|
2000
|
|
|
Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori, beren beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua,
|
nola
balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira. Efektu higigarri gehien dituen herria da aberatsena.
|
|
|
Jarraian ere, kontratu horiek
|
nola
idatzi behar diren azaldu dugu, euren formalitateak barne.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik, hainbaten ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da
|
nola
doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala herri bakoitzak dituen ohitura eta ideietara,
|
nola
andrazkoei eman behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo handiagoa edo txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera, nola ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala herri bakoitzak dituen ohitura eta ideietara, nola andrazkoei eman behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo handiagoa edo txikiagoa izatera,
|
nola
etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera, nola ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Orduan da dibortziorako ahalmena debekatua edo utzia, kasuan kasu, hala herri bakoitzak dituen ohitura eta ideietara, nola andrazkoei eman behar zaien askatasun luze edo laburraren iritzira; hala senarrak nagusigo handiagoa edo txikiagoa izatera, nola etxeko gobernua hertsitu edo zabaltzeko interesetara; hala ogasunen berdintasunera,
|
nola
ondasun banaketa larregikoa saihesteko gogoetara.
|
|
|
Ezkontide baten ajeak direla eta, hura errefusatzeko baimena nahi izatea, besterik gabe,
|
nola
ulertu. Aje eta min horiek ez al dukete jatorria ezkontzan bertan?
|
|
|
Aje eta min horiek ez al dukete jatorria ezkontzan bertan?
|
Nola
, beraz, dibortziorako arrazoi zentzuduna izan. Errukia, elkarrekiko aitortza, ez al dira amodioaren laguntzaileak?
|
|
|
Zentzu ona, arrazoia, onura publikoa, horiek guztiak ezin daitezke bertan behera utz; badira arrazoi batzuk, komenigarritasuna eta ekitatea, besteak beste, jabearen familiari uzteko ondasun horiek; zehatzak izatera, familia horren inolako kiderik ezin, tituluz behinik behin, horren jabetza galdatu.
|
Nola
egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa. Sexu bati besteari baino eskubide zabalagoa aitortuko al zaio?
|
|
|
Ez gaitezen nahas; eskubide hori ez da eta ezin izan daiteke ere, oinordetza eskubidea; administrazio eta gobernurako eskubide hutsa da hori. Aberastasun pribatuetan oinordetza eskubidea ez da sekula ere izan botere publikoaren ahalmenik; bada, Tazito idazle aipatuak ondutako Agrikola izenekoaren bizitzan ikus daiteke
|
nola
, betidanik tiranotzat hartuak izan ziren Erromako enperadore haiek, hain zuzen, ezinbestekotzat agindu zuten euren buruak oinordekoak izendatzea zati batean, oinordetzaren beste zatiaren usurpatzaileak ez izatekotan. Horren bitartez, Estatua ez da oinordeko, ez dauka beste zereginik oinordetza horien ordena ezartzea baino.
|
|
|
Oinordeko izateko eskubideak badu, beraz, gizarte erakunde izaera. Baina oinordetzak
|
nola
zatitu hori, argi dago, zuzenbide politiko eta zibilaren pekoa da.
|
|
|
Horixe da horren testugintzan zatirik osotuena eta biribilena. Horri dagozkio, baita ere, inguruko beste gaiak, hala
|
nola
, gurasoen ahalgoa, dibortzioa, seme alaben egoera zibila, egoitza, absentzia eta abarrekoak, den denak Kode Zibil batera bildu beharrekoak:
|
|
|
Aberriaren eta Gobernuaren aurrean gara erantzule hala gure egiteko handia gauzatzeko hartu dugun ideiaz
|
nola
berori garatzeko behar izan dugun moldeaz.
|
|
|
|
Nola
, alabaina, gizaki desberdinei lege berberak eman. Gobernu baten agindupean izan arren, ez dira klima eta ohiturak eite berekoak.
|
|
|
Gobernu baten agindupean izan arren, ez dira klima eta ohiturak eite berekoak.
|
Nola
baztertu pribilegio moduan norberaren izateari atxikita zeuden ohiturak. Hain zuzen ere, halakoak ikusten ziren botere arbitrario baten borondate aldakorraren aurkako behaztoparik sendoenak.
