|
2003
|
|
|
moztutako ogiaren lehen zatia hiru ardo tantekin busti ondoren Gabon Zahar gaura arte mahai azpian gordeta edukitzen zen. Afarietan mahai gainean jartzen zen, eta Gabon Zaharretan ateratzen zuten, eta familiartekoen artean banandu, jateari ekinez, familiakoek nahiz
|
beraien
animaliek amorrua izeneko gaixotasuna ez harrapatzeko.
|
|
2004
|
|
|
«Sus labores» kategoria honen atzean gordetzen dira emakumeek isilka, errekonozimenturik gabe, burututako lan guztiak. Dokumentu historikoetan agertzen ez diren arren ahozko historiaren bitartez berreskura daitezke
|
beraien
bizipenak.
|
|
|
«Isilpeko merkatu» hauetan lan egitea
|
beraien
etxeko lan taldeentzat diru sarrerak lortzeko estrategia bat zen emakumeentzat. Bizi estrategia hauen artean jarduera ezberdinak aipa ditzakegu.
|
|
|
«Isilpeko merkatuaren» errealitatearen barnean kokatu behar dugu baita ere lehen izendatutako patronen lana. Adibideokin agerian uzten da emakume hauek egiten zuten lana, eta lan horren truke eskuratzen zuten dirua, oinarrizkoa zela
|
beraien
etxeko lan taldearen biziraupenerako. «Ogia irabazten» zuena soilik senarra zenaren irudia apurtzen da beraz.
|
|
|
Nicola Sacco eta Bartolomeo Vanzetti anarkista italiarren auzia jasotzen du, beraiek burutu ez omen zituzten delitu batzuengatik 1927an exekutatuak izan zirenak. Auzi honek eztabaida internazionala piztu zuen eta askok uste zuten
|
beraien
ideiengatik epaituak izan zirela eta ez froga garbiengatik. Shahn ek kezka hauek jaso eta artearen bidez erakutsi zituen.
|
|
|
Kontuan hartu beharrekoa iruditzen zaigu bokazioz egiten zutela lan eta ikusi eta bizi izan behar zutenak esperientzia oso gogorrak zirela. Gainera jaiotzen ari zen arte bat zenez zailtasunak ekarriko zituen jendeak
|
beraien
lanak ulertzeko orduan. Beste maila batean baino gaur egungo gerra kronikalarien lanarekin konparatu daitekeela uste dugu.
|
|
|
Hegoaldean gehienak kotoiaren menpe bizi ziren, eta hori gehien kaltetutako landarea izan zen. Tratu Berriaren nekazaritza politikak diskriminatu eta
|
beraien
miseria ekarri zuen. 1935ean familia beltzen %30a laguntzen menpe bizi zen. legeak diskriminatu egiten zituztenez laguntza praktikoak eta sinbolikoak (gobernuko postuak) eman zizkieten.
|
|
|
Burtsaren erorketatik, bizirik? irten zirenak, gehienak, legala zen ebasio fiskal sistematikoaren bidez
|
beraien
aberastasuna mantendu zuten. Enpresari milioidun batzuk aberastasuna gehitu egin zuten, adibidez, J. P. Getty k eta Joseph P. Kennedy-k.
|
|
|
Gizartearen alde ezkorrena erakusten zuten irudiak You Have Seen Their Faces(
|
beraien
aurpegiak ikusi dituzue) liburuan iritsi ziren maila gorenera, Erskine Caldwell ek idatzia eta Margaret Bourke White-n argazkiekin. Proiektu honek, ordea, ez zuen zerikusirik FSArekin.
|
|
|
Liburu ironiko bat da eta askotan irudi zoriontsu topikoen parodiak egiten dira. FSAko erreportariek ezin zuten horrelako gehiegikeriarik egin gobernurako lan egiten baitzuten eta presio politikoen menpe zeuden; ondorioz,
|
beraien
argazkiak orokorrean Bourke White nak baino inpertsonalagoak dira. Aipatutako ironia puntua erakusten duten notatxoez lagunduta daude (ikus ondoko irudia).
|
|
|
jakin bazekiten geometrikoki ondo antolatutako argazkiak komunikazio bide boteretsuak zirela. Argazki batzuetan txabolak, herri elizak, biltegiak eta bestelako lekuak besterik ez dira agertzen, baina naturaren anabasari orden bat ematen diote
|
beraien
forma geometrikoekin. Jack Delano k adibidez forma errektangularrak gainjartzeko abilezia zuen.
|
|
|
akzioak ordura arte ezagutu gabeko prezioak izatera eraman zituen, 1927tik 1929ra ohiko akzioen prezioak %300ean igo ziren. 1929eko udazkenean merkatuak errealitatearekin zuen erlazioa guztiz galdu zuen; hori dela eta espekulatzaile handi batzuk
|
beraien
ondasunak likidatzen hasi ziren. Irailaren erdialderako prezioak erori egin ziren eta Urriaren 24ean (Ostegun Beltza) behea jo zuten izuak jotako salmenta olatu baten ostean.
|
|
|
Hortaz, historia irakasteko orduan, hezkuntza metodo gisa, prozedurekin hastea proposatzen du Goihenetxek, dokumentuak aztertuz eta ikasleei erakutsiz kontakizun historikoa horietatik ateratzen dela (eta historialarien balio eta ikuspegiek baldintzatzen dutela eurek idatzitako historia). Proposamen ausarta da prozedurei ez baitie ematen kontzeptuen osagarri edo ilustrazio funtzio soila, baizik kontzeptu
|
beraien
abiapuntu izate zeregina. Gainera zailtasuna areagotu egiten da kontuan izanik prozedura horiei (hau da dokumentu gordinei) aurre egin behar dietenak ikasle aski gazteak direla, ez unibertsitarioak.
