|
2003
|
|
|
Ameriketarakobideahartuzutenengainekodatuakezdatozbat, esan bezalaautorerik autorealdatzendira, bainadenekerakustendigutegauza bera, alegia, EuskalHerriarenodolustea.Izatez, azkenbostmendeetanEuskalHerriaizandaEuropakoemigrante mintegirikemankorrenetarikoa, baina, XIX. mendeanzeharbenetakohemorragiabihurtuzen, joakin? horienisuria, geroetalarriagoagainera.Egonezinhandiazabalduzenarazohorreninguruan, etahorrela, hainbateketahainbatekeginziotenkontra emigrazioari.IldohorretanaipatudugudagoenekozaitaHiribarrenen Montebideoco
|
berriac
(1853) ospetsua, honela hasizuena:
|
|
|
GauregunHegoAmerikanbizidirenugaztunenhiruestratuetatik zaharrena, Simpson enaspaldikoetorkinena, dirudienezzuzeneaneratorri daGondwana zartatuzeneanbertan,, zeudenugaztun leinuetatik, etamultzohorretakoanimaliahegoamerikarrekezduteahaidetasunesturikmundukogainerakougaztunekin.Aspaldikoetorkinhorien arteankokatubeharditugu, batetikHegoAmerikakomartsupialio guztiak (zarigueiak eta), eta, bigarrenik, lehenagoko atalbateanaipatuditugun edentatuak (peludoaetagainerakoarmadiloak, nagiak etainurrijaleak). Bestalde, bigarrenestratukofaunarenlehenfosilakorain30milioiurtekoak dira, eta, ustez, espeziehoriekirlarikirlaailegatukoziren, errekazeharkatzekoharri pausuakerabiltzendirenbezala.Bigarrrenolatuhorretakoak diraHego Amerikakotximinoaketabaikarraskarikabiomorfoak (kapibara, agutia, txintxila, bizkatxaetabeste). Hirugarrenestratukoak, iritsi
|
berrien
taldekoespezieakPanamakoistmoaosotuzeneanailegatuziren, jakina, gehienezorain3, 5 milioiurte, etahoridela etaahaidetasunestuamantenduduteIparAmerikakofaunarekin, ezbaitutedenboranahikorikeduki sakonkidibergitzeko.Esangabedoa, zorrinoaazkenolatuhorrenondorioa da.Hauda, Etxeparekpeludoa, bizkatxaetazorrinoahirurokbateraerakutsibadizkiguere, bakoitzarenbilakaeraguztizdesberdinaizanda, eszenategihorr...
|
|
2006
|
|
|
OnManuelLekuona zenakBerdabioren kontuaz jasozituenbertso bakarrak11, garbiikustenda, Azkuekjasotakoengaineanegindakoapaindura etxekotuakbesterik ezdirela.Nahi duenak konpara litzake, bertsoz bertso. On Manuelekberakezbaituinonesaten, gainera, bereakOiartzungobertsio
|
berri
direnik. Laster ikusiko duzun aurrenekopitxi hori kenduta, bestelau bertsoak, Azkuerenakberberak baitira, nahizordenean atzekoz aurrera ipini eta, ukitubatzuk emanakizan.
|
|
|
Hala eta guzi, ilobaren, etxeko patente
|
berria
–merkaturatzenhasteko lehenpausoa besterik ezzenizanen hori. Oraindikpolitagoa baitabigarren pausoa.
|
|
|
Kontuada, bikantaeraustezosatuagohorietan, OKILEGIKOAeta SAROBE ERREKAKOAdeiturikoetan, ezdelainon agerilehendik R.M. Azkuek etaAitaDonostiakjasotakoaz aparteko ekarpen
|
berririk
, etaaregu txiagoherriusariobizitikjasotakorik.Hori bai: lehenazgain, moldegaiztoko bestebertsobatekjodu, berrizkoan ere, nerebelarriko giharrikminberena31:
|
|
|
1967an, jasoko zuen Usandizaga disketxeak Oiartzungo doinu
|
berria
. Zergatik, ordea, juxtuorduantxe. Begienbistandagozergatik: kantakgertale kuzbertanekoazuenbertsioak, On Manuelek etailobekOiartzunenjasota koak, alegia, Mikel Laboak plazaratu berri zuen Azkuerenbertsioari gain hartzekogrinabiziagatik.
|
|
|
1967an, jasoko zuen Usandizaga disketxeak Oiartzungo doinu berria. Zergatik, ordea, juxtuorduantxe. Begienbistandagozergatik: kantakgertale kuzbertanekoazuenbertsioak, On Manuelek etailobekOiartzunenjasota koak, alegia, Mikel Laboak plazaratu
|
berri
zuen Azkuerenbertsioari gain hartzekogrinabiziagatik. EtaLekuonatarrenordukoeraginaz irudipen bat egiteko, honatxJoxemariIriondoren hitzak35:
|
|
|
Honatxoperaziokirurjikosofistikatuhonenlaburpenkronologikoa, alde aldera: 1931bainolehen: Azkuen bertsioan egindakodermozirujiaaxalekoa rixaldiaztaltxuriareninjertosakonaegin; 1967an: osabarenoperazioaklagun, doinu hunkigarria merkaturaatera, zer gerta ere; 1981: merkatuko espak zientzia literarioz xurituz, Oiartzungobi kantaera
|
berriren
estetika, doinuhunkiga rria, asmatuapolikiro plazaratu; 1990anBerdabiopoemamimoetadramahaundiz ikonobihurtu; 1996an:
|
|
2007
|
|
|
Hala ere, Piarres La, tte gramatikari, etnografo edo, losofoaren emaitza bibliogra, koa aztertu beharrrean, lan intelektual horren parean bilakatutako beste intelektualekiko harremanak arakatu nahi izango genituzke, kultura mailakoak. Euskaltasunaren zein kulturgintzaren erakusgarri izango zen sare hartan Piarres La, tte kokatzearekin batera, ahaleginduko gara azaltzen noraino izan ziren garrantzitsuak La, ttek buruturiko ekintzak, zer nolako eragina izan zuten nabarmenduz, X X. mendeko kulturgintza
|
berri
baten sortzaileak zirenetz ikustearren.
