|
2003
|
|
|
J. Álvarez Junco historialariak (2001: 134 eta bereziki 135 orr), antzeko kasua aipatzen du
|
Espainiari
dagokionez: espainiar herritarrei ere, Aro Garaikideko gerra batean (Napoleonen aurkako gerran) aitortu zitzaien protagonismo politikoa eta zehazkiago subjektu nazional izaera.
|
|
|
Izatez auzia mende hasieratik zetorren, eta zentralizazio ahaleginen testuinguruan, zenbait historia lan polemiko agertu ziren gaztelaniz: batetik
|
Espainiako
Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin: euskaraz idatzi zuela, eta ez Espainiako botere zentralei arrapostu emateko, baizik, esan bezala, Gipuzkoa bertako herritarrei zuzenduz.
|
|
|
batetik Espainiako Real Academia de la Historia k zein J. A. Llorente erudituak, Foruen aurkako lanak idatzi zituzten, erregearen zerbitzuan; eta bestetik foru erakundeei lotutako Aranguren y Sobrado eta Novia de Salcedo modukoek euskal erakundeen apologiak70 Iztuetaren obra testuinguru horretan kokatzen da, Foruen aldeko bandoan, baina berezitasun batekin: euskaraz idatzi zuela, eta ez
|
Espainiako
botere zentralei arrapostu emateko, baizik, esan bezala, Gipuzkoa bertako herritarrei zuzenduz. Izan ere, herritarren kontzientziazio, bai linguistikoa, bai historikoa, beharrezkoa ikusi bide zuen Iztuetak.
|
|
|
Kondaira honen edukiei dagokionez, Antzinako Erregimeneko historiografia apologetiko eta probintzialaren ildoan kokatzen zen. Nolanahi ere bazekien Iztuetak iturri klasikoak errespetatzen, nahiz batzutan ez bereizi geroagoko biltzaileetatik edo iruzkinetatik, eta bere aldetik datuak erantsi.72 Hola, bere liburuan zehar Juan Martinez Zaldibiak XVI. mendean idatzitako Gipuzkoako historia, Larramendi, Astarloa, Erro, eta
|
Espainiako
Historiaren Erret Akademiak 1802an argitaraturiko Diccionario geográfico histórico a erabili zituen iturri gisa. Era horretara, Iztuetak 511 orrialdetako liburua osatu zuen.
|
|
|
Hasteko tubalismoa: . Lau milla ta gueiago urte dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic
|
Españara
etorri izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista eta nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino eta San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria ona entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar hainbat atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
Gipuzkoarrek Aro Berrian Gaztelako erregeren zerbitzuan egindako balentria militar ugariak ere kontatzen ziren, batez ere espainiar monarkia frantses erasoetatik defendatzeko: . Mundu guztiac daqui, bada, Guipuzcoaco Provincia chit leial eta guztiz arguidotar au dala,
|
Españaren
zatiric aurrenengo etacoa, gauza ascoren bidez; eta batez ere,[...] Franciaco muga iriqui baliosoari cintzó ta ongui contu eguin diolaco estura larri ascotan.? 79 Nafarroaren konkista ere frantses erasoen aurkako defentsa gisa kontatzen zen80 Aro Garaikideko gertaeren sintesia Iztuetak berak egin zuen inori kopiatu gabe: Konbentzio Gerra, Napoleonen aurkakoa, Gerra Karlistak eta Bergarako Ituna.
|
|
|
Eta Iztuetak horixe egin zuen. Historia gipuzkoar ikuspegi tradizionaletik kontatuz, non Probintzia
|
Espainiaren
baitan foralki eta leialki kokatzen zen. Normalean zeharkako iturriak aipatu arren, inoiz agiri historikoak ere agertu zituen (Basileako Bake Ituna, Garibairen gutun bat; etab).
|
|
|
dirudienez Gipuzkoako herritarrei ez zitzaien eskolan inolako historiarik jakinarazten, ez gipuzkoarren historiarik, ez Gaztelako erregeenik. Honek,
|
Espainiako
eta Frantziako eskolatze ereduen desberdintasuna erakusten digu: lehenean Estatu zentralak oraindik eratu gabe zeukan eskola nazionala (Moyano legearekin hasiko zuen 1857an), eta beraz ez zuen inolako historia ofizialik zabaltzen herritarren artean; Frantzian berriz, eskola nazionala, gorabeherekin baina martxan zegoen (Frantses Iraultza garaitik), eta Hiribarrenek salatzen zuenez, jada soma zitekeen bere eragin frantseslea.86 Beraz Iztuetak, Gipuzkoako historia probintzial ofiziala edo ofiziosoa herritar ikasi gabeen artean sozializatu nahi zuen bitartean, Hiribarrenek jada hedatzen ari zen frantses historia ofizialari beste historia bat kontrajarri nahi zion.
|
|
|
86 Frantziako eta
|
Espainiako
hezkuntza sistemen sorreraz ikus I. Zabaleta Imaz (2000, bereziki 29 84orr.).
|
|
|
(1069 bertsoa). Ez hori bakarrik, baizik eta Hiribarrenek datu historikoak nahastuz uste du 1512 arte zazpi probintziak Nafarroako erreinuan batuta iraun zutela, eta urte hartan jasotako konkistaren ondorioz banatu zirela Bizkaia, Gipuzkoa eta Araba Nafarroatik,
|
Espainiara
igaroz,. Hola yoan puscaca escaldun khoroa? (1461 bertsoa).
|
|
|
Han aurkeztu zituen hainbat olerki historiko: Garazirat ekartzen diote berri Abarkari Moroak Iruñeko hegian direla IX. mendean giroturiko poema (1858an aurkeztua), Muñosek Baiona
|
Españari
saltzen 1643 urteko gertaera bat azalduz (1858), Heren sugea Beltzuntzeko jaunen Erdi Aroko istorio bat azalduz (1859), etab.
|
|
|
Kontraerreformak eten zuen bide hori. Aurrerantzean, euskaldunak, bai Frantziakoak zein
|
Espainiakoak
, beren monarkia boteretsuei leial eta Eliza katolikoari fidel agertu ziren. Hala ere, Iparraldeko elite euskaldunaren zati batek narratiba linguistikoki autonomoa proposatu eta garatu zuen (euskarazkoa):
|
|
|
Leizarragak Testamentu Berria argitaratzen zuen urte berean, 1571an, beste euskaldun batek, Esteban Garibai gipuzkoarrak(), bere Compendio Historial de
|
España
liburua atera zuen. Bertan, Leizarragak idatzi zuenaz bestelako narratiba historiko bat proposatzen zen, arrakasta askoz handiagoa izango zuena.
