|
2000
|
|
|
Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari dagokio. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek askoz sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa
|
baino
.
|
|
|
Ondasunak feudalak eta ez feudalak, menpekoak eta askeak ziren. Dagoeneko desagertu da hori; ez ditugu zaindu gizakien arteko hurbiltze horrek dakartzan zortasun hiritar eta landatarrak
|
baino
. Horiek ere, ezinbestekoak, gizartea bera ahalbideratzen duten betebehar eta arta berezien ondorioak baitira.
|
|
|
Agintekeriazko Estatuetan, printzea lurralde osoaren jabe izan eta merkataritza osoa Estatuko Buruzagiaren izenean eta horren probetxurako egiten den horietan, gizabanakoek ez dute askatasunik, borondaterik edo jabetzarik, eta epaile eta borrero gehiago dira, legeak
|
baino
; haatik, herritarrek zer zaindu eta zer babesturik badute, eskubide politiko nahiz zibilen jabe badira eta ohorea aintzat hartzen bada, herri horietan bertan, lege kopuru zehatza behar da horiei guztioi aurre egiteko. Ondasun mota desberdinak, langintza bestelakotsuak, giza bizitzaren osterantzeko egoerak, horiek guztiek eskatzen dituzte erregela berezkoak.
|
|
|
Familiaren Kontseilua, agi denez, zer eskatu eta aurretik huraxe emateko prest dago. Ez du besterik eskaintzen nonzeberri edo onarterraz askoren taldea
|
baino
, beti zain senar emazteekin bat egiteko, legeen aurka eta gainetik. Senideak erraz har daitezke amodio edo gorrotoaren susmagarritzat, alderdi bata nahiz bestearen aurka:
|
|
|
Zein da gobernu moldea? Kontu horiek dira eragingarri, ustez
|
baino
eragingarriagoak, gainera, dibortzioaren arazoan.
|
|
|
Nazioa eraturik dagoenean, jende aski izaten da; ugaltzeko gogoa gutxiago nabarmentzen da; ezkontzaren xedea
|
baino
, kezka zabalagoa da ezkontzaren gozo eta duintasunarena; familietan ordena iraunkorra bilatzen da eta amodioari aitortzen zaio halako esparru mugatua, ordena hori inoiz ere urratua izan ez dadin.
|
|
|
Gure artean dibortzioa debekatu behar ez dugulako ustetan jardun dugu; bestela, gure legeak ere ageri agerian leudeke berori baimentzen duten kultuen aurka; orobat, ezin daitezke inola ere behartu kultu horietako gizakiak erlijioarena
|
baino
ezkon estekadura lazgarriago batez.
|
|
|
izate eta aiurri bateraezintasuna ez da froga zehatz eta legezko baten objektua izan. Azken batean, halakoan oinarri hartzeak, dibortzioa legeztatzeko, ez dakar besterik ezkontide bakoitzari bere nahieraren arabera ezkontza desegiteko eskubide kaltegarria ematea
|
baino
. Ba al dago munduan kontraturik, kontratugile bakar batek bere gogo eta nahierara suntsi dezakeena, beste alderdiaren adostasunik gabe?
|
|
|
Ezkontza ez da egoera soila, bizi egoera
|
baino
. Ezin, hortaz, batuketa aldakor eta iheskor horien antzarik izan.
|
|
|
Egia da senar emazteak maiz batu egiten direla elkar ezagutu gabe eta elkarrekin bizitzera kondenaturik daudela, elkarrekiko maitasunik gabe. Egia da, halaber, gutizia eta aberastasuna eta behin
|
baino
gehiagotan, fantasiak eta arinkeriak ere, batuketak osatzea eta familien geroa erabakitzen dituztela. Egokiera moral eta naturalak meneko jartzen dira, egokiera zibilen azpian.
|
|
|
Legeek euren eskuetan dagoen oro egiten dute ezkontzetan desbideraketa eta gaitzespenak saihesteko, horiek konponezinak baitaitezke; kontratuegileei den askatasunik zabalena ekartzen diete; kontratuari ere publizitate itzela; gurasoen adostasuna eskatzen dute, adostasun hori hartzen dutelako, gurasoen arretak moldatua eta sentimendurik hunkigarrienek ukitua, beste edozein zuhurtziaren gainetik. Neurri horiek gorabehera, legeek ez badute euren objektua betetzen, ez dira eurak salagarritzat hartu behar, gizateriaren ahulezia berezkoak
|
baino
.