|
|
|
Gerrako lehenengo hilabete hauetan, tropen hornidurarako, baztandarrek hornidura zutabeak osatu behar zituzten, ezkongabeak eta ezkonduak joan behar zutelarik. Baztandar hauek
|
beraien
etxeko zama abere bat eraman behar zuten zutabearentzako: zaldia, mandoa edo astoa.
|
|
|
Zerbitzu hau asteka egin eta aldatuz joaten zen baztandarren artean. Alkateak eta aberatsek ez zuten zerbitzua bete behar, eta
|
beraien
semeak edo senideak ez joateko herrietako beste mutilak bidaltzen zituzten euren partez9 Zerbitzu hau, 1936ko urri partean, frentea Bizkaia aldera mugitzean bertan behera geratu zen.
|
|
|
lehenengoa, boluntario karlista edo falangistena zen. Erreketeak eta falangistak (gerra hasieran batez ere) herrietara joaten ziren, boluntarioak
|
beraien
unitateetan sartzeko. Jendea boluntario gisa erreklutatzeko gezurrak erraten zituzten eta gazteei erraten zieten, boluntario sartuz gero, Baztanen muga zaintzen geratuko zirela.
|
|
|
Herri Fronteko edo euskal nazionalista izandako gizonak, errepresioari beldurra ziotenez, karlistekin edo falangistekin boluntario joan ziren
|
beraien
izena garbitzeko. Ez ditugu ahaztu behar, azkeneko hauteskundeetan izandako emaitzak, 858 boto abertzale eta 358 boto Herri Fronteari.
|
|
|
Sinatu ondoren, sinaduraren ondoan Viva España'' edo Arriba España gisako leloak idatzi behar zituzten. Hilabete batzuk pasa ondoren lortu zuten
|
beraien
etxeetara itzultzeko baimena. Herrian, ordea, dena aldaturik aurkitu zuten:
|
|
|
Urte ilun hauetan, Baztanen jende asko ihes egin nahian zebilen. Egunean zehar, bertakoek
|
beraien
etxeetan babesten zituzten, eta gauean muga zeharkatzen laguntzen zieten. Baztandarrek jende askori lagundu zioten.
|
|
|
soldaduek abereei edo mugitzen zen gauza orori botatzen baitzioten tiro. Kintoak, eta errepuplikarrak nahasturik zeuden, baina errepublikar asko,
|
beraien
bizitzarekin nazkatuak zeuden. Hauek gerran egondakoak ziren, kartzelatik pasatutakoak bizpahiru urtez, gero lan batailoietan egonak eta azkenik berriro hiru urtez, zerbitzu militarra egitera behartuak.
|
|
|
Zugarramurdin, adibidez, Bergarako bentetan sartu, eta hemendik ere dirua eraman zuten. 1946tik aurrera, koiuntura internazionalaren ondorioz, muga desmilitarizatu zuten agintariek, eta makiek beste eskualdetan indartu zituzten
|
beraien
ekintzak, Perineoko muga kontrabandistentzat utziaz.
|
|
|
Ingelesek oso ongi ordaintzen zuten
|
beraien
pilotu, lurrera eroriak. Espainian zituen enbaxadetara iristen laguntzea.
|
|
|
Horregatik, eskermila? eman nahi diet elkarrizketatu guztiei,
|
beraien
laguntzarik gabe ezin izango nukeelako lan hau burutu.
|
|
|
Errepublikaren etorrerarekin, erlijioa kendu behar zutela erraten zuten asaldatu batzuek. Baina ia denak berdin jarraitu zuen, dena lasai zegoen eta baztandar gehienek normaltasunez
|
beraien
bizitza egiten segitu zuten.
|
|
2005
|
|
|
Emakume gehienak betebehar horretaz libratzen saiatu ziren, ahal izan zuten bide guztiak erabiliz. Batzuek ezkontza erabiliko dute, beste batzuek atzerapenak lortuko dituzte ikasketengatik edo egoera bereziengatik (adibidez, nekazaritza eremuko emakumeek aitzaki bezala etxean
|
beraien
lana ezinbestekoa zela esaten zuten). Baimen berezi batzuekin Gizarte Zerbitzua betetzea ekiditen zen, edo behintzat, atzeratzea.
|
|
|
Diktadura frankistaren lehen urteetan, emakume askok iheslariak ezkutatu zituzten, argitalpen klandestinoak gorde eta banatu zituzten eta
|
beraien
etxeak bilera politikoak egiteko eskaini zituzten. Garai latzak izan ziren oposizioarentzat, kartzelaren eta erbestearen ondorioz arazo larriak egon baitziren antolatzeko eta oposizioko taldeak oso zatituak zeudelako.
|
|
|
1944ko udan, espainiar gerrillari talde batek Pirinioak gurutzatu zituen Espainian sartzeko asmoz (Aran haraneko inbasioa), eta une horretatik aurrera, emakume batzuek gerrillarien borrokari eskainitako laguntza nabarmena bihurtu zen. Emakume horiek
|
beraien
etxeak bilerak egiteko eskaintzen zituzten; janaria, arropa eta sendagaiak ematen zizkieten makiei; Guardia Zibilaren mugimenduetaz informatzen zuten; alderdietako buruak eta gerrillariak harremanetan jartzen zituzten; agiri faltsuak lortzen zituzten; etab. Gerrillari edozein modutan laguntzea, bandidaje y terrorismo, ko ekintza bezala epaitzen zen. Horrela, urteetan, Madril, Kordoba, Malaga, Segovia eta Valentziako kartzelak zigor izugarriak bete behar zituzten emakume, agure eta gazteez bete zen, gerrillariei laguntzeagatik edo senideak izateagatik:
|
|
|
Horietako asko atxilotuak, bortxatuak eta torturatuak izan ziren. Agoarras txertoak jartzen zizkieten, orratzekin gorputz osoa ziztatzen zieten, aulki elektrikoan esertzen zituzten, etab. Emakume batzuk hil egin ziren eta beste batzuek
|
beraien
buruaz beste egitea erabaki zuten, sufrimendu horiekin amaitzeko.