|
|
|
Larresoroko apaizgaitegian berean katolizismo liberalaren ideiak nagusitu ziren garai hartan, Lammenais, Gerbet, Lacordaire eta Montalembert apaizen eskutik. Ez ziren errotzera heldu, ostera, 1831n Mgr. dArbou Baionako apezpikutegira heldu baitzen, katolizismo liberalaren jarraitzaileak sakabanatuz katolizismo
|
berriaren
ideiak desagerraraztearren2 Pio IX.a ere ideia modernista horien kontra agertu zen, Syllabus izeneko gaitzespena kaleratuz.
|
|
|
Azaltzen ari garen ildotik, aipatu beharra dago Emile Zolaren manifestua, 1898ko urtarrilaren 13koa6, gizartearen eta pentsamenduaren alorrean aldaketak ekarri zituelako. Manifestu horrek gizarte moderno bateko intelektualaren betebeharra de, nitu zuen, intelektualen funtzio sozial
|
berria
agertu baitzuen. Eguneratze prozesu horri eutsi zion Eliza katolikoak ere, eta bere buruzagiak eta intelektualak sortzen saiatu zen, azaldu dugun moduan.
|
|
|
Jau, retek, ezaguna baitzen bere errepublikazaletasunagatik (haren familia halakoa izanez8), Gobernuarekiko diziplinaz jokatzera bultzatu zituen apaizak. Hona hemen euskal apaizgaitegiaren pentsamolde liberalerantz irekitzearen adibide
|
berri
bat.
|
|
|
Proposogra, a lan honen bidez emaitza
|
berri
bat gehitu nahi izango litzaieke orain arteko ikerlariek buruturiko ikerkuntzei. Orain arte egin diren proposogra, a lanetan pertsonak edota taldeak aztertu dira, bakoitza besteengandik erlazionatu barik; ostera, gure lanak bereziki pertsonen eta taldeen arteko harremanak aztertu ditu.
|
|
|
Eta, berdintasunaren haritik bilakaturik Iraultza, arrazionalismoa ere nagusitu zen pentsamolde
|
berrian
. Elizak zuen boterea galtzen hasi zen:
|
|
|
Azken errege horren politika, hasiera baten, moderatua izan bazen ere, absolutismorantz jo zuen gero, 1830eko Iraultza liberala erakarriz. Luis dOrleans izan zen errege
|
berria
, 1848an II. Errepublika ezarria izan zen arte; 1852an, Estatu kolpe batez, II. Errepublikaren presidentea zen Luis Napoleon Bonaparte, Napoleon III.a enperadore bilakatu zen.
|
|
|
Baina Eusko Ikaskuntza lehenago sortu zen, 1918an, Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako eta Nafarroako diputazioek Oñatin antolaturiko kongresu baten ondorioz. Eusko Ikaskuntza izan zen euskal kulturaren sorrera garrantzitsuenetarikoa, Joseba Agirreazkuenagak azaltzen duen bezala23, Oñatiko kongresu hartan gizarte
|
berri
baten beharrak islatu zirelako, hain zuzen ere, gizarte industrializatuan garatutako intelektualen beharrak. XX. mendeko lehenengo hamarkadetako jende idasi horrek jakintza eremu berrietan murgiltzea eskatzen zuen.
|
|
|
Sortu egin zuten, hala ere, zailtasunak ahal zuten moduan saihestuz: William Boissel atzerritarra aukeratu zuten museo
|
berriaz
arduratzeko,
|
|
|
Tolosan ikasle zenean, Uztaritzen eraiki
|
berri
zen Saint François Xavier Apaizgaitegi Txikira bidali zuen apezpikuak, 1926an, seigarrenean alemaniera irakastera.
|
|
|
1928an Clément Mathieu bilakatu zen Apaizgaitegi Txikiko buruzagi
|
berri
. Zuzendari berriak aginduta, ikasleen heziketa izpiritualaz arduratu zen La, tte; eta horrekin batera, Maurice Harrieten biblioteka jarri zuen La, tteren eskuetan, 20.000 libera ere eskuratuz biblioteka osatzeko62.
|
|
|
1944ko abenduaren 28ko Herriaren alean La, ttek dei bat zabaldu zuen demokraziaren izenean oraindik Erresistentzian ari zirenei, adieraziz ekintzok ezinbestekoak izan baziren ere garai baten, ordua zela ekintza horiek utzi eta Gobernu
|
berriari
gobernatzen utz ziezaioten, La, tte, P.: Vers la démocratie, Herria, > 1944ko abenduaren 28a.