|
|
|
|
Nola
, bestenaz ere, denboraren joan etorriak lotu. Nola aurkaratu gertaeren haria edo ohituren lerrakera oharkabea?
|
|
|
Nola, bestenaz ere, denboraren joan etorriak lotu?
|
Nola
aurkaratu gertaeren haria edo ohituren lerrakera oharkabea. Nola ezagutu eta zenbatu, aldez aurretik, esperientziak berak bakarrik erakuts dezakeena?
|
|
|
Nola aurkaratu gertaeren haria edo ohituren lerrakera oharkabea?
|
Nola
ezagutu eta zenbatu, aldez aurretik, esperientziak berak bakarrik erakuts dezakeena. Aurreikuste horrek inoiz har al ditzake pentsamenduak berak iritsi ezinak dituen objektuak?
|
|
|
Doktrinaren interpretazioa legeen esanahi egiazkoa ulertzea da, lege horiek zentzuz aplikatzeko eta halaber, legerik ezean, horiek ere ordezkatzeko. Interpretazio mota hori ez balego,
|
nola
asmatuko litzateke epailearen zeregina betetzea?
|
|
|
Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita. Alabaina,
|
nola
abiatu gogoetatik, pentsamendutik, jarduerara edota ekintzara. Noiz ematen da urratsa?
|
|
|
|
Nola
ez, Descartesen helburua munduaren errepresentazio teoriko osoa eskainiko lukeen egiazko enuntziatu multzo bat ematean zetzan. Eta esparru teorikoan Descartesek jarritako konfiantza, Neurathek aurpegira botatzen dion esparru praktikoarekiko mesfidantzarekiko alderantziz proportzionala zen:
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina munduaren ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada,
|
nola
ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz. Hortaz, behatzaile fina eta kritikoa ez zen erraz eroriko diskurtso hutsal batean, are gutxiago nazien hitz handinahi, absurdu eta faltsuetan, behatzaile horren jarrera kutsadura semantikoaren aurkako hesia bailitzateke, gezurraren errefusapenaren bermea, azken buruan.
|
|
|
Adierazpen bat onartu edo errefusatzeko irizpidea, onarturiko beste adierazpenekiko bere egokitzean datza.
|
Nola
ulertu, hortaz, egokitzapen hau. Adierazpen bat besteekin kontraesankorra ez denean eta adierazpen sistema osoarekin harmonizatzen duenean, orduan egokia dela irizten zaio (ikus AJDUKIEWICZ, K.:
|
|
|
Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera hau bururatu zitzaion Neurathi:
|
nola
jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada. Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi.
|
|
|
|
Nola
ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Egiaztagarritasunaren aurkako Neurathen kritika, beraz, garbi zegoen. Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen
|
nola
Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia, zer edo zer —enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan.
|
|
|
Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta,
|
nola
ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den bezala aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
|
|
Hitz honen esanahia ulertzeko bere aplikapen irizpideez galdetuko genioke:
|
nola
erabakitzen dugu kasu zehatz batean zerbait babiga den ala ez. Demagun ez dela gauza aplikapen irizpide bati dagokionez erantzuteko:
|
|
|
Zirkuluko partaideen aburuz, filosofia ez zen filosofo gehienek uste zutena. Vienarrekin ezagutza substantiboa ematen gehiago ahaleginduko ez den diziplina bihurtuko da, ezaguera hori soilik zientziak ematen eta emango baitu eta,
|
nola
ez, sekula ez modu a priori batean. Metafisikak metafisika izan nahi badu, izan dadila.
|
|
|
Antza denez, Zirkulukoentzat esanahia zuten, baina argi eta garbi dago ez zirela ez egiazkoak ez faltsuak, ez zelako sekula beren baldintzak egiaztatzerik egongo.
|
Nola
ezar zitzaketen iraganari buruzko hipotesiak. Nola jardun historialariak orduan?
|
|
|
Nola ezar zitzaketen iraganari buruzko hipotesiak?
|
Nola
jardun historialariak orduan. Nola bat egin hori guztia egiaztagarritasun printzipioarekin?
|
|
|
Nola jardun historialariak orduan?
|
Nola
bat egin hori guztia egiaztagarritasun printzipioarekin?