|
|
|
Gutxitan gordetzen dituzte horiek, taldetxoek arinki askatzen dituzten negozioetan, halako ganora edo arreta, hain zuzen ere, moralak agintzen dituenak ohitura arloetan. Aspaldikoa da eta bizitzak hala erakutsia, dibortzio baterako adiskideak eta aliatuak batuta ere, horiek ez dutela osterantzekorik egiten beste batzuek idatzi agiriak sinatu eta gertatu den ororen gainean ezjakinarena
|
baino
.
|
|
|
Dibortzioa ezin daiteke eman, ezpada berorren arrazoiak egiaztatuak izan direnean. Uste ohi da egiaztapen horrek ekar ditzakeen egitatezko nahiz zuzenbidezko puntuak ezin daitezkeela benaz eztabaidatuak izan auzitegi batean
|
baino
.
|
|
|
Lege positiboak ez dira horretan lege naturaletik aldentzen. Hartara, halakorik egiteko itxura ematen badute ere, funtsean, ez dute besterik egiten lege naturalaren gogoa gizartearen premiei egokitzea
|
baino
. Lege positibo horiek dira, bestalde ere, aintzat hartu dutenak senar emazteek elkarri agindutako uste horretan duela ezkontzak erroa eta sustraia.
|
|
|
Isilpeko eragozpena, ustekabeko gertaera,... horrek desegiten du haien aurrearreta; horretan, alabaina, guraria, itxura eta ezkontzaren izena saritzen dira; gutxiago ederresten da seme alabak zer diren, guraso horiek euren ondorengoentzat duten gogoa eta nahia
|
baino
.
|
|
|
Desabantaila horiek aurretiaz bazter daitezke, baldin eta legeak geroko ezkontzaren bitarteko legeztatze hori zabaltzen ez badu seme alaba legezkotzat aitortu izan direnengana
|
baino
.
|
|
|
Legearen ekitateari dagokio, halakoetan, beste frogabide bat proposatzea, erregistroaren eza eta galera ordezka ditzakeena. Froga hori, ezin bestelakorik izan, gainontzeko titulu eta lekukoen aitorpenetatik datorrena
|
baino
.
|
|
|
Krimen gaiaren esparruan, legea, lekukoen froga onartu ezean, zigortu nahi duen krimena bera ezagutzeko ezinean legoke; krimenetan idatzizkoa zeharka
|
baino
ez baitago eta hori ere, gutxitan eta bakarka; hala ere, egitate hutsak ezin daitezke frogatu lekukoen bitartez ez bada. Lekukoen frogari ematen zaion harrera, krimen horien ikerketa eta epaiketan, premiatik bertatik dator.
|
|
|
Legeak bere gogoa erakusten du gizakien egoera zibila agiri publikoetan idazteko; norbanakoekin ez ezik, familiekin ere arduratzen da nagusiki. Beraren egoeran zirikatua izan daitekeen horretan, norbanako baten zori ilunak indar gutxiago du legearentzat gizarteak berak izan dezakeena
|
baino
, lekukotza gezurrezko batzuen bitartez familia batengana bil baitaitezke familiako ez diren zalantzazko gizaki batzuk.
|
|
|
Emazteak ezin du beste egoitzarik izan senarrarena
|
baino
. Horrek dena administratzen du, dena ikuskatzen.
|
|
|
Horrek dena administratzen du, dena ikuskatzen. Senarraren administrazioak, haatik, zuhurra behar du izan eta ikuskaketak, mugatua; senarraren eraginak zabalago jokatu behar du babesean aginpidean
|
baino
; indartsuena da ahulena defendatu eta sostengatu behar duena. Emazteen gaineko aginpide mugagabeak, eskualde batzuetan dagoen modukoak, nazioari eta legeen gozotasunari muzin egingo lieke.
|
|
|
Seme alabak aitaren meneko dira; horrek, aldiz, ez dio besteri men egin behar izadiaren ahotsari
|
baino
, horixe baita mintzorik gozoen eta samurrena. Horren izenak batzen ditu amodioa, duintasuna eta boterea; horren magistraturak, erlijioaren ikuspegitik gurasoen errukia deitua izan denak, ez du bestelako larderiarik onartzen, ezpada bihotz desbideratua damuaren baitara ekartzen duena.
