|
2009
|
|
|
«Ez.
|
Hau
eztoa inora be kriada, ze nahikoa sufridu deu deukon edaderako ta». Da berak esanotsen, uzabandrek, ba, ze, hako Marik esan otsen, ba, ze:
|
|
|
Da esa osten: «Hemen paraje
|
hontan
ezaitez hasi». Da:
|
|
|
Ene! Umeak engainetan dauriela, da umeak
|
hau
te umeak hori, te bueno ba. Ni negar baten, amari itxi gure ez nik honakin beragaz etorteko.
|
|
|
Da bueno, ba: «Neuk egingotset
|
honeri
gogor, uzandreari; da zeu umetxuegaz, hazi arte, sikeran apurtxu beten egongo zara».
|
|
|
Oroimenari eragiten dioten estimuluen hariko diskurtso literarioak ekarri dizkio liburu
|
honi
behartu gabeko prosaren segailtasuna eta pretentsio eruditurik gabeko hausnarketa estetiko doia, neurtua. Hasieratik Claudio Magrisek Danubioren arroilari jarraituz eginiko bidaia hausnarketaria zuen gogoan.
|
|
|
Eta niretzat Jokin Muñozenak baldintza horiek betetzen ditu, eta beste batzuk gehiago. Agian batzuentzat interesgarritasuna gaitik bertatik dator,
|
hau
da, «gure gerraren» gainean idatzitako nobela bat izatetik. Agian ez:
|
|
|
Agian ez: «gure gerra» bizi ez dutenek ere nobela
|
hau
interesgarri ikusiko dute, istorioa bera interesgarria delako eta ondo kontatuta dagoelako.
|
|
|
Irakurri nuenean, memoria liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa). Lan
|
honetan
zer den fikzio eta zer ez, bigarren mailako kontu bat da. Egileak bere joan etorrietan interesa pizten digu, eta irakurrian eraman egiten gaitu.
|
|
|
Euskal literaturaren erretratu bat da, baina iraganeko argazkien negatiboen moduan ikusita. Eta euskal literaturaren historiaren ikuspuntu desberdin
|
honek
beste historia batzuk osatzen ditu, eta hori beti da interesgarri literaturaren historia interesatzen zaionarentzat.
|
|
|
Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen bidea irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu
|
honetan
bai, indarkeria politikoa dugu?, eta eszenario politikoan zein gizartean duen eragina azaltzen digu. Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi.
|
|
|
Bizia lon gai berari heldu ziola argudia liteke, baina nire ustez Antzararen bidea lan osoagoa da. Eta ez dut
|
hau
esaten nobela bat delako; Bizia loko narrazioetako batzuk topikoetan erortzen zirela iruditu zitzaidan eta, alde horretatik, obra bezala ez ninduen asebete. Antzararen bideak, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar dituela. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri
|
honetan
autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak. Artisten, autofikzionalizatutako egilearen?
|
|
|
kontakizun baten bitartez erantzun zidan?», ez da baztertzekoa. Nobela
|
hau
kontakizunez beteriko nobela bat da, eta kontakizun guzti horiek inguru bat osatzen dute, Uriberen ingurua (edo inguru bat), hain zuzen.
|
|
|
Gaia aldatuz, uda
|
honetan
irakurri ditudan hiru nobela aipatu nahi nituzke orain: Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen bidea.
|
|
|
Eleberria ongi egituratuta dago, eta maila narratibo desberdinak erabiltzen dira Rosaren aitortza bideratzeko. Plano alternantzia
|
honek
aberastasuna ematen dio testuari, eta protagonistaren aurpegi desberdinak azaleratzeko balio du. Hala, sexu eszenen deskribapen zehatza baliatzen da (gizonezko) epaileari zuzendutako aitortzan.