|
|
|
Esate baterako, panpina edo errobot batek begi gorriak eta imintzioa izan zitzaketen aurpegian, eta guk minen bat sufritzen ari direnentz galde genezake. Erantzuna,
|
nola
ez, ezezkoa litzateke. Hortaz, Lewisen arabera, konduktismoa ez zebilen ongi; irizpide psikologikoa aldatu beharra zegoen besteen egoera mentalei buruz mintzatzeko.
|
|
|
Nabarmena dirudi Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasun printzipioak esanahi mota bakar bat onartzen zuela —teorikoa, zientifikoa—, beste esanahi hipotetiko batzuk kontuan hartu gabe.
|
Nola
ez, egiaztagarritasuna esanahia soilik zientzi enuntziatuek dutela baieztatzen zuen tesi nabarira murrizteko mehatxua zekarren horrek. Haatik, esparru honetan ere gauzak korapilatzen hasi ziren.
|
|
|
Haien artean, Carnapen jarrera irekia esanahiaren osagai desberdin batzuk bereizi behar zirela onartzear zegoen. Eta osagai horien artean,
|
nola
ez, esanahi teorikoa edo kognitiboa agertzen zen. Beraz, tesi batek esanahia duen ala ez adierazterakoan, zer motatako esanahiari buruz ari garen zehaztu behar dugu.
|
|
|
gizabanakoengandik independentea den munduan erregulartasun zenbakaitzak daudelako.
|
Nola
ez, Schlick ez zen egiaztagarritasun hertsian bermatzen, ezta bertsio ahuletan ere —iraganari eta etorkizunari buruzkoak, horien artean—, argudio ahulagoan baizik, hipotesi baten aldeko zioak izatearen argudioan, hain zuzen ere: gizakien eraginik izan gabe, naturaren erregulartasunak existitzea zio ona zen —bere ustez— guk planeten gain eraginik ez dugula mantentzeko.
|
|
|
Haatik, vienarren ikusmolde filosofikoak —beraiek askotan filosofia hitzaz arnegatu arren— xede nagusitzat zientziaren analisia zuenez, galdera nabarmena sortzen zaigu:
|
nola
molda zitzakeen Zirkuluak zientzia errealak sortzen zituen arazo filosofikoki egoki eta aipagarriak?
|
|
|
Hizkuntza hura hizkuntza logikoak eta behaketazko hizkuntzak osatuko lukete, baita hizkuntza fenomenalistak ere hasiera batean.
|
Nola
ez, horren guztiaren atzean ezagutzaranzko bide bakarra zientzia dela zioen ikusmoldea ezkutatzen zen.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren esperientziaren kontzeptu orokorra soilik sentimenei zegokienean izan zen aztertua.
|
Nola
ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera eraman zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ... Eta kontuan hartu behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste bezala.
|
|
|
Vienako Zirkulua korronte filosofiko ez bateratu lez ikusteko egungo interes berrituak, Neurathen irudia berrirakurketen goi mailako postuetan jarri du121 Orain arte ikusi ditugun tesiak gehienbat Zirkuluaren alde positibista eta enpiristarenak izan dira, beharrezkoak azken finean vienarren programa hain aberats eta plurala ongi uler dezagun. Baina,
|
nola
ez, horrelako interpretazio batek eskema horretan zehatz mehatz egokitzen ez diren ideiak arriskuan jartzen ditu, saski berean ortodoxia eta heterodoxia sartuz —heterodoxia arbuiatzen ez duenean— Eta horregatik, hain zuzen ere, Zirkuluaren aurkako kritikak nahikoa izan du interpretazio estandar hura erasotzearekin, ideia heterodoxorik egongo ez balitz bezala.
|
|
|
Zein izan zen bere ekarpena?
|
Nola
izan da onartua, filosofo enpirista logiko dogmatiko huts gisa ala enpirismo logikotik haratago hasiko ziren fruitu askoren haziak landatu zituen filosofo ireki gisa. Interpretazio zuzen eta osoaren helburua gutxienez hiru zatitan bana dezakegu:
|
|
|
Neurathen ezaugarri nagusia ‘bizitza sozialaren’ inguruko auziei (Lebensfragen) jarritako arreta izan zen. Arazo hauek,
|
nola
ez, sekula ez ziren Zirkuluaren programa teorikoaren epizentroan izan, ezta aldamenean ere. Baina, dena den, Neurathen helburu eta zioa osatzen zuten.
