|
2003
|
|
|
Hemeretzigarrenmendekoamaieran MarChiquita koPartiduak4500 biztanlezituen, 3118km2 tanbanatuta, bainalurraldeosoanezzegoenherririk.Panpetakopaisaiautzizuenetikdenboraluzeairaganarren, hogeitabosturtegutxigorabehera, hangoaedertogogoratzendueladioskuEtxeparek,, ezdadeusgarbiagorik eneburuan.[...] Gogoabetheadaukatordukozerez?.
|
Ikusi
, bada, zelakolurraldeanjoanzirenAldudekomedikuaizangodenarenhaurtzarokolehenurteak, hainzuzen, etxekoentzatorduan Juancito. Kuanzitoesatenziotenetxekoek, zenarenlehenurteak:
|
|
|
Armadilokia, edotapeludokiaEtxeparekdioskunez, janarihautaomen daberezabalerageografikoosoan, TexastikArgentinaraino.Puntuhorretan adosdaudebegiratuditudanerreferentzia guztiak.Halaere, bakarbatean aurkituizandutzerenzaporeaduen: dirudienez, kalitatehandikotxerriki lakoada.Nolanahi, Juancitorenamakprimerakosukaldariaizanbehar zuen,
|
ikusiz
eta peludokiaren oroitzapenak berak zer nolako mihizkadaksortzen dizkion seme gehienari.
|
|
|
Eskuenarteandarabilgunautuarenaldetik, ugaztunmonotrematuak ereosougaztun eskasakdiraugaztunarrenantzera, izanere, kasuhorretan emeekezdutetitibururikesne guruinfuntzionalakbadituztenarren: esnea amarensabelaldekohainbatirekiunetatikjariatzenda, etakumeekberorietatikedoskitzen dute.AustraliatikEuroparairitsizirenlehenmonotrematuek,, sator ahate mokodunek?, harritutautzizituztenordukotaxonomistak, etafaltsifikaziobatizanzitezkeelapentsatuzuten.Ezinezkotzat jotzen zutenhorrelakogorputz atalakdenakbatera bizidunberberarenganagertzea.Segurueneztaxidermistatreberenbatekjosikozituenatalok, kimera inprobablehuragauzatuz: ...xusizen taxonomikoazbataiatuzuen1800ean.Satorahate mokodunakdisekzionatzekoaukeraegonzenean, 1802tikaurrera, ezzenadostasuniklortuzegokionkokapentaxonomikoariburuz.Batzuenustez, emeenugalaparatuak muskerobobibiparoenagogoraraztenzuen, eta, horrenbestez, satorahatemokodunekereemeenbaitaneklosionatukodirenarrautzaksortzenzituztelaaurresanzuten, hauda, obobibiparoakdirela.Besteekugaztunaren anatomia?
|
ikusi
–zioten, etahurrengoazterketetanbibiparitatea etaesneguruinakaurkitukozireladefendatuzuten.Urteluzeetanbenetakogerla taxonomiko bategonzeneztabaidahorreninguruan, Ann Moyal ekedertogirotuduena.
|
|
|
...esiaikusi, eta, beraz, ez dakitEtxeparek aitzinsolashorretan zer dioenzehatz mehatz, baina, edozerizanikere, konturagaitezen, Lafitteren interpretazioanfedeaahuldueginzitzaion, fedeagoibelduetaikaratuegin zitzaion, bainaezbehineresuntsitu.Alegia, aitaLafittereninterpretazioan Etxeparekezzuenfedeaerabategundoeregaldu.AitaLafittekbere azalpenetanharenaldekristauanabarmendukodigubehinetaberriro, eta,
|
ikusiko
dugunez, azkeneanartegiraitzulikodiguEtxepareardigaldugaztetan deslaizebilena.Orozgain, Lafittek, zintzotu, eginnahizuenEtxepare medikuarenfigura, etazelanedohalanindargetuharenetsenplugalgarria. Etabeharbada, zergatikez, nahizuenhalaberEtxeparemedikuapatrimonializatzeakausaonarenalde.
|
|
|
Hauda, PierreBuruzainParisenabertzaletuzen, etaorobat, Parisen euskaltzaletu, eta horrexek damaiosasoihorretakoIparraldekoidazleetan nekezaurkidaitekeenikuspegizorrotza, eraberritzailea, iraultzaileaia. Horretazohargaitezen,
|
ikus
, kasurako, 1913anLacomberiidatzitakolerro hauek, harenpentsaeranahikoaondolaburtzendutenak:
|
|
|
Halaere,
|
badakusagunez
, mende laurden geroagoArnaudAbadiaren ikasleokfrantsesarmadariguztizentregatutaagertzenzaizkigu, harenaginduetarazeharoerrendatuta, eta, areago, gogaideere.Alegia, ofiziozbakegileenarteanegonbeharko zutenapaizgazteguztiak, horiexekdirahain zuzenere, erreximenduenlehenlerroetanzihoazenak.Zergertatudatarte laburhorretan. Ezda errazaazalpenargiaematea, baina, Xarritonekidatzi duenez, Frantziako gobe...