|
|
|
Euskara, gai gisa gaztelaniazko diskurtso espainiarrean txertatzen zuen, euskaldunen estatus berezia Monarkiaren baitan justifikatzeko xedez. Euskara, erromatar aurreko hizkuntza izanik,
|
Espainia
osoko jatorrizko mintzairatzat jo zuen Garibaik, eta Iberiar Penintsulako aurreneko populatzaileak, hots, Tubal (Noeren iloba) biblikoak ekarri zuela seinalatu. Gainera, hizkuntza mantentzeak, euskaldunak atzerritarrekin sekula ez zirela nahastu eta kanpotarrek inoiz ez zituztela konkistatu frogatuko zukeen.
|
|
|
Ez zen hainbeste euskaldunen, barne kontsumorako? diskurtso bat, baizik
|
Espainiara
begira egina, monarkiaren baitan abantailaz kokatzeko sortua.
|
|
|
Hola, XVI. mende amaieratik euskaldunen gaineko ikuspegi historiko berri bat agertu zen, Leizarragak proposatzen zuenetik arras desberdina. Nafarroa, protestantismoa eta euskalduntasuna ardatz zituen euskarazko narratibaren lekuan,
|
Espainia
, katolizismoa eta jatorrizko euskaldun menderagaitzen noblezia ardatz zituen gaztelaniazko kontakizuna planteatzen zen.21
|
|
|
Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak bere bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz adierazteagatik egiten zutela, ez euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik. Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa, ez legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta
|
Espainiari
begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian. Hortaz, euskal idazle guztiak politikoki monarkia handi banatan eta antzeko diskurtsoekin txertatzen baziren ere, Iparraldekoek, narratiba autonomo bat (behintzat linguistikoki) garatu zuten, euskaldunei espreski zuzendua.
|
|
|
Diskurtso horretan, Goihenetxek dioen legez, euskarak historia jaten zuen: erudizioa eta zientzia historikoen metodoak erabili barik (iraganeko agirien azterketa), hizkuntzalaritzaren ildotik jotzen zen gehien bat (euskararen barne perfekzioa deskribatuz,
|
Espainian zehar
barreiaturik zeuden ustezko euskal toponimoak analizatuz...). Historia (eta aldaketa) baino gehiago, metahistori, edo Unamunoren terminua erabiliz, intrahistoria (aldaigaitza) planteatzen zen.
|
|
|
Liburuaren lehen zatia, iragan urrunaz ziharduen hura, galdua bada ere, haren atalburuak gorde dira; eta titulu horiek argi erakusten digute historiaren ikuspegi kantabrista tubalista zerabilela: . Tubal cen Iapheten bortzgarren semea, eta Noeren illobassoa?,. Cein partetaric Tubal sarthu cen
|
Espainiarat
eta non eguin çuen bere lehenbicico egoitça?,. Tubalen hitzcuntça ala Escuara centz, ala bertce hitzcuntzaric?,. Escuara hitzcuntça çaharra[...] noblea, eta bertce hitzcuntcetaric ethorquiric gabecoa da?,. Cantabria icen hau nondic heldu den?,... 34 Beraz Etxeberri lapurtarrak erdarazko apologien eduki beretsua azaltzen zuen. Eta hein horretan ez bazen originalegia izan, mito kantabristak euskaraz garatzean esan daiteke aurreneko euskarazko historia lana idatzi zuela, aurreneko narratiba historikoa euskaraz, Klaberiak bere bertsoan eskatzen zuen huraxe; beti ere, diskurtso kantabrista hauek historia generokotzat har daitezkeen heinean, esan dugunez nahiko atenporalak eta beraz historikotasun gutxikoak baitziren.
|
|
|
esateko kondaira hitza proposatuz, eta era horretara, inplizituki, euskarazko narratiba historiko bat abiatzeko oinarriak finkatzen ari zen.43 Hala ere, Larramendik erdaraz idatzi zituen bere lan historiko apologetikoak: De la antigüedad y universalidad del Bascuence en
|
España
(Salamanca, 1728), Discurso histórico sobre la antigua famosas Cantabria (Madril, 1736); eta argitaratu gabeko beste zenbait. Nolanahi delarik, Garibai eta gainerako apologistak ez bezala, Larramendi euskarazko letren sustatzaile nabarmena izan zen.
|
|
|
Etorri izan ciran, bada, Fenicioac, Cartagoac, Erromatarrac, Godoac, Arabeac, bacocha bere chandan indar andiac arturic
|
Españara
, bai ta berendu ere Erresuma zabal onen zatiric gueientsuenac; bañan Guipuzcoaco Provincia, etsai talde guztiai gogor eguiñic, guelditu izan da beti lenagoco oñean bere jaiotzaco itzcuntz garbi gozoarequin; 75
|
|
|
Hala ere, Iztuetak moderazio handiagoa agertzen zuen Antzinako Erregimeneko apologismoak hain maite zuen mito kantabristarekiko. Euskaldun kantabriar identifikazioren bat egin arren(?
|
Españaren
ifarraldeco bazter chiqui onetan paque oso batean bici ciraden Cantauriatar Euscaldun garbi, ak77), ez zuen mito hau gehiegi ustiatu, akaso, identifikazio basko kantabristari egindako kritiken berri zuelako.78
|
|
|
Ipar Euskal Herrian, XVIII. mende amaieran frantsesezko euskal historia aristokratikoak azaldu ziren bertako nobleen zerbitzuan. Kasu bietan, euskal elite politikoek monarkia osoari (dela
|
Espainiakoari
dela Frantziakoari) zuzentzen zieten mezua, haren aurrean defendatu nahi baitzituzten euren pribilegioak, eta logikoki monarkia bakoitzeko erdara nagusian idazten zuten. Erdarazko euskal ikuspegi historiko hauek euskarazko narratibetan zeharkako isla batzuk izan zituzten arren, ez zen euskaraz ildo bereko historia lanik argitaratu XIX. mendera arte.