|
|
|
Société> des> Sciencies> et> Arts> de> Bayonne> elkartearen kideak 1873ko azaroan bildu ziren lehenengoz, Baionan, II. Errepublika ezarri
|
berri
zegoenean, beraz. Delvaille, Détroyat, Folin, Grillières, Hiriart, Moujon eta Stoecklin jakitunek burutu zuten bilera hori, elkartearen egitasmoak zehaztuz:
|
|
|
...encies, > ttres> t> Arts> e> Bayonne> izena hartu zuen, en y ajoutant Lettres, > ce qui précisait sa physonomie97 eta 1922an Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek Société> Bayonnaise> dEtudes> Régionales> elkartearen kideak bereganatu zituen, izen
|
berria
hartuz: Société> s> Sciencies, > Lettres, > Arts> et> dEtudes> Régionales> de> Bayonne, pour mettre, n à une situation paradoxale:
|
|
|
Kutsu erlijiosoa nabaria izan zen Eskualdunaren ia
|
berri
guztietan, Elizaren inguruan buruturiko ekintzak espresuki aipatzeaz gain129 Azaldu dugu jadanik Eskualduna> helburu politikoekin sortu zutenean, xede horiek bat zetozela Elizaren pentsamoldearekin130 Are gehiago, batzuetan Louis Etcheverry sortzaileak, politikaz, bihotz bihotzez bonapartte tiarra131, Elizak baino Errepublikaren kontrako pentsamolde gogorragoa azaldu zuen, Elizaren jokabid...
|
|
|
François Antoine Jau, ret apezpikua izan zen Gobernu frantziarrak agindutakoa betearazi zuena. 1889ko abenduan izendatu
|
berri
zegoen Jau, ret eta ezaguna zen errepublikazalea izateagatik (haren familia halakoa izanez142). Horrela, Jau, retek Gobernuarekiko diziplinaz jokatzera bultzatu zituen apaizak.
|
|
|
Aldatu zuen gero erabakia eta Eskualdunak jarraitu zuen, baina Louis Etcheverryk zuzendaritza utzi zuen. Zuzendari
|
berria
Renaud dElissagaray izan zen, bi urtez.
|
|
|
Louis Etcheverry, ostera, ez zen Hiriart Urrutyren berrikuntzekin ados agertu149; kontrakotasuna adierazteko ez zuen utzi astekaria Eskualduna> izenaz izan zedin argitaratua. Beraz, 1904an Eskualdun> Ona> izen
|
berria
erabili zuten, Hiriart Urrutyk bere gain hartuz astekariaren kudeaketa. Pochelouk, bere aldetik, 1905ean utzi zion diruzaingoa Monge gazteari150.
|
|
|
Eskualdunak aro
|
berri
hartan izan zituen lankideen berri eman digu La, ttek: Jean Baptiste Constantin, de Menditte, Pierre Espil eta Armagnague xuberotarrak, irakurle zuberotarrak erakartzen saiatu zen Hiriart Urruty151?, Michel Iriart, Julien Héguy, Michel Gombault, Etchegaray, Bidégaray, Jean Etchepare medikua, Charles Harispe, Martin Landerretche, Georges Lacombe, Jean Baptiste Daranatz, etab.152 Tamaina handiagotu egin zuten, mamia aberastu eta euskarari leku zabalagoa eskaini.
|
|
|
Proiektua 1898an aurkeztu zuten, Larresoroko apazgaitegiako ikasle ohiei. Société> Patriotique> Basque> elkarte
|
berriaren
espresabiderako Eskualduna> aukeratu zuten; astekariaz jabetu behar izango zuten, beraz157.
|
|
|
1924an Jean Blaise Adémak zuzendaritza utzi eta Jean Saint Pierre izendatu zuten Eskualdunaren zuzendari. Eta beti legez, zuzendari
|
berriarekin batera
idazle berriak sartu ziren astekarian, hala nola Piarres La, tte.
|
|
|
S. A.: Bihotzetik gure agurra igortzen diogu Baionan jarri
|
berri
zaukun La Milice Française horri, esperantcha baitugu... gizontasuna... garbitasuna derauzkula gure choko huntarat ekharten, Eskualduna, 1944ko ekainaren 23a.
|
|
|
Izan ere, bederatzi urte lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian. Komunismoaren eraginetik babesteko agertu zuen Arotçarenak Alemaniarekiko iritzi
|
berria
; baliteke gerrako garailearekin adiskidetu beharrak eramatea Arotçarena iritziz aldatzera. Izan ere, Euskal Herria alemanen menpean zegoen eta alemanen kontra agertu izanak astekariaren debekua eta lankideen atxiloketa ekar zitzakeen.
|
|
|
...ok Revista> Internacional> de> los> Estudios> Vascos> aldizkarian argitara zitzan213 Era berean, 1910ean lehendakariak eskatu zion Biltzarrari ezagutarazteko hildako pertsona ezagunen izenak, marmolezko harri batez ohoratuak izan zitezen; hain zuzen ere, 1910ean Arnaud Oihenart, Jacques Bela eta Agustin Chaho ohoratu zituzten214 1910ean ere Gieure apezpiku
|
berriaren
jarrera nabarmendu zuten, baimena eman baitzuen Apaizgaitegian euskara irakatsia izan zedin215.