|
|
|
Ederralitzatekejakitea Etxeparenorainosentitzendenerosonaziotasunbikoitzhorrekin.BadakiguPierreBuruzainetaAlbertConstantinnahikoadeserosozeudelaegoerahorretan, etaHamalauko Gerlaaurretik,
|
ikusi
dugunez,, unpartinationalisteviable, eratzenahaleginduzirela, Euskal Herriaizanzedineuskaldunenaberribakarra.Aberriakaberri, argidago: EuskalHerriarengelakbetetzendubarrugehienaEtxeparerenbuztinezko bihotzean.
|
|
|
Hau da, soldaduezbazoaz, ezdabakarrik jainkoakezzaituelabegionez
|
ikusiko
, ez; munduhonetako zorigaitzbeltz guztiakjarraitukozaizkizubata bestearenondotik.Gutazurrikalduta, Barbierrekezdiguaitortuzeriguriki genezakeenbestemunduko su leizean.
|
|
|
|
Ikusten
nuenaitzinetikMenendezPidaleketzuelaedireinenahalenetakolanbiderik, aregutiagozurelagunekemannahikozautatelaMadrilenegoitekosariririk [sic]. Ezdut deusgaitzihartu.Eskerrak dauzkitzutaldiz, zurebihotzoneanenegatikhoinberokibermatu zirelakotz.Urrunegijoanzira; enintzanhoinbertzerengai, egiazki.
|
|
|
Nikneukezdutinolako zalantzarik JeanEtxeparekereeuskalnortasunarenkontzientziaikuspegimodernodunaduela, Buruzainek eta Azkuek legez.Aldehorretatik
|
ikusita
, Etxeparezirikatzailegalantaizangozen orduraarteerdilobezalazegoenEskualzaleenBiltzarrean, zereneta, elkartea indarberrituetadinamizatuzgainera?, abiaduraberribatemanzio [n] biltzarrarenlanari. Lafitterenhitzetan?, harenizaera nostalgiko erregresiboa freskatu edoegingobaitzuenneurrirenbatean.Elkartekogehiengoaren pentsaerakontserbadoreaideiaberritzaileekinkutsatuzuenentzaldebatera utzita, egiadaE... idatzizuen1955ean, LekorneErlandenekoetxe paretarengaineanoroitarriederbateskainiziotenean, harenheriotzarenhogeigarren urtemugan.
|
|
|
Donamartihirikoertorzenak, begionez, geroagobegihobeaz?
|
ikusten
balinbazuenEskualduna, GureHerriariburuzaldiz, hotzzagonberrikiartio, hotzegi.Aitorduguezdelajendexehearentzategina.BainanoroxeheotegirabadaEuskalHerrian. Etalarriakdirenbakarrak, ezhanbatlarriizanikanere, ezdeagutarteanlarriñozonbait, doakotenhazkurriazberdingosedirenak?...
|
|
|
Bainangizon emazteparehorrenondokoakgeldituditazkebakharrikmendezaharretakoerrekontruizigarrietarik. Salbulitake,
|
ikusteko
manerahuntan, JondoniPaulorenhitzhau:. Jainkoakjalgi arazidu gizonarrazaosoabat bakharretik lur gainguziarenjendestatzeko?.
|
|
|
Ezgara, ez, erdarazkoCamilo Lizardilegezabaildutageratu, zientziak horrenbestekohoztasunezeskainidigunazalpenhori irakurritakoan?, alderantzizbaizik.Sakonekopozbatekepelduditbarrua,
|
ikusiz
etaAldudeko medikuak, jakintsu hanitzek, esandakoa1930eanargitaratu zuelaeuskaraz, lehenagoGureHerriaaldizkarian, eta geroagoBeribilezliburuan.Jakina, Etxepareren pasarteko azalpenak, CamiloLizardirenpasartekoastronomiazkobostlerrohoriekdioskutengauzaberaadieraztendumamiari dagokionez, alegia, Laplace-ren dizipuluen irakaspenak.Edo, zehazki, gauza berabarik, segidakoa.Izanere, CamiloLizardikirakaspenhaienlehenzatia laburbildudu, hots, unibertsoarensorreraetaizarrensakabanaketa, eta, berriz, EtxeparekLaplace renteoriahorrenjarraipenaaipatudu, hauda, izarhorietarikobatetik, eguzkitik, Lurraziliportaedozipriztinmodura sortuadela, etagerorabertonbiziaagertudela.
|
|
|
Morrisingeles euskarahiztegiarenarabera, drivehori, adore, kalipu, kemen, izandaitekebigarren adierabatean, edota, oldar, hirugarrenean;
|
ikusi
, Mayr ekereparentesibidezzehaztudigulanolabait.Filopatriadelakoaeradesberdinetaraagerdaiteke, bainanormaleanmotabiaipatuohi dira.Badaudeespezieaksorlekuraugaltzekoitzultzendirenak, etaorduanjaiotza filopatriazmintzatzenda(= natalphilopatry). Orobat, badaudeespezieakondozondokourteetan ugalketa tokiedolurraldebereraitzultzendirenak, etaugalfilopatria edoleku fideltasuna erakustendutelaesanohida(= ... Gaiariburuzkoartikuluetan, kanonikoadenfilopatrikoterminohorrekinbatera, homelovingplebifikatzailea agertzen dasarriaskotan; Mayr ek berakdiosku, bestalde, filopatrikoterminoarenordainabere ama hizkuntzan, hots, alemanez, ortstreudela(= leku fideltasuna), bideteutonizatzailetikeratua, jakina.