|
|
|
Baina hobeto litzateke kontu gehiago izatea, Alfred Ayer britainiar filosofoari jarraituz. Hona hemen
|
nola
ezaugarritu zuen Ayerrek Vienako Zirkuluaren filosofiaren eragina:
|
|
|
Horkheimerrentzat, ezagutza behakuntza kontzeptuan oinarritzea azaleko kontu bat besterik ez zen, ordenaren itxura bakarrik; miseria handienak bere azpian ezkutatzen dituen mundua
|
nola
ezagutzen dugun azaltzeko era xinple eta kaskarrena, azken finean. Miseria hauek osatzen baitzuten benetako desordena, gehienetan ezkutatu nahi den anabasa:
|
|
|
Beraz, Zirkuluak bere ikusmolde filosofiko zientifikoan harrezkero erabiliko zuen tresneria kontzeptuala ikuspegi bi horietatik berreskuratu zuen, alegia: logika berritik eta analisi
|
nola
enpirista hala positibistatik.
|
|
|
Razionalisten eredu kognitiboa matematika bazen, enpiristena esperientzian oinarrituko da. Enpiristekin epistemologia —ezagutzaren arazoa, hots,
|
nola
sortu eta justifikatzen den ezagutza— filosofiaren oinarrizko auzi bihurtuko da, galdekizun nagusi eta saihestezin. Zentzu honetan, epistemologiaren oinarrizko tesiak ondoko lau hauetan laburbilduko ditugu:
|
|
|
Printzipio hauek errealitatea ezagutzeko arazoaren aurrean jartzen zuten Hume.
|
Nola
jakin zer den erreala. Abiapuntu lez, onartzen zuen nahikoa dela inpresioak eta memoria erabiltzea orainaldiko eta iraganaldiko errealitatea baiesteko.
|
|
|
erreko gara eskua sutan sartuz gero, baina sua horrelako ondorioen zergatia delako. Suak erreak eragiten [kausatzen] dituela
|
nola
dakigun jakitean datza arazoa.
|
|
|
—edo izango denaren— ondorioa aurkitu; nahitaez, esperientziara jo behar dugu. Baina,
|
nola
uzten digu esperientziak gauzak aurkitzen?
|
|
|
Die Kritik der reinen Vernunft [Arrazoimen hutsaren kritika] liburuan, Kantek oinarrizko galdera planteatu zuen:
|
nola
dira posible judizio a priori sintetikoak. Kantentzat, judizio horiek oinarrizko lege fisikoak ziren —mekanika newtondarrarenak eta masaren kontserbazioaren legea—, dakigunez geroago Einsteinen erlatibitatearen teoriak higatu zituen legeak, azken buruan.
|
|
|
Haatik, erlatibitatearen teoriak ez zien azken hitzik eman Zirkuluko tesiei, batez ere eragina elkarrenganakoa izan zelako eta batak bestearen beharra zuelako. Erlazio honetaz adituek diotenez," ez dago itxaropen posiblerik ez erlatibitatearen teoriaren garapena ezta XX. mendeko positibismoa ere ulertzeko, beren arteko eraginaren deskribapen zehatza emanez ez bada" 15 Horregatik da garrantzitsua Zirkuluko ideiak bere garaiko zientziarekin
|
nola
lotzen ziren ikustea.
|
|
|
...en artean zeuden Gustav Bergmann —matematikaria—, Kurt Godel —matematikaria—, Viktor Kraft —filosofoa—, Felix Kaufmann —zuzenbidearen filosofoa—, Karl Menger —matematikaria—, Bela von Juhos —filosofoa—, Olga Hahn Neurath —filosofoa, Hans Hahnen alaba eta Otto Neurathen emaztea—, Herbert Feigl eta Friedrich Waismann ikasleak eta,
|
nola
ez, Rudolf Carnap. Azken hau 1926an Jenatik Vienara aldatu zen, hemen irakasle izendatu baitzuten.