|
|
|
Bestalde, UMAE bezalako elkarteen paperak oso garrantzitsua izaten segitu zuen. Emakumeak orientatzeko eta mobilizatzeko
|
beraien
ahaleginak nabarmenak dira; kasurako, urtero, martxoaren 8an, komunikatu bat egiten zuten emakumeak sentsibilizatzeko asmoz. Ikus dezagun adibide bat:
|
|
|
1970etik aurrera, ikasle mugimenduaren garrantzia zertxobait gutxitu egin zen, langileen protestek gero eta indar handiagoa zuten bitartean. Oposizioko bi mugimendu horiekin batera, 60 hamarkada bukaeran
|
beraien
ekintzak hasi zituzten hainbat gizarte kolektibo aipatu behar ditugu, hala nola, abokatuak, kazetariak, emakume taldeak, etab. Baina, frankismoan ohikoa izan zen legez, protesten areagotze horren aurrean, erregimenetik bideratutako errepresioa are latzagoa bihurtu zen. Gainera, askatasun demokratiko ezak, adierazpen, bilera eta manifestaziorako askatasun ezarekin batera, emakumeen borroka gehiago bultza zezaketen taldeen sorrera ekidin zuen.
|
|
|
Egoera sozio-politikoarekin eta eguneroko bizitzarekin zerikusia zuten gaiak jorratzen ziren: errepresioaren kontrako borroka, amnistia eta elkartasuna errepresaliatuekin eta
|
beraien
senideekin, haurtzaindegiak, eskolak, kaleen konponketak, ura, etab.
|
|
|
Hala ere, erregimenak bazekien gazteek ez zituztela
|
beraien
gomendioak nahi zuten bezainbeste jarraitzen. Beraz, gaiarekin benetan kezkaturik zeuden eta ezkongai garaia ahalik eta motzena izatea, lehenbailehen ezkontzeko, lortzen saiatu ziren:
|
|
|
Horrela,, aberriaren eta espeziearen? mesedetan, emakumeek
|
beraien
gorputza zaindu behar zuten, ahalik eta seme alaba gehiago eta ahalik eta osasuntsu eta indartsuenak izateko. Diskurtso medikoaren bidez mezu horri indar gehiago eman nahi izan zitzaion.
|
|
|
Propaganda frankistak mezu argia bidaltzen zien emakumeei: nazioaren etorkizuna
|
beraien
diziplina fisikoaren eta ugalketa funtzioarekiko menpekotasunaren esku zegoen. Beraiei zegokien funtzioa betetzeari muzin egitea, traizioa zen.
|
|
|
Frankismoak erabilitako diskurtso medikoaren arabera, amatasuna emakumeen osasun fisiko eta psikikorako bermatzeko behar fisiologikoa zen; beraz, oso garrantzitsua zen eta gai horrekin arduraturik zeuden; baina, hala ere,
|
beraien
kezka nagusia etorkizuneko umeen osasuna zen. 1938ko otsailean, Luque doktoreak Y.
|
|
|
–Tolerantzia etxeak? bezala ezagutu ziren prostituzio etxeak egotea onartu zen; izan ere, emakumearen garbitasunaren ondorioz, gizonek
|
beraien
behar sexualak asetzea ahalbidetzeko bidea zen. 1956 urtera arte, ez zen burdelen itxiera agindu eta prostituzioa ilegal izendatu.
|
|
|
Falangeko Sección Femeninak idatzi zuen 1961eko uztailaren 22ko, emakumearen eskubide politiko, profesional eta laboralei buruzko? legea eta Pilar Primo de Rivera izan zen Gorteen aurrean
|
beraien
proposamena aurkezteko ardura bete zuena. SF kezkatua zegoen geroz eta emakume gehiagok etxetik kanpo lan egiten zutela ikusita, baina argi zutenez ezin zela joera hori atzera bota, emakumeak beraientzat egokiak ziren lanbideetara bideratzen saiatu ziren.
|
|
|
Unibertsitate formakuntzari dagokionean, tradizionalki emakumeei lotutako lanbideekin soilik onartzen zen: irakasle, erizain, puerikultorea, etab. Letretako karrera goi mailako emakumeentzat onartzen zen,
|
beraien
senarrari elkarrizketa interesgarriak eskaini ahal izateko.
|
|
|
Espainiako II. Errepublika lorpen garrantzitsuko garaia izan zen emakumeentzat. Pixkanaka,
|
beraien
lekua gizartean, politikan eta esparru askotan lortzen ari ziren, eta aipagarriagoa dena, leku hori benetan onartzen ari zitzaien. Baina, 1936ko altxamendu nazionalak prozesu hori eten zuen, gizon emakume askok berdintasunaren bidean egindako lana eta izandako ametsak bertan behera utziz.
|
|
|
Hauek guztiak oinarri gabeko iritziak dira. Batetik, kantabriarrak izan zirelako erromatarren aurkako gehien aritu zirenak, eta ez euskal lurraldeko leinuak, eta bestetik euskal leinuek
|
beraien
hizkuntza gorde zuten erromatarren lagun laster egin zirelako eta inperioaren ezarpena handiegia izan ez zelako euskal lurraldean.
|
|
|
Baina noski Zamanillo ren arabera Errioxan ez zen euskararik egiten iberiera baizik, (hau da, greziarrekin ahaidetutako hizkuntza). Pelendoi hauek baskoiak bezala
|
beraien
askatasunarengatik borrokatu ei ziren, eta beranduago bagauden protagonistak izan dira.
|
|
|
Bestalde, ez Roman del Cerro-k, ezta beste euskoiberista batzuk ere,
|
beraien
lanetan ez dute antroponimia aztarnarik jasotzen. Iberierak, beste hizkuntzen antzera, harrizko inskripzioetan, hilarrietan esaterako, onomastika jaso luke (hil denaren izena), edota zeramikako grafitoek merkatari edo ontziaren jabearen izena, eta abar...
