
|
|
|
Elkartearen batzarretara bertaratu zirenak ezagutzeko 1920 eta 1923 urteen arteko kideen
|
berri
baino ez dugu izan, zeren eta 1923tik aurrera elkarteak erabaki baitzuen bertaratzen zirenen berri ez ematea, zerrenda luzeegi bihurtzen ari baitzen: dépasant 80 à la séance, le Bureau a décidé de ne plus donner dans le Bulletin les noms des présents100 Badirudi, beraz, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek antolaturiko bilerak arrakastatsuak zirela.
|
|
|
Elkartearen batzarretara bertaratu zirenak ezagutzeko 1920 eta 1923 urteen arteko kideen berri baino ez dugu izan, zeren eta 1923tik aurrera elkarteak erabaki baitzuen bertaratzen zirenen
|
berri
ez ematea, zerrenda luzeegi bihurtzen ari baitzen: dépasant 80 à la séance, le Bureau a décidé de ne plus donner dans le Bulletin les noms des présents100 Badirudi, beraz, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek antolaturiko bilerak arrakastatsuak zirela.
|
|
|
Edouard Casedevant 24 bider, Joachim Labrouche 23, Duvot 19 eta F. Lefort 18 Maiz joan ziren hauek ere: Henri Gavel 17 bider, Louis Dours eta A. Larrieu 17 bider eta Elie Bousquet 15 Piarres La, tteri dagokionez, ez dugu Sociétéren bileretan parte hartu zuenaren
|
berririk
.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien
|
berri
eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien berri eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127
|
berrietan
. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
Eskualdunan armadarenganako itxaropena agertu zuten: Après Dieu, notre unique espérance pour le salut de la France est dans notre brave et admirable armée, Soldadoguaco lege
|
berria
, Eskualduna, 1887ko irailaren 17a. Gai berberari buruz:
|
|
|
La, tte, P., Le> Basque> et> la> Littérature> dexpresion> asque, > Baiona, 1941, 68 or. Piarres Xarrittonek ere Larresoroko eskolaren
|
berri
eman digu, Xarritton, P.: Pierre> Broussain, > Sa> ntribution> aux> études> asques>(), CNRS, Paris, 1985, 166 orr.
|
|
|
Eskualdunak aro berri hartan izan zituen lankideen
|
berri
eman digu La, ttek: Jean Baptiste Constantin, de Menditte, Pierre Espil eta Armagnague xuberotarrak, irakurle zuberotarrak erakartzen saiatu zen Hiriart Urruty151?, Michel Iriart, Julien Héguy, Michel Gombault, Etchegaray, Bidégaray, Jean Etchepare medikua, Charles Harispe, Martin Landerretche, Georges Lacombe, Jean Baptiste Daranatz, etab.152 Tamaina handiagotu egin zuten, mamia aberastu eta euskarari leku zabalagoa eskaini.
|
|
|
Zerbitzari: Gerlarien
|
berri
, Eskualduna, > 1918ko otsailaren 18a.
|
|
|
1924an Jean Blaise Adémak zuzendaritza utzi eta Jean Saint Pierre izendatu zuten Eskualdunaren zuzendari. Eta beti legez, zuzendari berriarekin batera idazle
|
berriak
sartu ziren astekarian, hala nola Piarres La, tte.
|
|
|
Soubelet zuzendariak astero idatzi zuen Eskualdunaren lehenengo orrialdean: ordura arteko ohiturari jarraituz, Soubeletek apezpikuaren hitzak goratu egin zituen, Espainiako Errepublika arbuiatu, soldadu frantziarrak adoretu, etab. Piarres La, ttek ia zenbaki guztietan idatzi zuen Ebanjelioaz; liburu
|
berrien
aurkezpena ere egin izan zuen noizbehinka, P.L. sinaturik. Hala ere, esan beharra dago La, ttek ez zuela harreman handirik izan Soubeletekin; izan, ere La, tte aurrezalea zen eta abertzalea eta Ybarnégaray ultraybarnegaraista eta frantses frantsesa181.
|
|
|
Eskualdunaren zuzendari izendatu zutenean, Jean Saint Pierre astekariaren lehenengo orrialdean hasi zen idazten, J.S.P. z sinatuz. Politika eta ekonomia gaiak jorratu zituen, baita herrietako gertakizunen
|
berri
eman ere bigarren edo hirugarren orrialdeetan.
