|
2002
|
|
|
(Pasion y exilio de Maria de la O Lejarraga)» deritzana, non 1874an Errioxan jaiotako emakume horren bizitzako alderik txundigarriena jasotzen den. Izan ere, Maria de la O Lejarraga, pedagogo eta
|
Espainiako
II. Errepublikako diputatu izateaz gain, ospetsu egin ziren antzerki lan ugariren egilea izan zen, baina ia inork ez zuen ezagutu horregatik, bere lan guztiak senarraren izen eta abizenez plazaratzen zirelako. «Bilbao:
|
|
2005
|
|
|
1931n,
|
Espainiako
II. Errepublikaren hasieran, «Estatuto General del Estado Vasco. Anteproyecto de la Sociedad de Estudios Vascos» proiektua idatzi eta argitaratu zen, ondoko Estatutuen iturburua zena.
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublika lorpen garrantzitsuko garaia izan zen emakumeentzat. Pixkanaka, beraien lekua gizartean, politikan eta esparru askotan lortzen ari ziren, eta aipagarriagoa dena, leku hori benetan onartzen ari zitzaien.
|
|
2006
|
|
|
1936an Eusko Jaurlaritza antolatu zen
|
Espainiako
II. Errepublikaren baitan. Antolaturiko autogobernuak bestelako oinarri politiko eta juridikoak izan zituen.
|
|
|
Zoazte hemendik kronika da, bere aberrian ihesi dabilen baten kronika, eta ihesaldian, protagonistaren gogoetak. Horien artean, egun ere, historialarien eztabaida iturri direnak, EAJk egin hautuak, Iparraldeko kristauen jarrera
|
Espainiako
II. errepublikarekiko, sasi muga bai, baina... zoritxarrez pasarteren bat ez da aski ongi dokumentaturik.
|
|
2007
|
|
|
5 ikasgaia:
|
Espainiako
II. Errepublika eta 1931ko Konstituzioa......... 105
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublika eta 1931ko Konstituzioa
|
|
|
Konstituzio arauketaz gain, Gorteen antolaketa eta funtzionamendua Gorteetako araudien bidez garatu ziren (lehenengo, 1932ko behin behineko araudiaren bidez eta, gero, aurreko hori ordeztu zuen 1934ko behin betiko araudiaren bidez). Aipatu berri dudanez,
|
Espainiako
II. Errepublikako Konstituzioan, Cádizko Konstituzioaren ganbera batasunari heldu zitzaion berriro. Espainiako konstituzio historian ohikoa zen ganbera bitasunaren ordez ganbera batasunaren eredua hartzea justifikatzeko, bigarren ganberak gainbeheran zeudela esan zen, bigarren ganbera bat egoteak Parlamentua ahultzen zuela (horren eraginez, Parlamentuan botere berearazleak esku sartzeak egin zitzakeen), aurrerakuntzari oztopo egiten ziola, ideal demokratikoaren aurkakoa zela (azken horren oinarria herritarren arteko berdintasuna zen, batasun moduan hartuta; autore batzuen ustez, batasun hori arriskuan jartzen zen goi ganbera bat egonda); horrez gain, berriro ere Senatu elitista eta sistema demokratikoarekin bateraezina zena diseinatzeko beldurra zegoela adierazi zen.
|
|
2008
|
|
|
Gau giroaz den bezainbatean, Gorteetako kaleak
|
Espainiako
II. Errepublikan bizi izan zituen garai loriatsuenak. 36ko Gerra aurretik bost kabaret handi zeuden bertan, eta hamaika areto txiki.
|
|
|
Gainera 1919an Euskaltzaindia sortu zenetik horrek bultzada berria eman zion Azkueren produkzioari. Primo de Riveraren diktadurak eta
|
Espainiako
II. Errepublikak ez zuten aldaketa berezirik eragin Azkueren ekoizpenean. Aldiz Gerra Zibilak eta frankismoak eten garbia markatu zuten.
|
|
|
Izan ere, siglek sasoi hartan ez zuten marka korporatibo izaera, ez behintzat egun duten bezain modu finkoan. Hori apur bat
|
Espainiako
II. Errepublika garaitik aurrera hasi zen gertatzen, ez asko lehenago. Hola Euzko Alderdi JeltzaleaPartido Nacionalista Vasco(), EAJ gisa (edo PNV gisa) barik sarriago aipatzen zen alderdi jeltzale edo partido nacionalista moduan, normalean letra minuskulekin.