|
|
|
Horren izenak batzen ditu amodioa, duintasuna eta boterea; horren magistraturak, erlijioaren ikuspegitik gurasoen errukia deitua izan denak, ez du bestelako larderiarik onartzen, ezpada bihotz desbideratua damuaren baitara ekartzen duena. Bide horretatik bertatik, ez da horren xedea zigorra ezartzea, barkamena merezi izatea
|
baino
.
|
|
|
Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak
|
baino
.
|
|
|
Lukurreriarik itzelenak gertatu dira, korritua debekatu denean. Gauza bidezko eta premiazkoa debekatzen denean, ez da besterik egiten berori ahalbideratzen dutenak gaizkile eta zuzengabe bihurtu
|
baino
.
|
|
|
Lege horien izpiritua, lege zibilarena
|
baino
, guztiz bestelakoa da.
|
|
|
Sekula ere ez da onartu, merkataritza esparruan, bidezko salneurriaren erdia
|
baino
goragoko kaltea dela eta, kontratuaren hutsalketa akzioa, merkatugaien higigarritasunak, arriskuak, ustekabeak eta ezinbestekoak akzio hori eragozten baitute. Arean bere, bazen arrazoirik moneta paperaren garaian, paper horrek erreka arin jo zuela, hutsalketa akzioa gai zibiletan ere ezabatzeko; aldi bitarte horretan eta gai zibiletan ere, merkataritzako gaien mugikortasuna eta ustekabe berberak tartean zirelako; gaur egun, bestera, berori ostera ere ezar dezakegulakoan gaude, justiziak berak, oztoporik gabe, bere eskubideak berreskuratu ditzakeelako eta kontratu pribatuak, orobat, mehatxupean ez direlako, orain arte izan diren moduan, gai publikoen desordena zela eta.
|
|
|
Legearen egitekoa da bestearen iruzurretik babestea; ez, ordea, gure zentzumena erabiltzetik aldentzea. Gizakien bizitza, bestela, legeen babespeko adingabe luze eta lotsagarria
|
baino
ez litzateke izango eta babes horrek ekarriko luke, nahitaez, inkisiziorik gogorrena.
|
|
|
Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu ditzaketen abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat hartu behar bada ezinbestean, galdua da dena. Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie emango bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza
|
baino
okerragoa izango da. Gizaki batzuk maltzurrak dira, eta gizaki aldrak jakituriaz gobernatzeko, behar beharrezkoa da gizakirik maltzurrenak ere, diren baino hobeak direla uste izatea.
|
|
|
Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie emango bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza baino okerragoa izango da. Gizaki batzuk maltzurrak dira, eta gizaki aldrak jakituriaz gobernatzeko, behar beharrezkoa da gizakirik maltzurrenak ere, diren
|
baino
hobeak direla uste izatea.
|
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea
|
baino
, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
kontratuen eta norbanakoen arteko egintzen zinezkotasunari buruzko fede ematen du; egokiera galtzen du, aldiz, larregikoa bihurtzen denean; orduan baita kaltegarri. Eskubideen larregiak egiten ditu gizakiak fidabera, horiek beti harritzen baititu berehalako irabazpideak, geroko arriskuak
|
baino
. Hartara, euren segurtasuna ezbaian jartzen dute tarteko diren esanezko zein ezkutuko egiune batzuek.
|
|
|
Besterik ez. Arlo honetan ez gara inoiz ere joango antzinatik eskuratu eta gizakiarekin batera sortu diren oinarriak
|
baino
harantzago.
|
|
|
Nola egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa? Sexu bati besteari
|
baino
eskubide zabalagoa aitortuko al zaio. Seme alaba naturalak eta legezkoak berdin berdinak izango al dira?
|
|
|
Arazo horietan, Estatuaren esku hartzea ezin utzizkoa dugu, behar beharrezko baita baten bati oinorde izateko eskubidea ematea eta zatiketa modua ere finkatzea. Jabearen heriotza dela eta, ondasun jabegabe horietan ez da ikusten, lehen so batean bederen, bestelako jaberik Estatua
|
baino
. Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori.
|
|
|
Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke nola, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez dauka beste zereginik oinordetza horien ordena ezartzea
|
baino
.
|
|
|
Lege politikoa ez da geratzen norbanakoen onuragarritasunean, baldin eta ikuspuntu orokorragoaz ari bada. Gogokoagoa du horrek Estatuaren arrazoia, ekitate oinarria
|
baino
. Lege Zibilak, aitzitik, xede nagusitzat du norbanakoen arteko eskubide eta itunak arautzea eta Estatuaren arrazoira baino, ekitatearen esparrura lerratzen da.
