|
2000
|
|
|
(Lam Entralgo, Torrente Ballester, Antonio Tovar, Foxa, Cunqueiro, Eugenio d’Ors, Garda Serrano...), amets
|
egin
zuten Iruñea Atenas espainiar bihurtzearekin estatu kolpe beltzari gurutzada sainduaren izena eman ondotik. Haietako batzuek frankismotik urruntzen jakin zuten gero.
|
|
|
Kontraerasoa diputazioburuak gidatu du. Erdaldun elebakarren eskubideen bandera harturik, euskararen aldeko gehiegikeriak geldiarazi beharraz
|
egin
du predikua. Hizkuntza Politikako Zuzendaritza utzi dute kargudunek.
|
|
|
Aurton, hiru urterik behin bezala, euskal herriko idazleoi egokitu zaigu Galeusca biltzarraren antolaketa, eta honezkero Ja ki n eko irakurle gehienek ondotxo dakiketen moduan urrian
|
egin
dugu Bizkaiko itsasaldean, Lekeition, Bermeorainoko egun bateko txangoarekin. Eta lehenengo eta behin, gure ostarien ustekabe polita aipatu behar dugu, benetako herri euskaldunetan zeudela konturatu baitziren.
|
|
|
2, 4..) legebiltzarkide bidaltzea" euskararen azpiegiturazkoak" diren bozketetan EAJ, EA eta EB/ IUrekin boza ematera joan daitezen, halakoetan gure hizkuntzaren arerioek ezin garai dezaten. Are gehiago, era horretan are nabariago gertatuko litzateke Ibarretxeren gobernuari
|
egin
gura diozuen kritika politikoa.
|
|
|
AEKren ondasunen bahimendua eta erakunde honen hainbat eta hainbat kideren aurkako prozesamenduak ez du, tamalez, ia inor harritu. Aspalditiksentzuten ziren Espainiako epaileak horrelakorik egiteko gai zirela zioten zurrumurruak eta bete
|
egin
dira. AEKri egin erasoa, beraz, iragarritakoa dela esan dezakegu.
|
|
|
Aspalditiksentzuten ziren Espainiako epaileak horrelakorik egiteko gai zirela zioten zurrumurruak eta bete egin dira. AEKri
|
egin
erasoa, beraz, iragarritakoa dela esan dezakegu. Ez Garzonek bide horretatik jotzeko arrazoirik edo deliturik aurkitu Uj duelako ordea!
|
|
|
Oso garrantzitsua da zirkulua osatzea lortzen delako: idazteari bidea eman, saritu, gehienetan antzezten ez diren sariketetara aurkezturiko sorkuntzazko lanei antzerkigintza profesionalean leku
|
egin
eta salmenta bermatu. Finantza erakundeek, erakunde publikoek eta besteek badute eredurik euskaraz sorturiko antzerkigintza sustatzeko.
|
|
|
Herriz herri antolatu eta gehienetan emanaldi bakarreko muntaiak izaten diren herri antzezlanen kopuruak ere gora
|
egin
du. Ehun bat herritarren partaidetza izaten dute eta gero eta herri gehiagok prestatzen dute euren muntaia dramatikoa (umorezkoa, historikoa, musikala...).
|
|
|
" Izenik gabeko" idazle gero eta gehiagoren liburuak dira aipagarri. Gero eta gazte eta ezezagun gehiagok idazten dituzte kalitatezko lanak, freskotasun handiaz idatzi ere, eta betiko" behi sakratuek" literatura ona
|
egin
dute, maila mantendu nahi izanez gero.
|
|
|
Beste askotan, ordea, hiru egunetan eta enkarguz kolaboratzaileak idatzi behar izan duen azalpen laburra eskaintzen da. Non daude ofizioz literaturaren azterketa egunez egun
|
egin
behar dutenak. Zer irakasten da unibertsitateetan, eta nola?
|
|
|
Idazle eta editoreen eskaerari erantzun dio, azkenik, Jaurlaritzak, 3 milioi (HIRU!) emanez liburuak itzultzeko. Hasiera batean, gainera, Baskongadetako idazleenak itzultzeko eskaini du dirua, baina kritika jaso ondoren atzera
|
egin
behar izan du: Nafarroako idazleenak ere itzul daitezke, kopurua mantenduz (beraz, hiru milioiok gehiagoren artean banatu behar!).
|
|
|
N Muskildiko gazteak laudorioztatuko nituzke. Benetan, alimaleko lana
|
egin
dute, bai egoitzako eraberritze lanetan, sbai kanpainako jardueretan eta hau guztia dohaintasun osoz, jakina. Bere euskaltasunari zentzu bat ematen dion gazteria bat da, zinez, Muskildikoa, eta Xiberoko Botzaren egonleku berria ikuskatzerat etorriko zaretenok, muskildiar gazte horien esku hartze oso handiaz gogoratuko zaretelakoan nago.
|
|
|
Ez da horretan agortu bizkaieraren emaitzarik, aurten ere, albo albotik
|
egin
baitio oles gure Frai Bartolomek Frai Mateo Zabala bere geroko hurbilaren idazlekideari. Azken horren testuak ere, eskuragai eta irakurgarri, Aita Villasanteren babespean.
|
|
|
Bi biok erkagarri badira ere, apustua zeren alde
|
egin
behar den horretan argi dago, nire ustez, erdietsi beharrekoa: euskararen hiztegi zabala eta eguneratua, egungo premiei ihardesteko gai dena, aspaldiko tradizioan errotua eta zimendatua.