|
|
|
Bainanezduzuemazteabezalakodebrurik: gatuhura
|
ikustearekin
, ximixtanjinzitzakonzerbeitgogora, ximixtaneginbeharukanbaitzuen: Mariunlepokoiletarikhatzemanetamarrakazburuzbeheitieltzean esku batezbertzealagunduzondoraino sartu, berehalaestalgiaezarrietaatxiki zapan.Saldairakituhartanhilzengatuzahargaizoa, leheregitearekinbere barneanzituenguziakhusten zituelasaldarenongailu...
|
|
|
Marigazte laztuamanatuenegitenarizakolarik, ustegabetanbezala berak?
|
ikusteko
–altxatzendueltze estalgia.ZerukoJainkoa!... Saldagain guziailezetahagunbeltzaranusainduizigarribatezigerizen.Erdi erdian biaztapar mutur doi doiaezagun: lapinalagatuarenak. Su haatzekin lotzenzeieetaeztiki (ihiziarenlarruagurituriklerratzenzakolakotz) ateratzendu... Mariunengorputza!! Marigaztebegiakjalitzekoheineanaztoraturikhariso.
|
|
|
CARTON, E.2005.« Eraguztietakoeztabaidak».
|
Ikus
:
|
|
|
CLARFIELD, A.M.2002. Evolution, smissinglink?. TheMedicalPost, 38 (15).
|
Ikus
:
|
|
|
1947. EtxahunSanta Grazin?. GureAlmanaka.Baiona.25(
|
ikus
: Klasikoak, 79:
|
|
|
JONES, R.A.1986. EmileDurkheim: HisLifeandWork()?.
|
Ikus
:
|
|
|
STORRS, E.E.1982. TheAstonishingArmadillo?. NationalGeographic, 161 (6).
|
Ikus
:
|
|
|
VERNE, J.1867 LoshijosdelcapitánGrant.Ed.Molino.383pp. (1954).
|
Ikus
: Les enfantsducapitaineGrant, http:// jv.gilead.rg.il/ gallica/grant/1/21.htm
|
|
|
Anxuberro:
|
Ikus
Saint Pierre, Jean Apestegi, JosephBernard: 133, Apezetxe, Martin: 3,
|
|
|
BuffaloBill:
|
Ikus
Cody, WilliamF. BuffonKontea: 26,27, 228, Buruzain, Bartolo: 61,
|
|
2006
|
|
|
Deus baino lehen, ordea, hiru iturrionfaksimilakerne
|
ikustea
komeni zaizu, azterlanhonetanburuzaurrerasartubainolehen.Eta, geroere, lanaira kurriahalean, inolakozalantzariksortuezkero, jodezakezu faksimilfaksimilhauetara noiznahi.Ikuslanhonenatzeneanguziak.
|
|
|
On Manuelekberakezbaituinonesaten, gainera, bereakOiartzungobertsio berri direnik. Laster
|
ikusiko
duzun aurrenekopitxi hori kenduta, bestelau bertsoak, Azkuerenakberberak baitira, nahizordenean atzekoz aurrera ipini eta, ukitubatzuk emanakizan.
|
|
|
Hasteko,, ikusiezpalu? atzekoz aurrera, ezpalu
|
ikusi
–zereneznaizen paratu. Gero, jakina, garbizaleentzaterdalkutsukojoskerazuenbakarra?, bañanezpainaz bakarra?
|
|
|
14
|
Ikus
, OrixeGutunak(), 32.or.e.a., Utriusquieasconiae, 2006 V
|
|
|
Baina, natorrenbertso xaharpolitegi horren azken puntura: , bestebat igarobalu/ seguruzuen biziya?. Lehengo estatua, esiyaetasaltoikaragariyaurkatuegin zutela askiez, honek erebadu berexarma.Gero hobeki
|
ikusiko
duzun bezala, ez baituBerdabioerakusteabestexederik.Ezzenordea Berdabioreneanhalakotragediarik, lekuonatarrekasmatutakoa besterik.
|
|
|
28
|
Ikus
Oiartzunurtekaria 1981, 19 orria. Horrezgainera, berriz ere, orri bereko AZKENAsailean, hauxeesatenbaitu:?... batezere, azpimarratubeharradago, sailosobere zietajakingarri batean duelaberelekua (Berdabiok): hiltzeko sententzia hartu ondoren, berensentipenen berribertsoz emandigutenen sailean?.
|
|
2007
|
|
|
Hala ere, Piarres La, tte gramatikari, etnografo edo, losofoaren emaitza bibliogra, koa aztertu beharrrean, lan intelektual horren parean bilakatutako beste intelektualekiko harremanak arakatu nahi izango genituzke, kultura mailakoak. Euskaltasunaren zein kulturgintzaren erakusgarri izango zen sare hartan Piarres La, tte kokatzearekin batera, ahaleginduko gara azaltzen noraino izan ziren garrantzitsuak La, ttek buruturiko ekintzak, zer nolako eragina izan zuten nabarmenduz, X X. mendeko kulturgintza berri baten sortzaileak zirenetz
|
ikustearren
.