|
|
|
1918an Bizkaia, Gipuzkoa, Araba eta Nafarroako diputazioek, eta Baiona, Iruñe eta Gasteizko Apezpikuak deiturik, hau da, Eliz agintariak, Eusko Ikaskuntzaren biltzarra antolatu zuten Oñatin, euskal kultura langai harturik. Bilera hartan ateratako ondorioei iraunkortasuna eman nahian, erakunde
|
berri
bat sortzea erabaki zuten, hau da, Eusko Ikaskuntza. Julián Elorza elkarte berriaren lehendakari izendatu zuten, Julio Urkijo lehendakariorde eta Angel Apraiz Bartzelonako unibertsitateko katedraduna idazkari269.
|
|
|
Bilera hartan ateratako ondorioei iraunkortasuna eman nahian, erakunde berri bat sortzea erabaki zuten, hau da, Eusko Ikaskuntza. Julián Elorza elkarte
|
berriaren
lehendakari izendatu zuten, Julio Urkijo lehendakariorde eta Angel Apraiz Bartzelonako unibertsitateko katedraduna idazkari269.
|
|
|
Joseba Agirreazkuenagaren hitzetan270, Oñatiko kongresu horrek gizarte
|
berri
baten beharrak islatu zituen, hain zuzen ere, gizarte industrializatuan garatutako intelektualen beharrak. Jakitun horiek jende ikasia ziren eta jakintza eremu berrietan murgiltzea eskatzen zuten.
|
|
|
Horrela, X X. mendearen hasierako gizarte modernoaren pizkundean Eskualzaleen Biltzarrak antzineko pentsamoldera atzera egin zuen bitartean, Eusko Ikaskuntza guztiz egokitu zen aro
|
berrian
sorturiko premia intelektualetara.
|
|
|
Pentsamoldeari dagokionez, Eusko Ikaskuntza Hegoaldeko mende
|
berriko
intelektual beharrei zegoen egokiturik euskaltzaleen. Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aro berriko pentsalari frantziar positibistek eratu zuten; intelektualak ziren hauek ere, baina ez ziren bereziki arduratu euskal gaiez.
|
|
|
Pentsamoldeari dagokionez, Eusko Ikaskuntza Hegoaldeko mende berriko intelektual beharrei zegoen egokiturik euskaltzaleen. Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> aro
|
berriko
pentsalari frantziar positibistek eratu zuten; intelektualak ziren hauek ere, baina ez ziren bereziki arduratu euskal gaiez. Azkenez, Eskualzaleen Biltzarra pentsalari euskalzaleek sortu zuten, Eusko Ikaskuntza bezala, baina modernotasunari aurre egiteko.
|
|
|
Hemengo Eskualzaindiak ez letzazke ere ahantz P. La, tte et M. Etcheverry, Uztaritzeko ikastegiko bi erakasleak293, delako Akademiarako Iparraldeko ordezkariak aipatzen ari zenean. Nafarroa Behereko euskaltzain urgazleak bete betean asmatu zuen, zeren eta 1928an Piarres La, tte urgazle izendatu baitzuten, Jean Baptiste Darricarrere hil
|
berriaren ordez
. La, tteren izendapena Euskaltzaindiaren 1928ko urtarrileko batzarrean eman zuten aditzera294, Lacombek batzarkideei La, tteren euskal aditzari buruzko lana irrakurtzearekin batera.
|
|
|
Gure> Herriak Eskualdunarekin> zituen harreman komunen berri eman zuen, adieraziz: Gure ustez segurik Gure Herria hartzen duten gutiz gehienek Eskualduna irakurtzen dute317 Beste aldetik, Dominique Soubelet zoriondu egin zuen Jean Elissaldek Gure> Herriaren orrialdeetan, kaleratu
|
berri
baitzuen sei orriko Eskualduna:
|
|
|
1930eko otsailean, aldiz, batzar bat izan zen antolatua pour proclamer que Gure> Herria> ne doit pas mourir330 Gure> Herriaren helburuak eguneratzearekin batera, erabaki zuten Gure Herria elkartea sortzea, izen bereko aldizkariari indarra emango liokelakoan. Elkarte
|
berriaren
Administrazio kontseilua sortu zuten: Piarres La, tte idazkari adjuntu izendatzearekin batera, Mathieu lehendakari bilakatu zen; Maurice Souberbielle eta Etchepare lehendakariorde; Saint Pierre idazkari; Dassance diruzain; eta Maurice Amestoy, Barbier, Blazy, Dufau, Eizagirre, Elissalde, Albert Léon, López de Mendizabal, Picochet eta Emmanuel Souberbielle aholkulari331.
|
|
|
en nuke, den gutienik ere, ttipitu nahi Etienne Decrept idazle aipatua... Eskuarazko lan berezi batzueri buruz, bertze askok amor egin dutelarik, ez da etsitu Decrept; jarreiki zaio sailari bururaino... zorigaitzez, lan
|
berriari
lotzen denak huts eginen du maiz... Laurent Apestéguyk, gure lagunak, jadanik adiarazi ditu hemen, Semetchia delakoaz zuelarik idaztaldia, gure iduriko, zuzenez erran behar zirenak394
|
|
|
...la bascologie412 Jean Lamarqueren ustez, Nogareten Petite> Histoire> du> Pays> Basque> liburuak a parfaitement atteint413 zeukan helburua, hau da, Donner au grand public, sur lhistoire des Basques quelques notions succinctes, mais rigoureusement exactes414 Azkenez, Nogareten Une> nouvelle> istoire> de> Saint Jean de Luz> liburu
|
berriaren
aurkezpen eta gomendioa egin zuen Philippe Veyrinek (Se recommande des mêmes mérites que le précédent415), zuzenketaren bat egin bazion ere416.