|
|
|
Jadanik gaindituak diren baina haren garaian eskuarki onartzen ziren gertakari horietan oinarriturik, gizarte mota ezberdinen eta horietako bakoitzari zegokiokeen hizkuntza tipologiaren arteko korrelazioa ezarri nahi zuen Unamunok: hortik atera zuen hordak hizkuntza silababakarrez mintzo zirela, gizarte militarrek hizkuntza eranskariak zerabiltzatela eta, azkenean, industria garaiko gizarterik aurreratuenek hizkuntza malgukariez hitz
|
egin
behar zutela. Eta horren kariaz, euskara bigarren tipokoa denez gero, logika horrekin espero izateko ondorioa ateratzen zuen:
|
|
|
Bere alaba Salomek, orain dela urte batzuk Euskaltzaindiaren kide urgazle izendatuak, eskatua zion, Espainiako hiriburura egiten zuen bisitaz baliatuz, euskal gramatikaren bat eros ziezaiola, hark gure hizkuntza ikasteko gogoa baitzuen, tipologian haienarekin, georgierarekin alegia, antz handia du eta. Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde
|
egin
zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau egin zidan:
|
|
|
Sinposioan zehar Gabunia jaunak unibertsitate hartako errektorea agurtzera hurbildu eta, paradaz baliatuz, galde egin zion ea Madrilen zein liburu dendatan eros zezakeen euskal gramatika bat. Espainiako Unibertsitatearen ordezkari goren haren hitzek —eta haren hitzak errepikatu besterik ez dut egiten—" Baina dialekto horrek ba al dauka gramatikarik ala?" aho zabalik utzi zuten georgiar irakaslea, eta aitorpen hau
|
egin
zidan: " Orduan ezin hobeki ulertu nuen euskaldunok zergatik borroka egiten zenuten".
|
|
|
Halere, aurrera
|
egin
baino lehenago, uste dut zenbait gogoeta egin behar dugula Unamunoren jarreraz, gauzak, xehekiago begiratuz gero, beti korapilatsuagoak izaten dira eta. Hortaz, edozein giza hizkuntzak bere baitan garatzeko eta goi kulturako mintzaira bilakatzeko ahalmenak dauzkala onetsirik ere, gogoan izan behar dugu, aldi berean, hori ez dela berez lortzen.
|
|
|
Halere, aurrera egin baino lehenago, uste dut zenbait gogoeta
|
egin
behar dugula Unamunoren jarreraz, gauzak, xehekiago begiratuz gero, beti korapilatsuagoak izaten dira eta. Hortaz, edozein giza hizkuntzak bere baitan garatzeko eta goi kulturako mintzaira bilakatzeko ahalmenak dauzkala onetsirik ere, gogoan izan behar dugu, aldi berean, hori ez dela berez lortzen.
|
|
|
Hitz batez, idazle orok behar duen komunikazio tresna ez zen oraindik sortua. Alde horretatik, bidezkoa da, agian, Unamuno —eta Baroja ere bai— kritikatzea literatur euskara batu horren proiektuaren alde saiatu ere
|
egin
ez zirelako. Eta beharbada arrazoirik ez dugu faltako.
|
|
|
Estatuaren gainegitura politikoak, euskara zapaltzen eta baztertzen jardun beharrean, hura bere administrazioan onartu eta irakaskuntzan bultzatu balu, berehalaxe agertuko zatekeen hizkuntza estandarizatzeko premia. Baina euskaraz diogunez, joanak joan eta balizko oleak burdinarik
|
egin
ez daroa, gauzak ez ziren horrela izan, eta, beraz, alferrik da orain izan balizko horiekin burua nekatzea.
|
|
|
Eta berriro nator hasieran etenik utzi dudan puntura, hau da, Migel jaunaren sakoneko motibazioetara, ez baitirudi oso zuzena, Unamuno, 1901.eko Lore Jokoetan, besterik gabe probokatzaile agertu zela pentsatzeak. Aranak berak ere, haren hitzak gogorki kritikatzeko
|
egin
zuen artikuluan, hartarako arrazoi oportunistaren bat izan zuela iradokitzen zuen, nolabait madrildarren belarriak balakatzeko11 Ni, ordea, ezezkoan nago. Unamuno sasoi hartan Salamankako Unibertsitateko greziera katedraduna eta bertako errektorea zen, hots, jadanik bere ibilbide profesionalaren goren puntuan zegoen.
|
|
|
Izan ere, Salbatore Mitxelenak berak ongi aurpegiratu zionez, euskara baztertzeko zergati nagusia, logika hotzaren arrazoia bazen, ironiaz Unamunoren beraren argudioak erabiliz, horri euskaldunek erraz kontrajar ziezaioketen sentimenduaren logika beroa. Beraz, hark hain gustuko zituen paradoxetako bat erabiliz, itxurazko kolpe latz harekin, azken buruan mesedea
|
egin
digu nolabait.
|
|
|
Batzuek, Kirikiñok, Lizardik, Mitxelena biak, Txillardegik edo Martin Ugaldek bereziki aipatu dute Unamuno, haren aurka egiteko edo harekin literatur elkarrizketan aritzeko. Beste batzuek, mugimenduaren frogarik onena ibiltzea bera izaten dela jakinik, Unamunoren hitzek sakonean zeukaten egia ezaguturik, lanean jardun dute kartsuki, behialako larreko hizkuntza hura gaurko aro berriko kultur mintzaira bilaka dadin, herenegun aitzin hil zitzaigun pentsalari eta euskaltzainak, Federiko Krutwigek praktikan
|
egin
zuen bezala.
|
|
|
Salbatore Mitxelenak irudimenez
|
egin
zion elkarrizketa zirraragarri hartan, Unamunok beste mundutik euskara berpizten ikusten zuen atseginez. Nik ere uste dut bilbotar argia, edonon delarik ere, pozik dagokeela bere obretarik bi berak bere gaztaroan bultzatu zuen hizkuntzan argitaraturik12 eta UPV/ Euskal Herriko Unibertsitatean honezkero enborreko irakasgaien% 50 euskaraz ematen direla ikustean, mintzaira hori, bere kritika zorrotzei esker, hirugarren milurtekoaren hasieran, jakite hegoek igoa, jadanik kultur hizkuntza izateraino heldurik.