|
|
|
Beste gauza bat da Contrebia hirian gertatutakoa. Badirudi bertan bi herrien asimilizazioa baketsua izan zela, eta zeltei
|
beraien
hizkuntza errespetatu zitzaiela, baina Contrebia hiri iberiarra bihurtu zen, eta iberiarrak hiriko nagusi izanik arlo juridikoa beraien esku egongo zen (eta Brontzeen egileak beraiek dira).
|
|
|
Lanbide oso ezberdinak eduki ditu, AEBko marinan, IBMeko kostuen zuzendaria, KODAK S.A.ko giza baliabideen zuzendaria74,... Zelangura ere 1970.ean ekonomilari ogibidea utzi zuen, para dedicarse por entero a sus investigaciones históricas y lingüísticas? 75 Ez dakigu Alonso-k nondik ateratzen duen bizitzeko, autorerik ospetsuenak bakarrik bizi baitira
|
beraien
liburuen salmentatik. Salmentetatik bizi diren egileak maiz oso probokatzaileak izaten dira liburuen salmentak igotzeko.
|
|
|
Ikertzaile bien artean Iberiar Penintsulako bi hizkuntza ezezagunak (iberiera eta tartesiera) deszifratzen dituzte, eta Italiako etruskoa zein Kretako A Lineala ere ulergarri bihurtzen dituzte. Azken finean,
|
beraien
ustez, laurak sustrai komun batetik datoz, Ipar Afrikako herrietatik. Herriok duela 6.000 bat urte Sahararen lehortze prozesuarekin, iparralderantz migratu zuten.
|
|
|
Oso garatuak ziren, afrikar neolitoko iraultzaileak ziren, eta Penintsulak beraiei esker neolitizazioa ezagutu zuen. Baina afrikar herriak penintsulaz haraindi heldu ziren, Europara zabaldu baitziren eta horrekin batera
|
beraien
hizkuntza eta geneak ere. Euskara eta euskaldunak enbor horretatik egun arte iraun dutenak izango lirateke, bidean iberiarrak, tartesiarrak, etruskoak, eta minoarrak gelditu ziren.
|
|
|
Zonalde hauek esanahi berdina duten bi elementu toponimikoek bereizten dituzte, ili, ilu, iltir, iltu (iberiera, hots, ez indoeuroparra) eta briga (zelta, hots, indoeuroparra) alegia, eta guztiek oppidum edo hiriak adierazten dituzte. Ez dira zonalde homogeneoak, eta
|
beraien
barnean zenbait hizkuntza ezberdin hitz egingo ziren, adibidez zonalde indoeuroparrean dokumentatuta dauden bi mintzaira nagusiak zeltiberiera94 eta lusitaniera dira. Biak indoeuroparrak badira ere, ez dago argi lusitaniera hizkuntza zeltikoa den edo zeltatik banatutako adar independentea (De Hoz, 1993).
|
|
|
signario indigenaz, gutxiagotan greziarrez eta latindarrez. Iberiar signarioa zeltiberiarrek
|
beraien
hizkuntzara moldatu zuten, horregatik hasieran epigrafia indigena guztia iberierazko zela uste zen, adibidez Hübner ek berak (MLI, 1893). Mende erdi beranduago Gomez Moreno-k egindako iberiar signarioaren desziframenduaz geroztik, penintsularen ustezko iberiar batasun kulturala ezinezkoa zela argi gelditu zen.
|
|
|
Beltran-en gudua.deitzdea esaldiak oihartzun handia izan zuen garaiko komunitate zientifikoaren baitan, adib. Maluquer de Motes ek 1954ko iberiar herriei buruzko sintesi lan batean aipatutako ideia jasota dakar. Bestalde gaur egun ere, seriotasun gutxiko euskoiberistek,
|
beraien
historiografiako egiletzat aldarrikatzen dute. Adib. Roman del Cerro-k Beltran-ek emandako irakurketa ontzat ematen du (Untermann ena ahaztuz) eta gudua deizdea honela itzultzen du, es la voz que llama al combate?
|
|
|
4 Gaur egun euskoiberista zoroek P. Beltran aitzindaritzat hartzen badute ere,
|
beraien
iturri nagusia D. Fletcher da. Fletcher ez zen izan nola nahiko ikertzailea.
|
|
|
Lanaren egiturak ez dio inolako azalpen logikoari jarraitzen, bat dator berez egileak berak argi ez daukan teoriarekin, hots, euskaldunen (edo bere arabera escaldunen) jatorria ekialdean dagoela eta migrazio bidez Iberiar Penintsula kolonizatu zutela, baina ez da argi geratzen herri zeltekin batera etorri ote ziren edo aurretik, gauza biak aipatzen baitira. Bere ustez duela 8.000 urte Iberiar Penintsulara heldu ziren lehenak arrazaz finesak edo ural altaikoak ziren, eta
|
beraien
hizkuntzak euskararekin antz handia zeukan,, la segunda fue la céltica, con la llegada de los vascos agricultores legítimos [sic] en el último milenio ante nuestra era, una raza en todo sentido sobresaliente en sus condiciones físicas e intelectuales? (Doering, 1921:
|
|
|
Bi hizkuntzen arteko antzekotasun corpusa aztertzean, hitz parekoen zerrenda, kasuala zela konturatu zen. Gainera oraindik kaukasiar hizkuntza guztiak
|
beraien
artean ahaidetuta dauden edo ez, argi ez dagoenean (Tovar, 1981: 12), eta talde hau 30 bat hizkuntzek osatzen dutenean, euskara hauekin guztiekin ahaidetuta dagoela baieztatzeko ez dago nahikoa elementu sustraikide.