|
|
|
Morris, Ernest Nagel eta Willard v.O. Quineren harrera ikusi eta gero. Eskandinabiako zientzialari eta filosofoekin ere izan zituzten harremanak —han zeuden gaur egun ezagunak diren Jorgen Jorgensen edo Eino Kaila— eta,
|
nola
ez, baita Erresuma Batuko analitiko berriekin ere: Richard B. Braithwhite, Bertrand Russell, Gylbert Ryle, Alfred J. Ayer, etab. Alfred Ayer, Quinek egin bezala, Vienara abiatu zen eta Zirkuluaren bileretan parte hartzen hasi zen, Erkenntnis aldizkarian artikuluak argitaratzeaz gain.
|
|
|
|
Nola
ez, hausnarketa jarduera honek euskarri grafiko baten beharra zeukan. Zirkuluaren tesiei zegozkien argitalpenek sail, bilduma eta aldizkari itxura hartu zuten.
|
|
|
Hau gertatuko litzateke" eder" hitzaren bidez esan nahi izango bagenu, kasu," urdaileko mina sortzen duela"; kasu horretan esperientziaz ikasi ahal izango genuke halako antolaketak beti urdaileko mina sortzen duenentz. " Eder" hitza
|
nola
erabiltzen dugun jakiteko, esan zuen pentsatu behar dugula (1) zer den benetako eztabaida edo ikerketa estetikoa, eta (2) ea halako ikerketak benetan ikerketa psikologikoak diren," hain desberdinak iruditu arren". (1) auziari dagokionez, esan zuen" eder" hitza kasik ez dela erabiltzen eztabaida estetikoetan:
|
|
|
|
Nola
utziko dio esnatzen ari den gizakiaren espiritua hunkitzeari suak edo honek eguzkiarekin duen antzekotasunak. Baina agian ez" azaldu ezin zuelako" (gure garaiko superstizio ergela), izan ere," azalpen" baten bitartez gutxiago hunkituko gintuzke?
|
|
|
Halako sendatze magiko baten ondoren beti esan liteke: gaixotasunak hau ulertzen ez badu, ez dakit
|
nola
esan niokeen.
|
|
|
Baina hemen interesatzen zaiguna Shankerrek idatzitako artikulua da," Wittgenstein’s Remarks on the Significance of Godel’s Theorem" izenekoa. Artikulu honek kasik 100 orrialde ditu eta Godelen teorema ardatz gisa hartuta, Wittgensteinek metamatematika
|
nola
kritikatu zuen erakusten digu. Orokorrean testua interesgarria bezain teknikoa da.
|
|
|
J.C. Nyri ren kapitulu polemikoak, Wittgensteinen pentsaera eta Austriako kontserbadorismoaren arteko gertutasuna. Rush Rheesenak, Frazerrek eta Wittgensteinek hizkuntza eta erritoak
|
nola
ikusten zituzten. Eta azkenik, G.H. Von Wrightek erakusten du zergatik Wittgenstein ez den filosofo analitiko bat, austriar heterodoxo bat baizik.
|
|
|
" esaten duen guztia ulertzen dut, baina nora arraio heldu nahi du?", edo hurrengoa pentsatzen du: " nora heldu nahi duen ikusten dut, baina
|
nola
arraio lortuko du?". Berriro, egin ahal dudan guztia da pazientzia handikoak izan zaiteztela eskatzea, bukaeran bai bidea bai horrek iritsi nahi duen helmuga ikusiko dituzuelako esperoan.
|
|
|
" ezbairik gabe ohitura hau oso zaharra da".
|
Nola
dakigu hau. Hau bezalako ohitura zaharrei buruzko adierazgarri historikoak daudelako, besterik ez?
|
|
|
Hau edo hori probablea dela?! Eta, ondorioak berak atera ahal baldin baditu,
|
nola
hunkitu ahal izango dute bera ondorioek. Bera hunkitzen duena berak egin ez duena izango da!