|
|
|
Haietariko hiruk Larresoroko apaizgaitegi txikian ikasi zuten, hamalauk Ustaritzekoan, hiruk Belokekoan eta hamaikak Baionako apaizgaitegi handian; hiruk Baionako Saint> Louis> de> Gonzague> ikastetxean, hiruk Saint Cyreko eskola militarrean eta batek Lilleko Kazetaritza fakultatean. Hainbat lagunkideren ikastokia ezagutu ez arren,
|
ikusten
da Piarres La, tte eta lagunkideen intelektualtasunaren iturri nagusia Eliza izan zela.
|
|
|
|
Ikus
hogeita bederatzigarren laukia.
|
|
|
Katolikotasunean gertatu zen haustura hori argiago
|
ikusiko
da X X. mendeko Lehenengo eta Bigarren Mundu Gerren artean. Joseba Agirreazkuenagak berrikuntza horri buruzko azalpenak eskaintzen ditu, garai hartako industrializazioak erakarritako aldakuntzak eragile erabakigarritzat aurkeztuz:
|
|
|
Katolikotasun ortodoxia bakarrean, nkatzen diren euskaldunak, eta euskal zibilizazioaren oinarria kristautasunean zetzala defenditzen zutenak, bidegurutzean aurkitu ziren; batzuek, industrializatu gabeko herrialdeak alegia, ohizko integrismo tradizionaletik abiatuz ikuspegi totalitario esklusiboan agian; faxismoaren proposamenak zuzen zuzenak
|
ikusiko
dituzte. Aitzitik, oinarri berdintsuetatik abiatu arren, industriagintzak eragindako hiritar bizimoduak eta gizarte antolakizun berriak eta pluralak beharbada, abertzale aderdiko buruzagien bilakaera ideologikoak ere ezbairik gabeko garratzia iza nik, euskal abertzaletasuna aureka demokratikoaren bidean ezarriko zen, zalantzak izan arren10.
|
|
|
|
Ikus
Agirreazkuenaga, J.: La tradición historiográ, ca vasca:
|
|
|
Harrigarria bada ere, intelektualak barik, apaizak eta politikoak izan ziren La, tteri kontra egin ziotenak, ideia atzeragoko apaizak, alde batetik, eta eskuin eta eskuin muturreko politikoak, bestetik. Politikoen artean, nahikoa da aipatzea Jean Ybarnagaray eskuindarra, azterturiko garaian etengabeko ekinean aritu izan zena Ipar Euskal Herriko politikan eta La, tte ezin
|
ikusi
zuena.
|
|
|
|
Ikusten
dugu, beraz, 1920 hamarkadan sorturiko Gure> Herria> eta Bulletin> du> Musée> Basqueko idazleek Eskualduna> eta Eskualzaleen Biltzarraren helburu berberekin osatu zituztela artikuluak, hau da, euskaldunen ezaugarriak nabarmendu eta iraunarazteko; hain zuzen ere, aurreko parrafoetan azaldu dugun euskal burgesiaren xedea zen hori.
|
|
|
Action> Françaiseri buruz,
|
ikus
25 nota.
|
|
|
|
Ikusi
dugun bezala, Jean Ybarnegaray etengabe izan zen aukeratua Iparraldeko diputatu, hain zuzen ere, 1914tik 1936ra78.
|
|
|
Ipartarren pentsamolde politiko soziala aurkezturik,
|
ikus
dezagun orain garaiko giro intelektuala. Horretarako urte horietan argitaratu ziren aldizkarietara jo dugu, argitalpenetan nortzuk idazten zuten jakiteko, baita orduko jarduera intelektualean nortzuk parte hartu zuten ezagutzeko ere.
|
|
|
Beste aldetik, jarraian dugun laukian
|
ikusiko
dugun legez, hainbat buruzagik, elkarteaz arduratzeaz gain, artikuluak idatzi zituzten: Daranatz (5 bilera artikulu) Grimard (24 bilera artikulu), Lacrambe (4 bilera artikulu), Nogaret (19 bilera artikulu) eta Poydenotek (7 bilera artikulu).
|
|
|
Baina urritasun egoerak aldakuntzen beharra sorrarazi zuen idazle askorengan174 Horrela gerratik itzuli ziren hainbat lankidek, gerlari ohiak? ...eta Adémarengandik urrundu nahi izan zuten175, gerrak erakarritako zailtasunez gain, gerlari ohi horiek ez zutelako Adema gogoko176 Piarres Xarrittonek azaldu duenez, alde batetik, belaunaldi diferentekoak ziren, ikasle irakasleen arteko haustura nabarituz; baina bereziki, gerran egon izanak sortu zuen sentimedu berezia izan zen gerran egondako lankideak besteengandik urrundu zituena177 Aurrerago
|
ikusiko
dugunez, Gure> Herria> aldizkari kulturala banaketa horren ondorioz sortu zen.
|
|
|
Bilbaoko jendea alegera zen Francoren soldadoak
|
ikustearekin
... Zer atsekabe guretzat eskualdunak ikustea, komunichtekin eskuz ikustea, tresna berak eskuetan, Francoren soldadoen kontra...
|
|
|
Bilbaoko jendea alegera zen Francoren soldadoak ikustearekin... Zer atsekabe guretzat eskualdunak
|
ikustea
, komunichtekin eskuz ikustea, tresna berak eskuetan, Francoren soldadoen kontra... Bazutena arrazoinik aski komunizteri laguntza emaiteko?