|
|
|
6 Sabino Aranak, pragmatikoagoa izanik, argi ulertu zuen euskararen gainbeheraren arrazoiak ez zeuzkala hizkuntzak bere baitan, inguruko egoera bereziak baizik, hots, ofizialtasunik ezetik zetozkiola. Horregatik, bere planteamendu politikoetan ez zuen ahantzi hizkuntza baliabide politikoz hornitzea, horrela suspertu eta aurrera
|
egin
zezan: " Haced que el euzkera (sic) sea necesario en su patria, yentonces, no lo dudeis, ningun hijo del pueblo lo ha de olvidar.
|
|
|
Arazo honen hasiera, publikoki bederen, 1901.eko Agorrilaren 29an izan zela esan genezake, Bilboko Lore Jokoetan, hain zuzen, han, ordurako Salamankako Unibertsitateko errektore zena, Bilbok bere seme ospetsuaren merezimenduei ezagutza
|
egin
nahirik, mantentzaile izendatua baitzuen. Migel jaunaren izaera pitxia eta tenperamentu zuzengaitza harrezkero aski ezagunak ziren, baina zentzu oneko inori ezin burura zekizkiokeen izendapen hark ekarriko zituen ondorenak.
|
|
|
" Joan zoazen herria zara. Gizarte unibertsalaren bizitzari traba egiten diozu, alde
|
egin
behar duzu, hil behar duzu, gelditzen zaizun bizia zapaltzen eta inbaditzen zaituen herriari emanez". Horri gutxi iritziz, nonbait, azken gehigarri zaratatsu gisa, jai hartako erregina iraintzeko ausartzia barkaezina ere izan zuen, hari, lotsagabeki, ezjakina zela aurpegiratuz:
|
|
|
Alde batetik, latindar edo indoeuropar jatorrizkoa ez zenez gero, uste zuen —horretan behintzat Azkue eta Sabino Aranarekin bat etorriz— horrek euskarari galarazi egiten ziola Europako kultur hizkuntza guztiek darabilten goi mailako terminologia greko latindarraz baliatzeko aukera. Bestaldetik, horien ordez neologismoak asmatu eta erabiltzeko eskubiderik ere ez zion ematen, hau da, euskal erroz eta elementuz osaturiko hitz berriak — Larramendik, Aranak eta Azkuek, adibidez, horien alde
|
egin
arren—, baina Unamunok, berba berriak eratzeko prozedurari badaezpadako zeritzolako, asmakari guztiak gaitzetsi etaterm inach o tzat arbuiatzen zituen.
|
|
|
Unamunok, Madrilen Filosofia Letretan lizentziatu ondoan, Antonio Sanchez Moguel jaunaren zuzendaritzapean doktorego tesia
|
egin
zuen, hots, Critica del problema sobre el origen y prehistoria de la raza vasca. Hartan nolabait agertzen zituen geroago, Bilbon, 1901.eko Lore Jokoetan aski desegokiro plazaratuko zituen iritziak.
|
|
|
Itxaro Bordak ongi ikusia duen moduan, Erdozaintzi saiatzen da Iparraldeko kutsu erlijiozko poesiaren eta Hegoaldean garai horretan idazten zen poesia sozialaren artean bide liriko desberdin bat bilatzen. Presuner ohien frantsestasuna madarikatzen du eta herriaren izerdiaz liluratzen da, egia da, baina bere poemak irakurriz ikasiko dugu, hala berean, nola kanta primadera bihotzean edo zein hasperen
|
egin
izarrei beha.
|
|
|
Hor dugu munduaren kolorea; hor genbilzke ezpata xumeen aurrean uzkur; hor
|
egin
diezaiokegu besteren bihotzari begi itsuzko soa; hor, hain zuzen, lasto zerratuen plegu artetik.
|
|
|
Gure oroimen mitikoan introspekzio baten antza duen antropologia poetiko bat
|
egin
zuen poeta honek Mi modramak eta ikonoak liburuan, zientifismoak eragozten ez dion telurikotasunez. " Oihaneko drama" poeman molde ezin ederragoan deskribatzen digu amoranteen enkontrua, gure arbasoen aurreneko pasiozko sukarra:
|
|
|
O rtzia lorez, lurra izarrez liburu mardularekin Artzek giltzerdi
|
egin
zuen bere poesigintzan. Alienazioaren denuntziaz haratago jo nahi du, moral askatzaile bat proposatzen du nitasun espiritual batetik kaos antolatu honi aurka egiteko baino gainditzeko.
|
|
|
Aurreneko ametsa itsu jaio zela
|
egin
Eta geroztik koloreak asmatuz bizi da: Silabak zuriak dira; beltzak aditzak.
|
|
|
Apaingarria, ederra bada ere, askotan ez baita adierazkorra, aitzitik, kutsatzailea da. Estrofatik bertso librera
|
egin
zuenean, Juan Mari Lekuonak mantendu egin zuen aldizkako errima bat, eragin handia zeukana hala erritmoan nola tonuan, sententzia biribiltzeko; baina geroago poema multzoen errematerako kopletan eta zirkunstantziazko bertsoetan baino ez zuen erabili(" Liburuen karroxa"). Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan.