|
|
|
Euskoiberistek komunitate zientifikoan ez dute inolako oihartzunik, aipatutako auziaren inguruan ez dutelako inolako ekarpen zientifikorik egin. Hala ere Roman del Cerro eta Alonso salbuespen dira, biek egunkarietan
|
beraien
ikerkuntza eta ondorioen dibulgazioa egiteko aukera izan baitute. Hori dela-eta, eta ez obren ekarpen zientifikoarengatik, arloko adituek plazara irten behar izan dute, liburuon gabeziak eta akatsak azaleratzeko.
|
|
|
Adibidez, denek España hitza modu batera edo bestera iberieraz idatzita aurkitzen dute, Zamanillo eta Bergua ren kasuetan batez ere. Hala ere ezin esan daiteke proiektu politiko zehatzik dagoenik atzean, baina espainiar sektore bateko politikari eta egunkariak
|
beraien
liburuetaz bai baliatu dira104.
|
|
|
Beraz estatuak berriz ere biolentzia erabiliko luke bere sistema iraunarazteko. Hau da, AEBek munduaren hegemonia osoa lortu nahi dute
|
beraien
ekintzek erakutsi duten bezala, hau lortzeko, edozein erresistentzia suntsitu beharra daukate, eta suntsipen hau aurrera eramateko, biolentzia erabiliko da. Horrela, Chomskyk dio. Ciertamente Estados Unidos tratará de destruirlos?, munduko estatu den honek biolentoki jokatuko duela edo jokatzen ari dela jakitera emanez.
|
|
|
berri hori osatzen dutenak edo osatzen dihardutenak, frankismo garaiko berberak dira, eta beraz, ez dute aldaketa handirik nahi lehengo botere planteamenduekiko. Honek aditzera ematen du boterean zeuden horiek, biolentzia erabiliko zutela
|
beraien
sistema ezartzeko, Azurmendik elkarrizketan adierazi bezala, boterean jarraitzen dute berdinek, eta beraz gaur egun ere biolento diren horiek. Beraz, sistema berdintsua mantendu nahi edo mantendu zuten horien kontra, esan dezagun, estatuaren kontra erabilitako biolentzia terroristatzat hartu zela eta dela.
|
|
|
–Euskal Herriari oztoporik handienak Frantziako eta Espainiako Estatu nazioetatik datozkio? dio Iztuetak, berauek, ekonomi arlotik orain begiratuz,
|
beraien
barne dagoen nazioaz laxatu nahiko ez dutelarik.
|
|
|
–Horixe da orain esaten ari nintzena. Estatuak deklaratu dute
|
beraien
burua benetan Jainkoaren lekuko ze, etsenplu bezala, oraintxe daukagu eztabaida: autodeterminazioa.
|
|
2006
|
|
|
Konbentu berera joaten dira Carietes eta Vennenses direlakoak 5 hiri barrutirekin, hauen arteko bat Velienses direlakoena delarik. Bertara joaten dira halaber Pelendones direlako Keltiberiarrak, 4 hiri barrutirekin,
|
beraien
artetik Numantini direlakoak famatuak izan zirelarik. Vaccaei direlakoen 17 hiri barrutiren artetik nabarmentzen dira Intercatienses, Palantini, Lacobrigenses eta Caucenses direlakoenak.
|
|
|
Plinio Zaharraren helburua zona horren berri ematea zen, herri nagusiak eta
|
beraien
hiriak aipatuz, ingurunearen topografía eta orografiari buruzko datuak eta azalpenak emanez. Horrela izanik, Plinio Zaharrak ere ez digu gehiegi esango antzinako euskaldunen irudi barbaroari buruz, nahiz eta, ikusi bezala, gure lurraldean bizi ziren herrien berri ematen duen.
|
|
|
Baskoiak eta
|
beraien
bizilagunak, Ptolomeoren arabera.20
|
|
|
Ondorengo pasartean, Prudenciok Ebro inguruko baskoiak kristautu egin zirela iradokitzen du,
|
beraien
basakeria utziz. Hala ere, baskoien kristautzearena Erdi Aroaren hasieran oraindik eztabaidatuko den kontua izango da.
|
|
|
Edonola, baskoien gerrazaletasunari erreferentzia egiten dio. Aipatu bezala, erromatarren ustez, gerrazaletasuna herri barbaro eta basatien ezaugarrietako bat zen eta, hein handi batean bortizkeri hori senez bazetorkien ere,
|
beraien
lurren pobreziak eta klimak gerrazaletasun hori areagotu egiten zuen.
|
|
|
Augustoren garaitik, baskoiek ez zuten inolako kontrol berezirik behar izan. Conventus erromatarren sisteman integratuak egon ziren(
|
beraien
kasuan, caesaraugustanusean) eta beraien lurraldean, hiri gutxi batzuk bazeuden, hala nola, Pompaelo, Calagurris, Gracurris eta Oeasso. Hiri txikiak zirenez eta nahiko sakabanatuak zeudenez, ez ziren nahikoa idazle erromatarrek eskualde zibilizatu bat ikusteko, baina nahikoa ziren oinarrizko harremanak mantentzeko, erromatar ohitura batzuk barneratzeko eta Erromako sistema fiskalean eta militarrean integratzeko.
|
|
|
Augustoren garaitik, baskoiek ez zuten inolako kontrol berezirik behar izan. Conventus erromatarren sisteman integratuak egon ziren (beraien kasuan, caesaraugustanusean) eta
|
beraien
lurraldean, hiri gutxi batzuk bazeuden, hala nola, Pompaelo, Calagurris, Gracurris eta Oeasso. Hiri txikiak zirenez eta nahiko sakabanatuak zeudenez, ez ziren nahikoa idazle erromatarrek eskualde zibilizatu bat ikusteko, baina nahikoa ziren oinarrizko harremanak mantentzeko, erromatar ohitura batzuk barneratzeko eta Erromako sistema fiskalean eta militarrean integratzeko.