|
|
|
Iragan urruneko garaiak azaltzean mitoz beterik eta zentzu kritikorik gabe egiten zuten, dokumentuen analisian oinarrituriko historia tenporal baten lekuan, euskararen iraupen ustez aldagaitzean oinarrituriko kontakizuna eskainiz. Nolanahi ere, kontakizun hauek Frantziako edo
|
Espainiako
historia orokorretan, bariante berezi bezala, txertatu nahi ziren. Bazen azkenik euskarazko historia lan hauek, beren berena zuten problematika bat:
|
|
|
Euskal herrialde beraietan, historia lanak beranduago eta mendebaldeko Europako monarkia handietan baino kalitate apalagoz hasi ziren. Nafarroan, XIV. mende amaieran Gartzia Eugi elizgizonak
|
Espainiako
kronika orokor bat idatzi zuen, eranskin gisa nafar erregeen genealogia eta erreinuko gatazken berri emanez. XV. mende hasieran, Gartzia Lopez Orreagaren kronika osorik Nafarroan zentratu zen, baina ohi bezala soilik bertako erregeengan.
|
|
|
Txokolategileen ordenantzei buruz zerbait komentatu beharra daukagu: 1520 urtean Mexikotik
|
Espainiara
kakaoa eroan zuten. XVI. mendean txokolategileak, gutxi batzuk elkartuak zeuden, eta ezkogile nahiz gozogileekin nahastuta zeuden, kontuan hartu behar baitugu, erabiltzen zituzten lehengai eta materialak nahiko berdinak zirela.
|
|
|
XVII eta XVIII. mendeetan Richelieu eta Luis XIV.ak Frantziaren eragina zabaldu zuten Europan.
|
Espainia
dekadentzian sartuta zegoen garai hartan; eta berrikuntzen eta Frantziaren aurka zihoan herria. Hala ere, talde intelektual batzuek atzerritar senagatik interesa zuten (jankeraz, hizkuntzaz?).
|
|
|
|
Espainiaren
egoera ekonomikoaren ezaugarri nagusiena feudalismo garatuaren iraupena zen. Gainera, haustura sor zezakeen taldea, hots, burgesia, merkataritzaren eta jarreren bidez elite noblearekin bat eginda zegoen.
|
|
|
Laster arazoak agertu ziren lan esku eskasiaren ondorioz.
|
Espainiako
populazioak ez zuen nahi horretan lan egitea, lan indar fisikoaren kontra baitzegoen.
|
|
|
Ipar Amerikan sartzen hasiak ziren frantses eta ingelesak ere. Baina, Ameriketako produktuen truke, Portugal eta
|
Espainiak
Ipar Europako produktu manufakturatuak erosten zituzten, Penintsularako nahiz Kontinente Berrirako. Pixkanaka, XVIII. mendean, itsasoko ekonomia horretan Ingalaterra nagusitu zen Frantziaren aurrean eta, batez ere, XVII.ean hain indartsuak ziren Herbehereen aurrean.
|
|
|
|
Espainian
eta Euskal Herrian, bien bitartean, borbondarren nagusitasun garaiarekin hasi zen XVIII. mendea. Fernando VI.arekin eta Karlos III.arenarekin erreformak bultzatu ziren (Despotismo Ilustratuaren bidetik, batik bat), baina bigarren aipatu dugunarekin kanpo politikako gastuak ere hazi ziren, eta istilu ugari izan ziren,. Esquilache ren matxinadak?
|
|
2004
|
|
|
1929an, AEBn hasitako krisi ekonomikoa berehala zabaldu zen Europa osoan, eta eragin handia izan zuen Hernaniko industrien garapenean. 1929ko krisiaren ondorioek 1936an hasitako
|
Espainiako
Gerra Zibilarekin bat egin zuten, eta gerra-osteraino itxaron behar izan zen berriro ere industriak abian ikusteko.
|
|
|
Irakaskuntza ertainetara mugatuz (DBH eta Batxilergoa, hau da, 12 urte arteko neska mutilei dagokiena),
|
Espainian
, Estatuak, dekretu bidez, honako historia ikasgaiak finkatu ditu9:
|
|
|
Dekretuak zehazturiko edukiei erreparatuz, DBHko ikasgaian (ikasleek Gizarte izen laburtuaz deitu ohi dutena) munduko historiari dagozkio atal gehienak, baina
|
Espainiari
ere aski arreta eskaintzen zaio. Batxilergoko Mundu Garaikidearen Historian, aldiz, Espainia aipatu ere ez du egiten Hezkuntza Ministerioaren dekretuak.
|
|
|
Dekretuak zehazturiko edukiei erreparatuz, DBHko ikasgaian (ikasleek Gizarte izen laburtuaz deitu ohi dutena) munduko historiari dagozkio atal gehienak, baina Espainiari ere aski arreta eskaintzen zaio. Batxilergoko Mundu Garaikidearen Historian, aldiz,
|
Espainia
aipatu ere ez du egiten Hezkuntza Ministerioaren dekretuak. Azkenik Historia izen generikodun ikasgaia, izatez, Espainiako historia da.
|
|
|
Batxilergoko Mundu Garaikidearen Historian, aldiz, Espainia aipatu ere ez du egiten Hezkuntza Ministerioaren dekretuak. Azkenik Historia izen generikodun ikasgaia, izatez,
|
Espainiako
historia da. Estatuak zehazturiko espainiar historiaren oinarri horietatik abiatuz, jakina, erkidego autonomoek beren garapen eta eduki propioak gehitu ditzakete.
|
|
|
Eta horixe da EAEko gobernuak egin duena azken ikasgai horrekin10, bertan euskal historiako edukiak erantsiz, baina Estatuak ezarritako eskematik abiatuz ezinbestean. Horrek aldean dakar historia
|
Espainiako
zikloen arabera egituratzea eta ondorioz euskal historia ezin antolatzea modu propio batez. Nolanahi ere euskal edukiak txertatzeko saio nahiko duina antzematen da, bereziki Hego Euskal Herriko historiari dagokionez.
|
|
|
Nolanahi ere euskal edukiak txertatzeko saio nahiko duina antzematen da, bereziki Hego Euskal Herriko historiari dagokionez. Aldiz Iparraldeko historia nekezago txerta zitekeen
|
Espainiako
epealdietan, eta horregatik, ahalegin batzuk gora behera, nahiko bazterturik geratzen da. Hola bada, ikasleek ikasgai honen bidez euskal historia ikasteko izan zezaketen aukera espainiar abiapuntuak distortsionatua geratzen da.