|
|
|
Apaingarria, ederra bada ere, askotan ez baita adierazkorra, aitzitik, kutsatzailea da. Estrofatik bertso librera egin zuenean, Juan Mari Lekuonak mantendu
|
egin
zuen aldizkako errima bat, eragin handia zeukana hala erritmoan nola tonuan, sententzia biribiltzeko; baina geroago poema multzoen errematerako kopletan eta zirkunstantziazko bertsoetan baino ez zuen erabili(" Liburuen karroxa"). Puntua estrofa klasikoetara ekarrita herri poesiaren baliabideak eta haren zama ironikoa erabiltzeko duen trebetasuna nabarmendu zen; bestetik, bertso librea puntuaz osoro biluzita bere poemak kontzeptualki guztiz zehatzak bilakatu ziren, eta hau salbuespena da lirikan.
|
|
|
Negarrez nago Villon ek negar
|
egin
zuen bezala patibuleko goren garaieratik mundua kontenplatuz. Negarrez nago Van Gogh ek negar egin zuen bezala bere odolezko belarria Gauguin-i bidalita.
|
|
|
Negarrez nago Villon ek negar egin zuen bezala patibuleko goren garaieratik mundua kontenplatuz. Negarrez nago Van Gogh ek negar
|
egin
zuen bezala bere odolezko belarria Gauguin-i bidalita.
|
|
|
Negarrez nago Alexandra Kollontay k negar
|
egin
zuen
|
|
|
Negarrez nago Mesrine k negar
|
egin
zuen bezala balaz josita azaroko goiz hotz batean.
|
|
|
Negarrez nago Sid Vicious ek negar
|
egin
zuen bezala bere zainak bilatzen, lainoan.
|
|
|
Negar egiten dut beti negar egiten denagatik, ezer
|
egin
ezinean.
|
|
|
Poeta beti izan da gauaren biztanle, izarrei beha
|
egin
izan du hasperen, edo ilunpean babestu ohi da itzalek ikara ez dezaten. Xabier Montoia bestelako poeta da, gaueko piztia den neurrian.
|
|
|
Baina paradoxa bada ere, otsoen anaia egiten da. Pudore handi bat dago, ene aburuz, Montoiaren poesiaren funtsean, gainez
|
egin
ez diezaion gorde egiten duen lurreko kondenatuekiko elkartasun handi bat, arauak eder deklaratu duen ororen gorrotoa delako berea.
|
|
|
Otañok, izan ere, egiten ahal zuen amets Euskal Herri jator batekin, presabiniano, euskaldun, baserritar, eternoarekin. Egia da" Zazpiak Bat" izeneko poema
|
egin
zuela, egia da semeari aizkora eskuan hartu eta indarka hasteko esaten diola galdutako foruei eginikoan, baina funtsean ez du beste Euskal Herria bat amesten, eta ez da zapaldu bat, subjektiboki. Orixe zapaldu handi bat da, ezin du malenkonian aterbetu, atzean uzten duena herri baten suntsimendua izan da, eta urteetako alferrikako lan bat, maila pertsonalean.
|
|
|
Negar egiten duela ulertzen dut nik, gizonaren ahuleziaren eta lanaren handiaren arteko desorekak amorratuta, inpotentziak gainez eginda. Malkoa isurtzen zaion aldi bakarra du ia bere obra osoan, eta zeharbidez aitortzen digu, ahalke da, ez du lirikotasun merkea
|
egin
nahi edo sentimentalkeria baliatu. Lizardik zuhaitzagatik egiten du negar, gizaki abstraktuagatik; Arestik izenak eta izerdiak ezagutzen dizkien gizakiengatik egiten du negar, gizon konkretuaren alde dagoelako:
|
|
|
Arestik modernotasun bat ekarri zuen Harri eta Herri obrarekin, bistan da: negarra desagertu egiten da, malkoa txukatzen du, esan liteke poetak debekatu
|
egin
nahi duela lantua, kontestaziorako, salaketarako duela poesia.
|
|
|
Irakurri batean sinplista dirudien ozarkeria hau onuragarria gertatuko zen gure poesiarako. Jokin Apalategiren Burnitik poema liburuaren portada gorazarre inplizitu bat izan zen, Iletraren ingudean jotzeko mailua da esku batek eusten duenTletra; mailuaren forma hartu zuen Artzeren poema bisual ezagunenetakoak; Ibon Sarasolak omenezko interpretazio formalista bat
|
egin
zion: " mailu guztiak poesia dira, baina ez poesia guztiak mailu"...
|
|
|
Abadiak antolaturiko Lore Joko haietako batean (Sara, 1867)," Ni nauk euskaldun, bai aspaldikoa/ egundaino aizkorak ezin hautsizkoa" esanarazi zion Elizanburuk arbola bati. Lizentzia honek sortu zuen galarrotsik, epaimahaiak behintzat juzku estua
|
egin
zuen konposizioaz, zuhaitzek ahorik ez dutela-eta. Poesiaren librotasunaren aldeko borrokak —Vinson gerrilari bakar— itxura formala hartu izan du maiz, baina formaren ardurapean poesiaren funtzioaren nolakoa dago beti, eta horretan berebiziko garrantzia ukan zuten Xabier Lizardiren jarrerak eta obrak, ingurune hiperpolitizatu batean beti jokatu zuelako poesiaren autonomia begiratzearren.