|
|
|
Horretarako Akademiaren baitan Azkuek bultzatu zituen proiektu eta asmo guztiak aztertu ordez, momentu klabe batzuk ikusiko dira. Lehena Euskaltzaindiaren sorrera uneari dagokio eta nahiko xeheki aztertu da (6.1, 6.2, 6.3, 6.4 eta 6.5 azpiatalak); ondoren Primo de Riveraren estatu kolpekoaren inguruan jazotakoa ikusiko da (6.6); eta azkenik
|
Espainiako
II. Errepublika aldian, bereziki euskal izendegiaren aferari lotuta, gertatu zena (6.7).
|
|
|
|
Espainian
II. Errepublika indarrean egon zen garaian, pauso garrantzitsuak eman ziren euskarazko iragarkien ikuspuntutik. Inoiz baino aldizkari eta egunkari gehiagok argitaratu zituzten euskarazko iragarkiak (Euzko Deya, Argia, Euzkadi, El Día edo El Pueblo Vasco aldizkari eta egunkarietan, adibidez).
|
|
2009
|
|
|
1931n Ezkio (ga) n Ama Birjina agertu" omen" zen,
|
Espainiako
II. Errepublika sortu berriaren aurkako mezu sutsuekin, nekez hitz egiten baitu katolikoen Ama Birjinak ezkerraren alde, edo eskuineko diktaduren aurka. Gertakari haiek ospetsu bihurtu zuten gure herria inguru zabalean.
|
|
|
Kasu honetan Erresuma Batuaren eta Espainiaren artekoerlazioak aztertzen dituena.
|
Espainiak
II. Mundu Gerran izan zuen papera zein izanzen jakiteko ezinbestekoa.
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublikak, lehenengo eta behin, zentsura bertan behera utzizuen. Horregatik, bitartean, Euskal Herrian ehun bat argitalpen plazaratzen zen.
|
|
|
Hori lortzeko, isiltasunera baztertu zuten errepublikarrei eta abertzaleei zegokien guztia, zeinen aurka ari baitziren borrokan:
|
Espainiako
II. Errepublikarengobernua, Euzkadiko Jaurlaritza, beraien gerra balentriak, pertsona ospetsuak, erreforma politikoak, jaiak ezabatu eta herritarren memoriatik deuseztatuak izanziren berrogei urtez. Gatazkak «bestearen», garaituaren deuseztapen fisiko edo sinbolikoaren bidez ezabatu zituzten.
|
|
|
II. Errepublikako erregimen demokratikoaren aurka altxatutakoak ziren aldetik, matxinatuek ez zuten ez legitimitaterik ez legezkotasunik. Beraz, zaila gertatuzitzaion Estatu Berriari bere legitimitatea lortzea,
|
Espainiako
II. Errepublika, zeinaren aurka matxinatu baitziren, herri subiranotasunaren legitimitatean oinarriturik baitzegoen. Frankismoak ezarri zituen politika guztien artean, nagusietakobat memoriaren politika izan zen.
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublikarekin batera hedatu zen hitzezko zinema Hego Euskal Herrian. Primo de Riveraren diktadura sasoiarekin alderatuta, giroa lasaiagoa zen orain Hegoaldean, eta arte adierazpideetan ere handiagoa zen baimendutako askatasun tartea.
|
|
|
Lurraldearen mendebaldetik hasita, Durango eta Elorrio arteko trena (Bizkaia) izan zen eguneroko joan etorriak bertan behera utzi zituztenetako bat. Lizundiak dio trenbide hori luzatzeko asmoa zegoela
|
Espainiako
II. Errepublika garaian. Bi aukera aztertu zituzten, biak ere Gipuzkoara.
|
|
|
Lemoa (Bizkaia) eta Urbina (Araba) lotzeko proiektua aurkeztu zuten
|
Espainiako
II. Errepublika garaian. Bi ibilbide aurkeztu ziren.
|
|
|
Badira frankismoaren nostalgikoak; badira ere Antso Nagusiaren nostalgikoak (Nabarralderen inguruan biltzen dira, antza, horietako anitz); badira
|
Espainiako
II. Errepublikaren nostalgikoak (Ezker Batua alderdi edo dena delakoan ugari topatuko dituzue); badira...
|
|
|
1937ko ekainaren 4an eman zuen amaitutzat Pablo Picassok() Gernika obra handia. Kubismoaren adierazle gailen ez ezik bakearen ikur bihurtu den ederlana
|
Espainiako
II. Errepublikako Gobernuaren enkarguz sortu zuen, buruhauste eta izerdi askoren ondoren. Hilabete eman zuen lanean buru belarri.