|
|
|
Euskara estandarra, nkatzeari dagokionez, argi ikusi bazuten ere idatzizko testuek zeregin garrantzitsua zutela, arazoa sortu zen erabaki orduko nork moldatu behar zuen euskara
|
berri
hori.
|
|
|
Idazleek Euskaltzaindiari eskatu zioten hitz xorta
|
berria
bildu edo sortzeko. Azkue lehendakariak euskaltzainei eskaria helarazi zienean, akademiakide gehienek agindua onartu zuten; Julio Urquijo eta Georges Lacombek, ostera, honako erantzuna eman zioten Azkueri:
|
|
|
Era berean, Jules Moulierek euskara
|
berria
gaitzetsi egin zuen, intelektualei zuzendurik baino ez zegoelakoan511.
|
|
|
Veyrinek itxaropenez espero zuen Euskal Museoaren sorrera: Si lon considère lintérêt provoqué par la création du Musée Basque de Bayonne, il est permis, croyons nous, davoir bon espoir537; Laurent Apestéguyk ere abegi ona egin zion Museo
|
berriari
:
|
|
|
Piarres La, ttek, ostera,, dagaitz hitz egin zuen sorrera
|
berriaz
:
|
|
|
Hurrengo lerroetan aipatu dugun La, tteren jarduera
|
berriaz
ari izango gara. Dena dela, gazteekin buruturiko ekintzok ez zuten La, tteren aurreko zereginekiko haustura eragin; izan ere, Piarres La, tte ez zen Eskualduna> eta Gure> Herria tik aldendu edo alboratu, eta buru belarri Eskhualherrizaleak, Menditarrak, Begiraleak> eta Aintzina> kazeta sustatzera eta indartzera544 abiatu, Kepa Sudupek azaldu duen bezala, baizik eta, lan intelektualetan zirauelarik545, euskaltzaletasuna bultzatzeari ekin zion.
|
|
|
Ikusi dugun legez, La, ttek 1937an gutxitu bazuen ere Eskualdunan argitaraturiko artikuluen kopuruaArotçarena zuzendari
|
berriarekiko
ezinikusia zela eta1938ra arte hainbat artikulu idatzi zituen Gure> Herria> aldizkarian, 1930 hamarkadan sorturiko Gure Herria elkartearen idazkari adjuntua izatearekin batera.
|
|
|
Aintzinan argitaraturiko
|
berri
hartan argi adierazi zuten partidu politiko moduan aritzeko asmoa zutela. Helburu berbera azaldu zuten bultzatzaileetariko batzuek idatzi zituzten eskutitzetan:
|
|
|
Ikusiko dugu aurrerago, hala ere, La, tteren jarraitzaile gazteek euskal abertzaletasunaren aldeko saiakera
|
berri
bat burutuko zutela, baina 1940 hamarkadako ekintzak dira horiek eta geroko utziko ditugu.
|
|
|
Pour le moment, laissons faire nos frères650), 1933ko Donostiako Aberri Egunean Goyheneche hizlarietako bat izan zen. Horren aurretik 1932ko uztailaren 24an Hondarribian izan zen Emakume Abertzale Batza eta Mendigoizaleen egoitza
|
berria
zabaltzeko ospakizunean eta bertan elkartu zen Piarres La, tte, Jean de Jaureguiberry eta José Ariztimuñorekin651.
|
|
|
Ikus dezagun, azkenez, zer nolako ekintzak burutu zituzten aipatu
|
berri
ditugun euskaltzaleek lan honetan zehar aztertu ditugun elkarte eta aldizkarietan:
|
|
|
Marc eta Jacques Legassek, Legasse familiaren sei neba arrebetatik abertzaleenak zirenak eta dirua zutenak721, aldizkari bat argitaratzea erabaki zuten. Horrela, Xabier Diharceri722 adierazi ostean, La, tteren bila abiatu ziren horren berri emateko; Piarres Xarrittoni ere zuten asmoa aurkeztu zioten723 Baina Bigarren Mundu Gerraren garai hartan Frantzia alemanenmende zegoen eta aldizkari kulturalak baino ezin zitezkeen argitaratu; zaila zatekeen ere izen
|
berriko
aldizkari bat kaleratzeko baimena lortzea. Hori guztia zela eta, Gure> Herria> aldizkari kulturala birsortzea erabaki zuten, 1936tik argitaratzen ez baitzen.
|
|
|
1943ko apirilaren 27an talde desberdinetako ordezkariak bildu ziren Ustaritzen elkarte
|
berri
bat sortzeko785 asmoz, Eugène Goyhenechek Jean Duboscqi proposaturik786 Berrehun bat gaztek entzun zituzten Jean Pierre Urricarriet, Léon Leon, Pierre Lartzabal eta Louis Dassancen hitzak eta ordezkaturiko talde kulturalen ekintzen berriak787.
|
|
|
Eskualduna> debekaturik izan zelarik, Jean Saint Pierre, Jean Elissalde, Jules Moulier, Léon Leon, Louis Dassance, Pierre Duhour eta Andreinek794 bilera bat ospatu zuten, uste baitzuten euskarazko argitalpen baten beharra zegoela. Argia> eta Oiharzuna> izenak baztertu ostean, Herria> izena aukeratu zuten aldizkari berrirako795 Era berean bilera hartan erabaki zuten La, tte argitalpen
|
berriaz
ardura zedin, berrikuntzen zalea baitzen:
|
|
|
berrizalea. Ez zen askoren gustokoa izanen, baina 44ean haize
|
berriarekin
agertzen zen, halako besterik ez zegoela, eta libre izaten zen796.