|
|
|
Sekulan ez du Frantziak orai baino armada azkar baten beharra izan. Alemaniak Hitler nausi jarriz geroztik, ez du bertzerik asmatzen baizik eta gerlaren berriz phiztea,
|
Berriak
. Frantzia.
|
|
|
Aranak, iraileko bilera hartan parte hartu ez bazuen ere, gaixorik baitzegoen?, jean Pierre Arbelbide lehendakari izendatzea proposatu zuen, Adéma adintsuaren ordez; ados agertu zen Pierre Broussain proposamenokin, eta bereziki Arbelbide Adémaren ordezkoa izatearekin. Izan ere, Broussainen ustez, Resurreccion Mª Azkue gazteegia zen buru izateko eta Arana, Campion eta Guilbeau politika gizonak izandakoak ziren, eta ez ziren egokiak akademia
|
berriaren
buruak izateko:
|
|
|
Azkuek ere Aranarekiko desadostasunaren
|
berri
eman zion Guilbeauri:
|
|
|
– Dei egin zien Kontinente zaharreko zein
|
berriko
euskaldunei, erakundearen partaide bilaka zitezen. Lau motako kideak izanen ziren:
|
|
|
Joseba Agirreazkuenagaren hitzetan270, Oñatiko kongresu horrek gizarte berri baten beharrak islatu zituen, hain zuzen ere, gizarte industrializatuan garatutako intelektualen beharrak. Jakitun horiek jende ikasia ziren eta jakintza eremu
|
berrietan
murgiltzea eskatzen zuten. Horregatik sortu zuten Eusko Ikaskuntza, erakunde intelektualago bat falta zelako.
|
|
|
Eusko Ikaskuntzak Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria argitaratu zuen272 Aldizkari horrek elkartearen Batzar Iraunkor zein Batzar Nagusien bileren
|
berri
eman zuen; 1920 eta 1935 urteen artean burutu zituen 71 bileretan honako hauek izan ziren maizen parte hartu zuten kideak:
|
|
|
Boletín> de> la> Sociedad> de> Estudios> Vascos.> Eusko> Ikaskuntzaren> Deia> hiruhilabetekaria, Anuario> de> la> Sociedad> de> Eusko> Folklore> urtekaria, Memoria> de> la> Sociedad> urtekaria eta Revista> Internacional> de> Estudios> Vascos> seihilabetekaria, azken hau 1918an Julio Urkijok sorturikoa eta 1921ean Eusko Ikaskuntzaren aldizkari o, zial bihurtu zena. Gure lanerako lehenengoaren informazioaz baliatu gara, Eusko Ikaskuntzaren batzarren
|
berri
ematen duelako. Intelektualen idatzizko lana neurtzeko, ostera, azkenengoa iruditu zaigu egokiena, lauretatik idazlan kopuru handiena jasotzen baitu.
|
|
|
1918an Cosme de Elgezabal eta Felix de Landaburu Bizkaiko diputatuek euskal hizkuntza zainduko zuen delako erakundea eratzeko proposamena egin zuten279 Bizkaia, Gipuzkoa, Araba zein Nafarroako diputazioek erantzun zioten eskaerari, baina Eusko Ikaskuntzaren esku utzi zuten lana, 1918an Oñatin burutuz I. Kongresua. Raimundo Olabidek Akademia
|
berriaren
estatutua prestatu ostean, Eusko Ikaskuntzak ontzat hartu zuen 1919ko irailean.
|
|
|
Resurreccion Mª Azkue, Arturo Campion, Luis Eleizalde eta Julio Urkijo. Hainbat aldizkariren ordezkariak ere izan ziren 1919ko bilera hartan, Akademiaren kide
|
berrien
aukeraketan parte hartuz: Carmelo Echegaraik Revista> nternacional> de> Estudios> Vascos> ordezkatu zuen, Pierre Broussainek Eskualduna, > Domingo Agirrek Euskal Esnalea, Dámaso de Intzak Irugarrengo> Prantziskotarra, Cirilo de Arzubiagak Jaungoiko Zale> eta Jesusen> Biotzaren> Deya, Toribio Alzagak Euskal Esnalea> eta Gregorio Mujikak Euskalerriaren> alde.