|
|
2010
|
|
|
Larunbatean, Aita Santua Santiagon izan zen, Urte Santua ospatzeko. Galizian,
|
Espainiak
II. Errepublikaren antzeko antiklerikalismoa bizi duela adierazi zuen, eta hori aitzakia hartuta, herria berrebanjelizatzea eskatu zuen. Hitz horiek ez dituzte batere ondo hartu sektore politiko batzuetan.
|
|
2011
|
|
|
Askotan proposatu da, politizazioa eta jauntxokeria ekiditeko eta epaitzen dituzten herritarren berme osoa izateko, bake epaileak herri hauteskundeetan aukeratzea, bide horrek justizia administrazioan herritarren parte hartzea areagotzen duelakoan. Are gehiago, atzera begiratuz,
|
Espainiako
II. Errepublikan, gure ordenamenduan lehen eta azken aldiz193, 1931ko maiatzaren 8ko errege dekretuak sistema hori ezarri zuen194 Praktikan baina, porrot handia ezagutu zuen eta 1934ko ekainaren 27ko legeak deuseztatu egin zuen. Sistema horren kontra daudenen esanetan, hauteskundeek ez dute bermatzen aukeratuaren prestaketa egokia ezta independentzia, bake epailea botoa eman diotenekin zorretan dagoelako.
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublika aldarrikatu eta bi egunetara, El Obrero Vasco Solidaridad de Obreros Vascos en organoak erregimen berriarekiko sindikatuaren jarrera markatu zuen. Adolfo Larrañaga zuzendariak artikulu bat idatzi zuen lehen orrialdean eta zutabe bakarrean.
|
|
|
Hitz beraren jatorria," estraperloa", nahiko xelebrea dugu.
|
Espainiako
II. Errepublika garaian argi indarrez funtzionatzen zuen erruleta joko bat Donostiako kasinoan jarri nahi izan zuten. Erruleta tipo horren marka Stra Perlo zen.
|
|
2012
|
|
|
Gutxixeago ziren Espainiako gerra zibila amaitu zenetik ihesean zebiltzan errefuxiatuak. Horien artean, Niceto Alcaza Zamora,
|
Espainiako
II. Errepublikak izandako lehen presidentea eta bere lau seme alabak; Constantino Salinas Nafarroako diputatu ohia eta bere bi alabak; Telesforo Monzon Eusko Jaurlaritzako kontseilaria; Jose Olivares Tellagorri ANVko kazetari ezaguna; Vicente Amezaga eta Mercedes Iribarren; Francisco Basterretxea diputatu ohia eta bere familia osoa…
|
|
2014
|
|
|
Kontau behar dodanaren barri dakit 1937ko maiatzeko gutun bateri esker. Gutuna Leizaolak, Euzkadiko Gobernuko Justizia eta Kultura Sailburuak, Irujo
|
Espainiako
II. Errepublikako ministroari idatzi eutsan eta Xose Maria Nuñez Seixas historialariak jaso eban.
|
|
2015
|
|
|
Zalantzarik gabe.
|
Espainiako
II. Errepublikarekin batera, hezkuntzan aldaketa handiak ari ziren gertatzen. Aldaketa horiek, ordea, bertan behera gelditu ziren 1936ko gerratik aurrera.
|
|
|
Bereziki mingarria iruditzen zaio, kasurako, Clara Campoamor politikari eta abokatu feministari kale bat eskaintzeari muzin egin izana Bilbok.
|
Espainiako
II. Errepublika garaian sufragio unibertsalaren sustatzaile nagusia izan zen. Madrilen jaio eta Suitzan hil bazen ere Euskal Herriarekin lotura zuzena izan zuela azpimarratu du Brancasek.
|
|
|
Jadanik izen berria dauka berdeguneak.
|
Espainiako
II. Errepublika garaian sortu zen herriko lehenengo ikastolaren sustatzailea izan zen Lekunberri, eta kultur alorrean erreferentea. Ehun urte bete berri dira hura jaio zenetik; 27 igaro dira hil zenetik.
|
|
|
Plazakoetxe auzoan zegoen Leizaolatar Karmel Euzko ikastolan egin zituen hastapenak Monika Lekunberrik.
|
Espainiako
II. Errepublika garaian kulturaren dinamizatzaile lanetan ibili zen. Euzkadi egunkarirako kolaborazioak ere idatzi ohi zituen, tarteka.
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublikako legebiltzarreko eztabaidei buruzko bi testu ere berreskuratu zituzten laugarren zenbakian. Batetik Xabier Lizardiren bat, 72 Izan ere, ageri ziren hipotesi hori berretsiko luketen beste zenbait elementu.