|
|
|
EAEko ikasleek, bada, DBHko Gizarte ikasgaian batez ere munduko historia ikusten dute; Batxilergoko lehen mailan, humanitate ibilbidetik joanez gero, gehiago sakontzen dute munduko historia horren epe garaikidean; eta azkenik, Batxilergoko bigarren mailako ikasle guztiek,
|
Espainiako
historia ikasten dute, Hego Euskal Herrikoa atxikita duela, baina euskal ikuspegiari autonomia handirik eman gabe. Niretzat, eta azken kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan:
|
|
|
Niretzat, eta azken kurtso honi dagokionez, izatekotan ere alderantziz luke izan: hasteko euskal historia bat eraiki ikuspegi propioarekin, eta hari, osagarri gisa Frantzia/
|
Espainiako
(edo hobe Europako) historia erantsi. Baina horrek EAEko hezkuntza autonomia dena baino handiagoa izatea eskatuko luke (edo agian Eusko Jaurlaritzaren aldetik ausardia handiagoa izatea, moldapenak espainiar eredutik abiatuz egin beharrean aurrenik euskal eredua eginez eta ondoren hartara moldatuz Estatutik datorren oinarria).
|
|
|
Huts larriena, Aro Modernoko atalean bezala hemen ere, Ipar Euskal Herriaren bazterketa da. Historiaren eskema osoki Hegoalderako eginda dago, eta, ondorioz, hein handian
|
Espainiako
historiografiaren eredua segitzen du. Hala ere, aitortu beharra dago, gutxienez Aro Garaikidea ez duela hasten, espainiar historiografian ohi denez 1808an, baizik 1789 aldera, Frantziako Iraultzarekin (Europa osoan eragina izan zuena, eta, beraz, mugarri gisa Euskal Herri osorako ere balio digu).
|
|
|
Ez bada. Izendapen horrek Napoleonek
|
Espainian
burutu zuen gerrari egiten dio erreferentzia. Izatez ohargarria da gatazka unean bertan inork ez ziola deitzen? (espainiar) independentziaren aldeko gerra?
|
|
|
deitzen dio epe horri. Herri mailan ere
|
Espainia
osoan (Hego Euskal Herrian barne). Frantsesada, gisako izenak erabili izan dira(. Karlistada?,. Gamazada?
|
|
|
aipatu izan du (Alvarez Junco, 2001: 119), gerra hark, ondorengo historiografiak halako izena eman arren ez baitzuen zerikusirik izan
|
Espainiaren
independentziarekin (baizik gerra dinastiko eta Antzinako Erregimen vs. liberalismo gatazkekin). Historialari hori ez da ausartu. Guerra de la Independencia?
|
|
|
Kontua ez dugu konponduko ikuspegi propioa soilik zazpi probintzietara mugatzearekin. Gura zein gura ez, Iparraldeko eta Hegoaldeko dinamikak, hondoz hondotik, Frantzian eta
|
Espainian
gertatzen denari lotuta egon dira. Horregatik, gure epeketak taiutzean, estatu bien dinamikak present eduki ditugu.
|
|
|
439) egin zituen gerra hartako bertsoen inguruko bere artikulu baten izenburua justifikatzean: . El título,. La guerra napoleónica de
|
España
y los bersolaris?, evita las expresiones, guerra de la Independencia, y, francesada?
|
|
|
1914/ 18tik 1936/ 45era, gerra eta gerrarte epe ezegonkorra (lehen mundu gerraren ondoren Europa osoan, XIXtik zetozen sistema liberal kontserbadoreak krisian sartu baitziren, alternatiba liberal demokratiko, komunista, zein faxistak agertuz; eta giro ezegonkor hau azkenean gerra berrietan lehertu zen. ...Euskal Herrian eragin zuten diktadura desberdinak, errepublikak zein gerra zibil eta mundialak); 1945etik gure egunetara, atlantismoa eta Europaren eraikuntza aldia (gerra ostean mendebaldeko Europa estatubatuar orbita atlantiarraren pean geratu zelarik, multzo honen baitan zati batek, Alemania Frantziak gidatuta, europar eraikuntza abiatu zuen, Ipar Euskal Herria barne hartuz; eta beste zati bat,
|
Espainia
frankista kasu, atlantiar orbitan egon arren europar eraikuntza eta dinamika demokratikotik kanpo geratu zen 1975/ 86 arte; eta hola zenbait azpiatal bereiz litezke...). Era horretara periodizazio propio bat ehundu dugu, guztiz independentea izan ez arren, gutxienez autonomoa (ez autonomikoa) eta estatuena baino testuinguru zabalagoan kokatuko dena.
|
|
|
Hego Euskal Herrira mugatu ohi den lurraldetasun eredu bat antzematen da inplizitu, euskararekiko interes bat (baina Antzinaroan bukatzen dena), eta gainerakoan garai desberdinetako datu sozial, politiko, ekonomiko eta kulturalak daude, hobeki edo okerrago laburbilduta, baina aski modu neutralean aurkezten direnak. Beraz kontzeptu historikoak ez daude helburu finalista bat iradokitzeko antolatuta (demagun Euskal Herriaren historia askatasunaren aldeko borroka konstante bat izan dela frogatzeko, edo kontrara Euskal Herriaren historia betidanik
|
Espainian
kokatu dela adierazteko). Zentzu horretan lerrokatze ideologikoa saihesten jakin du egitarauak.
|
|
|
dio dekretuaren gaztelaniazko zatiak). Ingurune hori zergatik den Euskal Herria (eta ez euren udalerria, probintzia, EAE,
|
Espainia
edo Europa) ez da argitzen. Inplizitu doa Euskal Herria izeneko lurralde bat dela, nahiz gero ez den bere hedadura inon zehazten eta de facto Hego Euskal Herrira mugatzen den kontzeptuen egitarauan.
|
|
|
Hala ere, Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historia ikasgaiari dagokion dekretuan, bai aurki ditzakegu espainiar balioen zehaztapen batzuk: . Adquirir una visión de la evolución histórica de
|
España
en su conjunto y en su pluralidad?,. Consolidar actitudes y hábitos de tolerancia y solidaridad entre los diversos pueblos de España, respetando y valorando positivamente los aspectos comunes y las diferencias?... 19 Beraz Espainia ezaugarri amankomun zein pluralak dituen multzotzat hartzen da dekretuan, eta ikasleei ezaugarri bikoitz horrekiko onespena sorrarazi nahi die. –Euskal Herriaren historia?
|
|
|
Hala ere, Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historia ikasgaiari dagokion dekretuan, bai aurki ditzakegu espainiar balioen zehaztapen batzuk: . Adquirir una visión de la evolución histórica de España en su conjunto y en su pluralidad?,. Consolidar actitudes y hábitos de tolerancia y solidaridad entre los diversos pueblos de
|
España
, respetando y valorando positivamente los aspectos comunes y las diferencias?... 19 Beraz Espainia ezaugarri amankomun zein pluralak dituen multzotzat hartzen da dekretuan, eta ikasleei ezaugarri bikoitz horrekiko onespena sorrarazi nahi die. –Euskal Herriaren historia?