|
|
|
Gogokoagoa du horrek Estatuaren arrazoia, ekitate oinarria baino. Lege Zibilak, aitzitik, xede nagusitzat du norbanakoen arteko eskubide eta itunak arautzea eta Estatuaren arrazoira
|
baino
, ekitatearen esparrura lerratzen da.
|
|
|
Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari. Gogo horrek, argi dago, ez du onartzen besterik Estatuaren interes misteriotsu eta aldakorra
|
baino
. (...)
|
|
|
Fido da Portalis Konstituzioarekin. Goi mailako lege testu horretan ikusten du, galbidea
|
baino
, urgazi tinko eta boteretsua, hain zuzen ere, legegileak behar duen giroa bermatzen duena: " Gaur, Frantzia bizirik dago, konstituzioak oraingo atsedena bermatu eta bihar etziko aurrerabideak ziurtatzen baitizkio".
|
|
|
Alabaina, gizabanako berbera, gizaki moduan, gizateriari dagokio. Horren ondorioz, erakunde politikoak Estatu bakoitzaren kideenak badira ere, atzerritarrak onartuak dira, zabal nahiz estu, erakunde zibiletan, erakunde horiek askoz sakonago ukitzen baitituzte gizakiaren eskubide pribatu horiek, herritarraren egoera publikoa
|
baino
.
|
|
|
Ezkontza ez da egoera soila, bizi egoera
|
baino
. Ezin, hortaz, batuketa aldakor eta iheskor horien antzik izan.
|
|
|
Badira, haatik, gobernu horretan sexu baten autuak eta esparruak. Sexuen arteko berdintasuna
|
baino
, Portalisen esana desberdintasunaren errekatik dator (honetan ere, Napoleonen ustea, antza denez, eragingarri), eta horren indarrez ere, aita familiakoaren ahalgo nagusi eta gailenaren aldetik.
|
|
|
Dibortzioa begi onez ikusten du Kode Zibil berriak. Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa
|
baino
. Ezkontzaren gaitz eta makurrei eman dakiekeen azken konponbidea da dibortzioa, lege testu berriaren ustetan.
|
|
|
" Okerreko gobernua dator, larregi arautzen denean". Liberalismorik gorrienean jarrita, ohiko izango ditu batek
|
baino
gehiagok jarraiko hauek:
|
|
|
Hortik datoz, etorri ere, Erromako legeetan diren izenik gabeko kontratu anitzak. Kontratua egiteko askatasuna ezin beste ezerk ere mugatu, justizia, ohitura on eta onura publikoak
|
baino
.
|
|
|
Zati berdin berdinetan edo desberdinetan? Portalisek, berriz ere, ihardesle, bidenabar azaltzeko testamentu egiteko ahalmena mugatua dela, egundo ere ez eskubide naturala, lege politiko eta zibilak arautua
|
baino
:
|
|
|
Konstituzio nazionala eta libertate publikoa abantailatsuago baitira probintzientzat hauetakoren batzuk gozatzen dituzten pribilegioak
|
baino
, eta beharrezkoa baita horiek sakrifikatzea Inperioko zati guztien artean batasun akabatu bat egiteko, deklaratzen du ezen probintzia, printzerri, herrialde, kantonamendu, hiribildu eta biztanle komunitateen pribilegio partikular guztiak, diruzkoak nahiz beste edozein eratakoak, abolituta gelditzen direla errekurtsorik gabe, eta frantses guztien Zuzenbide Komunean izango direla batuak.10
|
|
|
Seme alaben heziketak urte luzeetan galdatzen ditu gurasoen artapen erkideak. Gizakiak eurak bizitzen ikasten
|
baino
aurreragokoak dira. Modu bertsuan, bizitzaren azken aldietan ere, sarri sarri, bizitzari agur egiten diote, heriotza gertatu aurretik.
|
|
|
Ezkontza aurretik datoz, etorri ere, halakoak eta berori antolatzen dute. Debekua gradu apartekoagoetara luzatzen denean, ezin besterik igarri jomuga politikoak
|
baino
.