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublika aldarrikatu zen urtean agertu zen Ama Birjina Ezkion, ezkertiar sinesgabeen eta mundu arrotz baten beldurrez bizi zen gizarte baten mamuak haizatzeko. Ez dakit Itsasondon ere urte nahasiak izan ote ziren.
|
|
2016
|
|
|
dio Aranbarrik Nekazaritza erreforma bat? Zer gaude,
|
Espainiako
II. Errepublikan ala. Sovieta Urolaldean?".
|
|
|
Hitzaldi horretan adierazi zuenera etorrita, EAJk
|
Espainiako
II. Errepublika aldian Estatutuaren alde egindako lana, Aberri Egunen prestaketa, J.A. Agirreren izendapena, eusko gudarien batailoien osaera, burdinazko gerrikoa, Eusko Gudariak kantatuz pairatutako fusilaketak; horiengatik guztiengatik lehenik burura zetorkion hitza errespetua zen Eusko Jaurlaritzarekiko. Beste aldean, Francoren alde ibili zirenak 1936ko gerran, hartan egindakotik bizi ziren, hala zioen, esaterako, Diario de Navarra ren orrietatik, Raimundo García Garcilaso edo Ameztia kazetari famatuak, errepublikaren aurkako konspirazioa prestatzen Molaren lagunak26?; baina Ekin ETAkoek, Txillardegiren iritzian, eusko gudarien jarraitzaile politikotzat zituzten beren buruak:
|
|
2017
|
|
|
Erandiogoikoan 64 urte daroatza bizitzen Anselmo Mentxaka Mayorrek. Loiun jaio zen, orain dela 91 urte, 1926an; mutikoa zela, bertan bizi izan zituen Primo de Riveraren eta Francoren diktadurak,
|
Espainiako
II. Errepublika, Gerra Zibila eta lehenengo Eusko Jaurlaritza. Garai hartatik gehien gogoratzen duena gosea da.
|
|
|
Eskualdean, emakumeak izan dira bozkatzen aurrenak. Modu horretan omendu egin dituzte Hego Euskal Herrian boto eskubidea estreinatu zituzten emakumeei, 1933ko azaroaren 5ean lehen aldiz bozkatu baitzuten,
|
Espainiako
II. Errepublikaren garaian. Horien ostean, hamahiru mila lagun pasatxook eman dute botoa, tartean hainbat ordezkari publikok.
|
|
2018
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublika sortu zenetik, herrialde honetan eskuina atera zen garaile espainiar Estatuko Hauteskunde Orokorretan, 1936an espainiar Estatuan Herri Fronteak irabazi zuenean ere. Araba bezala, Nafarroa Garaia altxatuen alde agertu zen, eta haien boluntarioek Bizkaiaren zein Gipuzkoaren aurka jo zuten.
|
|
|
1931ko ekainean gaude,
|
Espainiako
II. Errepublika osatzeko hauteskunde kanpaina bete betean, Joxe Mari Lopetegi errepublikaren aldeko mitinetan dabil bertsotan. Foruak abolitu zituztenetik mende erdia joan da.
|
|
2019
|
|
|
Eredu negatiboen bidez, konparaziora: ez Grezian bezala (han erreferenduma egin eta monarkia kanporatu zuten), ez Portugalen bezala (han iraultza izan zuten), ez
|
Espainiako
II. Errepublikan bezala (orduan ere faxismoa itzarri eta Espainia salbatzera behartu zuten). 19 mendeko berrezarkuntza bezala, hori bai:
|
|
|
Diktadura horretan, murrizketa handia izan zuten Euskaltzaindiaren diru-laguntzak eta ekimenek.
|
Espainiako
II. Errepublikaren garaian ere? 1931ko apiriletik 36ko gerrara bitarte, ez zuen Euskaltzaindiak egoera asko hobetzerik lortu.
|
|
|
Makina bat izendapen eta elkarte daude, bai iraganekoak, bai oraindik bizirik daudenak, ‘vasconavarro’ izena dutenak, Hego Euskal Herriko lau probintziak biltzen dituztelako.
|
Espainiako
II. Errepublikaren garaian estatutuaren proposamenari ‘Estatuto Vasco Navarro’ izena eman zioten, eta euskaraz ‘Euskalerriko sortaraua’ erabili zen. Gaur egun, Hego Euskal Herriko lau probintziak biltzen dituen arkitektoen elkargoak ‘Colegio Oficial de Arquitectos Vasco Navarro’ izena du.