|
|
|
Hiri txikiak zirenez eta nahiko sakabanatuak zeudenez, ez ziren nahikoa idazle erromatarrek eskualde zibilizatu bat ikusteko, baina nahikoa ziren oinarrizko harremanak mantentzeko, erromatar ohitura batzuk barneratzeko eta Erromako sistema fiskalean eta militarrean integratzeko. Itxura denez, erromatarrek
|
beraien
ohituren arabera bizitzen utzi zieten lurralde hauetako biztanleei, beraien bizimodu ez hiritarra bidelapurretarekin lotzen jarraitu zutelarik. Seguruenik, bidelapurreta hori benetan eman zen, baina ez zen Inperioko beste leku batzuetan baino nabarmenagoa.
|
|
|
Hiri txikiak zirenez eta nahiko sakabanatuak zeudenez, ez ziren nahikoa idazle erromatarrek eskualde zibilizatu bat ikusteko, baina nahikoa ziren oinarrizko harremanak mantentzeko, erromatar ohitura batzuk barneratzeko eta Erromako sistema fiskalean eta militarrean integratzeko. Itxura denez, erromatarrek beraien ohituren arabera bizitzen utzi zieten lurralde hauetako biztanleei,
|
beraien
bizimodu ez hiritarra bidelapurretarekin lotzen jarraitu zutelarik. Seguruenik, bidelapurreta hori benetan eman zen, baina ez zen Inperioko beste leku batzuetan baino nabarmenagoa.
|
|
|
Kasu gehienetan, testuingurutik kanpo agertzen diren arren, zonalde honetan erromatar txanponen zirkulazioa ematen zela frogatzen dute. Pentsa dezakegu baskoiek elkarbizitza baketsua izan zutela erromatarrekin, eta horrela, azken horiek
|
beraien
presentziaren aztarnak utzi zituztela han eta hemen.
|
|
|
Dirudienez, Inperioko beste lurralde batzuetan gertatu zen legez, antzinako euskaldunak menperatuak eta kontrolatuak zeuden arren,
|
beraien
hizkuntza, defentsa eta bizimodua mantentzeko nahikoa autonomia gorde zuten. Egoera zeharo aldatu egin zen ehun urte beranduago, bisigodoek baskoien kontrako kanpaina militarrak aurrera eraman zituztenean, baskoi batzuk erromatarren mendekoak izaten jarraitzen zutelako eta mendialdeko baskoiak zakuraketak egiten hasi zirelako behealdeko beraien bizilagunen lurretan.
|
|
|
Dirudienez, Inperioko beste lurralde batzuetan gertatu zen legez, antzinako euskaldunak menperatuak eta kontrolatuak zeuden arren, beraien hizkuntza, defentsa eta bizimodua mantentzeko nahikoa autonomia gorde zuten. Egoera zeharo aldatu egin zen ehun urte beranduago, bisigodoek baskoien kontrako kanpaina militarrak aurrera eraman zituztenean, baskoi batzuk erromatarren mendekoak izaten jarraitzen zutelako eta mendialdeko baskoiak zakuraketak egiten hasi zirelako behealdeko
|
beraien
bizilagunen lurretan.
|
|
|
Historian zehar, askotan gertatu da iturri idatzirik gabeko epealdiak egotea, edota ezagutu nahi dugun herriak idatziriko iturririk ez egotea, eta
|
beraien
etsaiek beraien buruz idatzitakoaren bidez herri horiek ezagutzera mugatu behar gara. Hori da euskaldunekin V XII. mendeetan gertatu zena, hain zuzen ere.
|
|
|
Hori da euskaldunekin V XII. mendeetan gertatu zena, hain zuzen ere. Ez dugu antzinako euskaldunek idatziriko iturririk, eta
|
beraien
etsaiek idatzirikoarekin gelditu behar gara, beste aukerarik ezean, nahiz eta gauza jakina den ez direla oso fidagarriak eta ondorioz, kontu handiz jokatu behar dugula horiek irakurtzerakoan eta aztertzerakoan.
|
|
|
Egile merobingiar, karolingiar eta bisigotiarrek aintzinako euskaldun horien gerrazaletasuna deskribatu zuten, egile klasikoekin hasitako joerari jarraipena emanez. Izan ere, badirudi baskoiek atzerritar konkistatzaileei erresistentzia gogorra ezarri zietela, eta bide horretatik,
|
beraien
izaera barbaro eta gerrazaleari eta perfidiari buruz hitz egin zen. Kontuan hartu behar dugu ere, Orreagako gudua eta gero, 778an, baskoien irudia are basatiago erakutsi zela.
|
|
|
Bestalde, Etimologiak lanean ere idatzi zuen gotzain honek baskoiei buruz. Zehazki,
|
beraien
izenaren jatorriaz hitz egin zuen eta aipagarria da nola zati batean baskoiak menditik jaitsiarazi zituztela esaten duen. Izan ere, ezin dugu ahaztu greziar eta erromatarren iritziz mendialdea eta barbaroak lotuak zeudela.
|
|
|
Augusto eta ondorengo enperadoreen lanek erantzun edo ondorio oso onak izan zituzten. Lur asko ongarritu ziren eta finka askok
|
beraien
jabeei errenta oso onak eman zizkieten. Neron eta Flabiotarren garaialdian politika inperiala aldatu zen.
|
|
|
Paulino eta Ausonio bi lagun ziren, kultuak, eta bata betearen irakaslea zen. Gutun horietan
|
beraien
eztabaida agertzen da, helburua ez da baskoiak deskribatzea. Horregatik ezin da froga moduan erabili.
|
|
|
Baina, Estrabonek bazekien erromatarrek ez zutela inolako interesik edo errukirik sentitzen herri horien inguruan. Are gehiago,
|
beraien
izen tribalen zerrendatzea aspergarria iruditzen zitzaien. Edonola, Estrabonek gure lurraldean bizi ziren herriei buruz idatzi zuen.