|
|
|
Poesiaren librotasunaren aldeko borrokak —Vinson gerrilari bakar— itxura formala hartu izan du maiz, baina formaren ardurapean poesiaren funtzioaren nolakoa dago beti, eta horretan berebiziko garrantzia ukan zuten Xabier Lizardiren jarrerak eta obrak, ingurune hiperpolitizatu batean beti jokatu zuelako poesiaren autonomia begiratzearren. Horrela, olerkariek mende erdi eta gehiagoan ezin
|
egin
izan zutena burutu zuen Lizardik: " bezala"," iduri"," antzo"," hala" moduko alderagailuak eta gidoi parentesiak baliatuz, gure poesiaren garapena azkartzeko baitezpadako tresna eman zigun:
|
|
|
Chillida lekuren inaugurazioak beste hainbat ekitaldiri nolabaiteko itzala
|
egin
die aurtengo udazkenean, baina ez du horrek esan nahi gertatu den gauza bakarra izan denik. Gogoan izateko moduko hainbat erakusketak zipriztindu ditu aurtengo udazkenean gure hiriburuak, bai Euskal Herriko artisten eskutik —Donostian batez ere— bai kanpokoen eskutik —Roberto Mattaren erakusketa Bilbon horren tokiko—.
|
|
|
Lan bati, edozein lani, artistiko adjektiboa erantsi ahal izateko emozionatu
|
egin
behar duela iruditu zait beti, nolabaiteko emozioa sortu lan hori apreziatzen duenarengan, lan hori ikusi, entzun, irakurri edo ukitzen duenarengan. Ez guztiengan, noski, nahikoa baita pertsona bakar batek, edo artistak berak bakarrik nabaritzea lanak baduela eraginik berarengan, berria den zerbait sortarazi diola.
|
|
|
Urteak, eta mendeak, daramatzagu instrumentalizazio ideologiko horri aurre
|
egin
beharraz mintzatzen, eta behin eta berriro horretantxe erortzen. Bizitzan gertatzen diren pasadizo gogorrenetan bezalaxe, artearen balio unibertsalaz diharduten borondate onez egindako diskurtsoez gain, denboraren joana izan da orain arte aurkitutako antidoto eraginkor bakarra.
|
|
|
Chillida oraindik bizirik dago, eta ez da bera desagertu arte itxaron behar izan, bere lana guztion esku uzteko, berak Bachen musika adina maite duen baserri horretan. Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu
|
egin
nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak. Niri ere gustatzen zait Chillidaren lana, beste askori bezala, baina aho bakar batek hitz egin du Chillidaren lanaren inguruan aste guztiotan, eta faltan bota dut orain hamarkada batzuk Jorge Oteizarekin sortutako tirabira, haserre eta eztabaidak gaur egun berpiztu ez izana, ez Oteizarekin —ez zuten eta alferrik elkar besarkatu bi artistek, lehenagoko gorabeherak atzean utzi izanaren sinbolo gisa— baina bai Chillidaren obrak dituen kritiko gogorrekin, baditu eta.
|
|
|
Baina balio positibo horrekin batera, kezkatu egin nau Chillidaren museoa zabaltzeak sortu duen oihartzun mediatiko ikaragarrian, bere obraren inguruko debate handirik ikusi ez izanak. Niri ere gustatzen zait Chillidaren lana, beste askori bezala, baina aho bakar batek hitz
|
egin
du Chillidaren lanaren inguruan aste guztiotan, eta faltan bota dut orain hamarkada batzuk Jorge Oteizarekin sortutako tirabira, haserre eta eztabaidak gaur egun berpiztu ez izana, ez Oteizarekin —ez zuten eta alferrik elkar besarkatu bi artistek, lehenagoko gorabeherak atzean utzi izanaren sinbolo gisa— baina bai Chillidaren obrak dituen kritiko gogorrekin, baditu eta.
|
|
|
Pako Aristi idazle eta kazetariaren Venezuela, iraultza isilaren hitzak liburua Donostiako Udal Liburutegiko sotoan aurkezteko minutu gutxi falta zirela, hor abiatu zen Garikoitz Berasaluze, Txalaparta argitaletxeko arduraduna, alde zaharreko tabernaren batera ron txupito baten bila. Esan eta
|
egin
: Pako Aristi rona liburu irekiaren orrietara isurtzen ikusi ahal izan genuen hurrengo eguneko egunkarietan.
|
|
|
Pako Aristi rona liburu irekiaren orrietara isurtzen ikusi ahal izan genuen hurrengo eguneko egunkarietan. Sotheby’s enkante etxeak bere
|
egin
omen du dagoeneko liburu perfumatua. Ohitura bihurtuko da akaso hemendik aurrera liburuak bataiatzearen kontua.
|
|
|
Testigantza ez da ordea hotz hotzean egindako analisi edo elkarrizketa sail hutsa, berak han bizi izandakoez erabat baitago liburua bustia (nire aleari ere hogeigarren orrialdetik aurrera hasi nintzen ron usaina hartzen). Venezuelako gaztelera bereziaren ñabardurak azaltzen zaizkigu, idazleari gertatutako pasadizoak (gurasoak agurtu ondoren aita biblia irakurtzen geratzen deneko pasartetik hasi" Aitak hegazkina erori ez dadin egingo du erregu; amak, gainera, Venezuelatik emakume txarren bat ekar ez dezadan" eta Hugo Chavezekin topo
|
egin
asmotan Mr. Beanen larruan sentitzen den pasarteraino).
|
|
|
Koldo Izagirre bildumaren prestatzailea izaki, ez duela Koldo Izagirre poetaren antologiarik jasoko. Batek baino gehiagok jo zion adarra ekainaren bukaeran Miramon Parke Teknologikoan
|
egin
zen aurkezpen jendetsuan: hitzaurreak egiteko izenordea erabili besterik ez zuela eta hartara bere burua ere bilduman sartzeko lizentzia hartu...
|
|
|
Saiakera eta poesia berriro ere kaltetu. Jose Mari Sorsek Euskaldunon Egunka ri a n adierazten zuenez, Ingalaterran antzeko neurri bat hartu zuten duela lau urte eta liburu denden laurdenak itxi
|
egin
behar izan dituzte, argitaletxeen% 20 desagertu direlarik. Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo zuen bertako gobernuak.