|
|
|
Hala ere, Batxilergoko bigarren kurtsoko espainiar Historia ikasgaiari dagokion dekretuan, bai aurki ditzakegu espainiar balioen zehaztapen batzuk: . Adquirir una visión de la evolución histórica de España en su conjunto y en su pluralidad?,. Consolidar actitudes y hábitos de tolerancia y solidaridad entre los diversos pueblos de España, respetando y valorando positivamente los aspectos comunes y las diferencias?... 19 Beraz
|
Espainia
ezaugarri amankomun zein pluralak dituen multzotzat hartzen da dekretuan, eta ikasleei ezaugarri bikoitz horrekiko onespena sorrarazi nahi die. –Euskal Herriaren historia?
|
|
|
Ikuspegi horrek hainbat abantaila eskaintzen ditu, ez soilik europar dimentsioak duen interesagatik, baizik baita historiaren euskal zatiari dagokionean ere. Hola euskal historia ez da antolatzen ez zatitzen Frantziari lotutako Ipar Euskal Herri eta
|
Espainiari
lotutako Hegoalde baten artean, baizik Pirinioen alde biei eragiten dien europar marko global baten arabera. Abiapuntu hori landuz posible da diskurtso historiko propio bat garatzea, ez dena bere baitan hertsiko, baina ere ez dena estatuen marko soilera mugatuko, baizik guztiei eragiten dien europar dimentsio zabalagora hedatuko dena.
|
|
|
Edozein kasutan, askozaz interesgarriagoa da Goihenetxek planteatzen duen. Europa eta Euskal Herriaren historia? ezen ez EAEko hezkuntza sisteman, adibidez Batxilergoko bigarren mailan, irakasten den?
|
Espainia
eta Euskal Herriko historia, ikasgaia baino:
|
|
|
Legez uste dut posible litzatekeela. Horretarako
|
Espainiako
Hezkuntza ministerioak ezarri dituen oinarrizko espainiar edukiak europar atalean sartu lirateke, eta EAEri edukien %45a finkatzeko aitortzen zaion eskumena gainerako europar historia osatzeko eta euskal historia gehitzeko erabil liteke. Jakina horrek historialari trebeen moldapen lana eskatuko luke, eta halaber %45eko kuota errespetatu ahal izateko, euskal administrazioak ezarriko lukeenez europar atalaren zati handi bat, euskal atalaren portzentaia urrituz egin litzateke hori (europar edukien faboretan).
|
|
|
Jakina horrek historialari trebeen moldapen lana eskatuko luke, eta halaber %45eko kuota errespetatu ahal izateko, euskal administrazioak ezarriko lukeenez europar atalaren zati handi bat, euskal atalaren portzentaia urrituz egin litzateke hori (europar edukien faboretan). Suposatuz, beti ere,
|
Espainiako
Hezkuntza ministerioak ez lukeela EAEko hezkuntza saila salatuko espainiar edukiak europar atal batean sartzeagatik (eta Espainia eta Euskal Herriko historia ikasgaia zena Europa eta Euskal Herriko historia bihurtzeagatik).
|
|
|
Jakina horrek historialari trebeen moldapen lana eskatuko luke, eta halaber %45eko kuota errespetatu ahal izateko, euskal administrazioak ezarriko lukeenez europar atalaren zati handi bat, euskal atalaren portzentaia urrituz egin litzateke hori (europar edukien faboretan). Suposatuz, beti ere, Espainiako Hezkuntza ministerioak ez lukeela EAEko hezkuntza saila salatuko espainiar edukiak europar atal batean sartzeagatik (eta
|
Espainia
eta Euskal Herriko historia ikasgaia zena Europa eta Euskal Herriko historia bihurtzeagatik).
|
|
|
Laburbilduz, ikasgai konkretuetan moldapenak akaso egin litezke, baina ideala Goihenetxek proposamena ikasgai konkretu batean aplikatzea barik bere filosofia abiapuntutzat hartu eta hezkuntza planak osotara eraberritzea litzateke, Madrildik ezartzen diren espainiar kuotak derrigor bete beharrik gabe. Hola, DBHn munduko, Europako eta Euskal Herriko historia tarteka liteke; Batxilergoko lehen mailan munduko historia garaikidea batetik eta Euskal Herrikoa bestetik banako ikasgaietan eman (eta azken hau hautazkoa izanik
|
Espainiakoa
historia ere hautazko gisa eskain liteke); eta batxilergoko azken kurtsoan, ostera ere, euskal eta europar historia elkartuta azaldu. Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan.
|
|
|
Ez dut orain eduki horien analisi azalekoa baino egingo, zertzelada batzuk ematera mugatuz. Hasteko aipa dezaket euskal periodizazio autonomo bat antzeman daitekeela, Iparralde/ Hegoalde bikoiztasuna saihestuz eta Frantzia zein
|
Espainiaren
parean haien neurriko Europako beste herrialde edo eskualde aipagarrien gaiak jasoz. Zentzu horretan ikusmira zabala antzematen zaio proposamenari,, norbere naziora?
|
|
|
–¡ Qué dicha, ser español!?. Y toma la resolución de estudiar con ardor la Historia de
|
España
, de alabar y defender a la Patria, de amar y venerar la Bandera[...] 5
|
|
|
Badirudi behinolako eskoletako historiaren eredu hori iltzatuta geratu dela askoren buruan (batzutan kritikatzeko, bestetan onartzeko). Eta maiz uste da ikastetxean Euskal Herriaren (edo
|
Espainia
/ Frantziaren) historia irakaste hutsarekin ikasleak euskal (edo espainiar/ frantses) nazionalista sutsu bihurtuko direla. Konkretuki eta euskal historiaren kasuari dagokionez, Espainiako Real Academia de la Historia k aski sonatua izan zen salaketa egin zuen 2000 urtean:
|
|
|
Eta maiz uste da ikastetxean Euskal Herriaren (edo Espainia/ Frantziaren) historia irakaste hutsarekin ikasleak euskal (edo espainiar/ frantses) nazionalista sutsu bihurtuko direla. Konkretuki eta euskal historiaren kasuari dagokionez,
|
Espainiako
Real Academia de la Historia k aski sonatua izan zen salaketa egin zuen 2000 urtean:
|
|
|
Historia de
|
España
, Primer grado, Edelvives, Zaragoza, 1958, 7 orr.