|
|
|
Mendialdeko biztanleak itsusiak ziren, hortzak belztuak zituzten, ahuntz edo baratxuri usaina zuten, eta gainera, arriskutsuak eta basatiak ziren. Gaizki hitz egiten zuten, bai latina eta bai
|
beraien
hizkuntza ulertezina, eta horrek barrea eragiten zuen. Ilea luze eramaten zuten.
|
|
|
Egoera horren baitan kokatu behar da alderditan bildu ziren leinuen jarduera; alderdi horiek modu jakin batera kokatuta zeuden geografiaren aldetik eta elkarren kontrako interes ekonomikoak bide zituzten, baina, aldi berean, elkarri aurre egiteko gauza ziren, bai alderdi berean eta bai leinu berean ere, dela eliza baten zaindaritza eskubideagatik, burdinola batengatik, nekazarien errentagatik, udaleko ofizioengatik, etab56 J. A. García de Cortázarrek hiru gatazka mota bereiztu zituen: lehenik eta behin, nekazarien eta nobleen arteko gatazka, nobleek nekazariei eskatzen zitzaizkien zergak areagotu zituztelako XIV. mendeko beheraldiaren aurrean; bigarrenik, nobleen eta hiribildu edo hirietako biztanleen arteko gatazka; eta, azkenik, nekazaritza giroko nobleek
|
beraien
artean zuten gatazka. Era berean, ezin dugu ahaztu gatazka horiei loturik, liskar gehiago garatu egin zirela.
|
|
|
XV. mendearen erdialdean, baina XII. mendeko Aymeric Picaud frantsesaren antzera, lurralde anarkiko bati buruz hitz egiten du: lapurretak, bandolerismoa, etab. Bidaiariekiko euskaldunek erakusten zuten hospitalitatea
|
beraien
interesen araberakoa zela zioen. Euskaldun batzuk gerlari onak zirela idatzia utzi zuen, eta lurralde honetako hizkuntza eta ohiturei buruz ere idatzi zuen61 Euskal lurretan bizitzen ari ziren gatazka eta bando gerrateen inguruan,. Era ya en muchos la queja de los atropellos de vizcaínos y guipuzcoanos?
|
|
|
Era berean, Bizkaiko jaunaren lehen aipamena ere kronika honetan egingo da. Alfontso III. aren kronika bezalako lanak oinarritzat hartuz, Araba eta Bizkaia nuklearrei buruz eta lurralde horiek
|
beraien
biztanleen esku beti egon zirelari buruz hitz egin da. Ikus dezagun testua:
|
|
|
Komenigarria da ondo azpimarratzea, denbora luzez, euskaldunen basakeriari buruzko egile klasiko eta Erdi Aroko egileen lanek eragin itzela izan zutela euskal historiografiarengan antzinako euskaldunak nolakoak ziren eta
|
beraien
harremanak beste herriekin (erromatarrekin, karolingiarrekin, bisigotiarrekin, eta abarrekin) nolakoak izan ziren ikertzerako orduan. Gaur egun, argi dago irudi hori faltsua dela eta errealitatea bestelakoa izan zela.
|
|
|
Kontuan hartu behar dugu hori ez dela bere asmoa, gerra sertoriarra eremu honetan nola garatu zen kontatzea baizik. Edonola, informazio interesgarria eskaintzen digu, antzina lurralde honetan bizi ziren taldeak eta
|
beraien
kokapena (gutxi gorabehera) aipatzen dituelako.
|
|
|
Gainera, senez, gerrazaleak, bortitzak eta bidelapurrak ziren. Irudi hori finkatu zen irudimen kolektiboan, eta horrela transmititu zuten egile klasikoek
|
beraien
lanetan: Salustio, Tito Livio, Plinio Zaharra, Ptolomeo, Historia Augusta, Aurelio Prudencio, Avieno, eta aipamen berezia merezi duten, Estrabon, Ausonio eta Paulino Nolakoa.
|
|
|
Erdi Aroko egile merobingiar, karolingiar eta bisigotiarren lanetan sustrai klasikoak antzematen dira. Izan ere, Antzinaroko joerarekin jarraituz, baskoiei buruzko irudi barbaro, basati eta gerrazalea eskainiko dute,
|
beraien
perfidia deskribatuz. IX. eta XII. mendeen arteko kronikagileek ildo beretik jarraitu zuten, 778an gertatutako Orreagako Guduaren ondorioz, euskaldunen irudia are okerragoa bihurtu zelarik.
|
|
|
Baina, argi utzi behar da, Bandoen Gerratea esaterakoan, testuinguru horretan gertatutako gizarte gatazka guztiei buruz ari garela: nekazarien eta nobleen arteko gatazkak, nobleen eta hiribilduetako biztanleen arteko gatazkak, nobleek
|
beraien
artean zituzten gatazkak, etab. Testuinguru honetan, bi autore nagusiren lanak aztertuko ditugu: Alonso de Palenciaren kronika eta Lope Garcia de Salazarren Bienandanzas e Fortunas.
|
|
|
Salustio eta Livio Erromaren aldekoak ziren eta
|
beraien
lan guztiak Erromaren irudia goraipatzeko egin zituzten. Erromaren ekintzen aurrean guztiz subjektiboak ziren.
|
|
|
Estrabon eta beste klasiko batzuk ez zuten ondo ezagutzen ezta
|
beraien
lurraldea ere. Ondorioz, mediterraneotik at zegoen geografia ez zuten bat ere ezagutzen.
|
|
|
Mendea askotan zehar nekazariak isilik egon ziren, batzuetan isiltasun hau hausten zuten
|
beraien
bizitza maila tamalgarria eta gobernuak eta hiriek egiten zieten erasoak salatzeko. Salaketa hauen bidez jakin dezakegu zelako legeak zituzten, enperadore eta buruzagien ediktuak zeintzuk ziren eta nolako akordioetara heltzen ziren egoera hobetzeko.