|
|
|
Baina 1919ko batzarra burutu baino lehen, Azkuek buru belarri ekin zion nortzuk izan litezkeen zortzi euskaltzain
|
berriak
erabakitzeari. Lau hautagai baino ez zituela ezagutzen adierazi zion eskutitzez Pierre Broussain lagunari:
|
|
|
Piarres Xarrittonek Eusko Ikaskuntzaren idazki bat aipatzen du, non Pierre Broussainek kide batzuen pentsamolde politikoaren
|
berri
eman zuen: Julio Urkijo karlista; Arturo Campion, Cosme Elgezabal, L. Urabayen, Louis Eleizalde, Claudio Armendariz, J. Cunchillos, X. Gortazar, H. Eguren euskal nazionalistak.
|
|
|
Euskaltzaindiaren bileretan parte hartzeari dagokionez, Euskeran emandako bileren
|
berriek
erakusten digute euskaltzainek maiz erantzun zietela Akademiaren deialdiei; sarrien parte hartu zutenak hauexek izan ziren:
|
|
|
Hala ere, La, tte ez zen inoiz izan Euskaltzaindiaren 1920 eta 30 hamarkadetako bileretan. Badirudi behin agindu ziola Azkuek La, tteri grekera eta latinezko testuak euskarara itzul zitzan295, baina ez dugu La, ttek lana burutu zuelako
|
berririk
. Piarres Xarrittonen aburuz:
|
|
|
Euskaltzaindiak argitaraturiko Euskerari dagokionez, artikulu gutxi argitaratu zituzten bertan, aldizkariak orri gehienak ematen baitzituen bileren bilakaera eta onartutako hizkuntz arauen
|
berri
emateko. Bide batez, esango dugu, 1924ko abenduaren 22an eskaintza egin ziotela Sebero Altuberi Euskera> Euskaltzaindiaren agerkariaz ardura zedin, agerkaria nola erreztu ta irakurgarriago egin litekeen txostena ere buru zezan eskatuz297.
|
|
|
Axola zaizkigun bi hamarkadetako Euskerak birritan eman zuen La, tteren lanaren
|
berri
: 1931n aditzera eman zuen Euskaltzaindiak Eskualdunen> Loretegia> La, ttek idatzitako literatur liburuaren 25 ale erosiko zituela298 eta 1932an Resurrección Mª de Azkuek La, tteren poema bat irakurri zuen299 Ostera, La, ttek berak ez zuen artikulurik argitaratu 1920 eta 30 hamarkadetako Euskera> Agerkarian.
|
|
|
Jean Etchepare Gure> Herria> argitaratzearen kontra agertu zen hasiera baten, euskaldunei
|
berriak
eskaintzeko Eskualduna> nahikoa zelakoan301 Handik gutxira onartu egin zuen, ostera, baita lagundu ere, oharturik halere, jende eskolatu hainitzek ez zutela Eskualduna> irakurtzen arruntegi hertsiegi, haurregi zaukatelakoan302 Dena dela, Xarritton hitzetan, hilabetekari berriak nahi t ez eremua xuhurtu zion Eskualduna> xaharrari303.
|
|
|
Jean Etchepare Gure> Herria> argitaratzearen kontra agertu zen hasiera baten, euskaldunei berriak eskaintzeko Eskualduna> nahikoa zelakoan301 Handik gutxira onartu egin zuen, ostera, baita lagundu ere, oharturik halere, jende eskolatu hainitzek ez zutela Eskualduna> irakurtzen arruntegi hertsiegi, haurregi zaukatelakoan302 Dena dela, Xarritton hitzetan, hilabetekari
|
berriak
nahi t ez eremua xuhurtu zion Eskualduna> xaharrari303.
|
|
|
Jadanik azpimarratu dugun bezala, Eskualdunaren artikuluek erlijioa, herriko gertaerak edo garaiko politika komentatzen zituzten; herriari zuzenduriko
|
berriak
ziren, beraz. SSLAB, RIEV> eta Euskerak, ostera, Literatura, Artea edota Linguistika lantzen zituzten, bereziki intelektualei zuzenduz.