|
|
|
Batetik hezkuntzak ikasleen ideologia moldatzeko duen gaitasuna gainbaloratu egiten da. Zeren, hezkuntzak halako helburu adoktrinatzaileak izan dituenean ere (adibidez eta oso nabarmen Francoren
|
Espainian
) arrakasta aski mugatua izan du (bestela egun ez legoke espainiar estatuan euskal, katalan edo galiziar nazionalistarik, baizik herritar oro espainolista, katoliko eta inperialista litzateke, akaso hein batez halaxe dena, baina ez ziurrenik ikasitako historiagatik soilik). Irudipena dut historiak transmiti ditzakeen balio nazionalekin larritzen diren gehienak behinola ikasle on xamarrak izandako eta lanbide liberaletan segitzen duten pertsonak direla(. Sagunto y Numancia, Isabel y Fernando?
|
|
|
EAEko eta orobat Hego Euskal Herriko hezkuntza sistema
|
Espainiakoaren baitan
txertaturik dago. Horrek esan nahi du printzipioz hezkuntzaren eskumena EAEri dagokiola, baina oinarri orokorrak Espainiako Hezkuntza Ministerioak finkatzen dituela, eta ondoren, horien gainean, autonomia erkidegoak bere eduki propioak erantsi ditzakeela.
|
|
|
EAEko eta orobat Hego Euskal Herriko hezkuntza sistema Espainiakoaren baitan txertaturik dago. Horrek esan nahi du printzipioz hezkuntzaren eskumena EAEri dagokiola, baina oinarri orokorrak
|
Espainiako
Hezkuntza Ministerioak finkatzen dituela, eta ondoren, horien gainean, autonomia erkidegoak bere eduki propioak erantsi ditzakeela. Konkretuki hizkuntza propiodun erkidego autonomoei (Katalunia, Galizia, Valentzia, EAE, Nafarroa...) hezkuntzako edukien %45eko portzentaia finkatzeko aukera ematen die legeak, eta gainerako %55a Estatuak ezartzen du.
|
|
|
Izan ere, aipatu denez, euskara estima liteke horregatik norberak bere burua frantses edo espainoltzat edukiz (izatez historian zehar eta oraintsura arte aski ohikoa izan da hori: Garibai, Larramendi, Garat anaiak, karlistak...), eta Euskal Herria uler liteke marko kultural gisa inplikazio politiko barik(
|
Espainiak
eta gaztelaniaz mintzo diren Hego Amerikako herrialdeek Hispanitate izeneko erkidego kulturala osa dezaketen bezala, horregatik denek estatu bakarrean biltzeko asmorik izan gabe). Euskal historia ikasgaian behintzat nik ez dut proposatzen balio nazionalistarik sartzea (ezein zentzutan), baizik soilik euskal izena merezi duen historia curriculuma lantzea, euskal hitzaren esangura konbentzionala, minimoetan behintzat, errespetatuz.
|
|
|
6Aitzitik
|
Espainiako
Real Academia de la Historiaren salaketei ikerketa serio batekin erantzun zion kataluniako Bofill fundazioak, argiro frogatuz Euskal Herrian, Katalunian eta Galizian erabiltzen ziren testu liburuetan ez zela bat ere nabarmena adoktrinamendu nazionalista (cf. Segura, 2001).
|
|
|
Hola bada, historialariaren ikuspegiaren arabera, iraganeko gertaeren interpretazio oso desberdinak sor daitezke, batzuk ideologikoki oso markatuak beste batzuk ez hainbeste. Adibidez, batzuek
|
Espainiaren
historiatik ondorioztatuko dute Espainia beti egon dela batuta, oso katolikoa izan dela, inperiala etab. Beste batzuk batuta egon dela, baina esentzialki liberala izan dela, aurrerakoia, etab. Beste batzuk Espainia beti egon dela zatituta, esentzialki plurala izan dela, etab. Eta hola pertsona adina irakurketa egin daitezke. Baina, irakurketa pertsonalak egiteaz gain posible da ere norbere kezka ideologikoak historiaren bidez ebazteko tentazioa saihestea.
|
|
|
Hola bada, historialariaren ikuspegiaren arabera, iraganeko gertaeren interpretazio oso desberdinak sor daitezke, batzuk ideologikoki oso markatuak beste batzuk ez hainbeste. Adibidez, batzuek Espainiaren historiatik ondorioztatuko dute
|
Espainia
beti egon dela batuta, oso katolikoa izan dela, inperiala etab. Beste batzuk batuta egon dela, baina esentzialki liberala izan dela, aurrerakoia, etab. Beste batzuk Espainia beti egon dela zatituta, esentzialki plurala izan dela, etab. Eta hola pertsona adina irakurketa egin daitezke. Baina, irakurketa pertsonalak egiteaz gain posible da ere norbere kezka ideologikoak historiaren bidez ebazteko tentazioa saihestea.
|
|
|
Hola bada, historialariaren ikuspegiaren arabera, iraganeko gertaeren interpretazio oso desberdinak sor daitezke, batzuk ideologikoki oso markatuak beste batzuk ez hainbeste. Adibidez, batzuek Espainiaren historiatik ondorioztatuko dute Espainia beti egon dela batuta, oso katolikoa izan dela, inperiala etab. Beste batzuk batuta egon dela, baina esentzialki liberala izan dela, aurrerakoia, etab. Beste batzuk
|
Espainia
beti egon dela zatituta, esentzialki plurala izan dela, etab. Eta hola pertsona adina irakurketa egin daitezke. Baina, irakurketa pertsonalak egiteaz gain posible da ere norbere kezka ideologikoak historiaren bidez ebazteko tentazioa saihestea.
|
|
|
Baina, irakurketa pertsonalak egiteaz gain posible da ere norbere kezka ideologikoak historiaren bidez ebazteko tentazioa saihestea. Hala egiten duenak ikusiko du
|
Espainiaren
(edo beste edozein herrialderen) historian denetarik aurki daitekeela: nazio aferan norbere ikuspegiarekin bat datorrena (ikuspegi hori edozein izanik ere) zein kontrakoa, eta baita, gehiena, egia esan?