|
|
|
Hala, sexu eszenen deskribapen zehatza baliatzen da (gizonezko) epaileari zuzendutako aitortzan. Psikologoarekin duen solasaldian, berriz, gehiago azaleratzen dira emakume
|
honen
barne zauriak eta autoestimu baxua. Gaiaren gaurkotasun tragikoak izan lezakeen erakargarritasunaz gain, tratu txarren etiologian sakontzeko ahalegina egin du Lertxundik.
|
|
|
Emazte jipoitua den Rosaren barruan sartzeko saioak Hamaseigarrenean aidanezeko Martzelina ekarri dit gogora, hura osoki kanpokoek ikusten zuten bezala tratatu zuenez. Nobela beltzaren intriga modu erakargarrian eratzen du eta hizkera bizkor, zehatzean kontatzen narradore neutro baten bidez. Genero beltza eta psikologikoaren arteko mistura da liburu
|
hau
eta agian horrek erakarri ditu irakurleak. Horren lekuko da Beterriko Liburua Sariaren irabaztun aukeratu izana 2008ko liburuen artean.
|
|
|
Ba al da libururik Euskal Herrian? Zer irakurri duzue azken aldi
|
honetan
–
|
|
|
Liz Hardestyren aitonak, Mateo Arreguik, bere maizterrak bizitzan nahiz heriotzan zaintzen zituen moduan, bilobak haien oroimen iraunkorra ziurtatu zuen, hiru urte eman zituelarik artxiboak arakatzen eta ikertzen, espezialistei elkarrizketak egiten, eta boluntario talde bat gidatzen. Nekaezin egin zuen lan, euskaldun haiei eman dakien Idahon igarotakoa eta lur
|
honi
ekarririkoa gogoraraziko duen oroigarri bat. Liz Hardestyri esker, euskaldun horiek gogoratuak izango dira.
|
|
|
Bakardadean hil zinan Ameriketan, baina Arretxe, tarrak Euskal Herrian bizi dira oraindik jo ta ke lanean eguneroko maitasunean. Luis zure seme eta lobearen partez, eta
|
honen
senideen bihotzetatik, hona hemen gure agurra eta negarra. 1997.eko abuztuaren 15.ean, zure birloba egon zan hemen».
|
|
|
Hala ere, hiru urteko borondatezko lana egin behar izan zuen, harik eta, azkenik, oroitarririk gabeko 130 euskaldun hauteman zituen arte. Alabaina, narrazio
|
honen
xehetasunak askoz ere antzinagokoak dira, izan ere, duela ia ehun urte hasten dira.
|
|
|
Horretaz gain, egonaldian zehar denbora nahikoa izatea eskatu zuen, norbere eginkizun moduan, Morris Hill hilerrian zetzan aitonaren hilobia bisitatzeko aukera izateko. Dolores Totoricak [Totoricagüenak] hainbat dei eta egun behar izan zituen hilobia bilatzeko, baina konturatu zen ez zegoela gizon
|
honen
oroitarririk eta, are gehiago, Morris Hilleko artxiboek erakusten zutenez, ehorzketa batzuetan hilarria erosteko diru faltan, hainbat euskaldun oroitarririk gabeak zirela. Dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zuen premiazko azkartasunez enkargaturiko hilarria, eta Iñaki Goikoetxetak ehorzte gunean geratu eta gogoeta egin ahal izan zuen.» (Totoricagüena, 2004:
|
|
|
José Goikoetxetak (1890ean jaioa) emaztea eta haurrak utzi zituen Bizkaian, Ameriketara behar egitera bidaiatzeko, baina Idahon hil, eta han bertan lur eman zioten, itxuraz, inolako oroitarririk gabe. Hemen kontatuko da Boiseko Liz Dick Hardesty euskaldunak jarraitu zuen ibilbidea Dolores Totoricagüenak hasiriko egitasmoa burutzeko,
|
hau
da, Morris Hillen ehortziriko beste euskaldun oro identifikatu eta monumentu iraunkor baten bidez oroitua izan dadin segurtatzeko.