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 364 orr.26" Arima harria". Hemen agerian jartzen da hipotesiak
|
nola
jokatzen duen.
|
|
|
Zergatik ote atxikimendu hura esperientzia erabat kontra zuten sinesmenekiko?
|
Nola
arriskatu behin eta berriz porrot egiten zuten esperientziak errepikatzera. Erantzuna hauxe dateke:
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik dator. Bai Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da,
|
nola
adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean. Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik dator. Bai Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots,
|
nola
elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean. Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik dator. Bai Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia,
|
nola
bildu mistika eta arrazoia, nola batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean. Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki.
|
|
|
Frazerri egindako kritika hortik dator. Bai Tractatus ean, bai etikari buruzko hitzaldian, etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa ikusi dugu, hau da, nola adierazi balioen mundua gertakarien hizkuntzaren bidez. Hots, nola elkartu balioak eta zientzia, nola bildu mistika eta arrazoia,
|
nola
batu isiltasuna eta hizkuntza eztanda etiko batean. Etikari buruzko liburu bat idaztearen arazoa aztertzeko, Wittgensteinek 1931tik aurrera The Golden Bough (Urrezko abarra) aukeratu zuen zehazki.
|
|
|
Eta norbaitek hurrengoa galdetuko balu: "
|
nola
dakizu hau?", esan dezakedan gauza bakarra hauxe da: " gizakiekin esperientziak erakutsi dit".
|
|
2001
|
|
|
Kanpotik kritika erraza duten diskurtsoak dira, ez baitaukate frogagarria den oinarririk. Gainera, kondaira horien zenbait zati kondaira beraren beste zatiekin kontraesanetan sar daitezke, hala
|
nola
beste kondairekin. Esate baterako, Jeronimo indiarrak bere herriaren kontaera fundatzailea den arrano eta pinuaren arteko borrokarekin ematen dio hasiera bere autobiografiari.
|
|
|
Komunitate baten partaideek hainbat mota eta mailatako sareak eratzen dituzte taldearen partaide izateko: klase sozialak, lanaren zatiketa teknikoan
|
nola
kokatu, prestigiodun talde edo banakoekiko erlazioa, boterea nola eskuratu, truke ekonomiko edo sinbolikoa gauzatzeko moduak... Hauek guztiek integrazio soziala gauzatzeko modu eta mekanismo gisa funtzionatzen dute.
|
|
|
Komunitate baten partaideek hainbat mota eta mailatako sareak eratzen dituzte taldearen partaide izateko: klase sozialak, lanaren zatiketa teknikoan nola kokatu, prestigiodun talde edo banakoekiko erlazioa, boterea
|
nola
eskuratu, truke ekonomiko edo sinbolikoa gauzatzeko moduak... Hauek guztiek integrazio soziala gauzatzeko modu eta mekanismo gisa funtzionatzen dute.
|
|
|
hauek dira poesiaren hiru hutsuneak filosofiaren aurrean.
|
Nola
ulertzen du bada, Platonek, filosofia?
|
|
|
Platonentzat demokrazia honetan politikak bere espezializazioa galtzen du: guztiok onartzen dugu marinelak mareak eta izarren kokapena ezagutu behar dituela, eta untzia
|
nola
maneiatu ere jakin behar duela, bestela merkantziak alde batetik bestera garraiatzea ez bailitzateke posible izango, ezta itsasotik bizirik irtetea ere. Baina demokrazian edonork parte har dezake politikan, baita ezjakinenak ere, hiritar diren guztiek baitute hitz egiteko eta beraien iritzia plazaratzeko askatasuna.
|
|
|
Baina, orduan,
|
nola
da posible trebetasuna unibertsala ez izatea, lonek Homerori buruz asko badaki, horrek Homerok hainbat eta hainbat gauzei buruz esandakoak ulertzen dituela esan nahi du, bestela esanik, Homerok haiei buruz esandakoak egiazkoak ala faltsuak diren erabakitzeko trebetasuna duela.
|
|
|
olerkaria ez da olerkari ezagutzaz, jainkozko inspirazioz baizik; eta rapsoda ez da rapsoda ezagutzaz edo teknikaz, inspirazioz baizik. Eta inspirazio honen eraginpean aurkitzen dira bai olerkaria, bai rapsoda, hala
|
nola
publikoa bera ere. Olerkaria jainkoaren bitartekari soila da eta ez daki ezer hitz egiten duen horri buruz; rapsodak, bere aldetik, inspirazio honek hartuta, esaten dituenak ez ditu esaten jainkozko inspirazio kate horren menpe dagoelako baizik.
|
|
|
Eta Sokratesen galderak erantzuterako orduan, bere azalpen gaitasunak Homero bakarrik azal dezakeela argi uzten du lonek. Baina
|
nola
liteke hori. Olerkari guztiek gai berei buruz hitz egiten dutenez —nahiz eta Homero baino okerrago guztiek—, Sokratesek dio gaitasun mugaketa horrek ez duela zentzu handiegirik.