|
|
|
Gure> Herriak Eskualdunarekin> zituen harreman komunen
|
berri
eman zuen, adieraziz: Gure ustez segurik Gure Herria hartzen duten gutiz gehienek Eskualduna irakurtzen dute317 Beste aldetik, Dominique Soubelet zoriondu egin zuen Jean Elissaldek Gure> Herriaren orrialdeetan, kaleratu berri baitzuen sei orriko Eskualduna:
|
|
|
Hain zuzen ere, Jean Etcheparek Piarres La, tteren aurkezpena Gure> Herrian egin zuen urte berean325, 1924an, aldizkari horrek dei bat zabaldu zuen lankideen artean Lapurdiko Getarian elkartzeko, elkarren arteko ezaguera egiteko garaia zelakoan: bostpaseiez bertze langileek, sail berari, elgarri josiak bezala, hiru urthe huntan ari eta, etzakiten oraino elgarren
|
berri
argirik326.
|
|
|
Hegoaldekoen artean Lapurdiko Getariara hurbildu ziren José Eizagirre eta Isaac López de Mendizabal, Bitor Garitaonaindia Garbi eta Anbrosio Zatarain, Argia> aldizkariko ordezkariak azken biak328 Apestéguy, Saint Pierre, Eizagirre, Ybarnégaray329 eta Colasek hitz egin ostean, aita Donostia entzun zuten pianoa jotzen eta Garitaonaindia bertsoka. Baliteke Piarres La, tte hizlarien hitzok entzun izatea Getariako bileran, horren
|
berri
zehatzik ez badugu ere.
|
|
|
Jean Barbier 1931n hil zenean Jean de Jauréguiberry doktorea izendatu zuten Barbieren aholkularitza lana burutzeko335 Urtero bezala, Piarres La, ttek idazkari adjuntuari zegokion ekintzei ekin zien, bilera bakoitzean aurreko batzarraren
|
berri
emanez; lan hartan ari zela, hona hemen La, tteri zuzenduriko estimu hitzak:
|
|
|
Louis Colasek Julien Vinsonen pentsamoldearen
|
berri
eman zuen,, nkatu eta aldaezin bezala (nous connaisions tous ses idées très arrêtées354). Louis Dassancek aipatu egin zuen Vinsonek adeitasunez adierazitako oharra355 Henri Dopek, ostera, Vinsonek folklorez idatzirikoa mesprezatu egin zuen:
|
|
|
Laurent Apestéguyk behin baino gehiagotan hitz egin zuen bere ustez eskualzale garbia zen Etienne Decreptez, lan ederra burutu eta eskuara aise itzulikatzen duena; hala ere, Apestéguyren aburuz, Semetchian islatutako solas eta harreman batzuk ez ziren hambatean osoki gureak eta euskarara itzultzen zituen itzulgai ez ziren Decrepten hitz batzuk392 Decreptek Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aldizkarian argitaratu zuen Semetchia> lana, era berean Apestéguyren kritikei kontra eginez. Apestéguyk horren
|
berri
izan zuenean, erantzun egin zion:
|
|
|
Eskola nazionalistak sustaturiko ikertze metodo
|
berriak
arbuiatu egin zituen Piarres Lhandek ere, arbitrarioak zirelakoan; eta Sabino Aranarenaz gain, Isaac López de Mendizabalen lanak ere baztertzeko aholkua eman zuen Lhandek475.
|
|
|
Euskara estandarraren, nkatze prozedurarekin jarraituz, Jean Etcheparek proposatu zuen sortu
|
berri
zegoen euskara testuetan erabiltzen hastea, hala nola, Gure> Herria> aldizkarian eta erlijio liburuetan; hau da, irakurleria intelektualari zuzenduriko testuetan erabili, herritarrei eskaini baino lehen481 Ados agertu zen La, tte Etcheparerekin erlijiozko testuez baliatzeari zegokionez, azpimarratuz erlijio liburuek eginkizun handia zutela euskal hizkuntza iraunaraztearen alorrean48...
|
|
|
ez duela Euskaltzaindia itz
|
berri
orien sortzaile izan bear; baizik idazle berak ta erriak sortu ta pixtuarazi bear dituztela487.
|
|
|
Jean Etchepare euskara
|
berriak
mintzaira zaharra hiltzera eramango zuelako beldur zen509.
|
|
|
Laburbilduz, 1920 eta 1930 hamarkadetako Iparraldeko sare kulturalaren
|
berri
izango dugu Henri Dop, dElbée, Gavel, La, tte, Moulier eta Veyrinek Gure> Herrian egin zituzten kritikei esker. Kritikari horiek garaiko sare intelektualaren partaideak ziren, partaideak ziren era berean kritikak jaso zituztenak, hau da, Azkue, Barbier, Colas, Daranatz, Lhande, Urquijo, Veyrin eta Vinson.