|
|
|
Ekin eta ETA gauza bera dira, eta beraz Ekineko partaide batzuk atxilotzea ETAko buruzagiak atxilotzea da. Gara egunkariarekin antzeko
|
egin
dezakete: Gara eta Egin gauza bera omen dira orain, Garzonek dioenez, eta duela bi urte Egin eta ETA gauza bera zirenez, ba atera kontuak.
|
|
|
PP da nagusi orain Arabako Foru Aldundian, eta badago susmo eta beldurrentzako lekurik. Esaten dutenez, aldizkariak preso ohi bati
|
egin
zion elkarrizketa omen da aitzakia laguntzen irizpideak aldatzeko.
|
|
|
Gorka Zabaleta eta Imanol Murua kazetariek antipodetatik bidalitakoa, adibidez. Bai, ikurrinarekin posatzeko esan eta argazkiak
|
egin
izan dizkiete Espainiako uniformez jantzitako euskal kirolariei, baina eskertzen ditugun ukitu nazionalista horietatik aparte, kiroltasunez eta jator jokatu dute. Eta ondo idatzi eta kontatu gauzak, gainera.
|
|
|
Urte hasieran urre karrera genuen Internetekoa. Baina giroa epeldu
|
egin
da. Nazioartean ere burbuila apur bat desinflatu da, eta kostako da lehengo punturaino berriz puztea.
|
|
|
Beste alde batetik, Robotikerrek eGipuzkoa.com domeinuarekin
|
egin
duena kezkagarria iruditzen zait. Domeinu bat okupatu, besterik gabe hartu, ideien faltan beste batzuek behar dezaketena hartu espekulatzeko.
|
|
|
Hasiera batean pentsa zitekeen PDF formatua (Porta ble Document Format) izango zela egunkariak sareratzeko nagusituko zena, sistema honen bitartez paperean agertzen den itxura berbera mantentzen delako. Alabaina, El Periodico de Catalunya bezalako kasu bakar batzuk izan ezik, badirudi beste guztiek baztertu
|
egin
dutela inprimatutako kazetek eskaintzen duten eredua, eta horren ordez lengoaia propio baten bila dabiltzala. Oraindik ez dakigu norantz joko duten, baina argi dago ikus entzunezkoen eragina nabarmena dela, nahiz eta soinua eta irudi mugikorrak oraindik gutxik erabiltzen dituzten.
|
|
|
Hilabete batzuk pasa ondoren, 1996 urtean zehar, gai hau egunkari guztien orrialdeetan azalduko da sakonki jorratuta. Informatikari buruz tutik ere ez zekiten kazetari haiei ezinbestekoa
|
egin
zitzaien gai honi buruz beren iritzia plazaratzea irakurleen artean zegoen egarria asebetetzeko.
|
|
|
Liberalismoak kultura alboratu izanagatik zenbait autorek ideologia honen gaurkotze eta egokitze lanari ekin diote. Haietatik guztietatik,
|
egin
duen gutxiengo kulturalen defentsagatik nabarmendu da azken urteotan Kymlicka filosofo kanadarra, liberalismoaren parametroen barne beti ere (1989, 1996) 7 Autore honen ustez, gutxiengo nazionalek8 aldarrikatzen dituzten eskubide kolektiboak liberalek horrenbeste estimatzen dituzten eskubide indibidualekin bateragarriak dira, nork bere bizitza onaz aukeratzea ahalbidetzen dituzten eskubideak, hai... Eskubide kolektiboak eta indibidualak, orduan, ez lirateke elkarren kontra egongo, eguneroko diskurtsoetan hainbat ahotsek behin eta berriro kontrakoa aditzera ematen duten arren.
|
|
|
edozein egitasmo edota harremanen aurrean, gizabanakoak bere" autodeterminazio" eskubideari eusten diola. Hau da, ni ak helburu oro osatu, aztertu eta berrikus dezake bere ingurunetik etengabean jasotzen duen informazio, adibide edota argudioen eraginpean, bera baita bere bizitzarekin zer
|
egin
eta berau nola gidatu erabaki dezakeen bakarra1 Goian aipaturiko liberalen arabera, beraz, autonomoak eta gure buruaren jabeak garen gizakion bizimodu on jakin batekiko leialtasuna jarrera kontingentea da, ez berezkoa (constit utive) (Larmore, 1990: 343).
|
|
|
Liberalismoaren bizitza onaren ikuspegia laburbildu ondoren, honako kezka hauek sortzen zaizkigu: zeinek izan behar du, ikuspuntu normatibo batetik, estatuaren jokabidea gizartean dauden bizitza onaren ikuskeren aniztasunaren aurrean?; bizimodu jakin baten aldeko apustua
|
egin
behar du ala denak balio moral berekoak balira bezala tratatu behar ditu. Puntu honetan, liberalen arabera, autodeterminazio indibidualaren printzipioak eguneroko eginkizun politikoetan duen ondorioetariko bat zera dela esan daiteke:
|
|
|
Aipagarriena da nazioarteko onarpena lortzera bideratutako lehen urratsak eman zirela. Gogora dezagun, zentzu horretan, Nazionalitateen Biltzarraren III. bilkuran EAJk izan zuen esku hartzea (Lausana, 1916; honako eskaera hau
|
egin
zuen: " nos reconozcais como beligerantes en esta gran lucha de pequeñas nacionalidades"); dokumentuak, agurrak eta gerraren ostean sortu ziren harremanak; nazioarteko esparruan leku bat eskuratzeko formulatu zen eskaera, Nazioen Elkartean postu bat eskuratzera bideratua.