|
|
|
Emile Larrerren ikuspuntutik: Momentuan aldaketa handia izan zen, zeren eta ordu hartan zen piska bat kontserbadoreak, eta La, ttek ekarri zuen giro
|
berri
bat, ekarri zuen orduko sozial aldetik eta politiko aldetik; sozial aldetik lankidetzarekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin zabilan, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement> Republicain> Populaire, eta holakoak ziren eta gero haiekin, heiei loturik sortu ziren Eur... Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina beste asko....
|
|
|
Momentuan aldaketa handia izan zen, zeren eta ordu hartan zen piska bat kontserbadoreak, eta La, ttek ekarri zuen giro berri bat, ekarri zuen orduko sozial aldetik eta politiko aldetik; sozial aldetik lankidetzarekin eta sindikalismoarekin konpontzen zen ongi La, tte, horiekin zabilan, eta gero politika aldetik ere berdin; orduan ziren lehenbiziko demokratak eta orduan Mouvement> Republicaine, MR P Mouvement> Republicain> Populaire, eta holakoak ziren eta gero haiekin, heiei loturik sortu ziren Europako federalistak eta La, tte giro hortakoa zen, hats hortakoa zen, eta hori aldaketa handia izan zen. Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle
|
berririk gabe
berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina beste asko.... Lehenago Eskualdun> ean, eta Herrian ere, eskuara izan da lehena, eskuara izatea, eskuaraz hitz egitea, eskuaraz idaztea, eta hori zen lehen, politika baino lehenagoa ere, baina politika ere behar zen, eta orduan behar zen berritu eta hala egin zuen La, ttek, apez komunista deitu zuten eta lehenengo zaharrek, apez komunista La, tte, Emile Larrerekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko abuztuaren 12a.
|
|
|
Beste aldetik, bazeuden Herria> onartu ez zuten irakurle euskaldunak, Eskualdunari lekua kendu ziolakoan802; eta, aldiz, Herria> gaitsetzi zutenak, uste zutelako argitalpen
|
berriaren atzean
Eskualduna> zegoela ezkutaturik803 Azken salaketa horiei erantzun zion La, ttek:
|
|
|
Jean Saint Pierrek, Baionako apezpiku ohiak, Elizaren izenean eman zion baimena La, tteri Herriaz ardura zedin805 Izan ere, garai hartan Baionako apezpikua izendatzeke zegoen (Léon Albert Terrier izango zen apezpiku
|
berria
) eta Apezpikutegiko bikario kapitularra zen Daguerre ez zegoen ados Herria> argitaratzearekin.
|
|
|
Astekari
|
berria
Herria.> Eskualdunen> berriketaria> deitu zuten. Jean HiriartUrruty astekariaren idazkari nagusia izan zen eta André Ospital administraria.
|
|
|
Hebdomadaire> basque français> izen
|
berria
hartu zuen. Azkenez, 901 zenbakitik aurrera Herria> deitu zuten.
|
|
|
Munduko Lehen Gerra amaitu
|
berri
zegoen eta gerran ibilitako lankideek hainbat pentsaerakin itzuli ziren Euskal Herrira (nabarmenki gerlari ohien pentsaeraz, hau da, gerran parte hartu izanaren urguiluaz). Gazteok Adéma Eskualdunaren zuzendariarengandik urruntzeko nahia agertu zuten, Eskualdunan idazteari uko eginez eta aldizkari berri bat sortzeko guraria erakutsiz.
|
|
|
Munduko Lehen Gerra amaitu berri zegoen eta gerran ibilitako lankideek hainbat pentsaerakin itzuli ziren Euskal Herrira (nabarmenki gerlari ohien pentsaeraz, hau da, gerran parte hartu izanaren urguiluaz). Gazteok Adéma Eskualdunaren zuzendariarengandik urruntzeko nahia agertu zuten, Eskualdunan idazteari uko eginez eta aldizkari
|
berri
bat sortzeko guraria erakutsiz. Jean Elissalde, Jean Etchepare eta Jean Saint Pierrek, gerraren berri Eskualdunara?
|
|
|
Jean Elissalde, Jean Etchepare eta Jean Saint Pierrek, gerraren berri Eskualdunara? bidali zutenek parte hartu zuten Gure> Herria> deituriko aldizkari
|
berriaren
sorreran, 1921ean, Laurent Apestéguy, Jean Barbier, Edmond Blazy eta Jules Moulierekin batera.
|
|
|
Baina aurrera jarraitu baino lehen, bil ditzagun lauki batean aipatu
|
berri
ditugun pertsonaiak, 1920 hamarkadako Ipar Euskal Herriko sare intelektualaren partaideak izan baitziren:
|
|
|
Goi ikasketa horiek burutzen ari zen garaian Gure Herria elkartearen kide izendatu zuten (1924an) eta Eskualzaleen Biltzarkide bilakatu zen (1926an). Azkenez, goi ikasketak amaitu
|
berri
zituelarik (1928an), Euskaltzaindiaren urgazle izendatu zuten, baita Eskualzaleen Biltzarraren bileretan lehenengoz parte hartu ere (1928an).