|
|
|
Bilbaoko jendea alegera zen Francoren soldadoak ikustearekin... Zer atsekabe guretzat eskualdunak ikustea, komunichtekin eskuz
|
ikustea
, tresna berak eskuetan, Francoren soldadoen kontra... Bazutena arrazoinik aski komunizteri laguntza emaiteko?
|
|
|
Aurreko parrafoan
|
ikusten
dugun legez, Arotçarenak Alemaniaz zuen ikuspuntua oso bestelakoa zen 1933an agertutakoarekin konparatuz. Izan ere, bederatzi urte lehenago beldurra zena itxaropen bihurtu zen Bigarren Mundu Gerraren garaian.
|
|
|
Biek parte hartu zuten Eskualdunan hasitako kanpainan, Euskal Herriaren nortasuna onartua izan zedin, dokumentu berbera sinatuz; Arotçarenak adiskide ere deitu zuen La, tte. Gure ustez, La, ttek Arotçarenarekin batera sinatu zuen artikulu bat Eskualdunan, Euskal Herria beste lurraldeekin elkartu barik eskualde bilaka zedila eskatzeko kide bakarra izango zela
|
ikusi
zuelako.
|
|
|
|
Ikus
Eranskina.
|
|
|
1915, 1916, 1917 eta 1918ko zenbakiak ezin izan ditugu
|
ikusi
.
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, Eskualzaleen Biltzarra 1902an sortu zutenean Iparraldeko zazpik eta Hegoaldeko seik osatu bazuten ere Zuzendaritza Batzordea, 1926an Iparraldekoak ziren Zuzendaritza Batzordea osatu zuten hamabi ordezkariak. Beraz, denboraren poderioz, Iparraldekoak bilakatu ziren Eskualzaleen Biltzarraren ekintzen arduradun.
|
|
|
|
ikusi
bear ote degu oraindik! Frantsesa laket zakoteneri erranen diotet:
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren partaideak konparatuz gero Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkartearen batzarkideekin,
|
ikusiko
dugu ia ez dagoela lankide komunik bien artean, bileretara joaten zirenen artean behinik behin. Izan ere, elkarte bietako batzarretan parte hartu zutenak lau baino ez ziren izan:
|
|
|
...Biltzarrak igorritako mezuaren hartzaile herritarrak baziren ere, mezu horren igorleak jende ikasia ziren, Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonnek> (une Société> de savants, de lettrés et dartistes) zituen lankideak bezain jende ikasia, behinik behin, Eskualzaleen Biltzarraren bileretara joaten zirenak, jarraian
|
ikusten
dugun bezala:
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, Eusko Ikaskuntzaren bileren partaideak Hegoaldekoak ziren; Iparraldekorik ez. Izan ere, Pierre Broussain lehendakariordea izan zen Iparraldeko ordezkari bakarra Eusko Ikaskuntzaren Batzordean, 1918an aukeratua; 1920an Broussain hil zenean, Jean Ybarnégaray izendatu zuten Broussainen ordezko.
|
|
|
Izan ere, hiru elkarteen jatorria diferentea izan zen geogra, koki. Eusko Ikaskuntzaren sorrera Hegoaldeko Diputazioek bultzatu zuten, Hegoaldean eta,
|
ikusi
dugun legez, Hegoaldeko intelektualen artean ekintzak bilakaraziz. SSLAB> elkarte intelektual frantziarra, ostera, Baionako pentsalari frantsesek sortu zuten; Eskualzaleen Biltzarra ere Iparraldean sortu zuten, baina intelektual euskalzaleek, ez frantsesek.
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, Martin de Angiozar, Telesforo Aranzadi, Gerhard Bahr, José Antonio Donostia, Luis Eleizalde, Justo Gárate, Pedro Garmendia eta Angel Irigaraik nolabaiteko maiztasunez idatzi zuten RIEV> argitalpenean, Georges Lacombe eta Julio Urquijo ohiko lankideak ziren era berean.
|
|
|
Euskal Akademia eratzeko lehenengo proiektuak aurkeztu zituzten euskaltzale batzuek, euskararen ortogra, a, nkatzeko beharra
|
ikusi
baitzuten: 1886an Aristide de Artiñanok (Proyecto> Academia> Bascongada) aurkeztu zuen, 1896an Sabino Aranak (Lecciones> de> rtografía> del> euskera> izkaino), 1896an ere Resurrección Mª de Azkuek (Proyecto> de> rtografía, > ometido> la> censura> de> los> que> se> dedican> a> cultivar> el> euskera) eta 1897an Cosme de Churrucak274.
|
|
|
1897an dAbbadie hil zenean, Azkuek gonbidapen bat jaso zuen dAbbadieren alargunarengandik senarraren liburutegia erabil zezan (puisque Madame dAbbadie paraît animée dexcellentes intentions en faveur de notre cher euskara, vous faites très bien de répondre à son invitation le plut tôt possible277). Abbadieren jauregian egon zen Azkue, Pierre Broussainekin; posible
|
ikusten
zuen dAbbadieren alargunarengandik dirua lortzea Akademiaren proiektua gauzatzeko278 Hala ere, dAbbadieren alarguna 1901ean hil zen, Akademiarako dirurik testamentuan aipatu barik.