|
|
|
Berak baietz erantzuten dio Sokratesen galdera berri honi.
|
Nola
liteke hori, ordea. Ez al gara, bada, arte ezberdinez hitz egiten ari?
|
|
|
Zer jokatzen zenigun? Eta
|
nola
moldatu zinen lehiaketan? 1 lon. Lehen sariak lortu genituen, Sokrates.
|
|
|
Orduan, edozein teknika bere osotasunean lortzen den bakoitzean, edozein teknikatan erabili ahal izango da azterketa modu berbera? Gauza hau
|
nola
diodan aditu behar duzu, lon. lon. Bai, Zeusarren, Sokrates, entzungo dizut; zuei, jakintsuei entzuteak zorionez asetzen nauelako.
|
|
|
Sok. Esan iezazkidazu orain Nestorrek bere seme Antilokori esaten dizkion bertsoak, Patrokloren omenezko zaldi lasterketan bihurgunean sartu behar denerako neurriak har ditzan
|
nola
bultzatzen duen. lon. Baina makur zaitez zu zeu, dio, bi haietatik zertxobait ezkerretara eserlekuan eta astindu eskuineko zaldia zure oihuez adore emanez, eskuekin aho uhalak lasaitzen dituzun bitartean.
|
|
|
Sok.
|
Nola
diozu. Ezertan ezberdintzen ez direla diozu?
|
|
|
Sok. Baina, orduan, lon, jainkoak lagun, grekoen artean zu rapsoda zein estratega hoberena izanik,
|
nola
liteke Grezian zehar rapsoda aritzea eta ez, ordea, estratega. Edo agian uste duzu grekoentzat baliagarria dela urrezko koroaz koroatutako rapsoda eta ez, ordea, estratega?
|
|
|
Betidanik, pertsonaren inguruko teoriak filosofia guztiei arazoak sortu izan dizkie, eta aurrerantzean ere horrela izaten jarraituko du. Filosofia batzuek pertsona zeharo naturaz haraindiko izaki bihurtuz arazoa sinplifikatu dute, baina orduan giza izaeraren dimentsio zeharo berehalako eta agerikoak bazterrean uzten dituzte, hala
|
nola
, bere izaera biologikoa. Bestelako ikuspegi batzuek pertsona argi eta garbi inguruko izakien artean kokatzen dute, eboluzionista eta ekologistek kasu; baina honela ez digute beste izakiekiko gizakiek dituzten ezberdintasunak edo pertsonak bere burua ezagutzeko duen gogo indartsuaren zergatia azaltzen laguntzen.
|
|
|
Arima, transmigrazio bidez, aurrez berezko egitura duen gorputzean haragitzen da. Eta arima ez da giza haragian bakarrik gorpuzten, bere aurreko bizitzan izan duen bizitza moralaren arabera, animaliaren batean ere haragitu baitaiteke, hala
|
nola
, txerri, lehoi edo bestelako animaliaren batean. Moralki bizimodu hoberena izan duenak hurrengo gorpuztean ontologikoki eta moralki bizitza modu hoberena lortuko du.
|
|
|
Platonek amesten duen bizitza politikoa hiri estatuaren batasun moduko bat da. Hiri estatua bestelako antolamendu politiko ezberdin bat sortzeko pixkana pixkana
|
nola
eraldatzen ari zen ezagutu bazuen ere, ez zuen jakin antolamendu politiko berriari aurre hartzen edo greziar historiari uko egiten. Hiria osotasun bateratu bat izango da, bere dimentsio guztiak osotasun horren zerbitzura egongo direlarik.
|
|
|
Substantzia izango da denboraz enpirikoki hitz egiteko oinarria, bere batasuna osatzen duena. Gauzak denboran
|
nola
kokatzen diren erabakitzeko (denbora bera ez dugu hautematen), aldatzen ez den zerbait behar dugu erreferentzia gisa, hots, substantzia. Aristotelesek berak antzera arrazoitu zuen:
|
|
|
Baina,
|
nola
ulertu behar da zehazki sentimenaren eta adimenaren arteko harreman hori?