|
|
|
Sauver de loubli, des ravages du temps, du progrès industriel... tout ce qui est pour un peuple la caracteristique de son pays536 Sortu zuenetik, Museoa eta Société> elkartearen arteko harremanak etengabeak izan ziren: Boissel zuzendariak urtero ematen zuen Euskal Museoaren ekintzen
|
berri
Sociéték hilabetero burutzen zuen batzarretan.
|
|
|
Museoak Bulletin> du> Musée> Basque> bihilabetekaria kaleratu zuen 1925ean. Museoaren ondareen
|
berri
ematearekin batera, jakitunek zehaztasunak agertu zituzten arkitektura, pintura, ohitura zaharrak, antzerkia eta hizkuntzari buruz, betiere Euskal Herrian kokaturik.
|
|
|
Beste aldetik, Bulletinen idazteaz gain beste aldizkariren baten idatzi zuten bost intelektual horietatik, lauk, Daranatz, Donostia, Gavel eta Veyrinek, harreman
|
berriak
sorrarazi zituzten aldizkarien artean, konkretuki Bulletin> du> Musée> Basque, > Gure> Herria> eta RIEVen artean; hau da, Iparraldeko eta Hegoaldeko aldizkarien artean, orain arte ikusi ez duguna. Iparralde eta Hegoaldearen arteko harreman berriak ezarri zituzten Jean Baptista Daranatz, Henri Gavel eta Philippe Veyrinek, Bulletinen idazteaz gain, RIEVen ere idatzi zutelako; eta aita Donostiak Bulletin> u> Musée> Basque> eta Gure> Herrian lanak argitaratu zituelako, RIEVen idazteaz gain.
|
|
|
Beste aldetik, Bulletinen idazteaz gain beste aldizkariren baten idatzi zuten bost intelektual horietatik, lauk, Daranatz, Donostia, Gavel eta Veyrinek, harreman berriak sorrarazi zituzten aldizkarien artean, konkretuki Bulletin> du> Musée> Basque, > Gure> Herria> eta RIEVen artean; hau da, Iparraldeko eta Hegoaldeko aldizkarien artean, orain arte ikusi ez duguna. Iparralde eta Hegoaldearen arteko harreman
|
berriak
ezarri zituzten Jean Baptista Daranatz, Henri Gavel eta Philippe Veyrinek, Bulletinen idazteaz gain, RIEVen ere idatzi zutelako; eta aita Donostiak Bulletin> u> Musée> Basque> eta Gure> Herrian lanak argitaratu zituelako, RIEVen idazteaz gain. Dena dela, elkarrekikotasun hori aldizkari berberean idaztera mugatu zen, elkarte bereko bileretan parte hartzean gauzatu barik.
|
|
|
Laukiak erakusten digun bezala, Euskal Museoaren arduradun nagusia, William Boissel, Société> s> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonne> bileretara joaten zen, hain zuzen ere museoaren ekintzen
|
berri
emateko. Ostera, Philippe Veyrin, Euskal Museoaren Batzorde Iraunkorraren idazkaria izan bazen ere, ez da laukian agertzen, ez baitzen Sociétéren bileretara joaten, ezta beste elkarteren batek antolaturiko batzarretara ere.
|
|
|
Piarres La, ttek ez zuen 1920 eta 30.eko hamarkadetako Bulletin> du> Musée> Basque> aldizkarian idatzi. Are gehiago, Bulletinen behin baino ez da La, tte aipatzen, 1931ko alean, > Cahiers> de> Centre> Basque> et> Gascon> dEtudes> Regionales argitalpenaren
|
berri
eman zutenean, La, tte irakasleak Les études basques au travers des siècles artikulua argitaratu zuela Cahiersean aditzera emanez543.