|
|
|
Bil dezagun, hala ere, intelektualen Euskerarako emaitza urri hori, intelektualok lehenago aztertu ditugun akdizkarietan argitaratu zutenentz ere
|
ikusiz
:
|
|
|
Gure> Herriaren lankideen jaiotza data ere sartu dugu laukian. Horrela,
|
ikusten
dugu 33 kideetatik 28 zirela La, tte baino zaharragoak: adinekoena Julien Vinson, 1843an jaioa, eta gazteena 1903an jaiotako Emmanuel Souberbielle.
|
|
|
Laukiak orain arte
|
ikusi
ez duguna erakusten digu: Eskualdunan idatzi zuten lankideek beste aldizkariren baten ere idatzi zuten, hau da, Gure> Herrian; eta horren etsenplu nagusia Piarres La, tte izan zen (86 artikulu argitaratu zituen Gure> Herrian eta 238 Eskualdunan).
|
|
|
Horrela izanda ere, Gure> Herriaren lankideak gainontzekoenak bezain jakintsuak ziren, gehienak aztertu ditugun aldizkarietan idatzi zuten intelektualak baitziren. Eta, beste aldetik, Gure> Herriaren betebeharrei dagokienez, desberdina izan zen gainerakoekin konparatuz, baina haiena bezain garrantzitsua, datozen lerroetan
|
ikus
daitekeen bezala.
|
|
|
|
Ikus
dezagun nola kontatu zuen La, ttek bilera horren zioa berrogeita hamar urte beranduago, Serge Monierek egin zion elkarrizketa luze batean (La, ttek 1928an kokatu zuen bilera hori): Et cétait Mr Blazy qui était lAdministrateur de la Revue.
|
|
|
Dena dela, arazoak arazo, Gure Herria elkarteak lortu zuen Gure> Herriak 1938 arte iraun zezan. Are gehiago, oso eginkizun garrantzitsua bete zuen, bidea eman baitzuen idazleek iritziak, kritikak eta laudorioak argitara zitzaten, aurrerago
|
ikusiko
dugun bezala.
|
|
|
Gure Herria elkartearen bileretara itzuliz, bil dezagun aztertu ditugun bost elkarteen partaidetza,
|
ikusteko
Gure Herria elkartearen egoera besteekin konparatuz:
|
|
|
Kritika horiek eskematikoki
|
ikustearren
:
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, kritikatuak izan zirenetatik, Julien Vionsonek jaso zituen kritiken kopururik handiena, lau kontrakoak izanik eta zazpi aldekoak. Kritikarietatik, Philippe Veyrinek besteek baino kritika gehiago egin zituen, hain zuzen ere Michel Etcheverry, Guillaumie Reicher eta Vinsoni buruz.
|
|
|
Laukian
|
ikusten
dugun legez, kritika ugariak bota zizkieten Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkarteko lankideei, kontrako zein aldekoak, 30 partaideetatik, zazpi baino ez izanik kritikariak eta kritiken jasotzaileak aldi berean.
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, kritika ugari egin zituzten Jean Etchepare eta Jules Moulierek, mirespen zein gaitzespenezkoak. Beste aldetik, Jean Barbier izan zen kritika gehienak jaso zituena, bat izan ezik guztiak laudoriozkoak.
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, Eusko Ikaskuntzaren edo RIEVeren lankideei buruzko aipamenak urriak izan ziren Gure> Herrian, egon bazeuden ere. Kritiketatik, bat izan ezik, hau da, Angel Irigaraik Donostiari zuzendurikoa, laudoriozkoak izan ziren guztiak.
|
|
|
Baina Gavelen lana ez zen baliagarri suertatu batua Iparraldeko euskalkiez hornitzeko: Txostena Euskaltzaindiari aurkezturik, akademiakideek egokiago
|
ikusi
zuten baztertzea, euskaltzain aranistek gustuko ez luketelakoan468 Henri Gavelek berak harriturik adierazi zuen: Les idées de Sabino Arana (qui nétait pas un linguiste) ont prevalu469.
|
|
|
Hala ere, Gavelek ez zuen erabat arbuiatu Sabino Aranaren jarduera, akatsak
|
ikusten
bazizkion ere: D. Sabino a été un animateur puissant et convaincu.. malheureusement il a eu le tort dabonder, avec une préparation tout à fait insu, sante, le dangereux domaine de la linguistique, Gavel, H.:
|
|
|
Euskara estandarra, nkatzeari dagokionez, argi
|
ikusi
bazuten ere idatzizko testuek zeregin garrantzitsua zutela, arazoa sortu zen erabaki orduko nork moldatu behar zuen euskara berri hori.
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, Gure> Herrian iritzi ugari argitaratu zuten Resurrección Mª de Azkueri, Euskaltzaindiaren buruari buruz, eta Julio Urkijo eta Piarres Lhande euskaltzainei buruz. Urkijori buruzkoak laudoriozkoak ziren, Azkue eta Lhandek, berriz, kontrako komentarioak ere jaso zituzten.