|
|
|
Hasteko herrialdeen historiek esparru geografiko bat markatzen dute, eta normalean ezaugarri kultural jakin batzuk dituzten giza taldeak lehenesten dituzte kontakizun historikoan. Adibidez
|
Espainiaren
Erdi Aroko historia kontatzean, biztanle kristauak (bereziki gaztelauak) protagonistak gisa agertu ohi dira eta musulman edo juduei bigarren mailako papera ematen zaie (etsai gisa ageri ez direnean). Horrek, noski, balio inplizitu batzuk islatzen ditu, alegia, hobe dela kristau izatea musulman izatea baino, hobe gaztelaniaz mintzatzea arabieraz (edo euskaraz) baino, eta dudarik gabe Espainiaren izatea lotuago dagoela Gaztelarekin eta kristautasunarekin ezen ez arrotz gisa ageri den Islamarekin.
|
|
|
Adibidez Espainiaren Erdi Aroko historia kontatzean, biztanle kristauak (bereziki gaztelauak) protagonistak gisa agertu ohi dira eta musulman edo juduei bigarren mailako papera ematen zaie (etsai gisa ageri ez direnean). Horrek, noski, balio inplizitu batzuk islatzen ditu, alegia, hobe dela kristau izatea musulman izatea baino, hobe gaztelaniaz mintzatzea arabieraz (edo euskaraz) baino, eta dudarik gabe
|
Espainiaren
izatea lotuago dagoela Gaztelarekin eta kristautasunarekin ezen ez arrotz gisa ageri den Islamarekin. Iraganak, jakina, ez du berez halako ezer esaten.
|
|
|
Iraganak, jakina, ez du berez halako ezer esaten. Izatez egungo
|
Espainiaren
eta Erdi Arokoaren artean identifikazioak bilatzea historiaren abusuzko irakurketa bat egitea da. Izan ere garai hartan Espainia ez zen nazio bat, Iberiar penintsula osoa izendatzeko erabiltzen zen izen geografiko soila baino (egun Eskandinavia edo Anatolia izan daitezkeen bezala:
|
|
|
Izatez egungo Espainiaren eta Erdi Arokoaren artean identifikazioak bilatzea historiaren abusuzko irakurketa bat egitea da. Izan ere garai hartan
|
Espainia
ez zen nazio bat, Iberiar penintsula osoa izendatzeko erabiltzen zen izen geografiko soila baino (egun Eskandinavia edo Anatolia izan daitezkeen bezala: izena dutelako ez dugu deduzitzen eskandinaviar edo anatoliar nazioak daudenik).
|
|
|
Eta Erdi Aroan ez zegoen espainolik, ez bada zentzu geografiko soil batean (egun eskandinaviarrak aipa ditzakegun bezala, horregatik lurralde hartan bizi diren norvegiar, suediar, finlandiar edo laponiarrak gauza bera direla pentsatu gabe). ?
|
Espainiaren
historia, historiaurrean hasi eta egundaino luzatzeak, gainera, jarraitasun itxura eman dezake, Espainia betidanik existitzen den zerbait balitz bezala.
|
|
|
–Espainiaren historia? historiaurrean hasi eta egundaino luzatzeak, gainera, jarraitasun itxura eman dezake,
|
Espainia
betidanik existitzen den zerbait balitz bezala. Eta hemen ostera ere gogorarazi behar da Espainiaren historia egundik eraiki dela, ez dela ezer berezkoa, baizik konbentzio bat.
|
|
|
historiaurrean hasi eta egundaino luzatzeak, gainera, jarraitasun itxura eman dezake, Espainia betidanik existitzen den zerbait balitz bezala. Eta hemen ostera ere gogorarazi behar da
|
Espainiaren
historia egundik eraiki dela, ez dela ezer berezkoa, baizik konbentzio bat. Eta horixe bera gertatzen da euskal historiarekin.
|
|
|
Kontrakoa esateak inplikatuko luke gure jendartean, normaltzat? hartu litzatekeela euskara ez estimatzea (eta hartaz ideiarik ez izatea), Euskal Herria lurralde gisa arrotz moduan hartzea, etab. Eta hori, gutxienez hizkuntzari dagokionean absurdua da, kontuan izanik euskara jendarteak estimatzen duen ondarea izateaz gain legalki ere hala dela, Hego Euskal Herrian behintzat koofiziala baita, hezkuntzan irakasten baita, eta
|
Espainiako
Konstituzioak berak balio gisa aitortzen baitu (3 3 art.. La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de España es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y protección?).
|
|
|
Kontrakoa esateak inplikatuko luke gure jendartean, normaltzat? ...lurralde gisa arrotz moduan hartzea, etab. Eta hori, gutxienez hizkuntzari dagokionean absurdua da, kontuan izanik euskara jendarteak estimatzen duen ondarea izateaz gain legalki ere hala dela, Hego Euskal Herrian behintzat koofiziala baita, hezkuntzan irakasten baita, eta Espainiako Konstituzioak berak balio gisa aitortzen baitu (3 3 art.. La riqueza de las distintas modalidades lingüísticas de
|
España
es un patrimonio cultural que será objeto de especial respeto y protección?).
|
|
|
Ondorioz. Euskal Herria Antzinatean? esatean(. Frantzia/
|
Espainia
Antzinatean, esatean bezala), egungo marko territorial bat iraganera proiektatzen ari garela zehaztu behar da (eta konbentzio gisa praktikoa izan liteke), baina argi utziz erromatar garaian ez zegoela Euskal Herririk egungo zentzuan.
|
|
|
edo, faltsuak? (hortaz, inoiz halakoak entzuten badira ere, ez dauka zentzurik
|
Espainiaren
historia euskal historiari kontrajartzeak, bata berezkoa bailitzan eta bestea gezurrezkoa), guztiak ere konbentzioak dira. Konbentzio zilegiak, erantsi behar da.
|
|
|
Baina hala ere, kanon horiek, hainbat arlotan, ez diote baliagarri izateari uzten, bereziki kontuan izanik autokritikak badaude lehenago kanonak egon direlako dela, eta halaber kanon horiek egungo historialariei ere konbentzio erabilgarriak eskaintzen dizkietenean (adibidez epealdi historikoak mugatzeko orduan: Frantziako. II. Inperioa?,. III. Errepublika?,
|
Espainiako
–Independentzia gerra?,. Seiurteko Demokratikoa?,. Errestaurazioa?...). Euskal historiografia kanonikorik ez izateak historia lantzeko orduan askatasun handiagoa eman luke, baina, sarritan, erreferentzia beharrez, espainiar eta frantses kanonak erabiltzera garamatza.