|
|
|
Askok bazuten osaba edo lehengusu bat, eta hark emango zituen hildakoaren jaioterria, adina, gurasoen izenak, etab. Zoritxarrez, meategietan eta artzaintzan arituriko hainbat euskaldun bakarrik etorri ziren Idahora, eta inork ere ez zekizkien haien gurasoen izenak, edo nola kontaktatu Euskal Herriko ahaideekin. Norbait egoera horretan hiltzen zenean, Boisetik Euskal Herrira bidaltzen zen gutunean hildakoaren izena ematen zen? «halako
|
honen
familiari»?, eta pertsona horren herrira igortzen zen gutuna.
|
|
|
Ezin dugu tren
|
hau
galdu. AVE a da!
|
|
|
Azken bolada
|
honetan
ez nabil oso katoliko. Es kerrak osasunez ondo nagoen.
|
|
|
Horregatik, poesiak zehatza eta doia izan behar du. Intentsitateak kontzentrazioa esan nahi du [orduan eta kontzentrazio handiagoa, are eraginkorragoa disolbatzean, erantsiko luke disoluzioaren apologistak], baina
|
honek
ez du esan nahi, ezta gutxiagorik ere, poema ulertu egin behar denik. Kontua da zeri esaten ote diogun guk, ulertzea?.
|
|
|
Informazio bat sartu eta beste bat irteten da kutxa beltzera, kutxa beltzaren barruan zer gertatu den oso ongi jakin ez dakigularik. Poema batera ere, pertsona bat animo egoera jakin batekin sartzen da,
|
hau
da, bere barne oreka etengabe zalantzan jartzen duten beldur, tristezia eta galerek eragiten dioten desorden batekin sartzen da[?]. Poema horretatik irtetean desorden hori txikiagoa bada, esan nahi du poema on bat zela, eta ulertu egin dela.
|
|
|
Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?]. Zentzu
|
honetan
, poesia da azken Miserikordia etxea».
|
|
|
Errealitateko beste plano batzuetan ere ikus litezke fokatze filmiko
|
honen
aztarnak: hala nola, urbanista eta eszenografoek hiri kaskoetako eraikin esanguratsuak eta zubiak iluminatzeko duten moduan.
|
|
|
Izan ere, lehen lehenik legearen literatura legoke,
|
hau
da, legeak eskaintzen duen hori noraino izan dakigukeen literatura.
|
|
|
Besteak beste, Kafka, Dürrematt? hortxe dira, eta aurretiaz aipatu esamolde hori,
|
hau
da, ex facto ius oritur, moldatu eta itxuraldatzen dute, egitadetatik asmamenera doan bidean, ex fabulae ius oritur gauzatu arte. Irudimenean eta sorkuntzan ere, zuzenbideak badu zeresana, mundu propio baten jabe den neurrian, nahitaez gizartearen egunerokotasunean kokatzen baita.
|
|
|
Ezaguna da, literatura unibertsalean, jujeenganako eta justiziarekiko mesfidantza, alderdi baten mendean eta esanetan lerratzen direlakoan; orobat, aurreko aldietan, azken judizioa itxuratzeko behin eta berriro erabili izan diren lur
|
honetako
judizio aldiak eta horren protagonistak. Zer esanik ez, administrazio eta burokrazia ez dira salbu geratu, batik bat, aske eta libre ibili nahi izan duten pertsonaia literarioetatik hainbaten aurrean.
|
|
|
Agian, inguruko beste literaturetan gertatzen den bezalaxe, zuzenbideak ematen duen horrek,
|
hau
da, gizartearekin duen lotura horrek, badu bere isla gure letretan ere.
|
|
|
Aberatsak gaituk. Non deabru aurkitu duk
|
hau
, Pete?».
|
|
|
«Esan nion,, mendi
|
honetan
ziur urrea badela?. Shortyk ez zuen begiratu ere egin.
|
|
|
Hire idazkera duk dudarik gabe. Muino
|
honen
iparreko erdia hirea dela esango zioagu mundu guztiari.?