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, elkarte baten ordezkari izateak hauei buruzko iritziak ematera eragin zituen kritikariak. Azkue euskaltzainburuak eta Lhande euskaltzainak onespen eta arbuiozko komentarioak jaso zituzten; gainontzekoek onezpenezkoak baino ez.
|
|
|
hemen dabiltzan arrotzen deskantsatzeko eta argitzeko, chede ona! Eskualdunentzat ere ez liteke kalte
|
ikustea
zer artarekin dauzkuten biltzen eta ohoratzen, hoin errecheki galtzerat uzten ditugun ohidura ederrak... Musée horren laguntza ttipia dukegu, dena ere on538
|
|
|
Baina emaitzak
|
ikusirik
, William Boissel Museoaren zuzendariaren jarduera laudatu egin zuen La, ttek:
|
|
|
|
Ikusten
dugunez, Bulletin> du> Musée> Basquen argitaraturiko artikuluen kopurua nahiko urria izan zen; Museoaren aldizkariak lankide kopuru txikia izan zuela ere islatzen du laukiak, gainontzeko aldizkariekiko idazle komun gutxi izanik Bulletinek:
|
|
|
Beste aldetik, Bulletinen idazteaz gain beste aldizkariren baten idatzi zuten bost intelektual horietatik, lauk, Daranatz, Donostia, Gavel eta Veyrinek, harreman berriak sorrarazi zituzten aldizkarien artean, konkretuki Bulletin> du> Musée> Basque, > Gure> Herria> eta RIEVen artean; hau da, Iparraldeko eta Hegoaldeko aldizkarien artean, orain arte
|
ikusi
ez duguna. Iparralde eta Hegoaldearen arteko harreman berriak ezarri zituzten Jean Baptista Daranatz, Henri Gavel eta Philippe Veyrinek, Bulletinen idazteaz gain, RIEVen ere idatzi zutelako; eta aita Donostiak Bulletin> u> Musée> Basque> eta Gure> Herrian lanak argitaratu zituelako, RIEVen idazteaz gain.
|
|
|
Azkenez, begira diezaiogun jarraian dugun laukiari, Euskal Museoaren arduradunen (William Boissel eta Philippe Veyrin) partaidetza orain arte aztertu ditugun elkarte kulturaletan
|
ikusteko
; laukia osotuago gera dadin Bulletin> du> Musée> Basque> argitalpenaren ohiko lankideak ere sartu ditugu:
|
|
|
|
Ikusi
dugun legez, La, ttek 1937an gutxitu bazuen ere Eskualdunan argitaraturiko artikuluen kopuruaArotçarena zuzendari berriarekiko ezinikusia zela eta1938ra arte hainbat artikulu idatzi zituen Gure> Herria> aldizkarian, 1930 hamarkadan sorturiko Gure Herria elkartearen idazkari adjuntua izatearekin batera.
|
|
|
Horietako batzuk: Bribet emakumea Donibane Lohitzunen, Lazcano Urruñan, Joséphine Moralès Hendaian, Hiriart Biarritzen, Gavel Angelun, Thérèse Hirigoyen Gutti Larresoron, Hillau552 Kanbon, Mayi Diharce Hazparnen, Basterreix Arüen, Anita Hastoy Atarratze Sorholüzen, Gréciet Ezpeletan eta Madeleine Jaureguiberry Alozen553 1936an izen berriak
|
ikus
ditzakegu zerrendan: Marie Jeanne Haran Ainhoan, Inda Alduden, Goux Ligin, Berdeco Martxutan, Eyherabide Maulen, Harismendy Baionan, Lina Larrieu Donibane Garazin, Peria Donapaleun554; eta 1937ko martxoko zerrendan:
|
|
|
Pierre Amoçainek begi onez
|
ikusi
zuen Madeleine de Jaureguiberryk sorturiko taldea: Le mouvement des Begiraleak est bien parti, elles feront certainement la pige aux jeunes gens.
|
|
|
Félix Ospitalek gustura hartuko zuela parte baina ez zela joango esan zion La, tteri, horrelako batzar batean parte hartzea ez zielako komeni ez berari ezta bere familiari ere612; hala ere, langile sutsua izango zela ziurtatu zion. Maurice Olphe Galliardek, bere aldetik, uste zuen goizegi zela bilera publiko bat egiteko; egokiago
|
ikusten
zuen batzar pribatu bat antolatu eta taldearen oinarriak eta helburuak zehaztea613 Blainville Olphe Galliard lagunak esandakoarekin ados agertu zen eta batzarrera ez zela joango adierazi zion La, tteri614.
|
|
|
Badago Olphe Galliarden beste eskutitz bat, bilera egin baino lehen idatzia, non
|
ikusten
den La, ttek batzar pribatua egitea erabaki zuela. Ondorioz, Galliard eta Bernard de Coralek parte hartzea erabaki zuten615:
|
|
|
Izan ere, André eta Félix Ospital Donostia eta Baztango abertzaleekin egon ziren hauteskundeak prestatzen ari ziren garaian eta mirespenez kontatzen zuten han
|
ikusitako
talde lana:
|
|
|
Dena dela, Felix Ospitalek, batasunak indarra dakarrelakoan, beharrezko
|
ikusten
zuen eskuindarren batasuna biltzea, hau da, euskaltzaleen egitarauak eskuinerantz jotzen zuten partiduen begikotasuna zain zezan. Horrela adierazi zion Piarres La, tteri:
|
|
|
|
Ikusiko
dugu aurrerago, hala ere, La, tteren jarraitzaile gazteek euskal abertzaletasunaren aldeko saiakera berri bat burutuko zutela, baina 1940 hamarkadako ekintzak dira horiek eta geroko utziko ditugu.