|
|
|
Askatasun eza, bahiketa, norbanako zehatz batekiko errakuntza, horiek guztiak ere, izadiaren eragozpenak dira, ezkontzarako adostasuna baztertzen dutelako. Gurasoen edo tutoreen parte hartzea lege positiboek agintzen dute eta horren ez izanak ez du erakartzen beste ondoriorik deuseztasun zibila
|
baino
. Legegileak ezar ditzake, ordena publikoa gogoan duela, ezkontzarako egoki deritzen eragozpenak.
|
|
|
Ezkontzarako finkatu diren eragozpenak eta berori baliozko izateko moldeak eta baldintzak neurtzerakoan, errazagoa da gaitza sendatzea, zigortzea
|
baino
. Alderdien jokaerak zein denboraren joan etorriek deuseztasuna noiz estali duten ere bereiztu izan dugu eta horretarako inguruabarrak desberdindu beste batzuen artean, beste horietan abusuak eskatzen baitu, zalantzarik gabe, legeen erantzuna.
|
|
|
Esan ohi da, dibortzioaren alde, ezkontzan gozorik ezabatzen dela, horren hautsezintasuna adierazten denean; ezkon lotura gehiegi estutzen bada, argaldu egiten dela; etxeko neke eta lorrak lazgarriak direla, begi bistan osterantzekorik ez denean betierekotasuna
|
baino
; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; se...
|
|
|
...suna baino; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra
|
baino
; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati dagozkion desadostasunekin baino; ororen buruan ere, hautsezintasunik erabatekoena familiaren zinezko onuraren kontrakoa dela, Estatuaren onuraren aurkakoa adina, gutxienez ere.
|
|
|
...rako; ohitura onak kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati dagozkion desadostasunekin
|
baino
; ororen buruan ere, hautsezintasunik erabatekoena familiaren zinezko onuraren kontrakoa dela, Estatuaren onuraren aurkakoa adina, gutxienez ere.
|
|
|
...ten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura onak ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago dagoela senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz
|
baino
, azken hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan daitekeelako; bukatzeko ere, gizartearen iraupen eta ordena egokiak familien egonkortasunean dutela oinarri, familia horiek direlako gizarte guztien pilarriak, erresumen hazia eta habe sendoak.
|
|
|
Ab intestato oinordetzan, alboko senideen ordezkapen eskubidea, apartera eramanez gero, zentzu onaren aurkakoa da. Ezezagunei egiten zaie deia, hurbilenen kalterako; eskuzabaltasunen harremanak maitasuna dakartenak
|
baino
harantzago eramaten ditu; norbanakoen izateari buruz amaigabeko auziak luzatzen ditu eta ondasun zatiketen banaketa negargarriak eragin; bide beretik ere, justizia, onura eta arrazoi asmoei ere irain egiten die horrek.
|
|
|
Herri konkistatuek eta herri askeek betidanik hitzartu dute, euren arteko hitzarmen eta itunetan, bakoitzaren legeria zibila zaintzea. Urteen joan etorriek erakutsi dute gizakiak aiseago aldatzen duela aginpide moldea, legea bera
|
baino
.
|
|
|
Harrigarria da, zinez, erresuma berberean diren ohitura ugariak: hartara, esan daiteke Frantzia ez dela besterik gizarte batzuen gizartea
|
baino
. Aberria komuna da; Estatuak, bereiziak eta bestelakoak; lurraldea, bata; nazioak, ostera, anitzak.
|
|
|
Magistratu deduzko batzuek asmatu dute, behin
|
baino
gehiagotan, erabereko legeria ezartzeko proiektua. Idazle aipatu baten hitzetan, eraberekotasuna bikaintasun mota da, izpiritu handiek noizbehinka antzeman eta txikiak, hutsik egin gabe, jipoitu egiten dituena.
|
|
|
Usadioak eten, loturak argaldu, kontrako guztiak baztertzeko gogoak daramatza horiek aurrera. Gizakien arteko harreman pribatuak ere ez dira ohargarriak; helburu politiko eta orokorrak dira nagusi, gogokoagoak dira konfederatuak, herrikideak
|
baino
. Oro da zuzenbide publikoa.
|
|
|
Iraultzaren izpiritu esaten diogu guk xede politiko baten pentzudan eskubide guztiak gogorki ezerezteko gogo nabarmenari. Gogo horrek, argi dago, ez du onartzen besterik Estatuaren interes misteriotsu eta aldakorra
|
baino
.