|
|
|
Ez zen mugitu. «Nork aurkitu zuen muino
|
hau
–», galdetu nion. «Ondo zegok», eskuak saihetsetara jaitsi zituen.
|
|
|
Nire mantenuaz arduratzen zen gizonarentzat alorra markatzen ari nintzela esan nion. «Ez hik ez beste inork ez zian muino
|
honetaz
ezer jakingo, Shortyk hitz egin ez balu», esan nion. «Hori hala duk», aitortu zuen.
|
|
|
Hasi zenean, XIX. mendearen bukaeran mutil emigrante batek topa zezakeen lanetariko bat besterik ez zen. 16 urterekin etorri zen herri
|
honetara
, txartel bakunarekin helduz San Frantziskora. Frontoi batean izan zuen lehenengo lana, hura zaintzen, eta tanto politak egiten jendea erakartzeko; bai erakarri ere, apalki onartu zigunez.
|
|
|
Gogoan dut etxea oholezkoa zela eta apirikuan egon ginela tea hartzen, arratsaldean.
|
Honetaz
eta hartaz mintzatu ginen, literaturaz eta bizitzaz. Clarek esan zigun bere bizitzako garai lasai batean zegoela, zoriontsu bizi zela senarrarekin eta semearekin.
|
|
|
Unibertsitate mailako kritikaren irispideak apalagoak dira, ez du beraz eragin sozialik, baina funtsezko baliabide bat da, literatura, egile eta obrak instituzionalizatzeko prozesuan.
|
Hau
da: tesiak, sariak eta nolabaiteko sistema literarioaren gain estruktura da gaur egun kritika akademiko horren esparru naturala.
|
|
|
tesiak, sariak eta nolabaiteko sistema literarioaren gain estruktura da gaur egun kritika akademiko horren esparru naturala. Beraz, komunikabideek pil pilean dabilen aktualitatea dute helburu, eguneroko anabasaren artetik izenburu
|
hau
edo bestea nabarmentzea, normalean izenburu eta egileen inpaktu sozialak bultzata. Akademiek, berriz, beste sosegu batekin jardun dezakete, baina mundu zurrunbilotik kanpo ibiltzea dute ondorio.
|
|
|
«Frankotiratzaile gisan egindako zinema nahikoa bizirik dago nire ustez (film laburrak, kasu: arlo
|
hau
bereziki indartuko da patrikako telefonoekin egindako piezekin eta norberak etxean editatutako lanekin). Kimuak egitasmoak lortu duen, jatorrizko izendapena?
|
|
|
Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke. Hara zer gertatu den hemen eta hemen, hara zergatik gertatu zen
|
hau
eta hau, hara zer ez den inoiz egin behar, bestela hori eta hura gertatuko zaizue, halako haiei garai hartan gertatu zitzaien moduan. Alde horretatik begiratuta, MacMillan katedradunarentzat Historiak balio praktikoa dauka egun ere, beste abantaila gehiagoren artean.
|
|
|
Historiak umilak izaten erakusten digu eta guk geuk horixe ikasi genuke. Hara zer gertatu den hemen eta hemen, hara zergatik gertatu zen hau eta
|
hau
, hara zer ez den inoiz egin behar, bestela hori eta hura gertatuko zaizue, halako haiei garai hartan gertatu zitzaien moduan. Alde horretatik begiratuta, MacMillan katedradunarentzat Historiak balio praktikoa dauka egun ere, beste abantaila gehiagoren artean.
|
|
|
Eta
|
hau
egiaztatzea bai dela benetan penagarria. Izan ere, literaturaren helbururik garrantzizkoena pertsonak aldatzea baldin bada, hots, indibiduo akritiko eta gizatasunik gabeko zirenak pertsona arrazoizko eta tolerante bilakatzea, orduan, emaitza ezin da samingarriagoa izan.