|
|
|
Kontsumitzaile nagusiena armada izan zen. Lur jabe gehienak ez zituzten
|
beraien
lurrak lantzen, esklaboak eta natiboak izaten ziren lurrak landu eta animaliak zaintzen zituztenak. Zonarik pobreenetan baserritarrek jabetza txikiak izaten zituzten, baina zonarik emankorrenetan lur jabea jende aberatsa izaten zen.
|
|
2007
|
|
|
Gai honi buruz ikertu duten egileek argazkigintzaren historia hainbat alditan banatzen dute. Ez dute denek banaketa berbera egiten, nahiz eta
|
beraien
artean asko gerturatu. Ideia orokor bat eskainiz hurrengo taulan ikus daiteke Lavedrine k 1990 urtean proposatutako eskema (1 taula), XIX. mendean eman ziren prozesu nagusiak bilduz.
|
|
2008
|
|
|
1991tik aurrera oligarkiaren eskuetan aberastasunak pilatzeko prozesu ikusgarriaz jabetzea oso interesgarria da. XX. mendearen amaieran Errusiako 36 pertsona aberatsenek BPGaren% 24 zeukaten
|
beraien
eskuetan, Estatu Batuetan, berriz, 227 pertsona aberatsenek BPGaren% 6 baino metatzen ez zutelarik17 Baina, nola eta zergatik gertatu zen hau?
|
|
|
Adibidez, Putin-ek aurrera eraman duen politika hipokrita izan da. Paktu bat egin du oligarkekin, kritikatzen ditu baina
|
beraien
jabetzak ez dira ukitzen. Hori bai, suposatzen da hemendik aurrera ez dituztela legez kanpoko ekintzak aurrera eramango eta ez dutela politikan parte hartuko20 Berak etekin politikoa lortzen du masaren aurrean oligarken aurkako pertsona indartsu gisa agertzen delako, eta era berean botere monopolioa eskuratzen duelako.
|
|
|
Hori bai, suposatzen da hemendik aurrera ez dituztela legez kanpoko ekintzak aurrera eramango eta ez dutela politikan parte hartuko20 Berak etekin politikoa lortzen du masaren aurrean oligarken aurkako pertsona indartsu gisa agertzen delako, eta era berean botere monopolioa eskuratzen duelako. Besteek, ordea,
|
beraien
egoera zilegitzea edo garbitzeaeta posizio ekonomikoa finkatzea lortzen dute21.
|
|
|
Txoke Planak sobietar ereduak sorrarazitako erdi mailako klasea desagerrarazi zuen. Maila hori osatzen zuten kideen kopurua ez zen Mendebaldeko erdi mailako klasea bezain zabala, baina
|
beraien
presentzia garrantzitsua zen Errusiaren historian, batez ere demokrazia eraiki nahi zutenez gero, Mendebaldeko erdi mailako klasearen idealak zituztelako30 Oso talde heterogeneoa zen eta gobernuko enplegatuek, kulturako kideek, irakasleek, ikertzaileek, osatzen zuten.
|
|
|
Errusiar arazoetara hurbiltzen diren historialariek batik bat bi gai dituztenez buruan, hots, kapitalismoaren eta demokraziaren ezarkuntza eta garapena,
|
beraien
analisi historikoa baldintzaturik dago. Ondorioz, egungo Errusiari buruzko historiografiak gabezia bat dauka, hango gizarteari buruzko analisi edo ikerketak oso urriak direla.
|
|
|
Oligarkek kontrolatzen dute BPGren parte handiena sare mafiosoekin harreman zuzenean. Arestian ikusi dugun bezala, Putin-ekin paktu bat egin zuten horietako batzuek
|
beraien
dirutza eta posizioa mantendu eta sendotzeko asmoz. Presidenteak oligarkak klase moduan desagerraraziko zituela esan bazuen ere, enpresa handien eta legea aplikatzeko Errusiak dituen organismoen arteko harremanak sendotu egin dira.
|
|
|
Izan ere, sistema berrian sare mafiosoak hain daude hedatuak ezen Estatu errusiarrak ez baitauka ezerezteko gaitasunik. Botere lokalei dagokienez, biderik hoberena
|
beraien
kolaborazioa bilatzea dela dirudi, beste eskualde batzuetan egin den bezala. Hala ere, arazo nagusietako bat Estatuak bildutako dirua burokraziaren poltsikoan amaitzea ekiditea izan daiteke51.
|
|
2009
|
|
|
Gomez ere apaiza zen eta bere anaia Miguelekin Tuluca ibarrean bizi ziren Mexikotik 14 legoara. Bestalde, hiri horretan
|
beraien
osaba Francisco Tomas auzokidea dugu. Baina orain interesatzen zaiguna da nortasun kontzientzia eta hori behin eta berriz azaltzen da kasu honetan:
|
|
|
Una juventud que en nuestro país encontraría medios de trabajo, va a tierras desconocidas en busca de fortunas imaginarias y casi siempre enfermedades? »28 Urte batzuk beranduago, El Anunciador Vitoriano egunkarian agente hauen egitekoa guztiz kritikatzen zen, «La Trata de Marfil» deituriko artikulu batean, emigrante hauen erreklutazio eta esplotazioa, garai horietan oraindik urrun ez zegoen beltzen esklabotzarekin konparatzen zen; Cadiz, Sevilla, Santander edo Malagako lurraldeetan diruak ustelduriko pertsona bizkorrak zebiltzala salatzen zen eta horiek bertako gazteak engainatzen zituztela aberastasun promesa faltsuak eginez. Ondorioz, gazte haiek
|
beraien
«auzo alaietatik» irteten ziren, «sirena hotsak» entzunez29 Prentsan agerturiko artikulu hauek emigrantearen irudi erabat ameslari eta abenturazalea aurkezten dute, baina beraien auzoetatik joateko desio hori ez zuten barne faktoreek sortzen, kanpokoek baizik, edo hobeki esanda, agenteek esaten omen zituzten gezurrek; izan ere, emigranteen auzoak «alaiak» zirela esaten da, oparoak eta segur...
|