|
|
|
Legeak ez dira botere egintza hutsak, baizik eta zuhurtzia, justizia eta arrazoiaren egitateak. Legegileak, aginpidean
|
baino
, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Gure gizarteen egoera zein den
|
baino
, pozgarri da jurisprudentziak, oraingoz bederen, zientzia osatzea eta zientzia horrek jakituria erakarri, norberaren izatea bete eta ikasmina esnatu ahal izatea. Gizaki mota oso bat dago zientzia horretara emana.
|
|
|
Pozgarri da, berebat, usadio, erregela eta goiburu askoren bilduma eta tradizio jarraitua izatea. Horrela, gaurkoan ere atzokoan egin den ber epaitzen da eta ez daude ageriko judizioetan bestelako aldaketak, argien aurrerakadak eta inguruabarren indarrak sarturikoak
|
baino
.
|
|
|
Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko gauza ez badira, zer egin behar du Estatuak? Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka
|
baino
, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak gehiago balio du, grina guztien berbotsak baino.
|
|
|
Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira. Ekitatearen itxura arbitrarioak gehiago balio du, grina guztien berbotsak
|
baino
.
|
|
|
Salatzeko titulua dakarren egintza
|
baino
aurreragokoa izan behar du legeak. Legegileak ezinezkoa du kolpe ematea aurretiaz ohartzeke; bestela izatera, legeak, berezko duen helburua bazter utzita, gizakiak hobetu beharrean, zorigaiztokoagoak egingo lituzke eta hori, bistan da, gauzen izatearen beraren aurkakoa da.
|
|
|
Gai kriminalean, beraz, lege zehatzak behar dira. Ez, ostera, jurisprudentziarik, gai horretan ez baitago, epailearen egintzari eusteko, aurreko testu formala
|
baino
. Arras bestelakoa da gai zibila, hemen jurisprudentzia behar beharrezkoa baita.
|
|
|
Magistratua nahitaez joan balitzaio legegileari, oinarririk okerrena onartuko litzateke eta gure artean berretsiko genuke erreskriptuen legeria. Norbanakoen artean sortu eta sakon eztabaidaturiko gorabeheretan legegileak parte hartzen duenean, beroriek ebazteko, bistan da horrek ez duela auzitegiek eurek izan dezaketen arriskua bera
|
baino
arinagoa. Beldur txikiago erakutsi behar zaio magistratu baten nahiera arautu, lotsakor eta zuhurrari, botere beregain baten nahiera erabatekoari baino.
|
|
|
Norbanakoen artean sortu eta sakon eztabaidaturiko gorabeheretan legegileak parte hartzen duenean, beroriek ebazteko, bistan da horrek ez duela auzitegiek eurek izan dezaketen arriskua bera baino arinagoa. Beldur txikiago erakutsi behar zaio magistratu baten nahiera arautu, lotsakor eta zuhurrari, botere beregain baten nahiera erabatekoari
|
baino
.
|
|
|
Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea. Objektu askoren zabal horietan, batik bat gai zibilek osatzen dituztenetan, epaitzea da, kasurik gehienetan, testu zehatz baten aplikazioa
|
baino
gehiago, testu batzuen konbinaketa, testu horiek, ebatzia bera eduki beharrean, ebatzira bertara eramaten gaituztela. Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
|
|
Bide bertsutik, jurisprudentziari utzi dizkiogu kasurik arraro eta ez ohikoenak, halakoak ez baikenituzke legeria arrazoitu baten egitasmoan. Xehetasun aldakorregi eta eztabaidagarriegiak ere ez doazkio legegileari, jurisprudentziari
|
baino
. Jurisprudentziak ere, azken batean, baitaratu behar ditu norberak alferrik aurreikusi nahiko lituzkeen objektu guztiak edota iraizean egindako aurreikuste batek barneratuko ez lituzkeenak.
|
|
|
Herriak ezin elkarrekin bizi zuzenbidearen aginpidean
|
baino
; herri bakoitzaren kideak, gizabanako izan eta Zuzenbidearen menekoak dira; herritar diren aldetik, ostera, legepekoak.
|
|
|
Legeei dagokie, gai bakoitzean, oinarrizko arauak eta molde berezkoak finkatzea. Aplikazio kontuak, kautela osatzaile eta erantsiak, objektu iragankorrak edo aldakorrak, berba batez, aginpidearen jarduneko ikuskatze lana eskatzen duten horiek, botere arauemaile edo sortzailearenak
|
baino
, araudien eskukoak dira. Araudiak magistratuaren egintzak dira eta legeak, subiranotasunarenak.