|
|
|
Niaren batasuna aurresuposatu egin behar da errepresentazio ezberdinen batuketa bat pentsamendu batu bat izateko, baina ezin da hortik besterik gabe eta adigai soilen bidez bere ezaugarririk atera, ezagutu, hala
|
nola
, sinpletasuna. Sinpletasuna ideia soila litzateke, ezein esperientziak ez digu eskainiko.
|
|
|
" Noumenorum non datur scientia". Zeren, orduan, alde batetik gauzak eta bestetik subjektua egongo bailirateke erabat bereizita eta, ondorioz, bailitzateke argitu
|
nola
lortzen dugun subjektuaren eta gauza horien arteko harremana sortzea.
|
|
|
Judizioen zerrenda argitu ondoren judizioetatik adigai hutsak edo kategoriak
|
nola
sortzen diren ikusi behar dugu. Hauek" pentsamenduaren baldintzak baino ez dira esperientzia ahalgarri batean" (A111 (E163)).
|
|
|
Hauek" pentsamenduaren baldintzak baino ez dira esperientzia ahalgarri batean" (A111 (E163)). Kategoria matematikoak espazioan eta denboran objektuez judizioak egiteko baldintzak dira (kantitatea eta nolakotasuna); kategoria dinamikoek objektu bat beste objektuekin harremanetan
|
nola
determinatua dagoen (erlazioa), edo objektuok adimenarekin nolako harremana duten (modalitatea) zehazten dute.
|
|
|
Hemen kategorien erabilpena legezkoa dela frogatuko da. Gero, ondoren, hurrengo atal batean aztertu da kategoria guztien legezko erabilpen konkretua
|
nola
gauzatzen den bere osotasunean.
|
|
|
Dena dela, aurkezpen honetan ere oinarrizko datua sentsuzko hautemapenen aniztasuna da. Eta aniztasun horretan batasuna
|
nola
lortzen den, hau da, aniztasun soil batetik objektu batera nola iristen den ikusten da fase horietan zehar. Horrela, sentimenaren mailan bertan espazioak eta denborak lehen batasun bat sortzen dute.
|
|
|
Dena dela, aurkezpen honetan ere oinarrizko datua sentsuzko hautemapenen aniztasuna da. Eta aniztasun horretan batasuna nola lortzen den, hau da, aniztasun soil batetik objektu batera
|
nola
iristen den ikusten da fase horietan zehar. Horrela, sentimenaren mailan bertan espazioak eta denborak lehen batasun bat sortzen dute.
|
|
|
Sentimenaren eta adimenaren arteko bitartekaritza eskematismoaren bidez argitzen da. Bertan, aniztasun bati zein kategoria dagokion eta
|
nola
egokitu ahal zaion zehazten da. Bitartekaritza funtzio hori bete ahal izateko eskemak bai begiespenarekin eta baita kategoriarekin ere lotura bat izan behar du:
|
|
|
Objektuak, beraz, guk aldez aurretik edo a priori ezartzen ditugun baldintzei jarraiki zaizkie. Aurrerantzean arazoa ez da izango gauzak nolakoak diren, baizik eta guk
|
nola
ezagut ditzakegun. Horrela, Filosofia gauzen zientzia edo Ontologia izateari utzi eta adimenaren analitika bihurtzen da.
|
|
|
Ezagutza oro esperientziatik abiatzen da; baina ezagutza oro esperientziatik abiatzen bada ere, ez dator ezagutza oro esperientziatik, ez da hau bere jatorri bakarra. Esperientziak ezagutza berriak eskaintzen dizkigu, eta gauzak
|
nola
diren esaten digu, ez, ordea, gauzak horrela izan behar dutenik. Ezagutza baliodunaren orokortasunak beste jatorri bat du.
|
|
|
Eta inori ezin zaio argitu denbora zer den" lehenago" eta" ondoren" gisako hitzak erabiliz, zeren horiek ere denboraren ideia jasotzen baitute. Honek eragiten du denbora ezin definitzea, zeren definizio orok beti ere denbora barne hartzen duen ideiak izango baititu, hala
|
nola
, aldaketa, segida, etab. Gainera, gertaerak denboran daude, eta, beraz, denbora bera ez da gertaera edo prozesu bat, baizik eta hauen aurrebaldintza.
|
|
|
|
Nola
dira ahalgarri apriorizko esakune sintetikoak?
|