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, Eugène Goyhenechek Iparraldeko euskaltzaleen harremanak, nkatu zituen bai Hegoaldearekin baita Europako gutxiengo taldeekin ere.
|
|
|
Baina erregionalismoaren aldekoak zirelarik, euskaltzaleek aurre egin zien separatistak zirelako salaketei; argudiatu zuten ez zutela biderik
|
ikusten
estatu euskaldun independientea osatzeko, mendikatea oztopo geogra, koa izateaz gain, ekonomikoki hondamendia lekarkiolako Iparraldeari671:
|
|
|
Andiazabalek dituen La, tteren eskutitzetan
|
ikusi
ahal izan dugun bezala, honako irakurle hauek adierazi zuten Aintzina> jaso nahi zutela: Goyhenechek Parisetik, A. Etcheberryk Angersetik, Jaucine jaunak (propaganda jaso zuen), Justomari Mocoroak Iruñetik, Martin Istilartek Podensactik, Francisco Mª de Berazalucek Donostiatik, Jesús de Basozabalek Mundakatik, Miren de Lopeteguik Sondikatik, Andoni Iralak Bilbotik, Lucio García Echeverriak Gasteiztik, Pierre Puchuluk Ustaritzetik, Bernard Insoussarryk (Apezgaitegi Txikiko irakaslea), Jose A. Mugicak Logroñotik, Pedro de Olazabalek Donostiatik, Jean Harambourek Baigorritik, Julian Ormaecheak Bilbotik, Dominica Pagolak Lekeitiotik, Francisco Barandiaranek Bilbotik, J. E. Goenagak Bilbotik, Léon Lassallek (Aintzina> eskatu zuen Aguerre izeneko batek elizan sal zezan), Eusko Ikaskuntzako Pedro Garmendiak (euren aldizkariarekin truke egiteko), Maria Ariztiak Saratik Bouda jaunaren izenean, J. Abandok Londresetik, Canon Beholak (propaganda jaso zuen), Etcheparek Atarratzetik, José Aguerrek Irunatik, Jaureguiberry doktoreak, Bilbao Nicolasek Donibane Lohizunetik, Goyhenek Atarratzetik, Mendiondok Atarratzetik, Larramendik Donostiatik, Urrutigaray emakumeak Atarratzetik, Pierre Echeberryk Mauletik, Jauretchek Baionatik, Jean R.
|
|
|
Jean Biataranak, bere aldetik, begi onez
|
ikusi
zuen Aintzina> Euskal Herritik kanpo zeudenei bidaltzea:
|
|
|
Dena dela, Aintzinaren artikulu gehienak Piarres La, ttek idatzi zituen, izengoiti mordoa erabiliz715: ..., Thomas Aguirre, J.E., R.V., Behingoa, A.R., Félix Am, J. Etchebeste, Mariaño, L.B., A.B., Ha la la, Thun Thun orde, Kasu Bada, B. Arroquy, Lamina, Lichta, na, Santsin, B.S., Mifasol, Etcheberry, Irakurlea, Pello Karkasa, L.G., J.A.B., Bidezaina, F. Hargaray, Manech, Pseudo Thunthun, Laborari Gaztea, Pettan, Bierarte, B.F., P.L., Irakurtzale Suharra, Pattin, A. B. Deuil, Begiak Idek, Demetrius,
|
Ikusi
Mikusi, Allande, J. Duhalde, Piarres.
|
|
|
Pierre Andiazabalek duen Aintzinaren bilduma La, tterena izan zen; izengoitiok La, tterenak zirela jakin dugu Piarres Xarrittonek La, te berak idatzitako artikuluak markatzen
|
ikusi
zuelako, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
|
|
Ikus
dezagun, azkenez, zer nolako ekintzak burutu zituzten aipatu berri ditugun euskaltzaleek lan honetan zehar aztertu ditugun elkarte eta aldizkarietan:
|
|
|
|
Ikusten
dugun legez, 29 euskaltzaleetatik zazpi La, ttek eraturiko taldean aritzeaz gain, elkarte kultural gehiagoren bileretan izan ziren: Philippe Aranart, Michel Diharce, Eugène Goyheneche, Jean de Jaureguibérry, Madeleine de Jaureguibérry, Piarres La, tte eta Léon Lassalle.
|
|
|
Alde batetik, Jean de Jaureguibérryk eta Piarres La, ttek Gure Herria elkartearen sei bileratan egin zuten topo; Madeleine de Jaureguibérry haiekin elkartu zen horietako hiru batzarretan eta Philippe Aranartek hirurak
|
ikusi
zituen horietako bilera batean.
|
|
|
1930 hamarkadan Piarres La, ttek gazteak eragin zituelarik euskal kulturan murgil zitezen, 40 hamarkadan lan emaitzak
|
ikusi
zituen, beronen lankide gazteek Aintzina> birsortu baitzuten 1942an, 1943an amaitu bazen ere, eta Euskal Gazteen Batasuna, 1943tik 1944ra arte iraun zuena.
|
|
|
Aintzinaren lankideen Pétainenzaletasun hori azpimarratu du Pako Sudupek ere. Idazle honen aburuz, baliteke okupazioaren garai hartan ezinezkoa izatea Pétainen kontrako iritzirik kaleratzea;
|
ikusi
dugu jadanik Aintzina> bezala, Soubelet zein Arotçarenaren garaiko Eskualduna> ere Pétainen politikaren alde agertu zela. Dena dela, dio Sudupek:
|