|
|
|
Legeen aurkakoa ez dena zilegi da. Legearen araberakoa, aitzitik, ez da beti egoki, legeak gehiago ari direlako gizartearen onura politikoaz, gizakiaren onura moralaz
|
baino
.
|
|
|
Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori
|
baino
makurragoa dena, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada. Lar hobetsi ditugu garaiotan aldaketa eta erreformak; hartara, erakunde eta legeetan, ezjakinaren mendeak abusuen lekukoak badira ere, filosofia eta argien gizaldiak sarriegi izan ohi dira soberaren eszenatokiak.
|
|
|
Uste batera etorri gara, eta horren arabera, ezkontza kristautasunaren aurrekoa dela egiaztatu dugu. Lege positibo guztiak
|
baino
lehenagokoa da, gure izatetik bertatik datorkigu eta. Ez da egintza zibila ezta erlijiosoa ere, ezpada egintza natural hutsa, legegileen arreta antzeman eta erlijioak ere santifikatu egin duena.
|
|
|
Erromako juriskontsultoak, ezkontzaz mintzo zirela, behin
|
baino
gehiagotan nahasi dituzte izadiaren ordena fisikoa, gizaki bizidun orori dagokiona eta zuzenbide naturala, horrek zehatz mehatz arautzen baititu gizakiak. Sustraia du horrek, gizaki aske eta adimendunek euren antzekoekin izan ditzaketen harremanetan.
|
|
|
Adimenik gabeko izakiek, zirkin edo eraspen itsu baten meneko horiek, ez dituzte euren artean topaketa ezustekoak edota aldian aldiko urreratze bakanak
|
baino
, betiere moralitate gabekoak. Gizakiengan, ostera, adimena beti korapilatu ohi da, gehiago edo gutxiago, bizitzaren egintza guztiekin; modu horretan ere, sentimendua gogoaren aldamenean dago, zuzenbideak sen soila ordezkatzen du, eta den dena handitu eta ongitu egiten da.
|
|
|
Bedeinka dezagun, beraz, izadia, berorrek eman baitizkigu lerrakera jazarrezinak eta gure bihotza jarri lerrakera horien erregela eta balazta. Esan ohi da klima jakin eta inguruabar zehatzen azpian, poligamia ere onargarriagoa izan daitekeela, beste inguruabar eta klima batzuetan
|
baino
. Edonondik begira dakiola ere, herri guztietan suertatzen da hori bateraezina konpromiso baten oinarriekin, konpromiso horretan ematen direlako zer guztiak, gorputz eta arima.
|
|
|
Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat
|
baino
. Oinarri hau uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan bezala.
|
|
|
Hots, sasirrazionalismoak partzialki
|
baino
agertzen ez denaz hipotetizatzen du. Bere joera metafisikoa, hortaz, betetasunean agertzen da.
|
|
|
[S] istematizatu eta argitasuna sortu eta loturak eraiki nahi ditugu; baina kontuz sistemaz [bakarraz] eta zientziaz [bakarraz] behar
|
baino
lehen mintzatzearekin(...). Mintza gaitezen, hobe, entziklopediaz.
|
|
|
Entziklopedia batzuen artean aukeratzen dugu historian, batzuk besteak
|
baino
arrakastatsuagoak, beren arteko lehian etengabe aldatzen doazen entziklopediak. Honela, bere alde borrokatzen dugun zientzia bateratua, eraikitzen darraien zerbait da(...), geure buruari zientzia bateratuaren ‘entziklopedistak’ dei geniezaioke; guretzat entziklopedia ez da espediente eklektiko bat(...) sintesi zientifikoaren modurik perfektuena baizik.131
|
|
|
Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela. Behin, 1935ean, L.G. Tirala izeneko nazi batek Vienako Zirkuluari buruz esan lez," berezkoa duten modu formalistan gogoeta egiten ahalegintzen dira gizon hauek eta, intuiziotik erabat independentea den doktrina matematiko esoteriko baten laguntzaz, jakitun ez arioei espezifikoa zaien mundu zientifikoaren logika berri bat nahi dute agerian utzi" 135 Horrela, juduak arraza lez arioak
|
baino
gutxiago direla zioten baieztapenak edo juduen konspirazioei buruzko asertzioak hutsalkeriez beterik zeuden.