|
|
|
" nos reconozcais como beligerantes en esta gran lucha de pequeñas nacionalidades"); dokumentuak, agurrak eta gerraren ostean sortu ziren harremanak; nazioarteko esparruan leku bat eskuratzeko formulatu zen eskaera, Nazioen Elkartean postu bat eskuratzera bideratua. Jose Vilallongak gogoetak
|
egin
zituen Euskal Herriaren" nazioarteko nortasunaz", ondokoa esan baitzuen:
|
|
|
Kanpo dinamika 20ko hamarkadaren hasieran aregotu zen (adibidez, Irlandako errepublikarrekin izandako harremanak eta Riftarrei azaldutako elkartasuna), Comunion Na cionalista Vasca eta EAJ banandu ziren arren. Primo de Riveraren erregimena ezarri zenean, ordea, moteldu
|
egin
zen berriz dinamika hori. Guztiarekin ere, 20ko hamarkadaren bigarren zatian datu interesgarri batzuk agertu ziren, hala nola CNVkoek paneuropeismoa bereganatzea eta aberkideek Nazioen Elkartera txostenak bidaltzea (6 kapitulua," Kanpo jarduera Primo de Riveraren garaian():
|
|
|
Garai horretako alderdi politikoen (EAJ eta Eusko Abertzale Ekintza) eta sektoreen (Jagi Jagi) artean desberdintasunak egon arren, kontzientzia internazionalista finkatu
|
egin
zen. Analisi gehiago egiten ziren, aurrekoak baino landuagoak; kanpora begirako eginkizunen garrantzia areagotu zen; nazioarteko harreman eta ekintza ugari gauzatu ziren.
|
|
|
Aldaketa hori bi arrazoirengatik da interesgarria. Batetik, jarduera moten artean jarraitasun ildo bat dagoelako, zeren nazionalisten kanpo jardueraren puntu nagusiak Eusko Jaurlaritzak ere bereganatu
|
egin
baitzituen; bestetik, aurrekoari kontrajartzen zaiola badirudi ere, emandako urratsak aldaketa kualitatibo eta kuantitatibo positiboak ekarri zizkiolako Euskadiren nazioarteko proiekzioari.
|
|
|
Mugimendu politiko hori XIX. mendeko azken hamarkadan eratu zen, haren doktrina, programa eta antolakuntza urte horietan finkatu ziren eta. Alderdiaren eragin soziala hazi
|
egin
zen harrezkeroztik, hauteskundeetan lortutako emaitzek hobera egin zuten hein berean; horren ondorioz, Euskal Herriaren gaur egungo historiaren osagai nagusietako bat izatera iritsi zen EAJ, erakunde garrantzitsu bilakatu baitzen Euskadiko errealitate soziopolitiko konplexuaren historian, ideologia, politika eta antolakuntza mailako formulazioetan islatu den bezala.
|
|
|
Mugimendu politiko hori XIX. mendeko azken hamarkadan eratu zen, haren doktrina, programa eta antolakuntza urte horietan finkatu ziren eta. Alderdiaren eragin soziala hazi egin zen harrezkeroztik, hauteskundeetan lortutako emaitzek hobera
|
egin
zuten hein berean; horren ondorioz, Euskal Herriaren gaur egungo historiaren osagai nagusietako bat izatera iritsi zen EAJ, erakunde garrantzitsu bilakatu baitzen Euskadiko errealitate soziopolitiko konplexuaren historian, ideologia, politika eta antolakuntza mailako formulazioetan islatu den bezala.
|
|
|
Hainbat ikuspegitatik eta hainbat zientzia arlotan aztertu den fenomeno hori, euskal historiografia berriztatuak gehien jorratu dituen gaietako bat da. Guztiarekin ere, nahiz eta euskal nazionalismoari buruz azterlan ugari
|
egin
diren (A. Elorza, J. Corcuera, J. C. Larronde, J.J. Solozabal, J.L. de la
|
|
|
Bildu ditudan datu eta osagaien analisitik ondorioztatu dudanez, nazioarteko mailan euskal nazionalismoak gauzatu zituen ekintzak elkarri lotuta egon ziren; ekintza horien eraginez gauzatu zen politikak bi alde osagarri izan zituen: lehenik, ildo teoriko bat sortu zuen kanpo jardueraren eremuan; bigarrenik, ildo teoriko hori praxira eraman zuen, proposatutako nazioarteko harremanak gauzatu
|
egin
baitzituen.
|
|
|
euskal nazionalismoa garai eta erakunde politiko desberdinetan antolatu zen, mugimendu politiko sozial bezala, eta XIX. mendeko 90eko hamarkadatik —sortu zenetik— XX. mendeko 30eko hamarkadaren amaierara arte areagotu zuen bere kanpo jarduera. Lehenengo urteetan, jarduera ahul eta irregularra izan zuen nazionalismoak, ondoren indartu
|
egin
zuen, eta errepublikako urteetan garapen garrantzitsu eta esanguratsua izan zuen.
|
|
|
Eta, gainera, oraindik garai horietako testigu asko bizirik zeuden bitartean gertatu da hori, sarritan lehen eskuko testigantzak eskuratzeko aukera zegoenean. Dudarik gabe, ahanztura honekin gure ondare kultural eta historikoari ez diogu mesede handirik egiten, baina, zoritxarrez, hori bide da gaur egungo giza dinamika, eta beraz, horren aurka ezer gutxi
|
egin
ahal dugu orrialde hauetatik. j
|
|
|
6 Zoritxarrez, 1979an Ediciones Vascasek
|
egin
zuen faksimile edizioan lehenengo zenbaki interesgarri hau ez zen jaso.