|
|
|
Horietako batzuk: Bribet emakumea Donibane Lohitzunen, Lazcano Urruñan, Joséphine Moralès Hendaian, Hiriart Biarritzen, Gavel Angelun, Thérèse Hirigoyen Gutti Larresoron, Hillau552 Kanbon, Mayi Diharce Hazparnen, Basterreix Arüen, Anita Hastoy Atarratze Sorholüzen, Gréciet Ezpeletan eta Madeleine Jaureguiberry Alozen553 1936an izen
|
berriak
ikus ditzakegu zerrendan: Marie Jeanne Haran Ainhoan, Inda Alduden, Goux Ligin, Berdeco Martxutan, Eyherabide Maulen, Harismendy Baionan, Lina Larrieu Donibane Garazin, Peria Donapaleun554; eta 1937ko martxoko zerrendan:
|
|
|
Oronosek ere La, ttek gazteekin burutu zituen lehenengo ekintzen
|
berri
eman digu: il ne se cantonne jamais à sa classe (hirugarren maila).
|
|
|
Menditarrak taldearen buruek, eta Hegoaldeko EAJren inguruan sorturiko Mendigoizaleen araudia eredu harturik573, gazteen betebeharren
|
berri
eman zuten aditzera: adimenaren garapena sustatuko zuten, gorputzaren osasuna eta eskuzko trebetasuna, egokia izanda euskara ikas zezaten.
|
|
|
Eskutitz horietan, euskalzaleek burutu zituzten bileren
|
berri
eman zuten: 1933ko apirilaren 23an elkartu zirenean Amoçain, Eugène Goyheneche, La, tte, Jean de Jaureguiberry eta Bellevue kalonjeak hitz egin zuten, Pierre Amoçain eta Eugène Goyhenechek Eskual> Herriaren> Alde591 taldearen egitamua aurkeztearekin batera.
|
|
|
Charles Hiribarren Plontevoyra joanaren
|
berri
eskeini digute eskutitz batzuek: Puisque ce pauvre Charlot nous quitte, cest à toi que je madresse...
|
|
|
Badirudi egunkariren batek bilera horren
|
berri
eman zuela, Michel Diharcek, Pinchin, artikulua jaso baitzuen arrebak bidalirik608.
|
|
|
Pierre Amoçainek ere 1933ko abenduan egindako batzarraren
|
berri
eman zuen Aintzina> aldizkarian, 1934ko urrian argitaratu zuten lehenengo alean, esanez: Il créa de vrais liens de fraternité et fut le point de départ de travaux importants609.
|
|
|
Bilera eginda zegoen 1934ko martxoaren 28rako. Pribatua izan arren, batzarraren
|
berri
jaso zuen Olphe Galliardek La> Presse> egunkarian; kazetan agertzearekin pozik agertu ez bazen ere. Je ne pense pas du tout que, notre mouvement pro, te dune telle publicité prématurée. Plus tard ce sera di? érent617?, emankor iruditu zitzaion bilera.
|
|
|
Hasiera baten La, ttek ez zuen izan aldizkaria sortzeko asmorik, uste baitzuen La> Presse> du> Sud Ouest, > Le> Courrier> de> Bayonne> eta Eskualdunan argitaratu ahal izango zituela euskaltzaleen
|
berriak
. Baina argitalpenok ez zituzten euskaltzaleen ideiak beste barik onartu686:
|
|
|
Aintzinaren xedeei dagokienez, Pierre Narbaitzek aldizkariak bete behar zituen helburuen
|
berri
eman zuen:
|
|
|
Gantois bikarioari, abertzale, andiarren burua zenari, interesgarri iruditu zitzaion Aintzina, euskal gaiak gutxiegi lantzen zituela eta erbestekoak gehiegi lantzen zituela uste bazuen ere. Izan ere, Bulletin> des> Minorités> Nationales> en> France> (Parti National Bretonek argitaraturikoa) aldizkarira jo behar omen zuen euskal mugimenduaren
|
berri
izateko711:
|
|
|
Aurreko laukia Piarres La, tteren idatzizko jarduera intelektualaren laburpena da, 1920 aroari dagokiona: Eskualduna> eta Gure> Herria> aldizkariek 20 eta 30 hamarkadetako La, tte langile sutsuaren
|
berri
ematen digute; 1930 hamarkadan Aintzina> gehitu zitzaien La, tteren lanaren erakustoki bezala. Hiru aldizkari horiek bat zetozen jende ez ikasiari zuzenduriko artikuluak argitaratzean.
|
|
|
Konkretuki Eskualdunarekin bat zetorren Aintzina> baserritarrei zuzenduriko
|
berriak
sartzen eta beste gai batzuk, esaterako, eskola, euskal jaiak etab. lantzeaz gain, herritarrei interesatzen zitzaizkien iritzi politikoak sartzean.