|
|
|
Une haietan tentsioa bizi izan zen guardia zibilaren eta karabineroen artean. Karabineroen gehiengoa Errepublikari leial mantendu zen, horregatik
|
Espainia
frankistak gorputz armatu hau deuseztatu zuen (Guardias de Asalto bezala). Errepublikar aldean, berriz, guardia zibila Guardia Nacional Republicana izatera pasa zen.
|
|
|
Arrizibita tenienteak diskurtso anti errepublikar bat bota zuen. Behean zeudenak, bitartean, ¡ Viva
|
España
! ¡ Arriba España!
|
|
|
Behean zeudenak, bitartean, ¡ Viva España! ¡ Arriba
|
España
! ... oihukatzen zuten.
|
|
|
Militarrak,
|
Espainiako
historian hainbat alditan egin duten bezala, gobernua aldatzeko altxatu ziren, baina altxamendua gerra zibil odoltsu eta errukigabea bihurtu zen. Hiru urtez gerrak Espainiako toki guztietan izan zuen eragina, zuzenean edo zeharka.
|
|
|
Militarrak, Espainiako historian hainbat alditan egin duten bezala, gobernua aldatzeko altxatu ziren, baina altxamendua gerra zibil odoltsu eta errukigabea bihurtu zen. Hiru urtez gerrak
|
Espainiako
toki guztietan izan zuen eragina, zuzenean edo zeharka. Baztanek, nahiz eta frontea urrun izan, gerra zeharka jaso zuen.
|
|
|
Arrizibitak horrela erraten zuen bere hitzalditan: . Si solo fueran enemigos de
|
España
la masonería y el comunismo... pero desgraciadamente hay uno más, el nacionalismo? (aipua in Altaffaylla Kultur Taldea, 1986:
|
|
|
Felix Arizmendi, Manuel Arregi, Felicitas Ariztia, eta Bittori Etxeberriak, berriz, egunero pasa behar izan zuten Gobernu Zibiletik. Sinatu ondoren, sinaduraren ondoan Viva
|
España
'' edo Arriba España gisako leloak idatzi behar zituzten. Hilabete batzuk pasa ondoren lortu zuten beraien etxeetara itzultzeko baimena.
|
|
|
Felix Arizmendi, Manuel Arregi, Felicitas Ariztia, eta Bittori Etxeberriak, berriz, egunero pasa behar izan zuten Gobernu Zibiletik. Sinatu ondoren, sinaduraren ondoan Viva España'' edo Arriba
|
España
gisako leloak idatzi behar zituzten. Hilabete batzuk pasa ondoren lortu zuten beraien etxeetara itzultzeko baimena.
|
|
|
Antzeko zerbait gertatu zen Erratzun ere, herritar gehienak nazionalistak zirelako edo. Herriko plazan, oholtza gainera igotzera behartu zuten bertako maisu nazionalista Manuel Mugertza, bertan Viva
|
España
eta. Arriba España oihukatzera behartuz. Abertzaleen etxeak bandera eta propaganda faxistarekin apaindu zituzten.
|
|
|
Antzeko zerbait gertatu zen Erratzun ere, herritar gehienak nazionalistak zirelako edo. Herriko plazan, oholtza gainera igotzera behartu zuten bertako maisu nazionalista Manuel Mugertza, bertan Viva España eta. Arriba
|
España
oihukatzera behartuz. Abertzaleen etxeak bandera eta propaganda faxistarekin apaindu zituzten.
|
|
|
Horrela, Aita Donostia (musikagile eta folklorista), Hilario Olazaran (idazle eta musikagilea), Jorge Riezu (idazlea), Ladislao de Donosti, Damaso Intza (Euskaltzaindiko kidea), Miguel Altzo (euskal idazlea) eta beste hainbeste jakitun atzerriratuak izan ziren; askok Argentinan edo Txilen bukatu zuten (Altaffaylla Kultur Taldea, 1986: 167). Errepresioaren ondorioz, Nafarroako eta
|
Espainiako
beste tokietatik, jendeak Frantziara heldu nahi zuen. Urte ilun hauetan, Baztanen jende asko ihes egin nahian zebilen.
|
|
|
Hemendik aurrera mugalari bezala ibiltzeagatik baztandar asko atxilotuko zituzten.II. Gerraostea() Gerra Zibila 1939ko apirilaren batean bukatu zen, Francok errepublikar armadak garaitu zituelarik. Errepublikarrek orduan, ahal zutenek bederen,
|
Espainiatik
ihes egin zuten (Frantzia aldera gehienbat). Madril, Andaluzia, Albacete... inguruan zeudenak frankistek atxilotu zituzten.
|
|
|
Errepublikarrekin lan batailoiak osatu zituzten eta Frantziarekiko muga fortifikatzera bidali zituzten. Baina hau ez zen
|
Espainian
soilik gertatu, Frantziak espainiar errepublikar errefuxiatuekin gauza bera egin baitzuen. Horrela sortu ziren Groups de Travailleurs Étrangers (GTE) Alemaniaren garaipena eta gero, Service de Travail Obligatoire (STO), deitzera pasa zena.
|
|
|
Batallón de Trabajadores N° 1 (Elizondon eta Erratzun), Batallón de trabajadores N° 18 (Iruritan), Batallón de Trabajadores N° 64 (Amaiurren), Batallón de Trabajadores N° 114 (Arizkunen) eta Batallón de Trabajadores N° 128 Batailoi hauen preso kopuruari dagokionez, Amaiurren kokatua zegoena kenduta, besteetan, denetara, 1.056 preso zituzten, batailoi bakoitzak bataz bestez 264 preso24.Gerra bukatzean, garaileen kartzelek eta kontzentrazio esparruek 280.000 preso zituzten bere baitan eta milioi laurden errefuxiatu zeuden atzerrian. Preso hauetatik 70.000 lan batailoietan enkoadratu zituzten, garaileen hitzetan
|
Espainia
berreraikitzen hasteko (Torres, 2000: 13). Batailoi hauek gutxi mugitu ziren.
|
|
|
Gerra Hotzari esker, muga militarizatua 1947an kendu zuten, aliatuak ados jartzen ez zirelako. Sobietar Batasunak Francoren diktadura kendu nahi zuen, besteek aldiz (AEB, Britainia Handia eta Frantzia) nahiago zuten
|
Espainiarentzat
diktadura eskuindarra komunismoa baino. Horrela, mugetako goarnizioak kentzen joan ziren, nahiz eta Baztanen militarren kuartel batzuk mantendu.
|
|
|
Makiak, Frankismoaren aurkako gerrilariak ziren,
|
Espainiatik
Frantziara ihes egindako errepublikarrak hain zuzen.
|