|
|
|
Alta, Gernika-ren desagertzearekin, erbesteko publikazio interesgarrienetariko bat galdu zen, dudarik gabe," uno de los mas grandes hitos vasquistas y universalistas", Miguel Pelay Orozcoren hitzetan11 Aldizkari honek aniztasuna eta unibertsaltasuna proiektu batean batzea lortu zituela azpimarratu behar dugu, gainerako aldizkariek azaldu ere
|
egin
ez zituzten helburuak. Horren arabera, esan ahal dugu esperientzia hori ez dela oraindik behar den adina ikertu eta estudiatu.
|
|
|
Era horretan, iheslarien aldeko giroa sortu beharrean, hauen aurkako jarrera zabaldu zen orokorrean, sektore batzuek etsai bezala ikusten baitzituzten hauek. Hori izan zen, erran baterako, Eskualduna() Donibane Lohizuneko aldizkari kontserbadoreak
|
egin
zuen kanpainaren kasua; aldizkari honek
|
|
|
Euzko Deya baino lehen beste esperientzia apalagoa
|
egin
zen Erresuma Batuan, Kingstonen biltzen zen euskal ume atzerriratuen taldeak egiten zuen El Periodico Vasco argitalpenarena alegia. Hau 1937an sortu zen, mimeografia sistemaren bidez, eta haren bederatzi orrialdeetan gaztelaniaz eta ingelesez idatzitako testuak jasotzen ziren.
|
|
|
Frantziako okupazioarekin, Francorengandik ihes egiten ari zirenek berriz ere arriskuan ikusi zituzten beren bizitzak, naziek harrapatzen zituzten erbesteratuak Penintsulara bidaltzen baitzituzten. Inbasioak aurrera
|
egin
ahala, errefuxiatuek, Belgika, Frantzia eta Hitlerrek konkistatzen zituen herriak halabeharrez utzi behar izan zituzten edota haietan ezkutuan bizi. Normala denez, horrek, gehiegi ikertu ez diren beste ondorioekin batera, gure prentsaren desagerpena ekarri zuen.
|
|
|
Normala denez, horrek, gehiegi ikertu ez diren beste ondorioekin batera, gure prentsaren desagerpena ekarri zuen. Nolabait, Hegoaldean zabaldutako nahasmena (beste hainbat arloren artean, kulturaren suntsiketa), une hartan Iparraldean ere nagusitu
|
egin
zen. gutxitan egon da hain baztertuta gure kultura bi gerra horien urteetan bezala.
|
|
|
Adibidez, zenbait jelkide alemaniarzalek proposatzen zituzten kolaboratzeko edo negoziatzeko tentazioak saihestu nahi ziren. Nazien okupazioarekin batera, beste aldetik, Parisko Delegazioa desagertu zen, eta ordezkaritza hori derrigorrez beste hirietan jaso
|
egin
behar izan zen. Manuel de Irujoren esanetan, bost izan ziren nagusiak:
|
|
|
Rafael PicaveaAlciba r en bulkadaz, lehenengo zenbakia6 Donibane Lohizunen eta 1943an atera zen. Proiektuaren ideia, aipatutako herrian
|
egin
ziren hitzaldi batzuen ondorioa izan zen. Picaveak berak aitortu zuen bezala, mugimendua Jacques Maritainen pentsamenduari lotuta antolatu zen, mugimendu kristau eta gizazale baten komunikabidea izateko asmoarekin:
|
|
|
Dena dela, Picavearen lehenengo iniziatibak, beste sektore abertzale erradikalagoekin sortu ziren diferentzien ondorioz, porrot
|
egin
zuen, Antza denez, elkarte berriaren barruan bi tendentzia sortu ziren, batzuk EAJren ortodoxiakoak eta gerra aurreko planteamenduen jarraitzaileak, eta besteak irekiagoak eta berritzaileak.
|
|
|
Zenbait eskultoreren bilakaerak erakutsi ohi duen gordekoak argitaratzearen antzekoa izan da Iñigo Aranbarrik liburuz liburu poesian
|
egin
duen ibilbidea: espazio itxi baten zabaltzea.
|
|
|
espazio itxi baten zabaltzea. Trinkotik harrora
|
egin
du, esaldi laburbildutik lerro luzeko perpausa lasaietara eraman gaitu, eta formulazio gotorretan eskaintzen zizkigun mezu kriptikoak poema ia narratiboetara ekarri dizkigu. Dekodifikatze bat egin du, ariketa psikoanalitiko batean bezala obsesioak espazio ilunetatik argira atereaz.
|
|
|
Trinkotik harrora egin du, esaldi laburbildutik lerro luzeko perpausa lasaietara eraman gaitu, eta formulazio gotorretan eskaintzen zizkigun mezu kriptikoak poema ia narratiboetara ekarri dizkigu. Dekodifikatze bat
|
egin
du, ariketa psikoanalitiko batean bezala obsesioak espazio ilunetatik argira atereaz. Ez, alabaina, konfesionalismo errazean.
|
|
|
Esadazu amets
|
egin
daitekeela hiri honetan
|
|
|
Esperantzaz —eta baita xalotasunez ere— beteriko garai batean (1978an) argitaratu zuen bere kasa Bernardo Atxagak liburu txiki, eder, eszeptiko eta ironiko bat, Etiopia. Gure kulturaren establishmenak jaramon handirik
|
egin
ez bazion ere, eragin berezia ukan behar zuen obra hark, esan bailiteke gure egungo poesian dabilen joeren aniztasuna eta noranahiko asmoa, ahalegin pertsonal hari zor zaizkiola.
|
|
|
Baina etzazula antsiarik
|
egin
.
|
|
|
Zuhaitzak, esate baterako, zoratu
|
egin
dira bart, Hodeiak beldurtzeraino haziz;
|
|
|
Zer
|
egin
dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude, udak ustekabean neguaren erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo dezaket kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin dezaket udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? ...irenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer
|
egin
dezaket udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|