|
|
|
Gure> Herriarekiko ezaugarri komunei dagokienez, beronek bezala, Aintzinak euskal folkloreari buruzko
|
berriak
argitaratzen zituen, era ulerterraz eta erakargarrian idatzirik. Izan ere, La, tteren jarduera ikasleen artean bilakatu zen, irakaslea baitzen; ohikoa litzateke berarengan, beraz, era konprenigarriaz adieraz zitzan mezuak.
|
|
|
Marc eta Jacques Legassek, Legasse familiaren sei neba arrebetatik abertzaleenak zirenak eta dirua zutenak721, aldizkari bat argitaratzea erabaki zuten. Horrela, Xabier Diharceri722 adierazi ostean, La, tteren bila abiatu ziren horren
|
berri
emateko; Piarres Xarrittoni ere zuten asmoa aurkeztu zioten723 Baina Bigarren Mundu Gerraren garai hartan Frantzia alemanenmende zegoen eta aldizkari kulturalak baino ezin zitezkeen argitaratu; zaila zatekeen ere izen berriko aldizkari bat kaleratzeko baimena lortzea. Hori guztia zela eta, Gure> Herria> aldizkari kulturala birsortzea erabaki zuten, 1936tik argitaratzen ez baitzen.
|
|
|
Amaia Ereñagak ere garai horren
|
berri
ematen du: En Hazparne, Iratzeder efectuó una larga y detallada presentación al seminarista Xarritton de aquel monsieur> Légasse, un hombre rico y que quiere hacer algo, Ereñaga, A, aipatu liburua, 38 or.
|
|
|
Beraz, hilabetekaria argitaratzen jarraitzeko zailtasun
|
berriak
sortu zitzaizkien Apaizgaitegiko gazteei. Hala ere, batzuei aldizkarian gehiago idaztea debekatu bazien ere, beste batzuei sinatzerakan izenez aldatzeko baino ez zien eskatu740 Piarres Xarrittonek, adibidez, ordura arte erabilitako Xabier Gasteiz izengoitia baztertu behar izan zuen, 1942ko maiatzeko zenbakitik aurrera, Ordaina erabiliz741.
|
|
|
Are gehiago, Bigarren Mundu Gerraren garai hartan, Aintzinak artikulu baten islatu zuen aldizkariaren pentsamoldeak bat egiten zuela Pétainek bultzatu zuen Révolution> ationalaren printzipioekin, zeinetan iraganaren eta baserri giroarean mina islatu zuten. Juan Carlos Jiménez de Aberasturik ere horren
|
berri
eman digu:
|
|
|
1943ko abenduaren 4ko bileran partaide
|
berriek
hartu zuten parte: Pili Barrenetxea, Leon Curutchary, Pierre Landaburu, Cristiane Rosier eta Jean Vivierek.
|
|
|
1945ean Léon Albert Terrier izan zen apezpiku
|
berri
izendatua; behinbehineko baimena eman zion La, tteri Herria> gida zezan, Elizaren astekari bezala kaleratuz810 Baina La, tte ez zegoen ados Herria> Elizaren menpean argitaratzearekin811:
|
|
|
Huna Herria> sortu
|
berria
!, Herria, > 1944ko azaroaren 16a.
|
|
|
Herria> astearteetan prestatzen zuten (Zuen
|
berriak
eta artikuluak astearteko igorzkizue824), baita lanaren ostean bazkaria egin ere:
|
|
|
Gazteok Adéma Eskualdunaren zuzendariarengandik urruntzeko nahia agertu zuten, Eskualdunan idazteari uko eginez eta aldizkari berri bat sortzeko guraria erakutsiz. Jean Elissalde, Jean Etchepare eta Jean Saint Pierrek, gerraren
|
berri
Eskualdunara, bidali zutenek parte hartu zuten Gure> Herria> deituriko aldizkari berriaren sorreran, 1921ean, Laurent Apestéguy, Jean Barbier, Edmond Blazy eta Jules Moulierekin batera.
|
|
|
1924an Laurent Apestéguyk Gure> Herriarako ohiko lankide hartu zuen La, tte. Hain zuzen ere, 1924 urtean La, ttek irabazi zuen Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko sarietariko bat; horren
|
berri
eman zuen Jean Etcheparek Gure> Herrian, garai hartan Eskualzaleen Biltzarraren burua ere baitzen.
|