|
|
2021
|
|
|
Hala, Buñuelek Calandan, Zaragozan, Madrilen eta Parisen igarotako urteak azaldu ditu Agustin Sanchez Vidalek. Segidan,
|
Espainiako
II. Errepublikako urteetako jardunaz idatzi du Carlos F. Herederok, eta garai bereko testuinguruan sakondu du Julian Casanovak. «Aro garrantzitsua dute biek hizpide, ezinezkoa baita Buñuelen figura ulertzea bere obra testuinguru historikoari lotu gabe».
|
|
|
Joan den astean, apirilaren 14an,
|
Espainiako
II. errepublikaren 90 urtemuga gogoratu genuen. Gorabehera handiko garaia izan zen.
|
|
|
Garai horretan ez ziren oraindik hauteskundeetan botoa emateko gai. 1933an,
|
Espainiako
II. Errepublikaren garaian, Euskal Estatutuaren erreferendumean izan zuten lehen aldiz Bizkai, Gipuzkoa eta Arabako emakumeek botoa emateko aukera.
|
|
2022
|
|
|
Bertan azaltzen da nola, II. Mundu Gerraren ostean, frankismoak ehundu zuen sare bat gerrako kriminal nazien ihesa bideratzeko (Juan Domingo Peronen Argentinara, batik bat). Orobat, deskribatzen da nola
|
Espainiako
II. Errepublikak antolatu zuen, erbestean eta klandestinoki, erresistentzia diplomatiko serio bat nazi eta frankisten arteko konplizitate hura nazioarteko foroetan salatzeko. Bide diplomatiko haren azken helburua Francoren diktaduraren amaiera lortzea zen.
|
|
|
Proposamenaren aurkako argudio gisa, eskuin unionistak ETA, Hego Amerikako gobernuak, komunismoa eta
|
Espainiako
II. Errepublikako gobernuen jarduna ez gaitzestea leporatu die egileei. Ezezkora batu da PSOE ere.
|
|
|
Marokon hegazkinlari aritu zen, eta Primo de Riverak7 eta Alfonso XIII erregeak aitorpena egin zioten.
|
Espainiako
II. Errepublika ezartzearekin, borondatez baja eman zuen armadatik, monarkiko sutsua zelakoz. Sortu berria zen falangean kide egin zen, eta helburuen arduradun paratu zuten, talde paramilitarren buru, alegia.
|
|
|
Baina ideia erradikalegiak zituelakoz kargutik kendu zuten. Jose Sanjurjo militar iruindarrak
|
Espainiako
II. Errepublikaren kontra egindako estatu kolpe saiakeran estuki esku hartu zuen, 1932an.
|
|
|
Aitzindaria izan zen, hagitz, bere ama, Miren Garate. Zarauztarra sortzez, irakaskuntzan sartu zen 19 urterekin, eta Orbaitzetarat joan zen lanera,
|
Espainiako
II. Errepublikaren garaian. Gerra hasi ordurako salatu zuten," euskalduna, separatista eta amorala" izateagatik.
|
|
|
Egia da ahal den bezalakoa dela
|
Espainiako
II. Errepublika hori, maiz ezinean, bereziki ordena publikoa zaindu behar duelarik. Erresumako indar politiko guziak armetan daude, salbu EAJ, ELA eta EAE.
|
|
2023
|
|
|
Zer egin behar duten, sehaskan ikasia dakarte: Espainian, Fernando VII.aren alargun Maria Kristinak kauskada politak hartzen zituen Kubarako esklaboen salerosketatik eta trenbidearen obra publikoetatik; haren alaba Isabel II.ak estatuak bere ondaretik saltzen zuen laurdena boltsaratzen zuen;
|
Espainiako
II. Errepublikak «ez tituluagatik, baizik lapurra izateagatik» erbesterarazi zuen Alfontso XIII.a, Codorniu Kaiserra; Don Juanek, «Borboi pobreak», Suitzako kontuetan mila milioiko tranpala eginda laga zuen bere mundualdia; haren seme Juan Carlosek…
|
|
|
|
Espainiako
II. Errepublikan berebiziko eragina izan zuen bere jarduera politikoan Quadragesimo Anno izeneko enziklikak, Pio XI Aita Sainduak 1931n sortua, hortik bere izena. Aipagarriak, besteak beste, bi kontu:
|
|
|
Idazkiaren arabera, koadroa askatasun demokratikoak izan ostean itzuliko zen Espainiara. Hala ere, 1971ko apirilaren 11n,
|
Espainiako
II. Errepublikaren 40 urteurrenean, Picassok argi utzi zuen, berriro ere, Gernika «Espainiako Errepublikaren Gobernuarentzat» zela. Bi urte eskasera, 1973ko apirilaren 8an, hil zen Picasso, iritzia aldatu gabe.
|