|
|
|
de, azioa salatu zuen (L. B.: Garizuma
|
berria
, Aintzina, 1935eko abuztua eta Causes économiques du malaise terrien, Aintzina, 1935eko uztaila), diru-laguntzen murriztapena (Argal argal, Aintzina, 1935eko azaroa), etab.
|
|
|
Ikusi
|
berri
dugun laukiak Piarrres La, tteren berri ematen digu, 1920 hamarkadan La, tte ikasleak buruturiko ekintzei 1930 hamarkadan buruturiko La, tte helduaren jarduera intelektuala gehituz.
|
|
|
Hauetariko batzuk 30 hamarkadan sortu berri zen Gure Herria elkartearen kide bilakatu ziren, hala nola René Cuzacq, Michel Etcheverry, Pedro Garmendia, Gilberte Guillaumie Reicher, Hillau, Jean eta Madeleine de Jaureguiberry, Leon Lassalle, Picochet, Puchulu, Dominique Soubelet Emmanuel eta Maurice Souberbielle. Piarres La, tte Gure Herria elkartearen batzarkide ere bilakatu zen eta bilera guztietara joanez, harremanak izan zituen aipatu
|
berri
digutun intelektualekin.
|
|
|
Interesgarriak izan ziren harreman
|
berri
horiek, zeren eta René Cuzacq eta Jean Lamarquerekin SSLAB> elkarteari buruz hitz egiteko aukera izan baitzuen La, ttek (ordurako bakarrik Maurice Amestoy eta Louis Dassancerekin hitz egin ahal izan zuen SSLABri buruz); eta Pedro Garmendiak Eusko Ikaskuntzaren berri emango zion (1920 hamarkadan ez zuen inor sarean Eusko Ikaskuntzaz hitz egiteko).
|
|
|
Laukiaren arabera, 1940 hamarkadako ekintza kulturaletan parte hartu zuten 75 intelektual; haietatik 21 sarearen partaide
|
berri
digutu: Pierre Duhour, Roger Etchegaray, Etcheverry Ainchart, Jean Hastoy, Jean Hilleau, Hiriart Uruty, Emile Hirigoyen, Gaston Hirigoyen, Pierre Larzabal, Pierre Labadie, Michel Labéguerie, Pierre Landaburu, Pierre Larzabal, Marc Legasse, Gabriel Lerchundi, Michel Limonaire, Bernard Mendisko, Minvielle, Philippe Oihanburu, André Ospital eta Piarres Xarritton.
|
|
|
Baditugu 1940 hamarkadan bakarrik Eskualdun Gazteen Batasuneko kideak izan zirenak ere, sei lagunkide guztira; hauetariko lau jadanik sarekideak ziren 1930 hamarkadan. Lagunkide
|
berri
ugari, beraz, 1940 hamarkadan, gehienak La, tteren jarratzaileek sustaturiko ekintza kultural euskaltzaleei esker.
|
|
|
Baina gure sarearen benetazko intelektual arituek parte hartu zuten 1940 hamarkadako gertakizun kultural nagusian, hau da, Herria> aldizkari
|
berriaren
sorreran: Louis Dassance, Pierre Duhour, Jean Elissalde, Jean Hiriart Urruty, Piarres La, tte, Leon Leon, Jules Moulier, André Ospital eta Jean Saint Pierre.
|
|
|
Gehienak, Pierre Duhour, Hiriart Urruty eta André Ospital izan ezik, intelektual trebatu baino trebatuagoak izan ziren aztertu ditugun 1920 eta 1930 hamarkadetan. Jakina, 1940 hamarkadan sorturiko Herrriak era hartako jakintsuak eskatzen zituen, beharrezkoa baitzen 1944ko Bigarren Mundu Gerraren amaierak ekarritako aro politiko
|
berriari
erantzun kultural berri bat ematea. Azpimarratzekoa da lagunkide heldu eta aritu horiek, hainbat ekintza burutu zutelarik 1920 eta 30 hamarkadetan, Herriaren sorreran baino ez zutela parte hartu, 1940 hamarkadan buruturiko gainerako ekintzak lankide gazteei utziz.
|
|
|
Gehienak, Pierre Duhour, Hiriart Urruty eta André Ospital izan ezik, intelektual trebatu baino trebatuagoak izan ziren aztertu ditugun 1920 eta 1930 hamarkadetan. Jakina, 1940 hamarkadan sorturiko Herrriak era hartako jakintsuak eskatzen zituen, beharrezkoa baitzen 1944ko Bigarren Mundu Gerraren amaierak ekarritako aro politiko berriari erantzun kultural
|
berri
bat ematea. Azpimarratzekoa da lagunkide heldu eta aritu horiek, hainbat ekintza burutu zutelarik 1920 eta 30 hamarkadetan, Herriaren sorreran baino ez zutela parte hartu, 1940 hamarkadan buruturiko gainerako ekintzak lankide gazteei utziz.
|
|
|
Ez denetz nardagarri?, 1935eko urria. Liburu
|
berri
bat, 1935eko urria.
|
|
|
Irakurtzale Suharra: Liburu
|
berri
. Bahnar deithu Salbaiak, 1936ko urria.
|
|
|
Une grande découverte, Gure sodadoen berri, Liburu
|
berri
,.
|
|
|
Segur aski gerlari ohiren batenak. La, tte 1925ean joan
|
berria
zen Tolosako Institutu Katolikora letretako ikasketak egitera: Marokora joandako soldadu frantsesez idaztea eta, ulergaitza egiten zaie.
|
|
|
Eskualdun fededun eta errepublikano,, Liburu
|
berri
,.