|
|
|
117 Esperientzia elementalak Russellen ‘sense data’ eta Machen ‘sentsazioen’ antzekoak dira, honako oinarrizko desberdintasuna izan arren: elementuak, atomo bananduak
|
baino
gehiago, gizabanako batek bizi izandako esperientziaren fluxutik hartutako zatiak dira. Carnapek aukeraturiko esperientzia hauek, neurri batean, Whiteheaden ‘denborazkotasunen’ antza dute:
|
|
|
Zientzia aztertzen duen filosofoak edo, bestela esanda, zientziak sortzen dituen interes filosofikoko arazoak analizatzen duen filosofoak, ez du zientzi aurkikuntza baten sortze prozesuaz arduratu behar. Ez zaio ardura zientzialariak zer egiten duen aurkikuntza egin
|
baino
lehenago, baizik eta bere jardueraren azken emaitzak soilik. Eta hauek, oro har, zientzi esparru bakoitzaren aldizkarietan argitaratzen dira lehendabizi, eta liburuetan edo disko konpaktuetan geroago, batez ere zientzi komunitateak aurkikuntza berriak onartu eta bereganatu eta gero.
|
|
|
Horrela, esperientziarekin egiazta ezin zitezkeen enuntziatuak, esperientziari zegozkien beste terminoetara itzuliak izateko aukera zeukaten, era honetan, murriztapena eman eta gero, egiaztagarritasunaren froga pasatzeko moduan egonik. Beraz, jite fenomenalistako murriztapena
|
baino
ez zen behar.
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz
|
baino
, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Azken honen aldeko preferentzia Neurathen zio honetaz baliatzen zen: fisikalismoaren terminologia fisikarena
|
baino
aberatsagoa da. Izan ere, adibidez, ‘masa zelular’, ‘kinada’ eta antzeko terminoak ditu eta, horrela, biologia eta psikologia zientzia bateratuan barneratzen ditu.
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko berri hau
|
baino
haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Zirkulukoentzat ezin zen balio auziei buruz eztabaidatu, soilik gertakari auziei baizik. Ez dago balio sistemarik beste bat
|
baino
hobea denik: izan ere, esaten badugu bat bestea baino hobea dela, orduan oraindik aurkeztu gabeko balio sistemaren bat aurresuposatzen ari gara jada.
|
|
|
Ez dago balio sistemarik beste bat baino hobea denik: izan ere, esaten badugu bat bestea
|
baino
hobea dela, orduan oraindik aurkeztu gabeko balio sistemaren bat aurresuposatzen ari gara jada. Eta hori ez da zilegi, enuntziatu etikoei aplikatuz gero analisi logikoak erakusten duen moduan.
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi
|
baino
gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
|
Halere, zailtasun gehienak iraganeko enuntziatuen inguruan agertu ziren. Ayerren iritziz, historialariek lan egin ahal izateko aurresateak
|
baino
ez ziren hauek. Beren jite hipotetikoa etorkizunari edo orainaldiari buruzko enuntziatuen antzekoa zen:
|
|
|
" 2000ko maiatzaren 3an Bengoetxeak botila bat ur edan zuen" horietako bat da. Baita ere" ni jaio
|
baino
2.500 urte lehenago eguzki eklipse bat izan zen" eta" Garaikoetxea lehendakari ohiak 147 aldiz egin zuen aharrausi 1982an". Hortaz, azken enuntziatu hauen arazoa hauxe da:
|
|
|
Ayerrek, besteak beste, identitate pertsonalaren irizpide ez psikologikoa, fisikalista baizik, onartuz, honako hau zioen: bere gorputzaren suntsidura
|
baino
luzeago bizi den gizon bati buruz mintzatzea autokontraesankorra da. " Heriotzatik haratagoko bizitzari" begiratzen diotenak, bizirik irauten duela suposatzen dutena ez da subjektu enpirikoa, entitate metafisiko bat baizik:
|
|
|
Bestaldetik, berrespena eta arrazoiketa induktiboa logika deduktiboaren baitan formalizatzeko ahaleginak oso zailak izan ziren. Gainera, irizpide praktiko eta estetikoek gaia nahasi egin zuten, logika induktiboa, hizkuntza artifizialentzat bada ere, logika deduktiboa
|
baino
nahasiagoa, konplexuagoa delako, eta ez hain dotorea78.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa
|
baino
egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da.
|