|
|
|
Ihardespena (P. Larzabal, euskaltzain
|
berriari
), 1963, 332 orr. La littérature basque dans lambiance dUstaritz, 1964, 147 orr.
|
|
|
Liburu
|
berri
: –Nere lehen katixima, Bat behar direnak ez berex, Hazpandar bati arrapostua,.
|
|
|
Lege molde
|
berriari buruz
ez mintza lasterregi, Elizak ez du, ez baietzik ez ezetzik manatzen, Irakurgai tzarrez eta onez,.
|
|
2008
|
|
|
Bertan, delako laguntzaile mota bakoitzarekin aldi berean topa daitezkeen kasuak markatuko ditugu arestiko puntuetan adierazitako gida-lerroei jarraituz. Hala, aldi bereko konbinazio bakoitzeko fitxa
|
berri
bat irekiko dugu; bestela esanda,
|
|
|
Euskaltzaindiak argitaratu
|
berri
duen Hiztegi> Batuan> (Euskaltzaindia, 2000) ere antzeko joera ikus dezakegu.
|
|
|
Administrazioa ez da dagoeneko erakunde ahalguztiduna, ororen gainetik dagoena, baizik eta herritarren zerbitzurako tresna bat, eta, aitortu dezagun bide batez, herritar horiek beroiek ordaindutakoa. Jokaera
|
berriaren
ondorioz, Administrazioa da herritarrengana jotzen duena informazioa ematera. Bera sartzen da behin eta berriz herritarren etxeetan, baita askotan baimenik gabe sartu ere?, eta horrek komunikatzeko modua moldatzea eskatzen du ezinbestean.
|
|
|
Menpean dagoen hizkuntza (frantsesa Kanadan, euskara Euskal Herrian) gogor saiatzen da bezeroak bereganatzen, hau da, irakurleak erakartzen, eta horretarako, hizkuntza zaindua, diseinu erakargarria eta horrelako baliabideak erabiltzen ditu. Hizkuntza menperatzailea laster konturatzen da berrikuntzaz eta ez dio inolako lotsarik ematen txikiak jorratutako bide
|
berritik
abiatzeak. Norgehiagoka horretan argi dabilena garaile aterako da.
|
|
|
Eroso murgiltzen da sarean, bere etxetik mugitu gabe, bakardadean, eta posta elektronikoaz baliatzen da bere lagunekin eta erakundeekin harremanetan jartzeko; komunikabideen magalean hezi eta hazia da; bere inguruan milaka telebista, irrati eta web orri
|
berri
sortzen dira egunero, eta ohituta dago beraiek eskaintzen dizkioten mezu motekin; ez, ordea, Administrazioko antigoaleko hizkera eta esamoldeekin.
|
|
|
Batean, esaterako, galde modalitatea aurkitzen dugu; bigarren atalean, ostera, baieztapen modura azaltzen da errepikatutako zatia. Edota entzuleak esan
|
berri
duena berriz esaten du. Hala nola:
|
|
|
(17)/ ez da azaltzen urte guztiyan eta urte hori urte zaharra bukatzear dijoanean/ azaltzen> da/ urte
|
berriarekin batera
ordun bihurtu da urte berriaren sin boloa/ (B.A.)
|
|
|
(17)/ ez da azaltzen urte guztiyan eta urte hori urte zaharra bukatzear dijoanean/ azaltzen> da/ urte berriarekin batera ordun bihurtu da urte
|
berriaren
sin boloa/ (B.A.)
|
|
|
esapidearen jarraia da; era berean, hurrengoaren, urte
|
berriarekin batera
–segmentuaren hasiera ere bada.
|
|
|
|
berria
izan da halako zereginetan, Na Dene makrofamiliaren partaide gisa hartu izan dutenean.
|
|
|
Kasu berbera gertatu da euskal erroaren teoria
|
berri
honekin ere. Euskal hitz gehienen ezaugarri formalak eta soinuen distribuzioa deskribatuaz gain, etimologia berri batzuren oinarria eman du.
|
|
|
Kasu berbera gertatu da euskal erroaren teoria berri honekin ere. Euskal hitz gehienen ezaugarri formalak eta soinuen distribuzioa deskribatuaz gain, etimologia
|
berri
batzuren oinarria eman du. Garbi dago monosilaboek ez dutela teoria honetan aparteko arazorik sortzen, baina bisilaboen sorketa nolabait azaldu behar da:
|
|
|
Aspirazioa.> Aipatu dudan erroaren teoria erabili
|
berria
izan da azpirazioak aitzin euskaran sortzen dituen arazoak argitzeko. Mitxelena konturatu zen aspirazioa antzinateko euskara orokorraren ezaugarritasun nabarmenenetarikoa zela, Akitaniako izkrizioetan erruz jasotakoa eta Erdi Aroan ere Euskal Herriko zati gehienean manten dua.
|
|
|
(Trask 1997: 165). Aipatutako erroaren teo riak argi egin dezake, ordea, arazo honetan, Ivan Igartuak idatzi
|
berri
duen bezala. Teoria honen arabera aspirazioa bakarrik erroaren hasieran zilegi denez, ez da harri tzekoa gero ere hitz bisilaboetan HV (R) HVR egitura egotea; bakarrik beranduago lotuko zaio aspirazioa bigarren silaba azentodunari, honen hasieran kontsonante has perengarriren bat baldin badago, HV (N) KhVR egiturako hitzak lortuz.
|