|
|
|
Litekeena da literaturak balio izatea
|
honetarako
edota beste hartarako. Baina askoz zailagoa da demostratzea helburu hori gauzatu egin zela literaturarekin harreman estuak izan zituen inoren jarreran.»
|
|
|
Baina nola neurtzen da sakontasun hori? Hori da Víctor Moreno kritikariak idazle bati, Anjel Lertxundiri kasu
|
honetan
, galdetu nahi diona. Nik Lertxundiri luzatu diot galdera eta hona hemen bere erantzuna:
|
|
|
Baina barruan gaudenean, zer?
|
Hau
da, idazle bat nobela bat idazten ari denean, zer gertatzen da. Zeintzuk dira idazle batek izan ditzakeen zalantza handienak?
|
|
|
Zeintzuk dira idazle batek izan ditzakeen zalantza handienak? Galdera
|
hau
ere Víctor Morenok luzatu dio Anjel Lertxundiri. Eta Anjelek erantzun hau eman dit:
|
|
|
Galdera hau ere Víctor Morenok luzatu dio Anjel Lertxundiri. Eta Anjelek erantzun
|
hau
eman dit:
|
|
|
Historian aditua den irakasle bati entzun diot hitzaldian duela gutxi Bristolen. Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen, hasi zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi behar duen edonork egun Historia, dena krisiak harrapatuta dagoen une
|
honetan
. Oraindik ere Historiak gauza askotarako balio duela esplikatu digu eta horietatik bat, umiltasuna irakasten digula esan du.
|
|
|
Atzerrian bizi ezinari amore emanda, atzerri poxi bat bederen (ni eta nire hizkuntza) ekarria zuen etxera. Bere alde subertsiboa ere bazuen
|
honek
, XVIII. mendeko lapurren argot edo hizkera hark bezala, edota gaur egungo ijito espainiar zenbaiten kaloaren antzera. Beste inork, senideek, lagunek edo ostatu zein jatetxeetako jendeak?
|
|
|
Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu behar dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta
|
hau
gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Elebitasuna oreka misteriotsu baten barruan gertatzen da eta, askotan, Madril, Paris, Londres edo New York bezalako lekuetatik datozenek, lingua franca bakarra ukanik, nekez uler dezakete hori. Amerikarrentzat oso zaila bide da
|
hau
konprenitzea, eta ez da erraza britainiar edo frantsesentzat, nahiz eta pertsona irekiak izan. Harrigarria dirudien arren, japoniarrek ez dute inolako arazorik, agian haien espainiar erreferentzia nagusietarik bat Antoni Gaudí arkitekto eta katalanista mistikoa delako.
|
|
|
Edonongoa izanda ere, Kataluniara heldutako etorkin batek lehen bi urteak emango ditu igarkizun
|
hau
ehunka solasaldi gaitzetan asmatu nahian. Elebitasunak ez du zertan erosoa izanik, baina argigarri izan daiteke.
|
|
|
Moteltasuna lanean Kunderak txekiar entomologo zahar bati buruzko esketx bat idatzi zuen. Gizon
|
hau
bere izenaren idazkera apalki eta ia barkamena eskatuz zuzentzen ahalegintzen da Frantziara entomologoen biltzar batera heldu ondoren. Cechoripsky haren izena idaztean lehen letraren gaineko alderantzizko azentu zirkunflexua jan dute.
|
|
|
Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz. Egoera
|
hau
ametsezkoa da munduan inor gutxik hitz egiten duen hizkuntza bateko hiztunentzat. Mintzaira egunen batean desager daitekeelako ideia, izaki bizi baten gisa geratzen zaizkion egunak gutxi direlako ustea, ez da, esaterako, ingelesez arituko bagina bezain pentsaezina.
|
|
|
Nire beldurra zen haurrak haztea ingelesa hitz egin barik. Eta aukera
|
hau
nabarmena zen oso. Ezagutzen nituen beste familia batzuk, beste kultura batzuetatik etorritako guraso arrotzak zituztenak, hain zeuden bertokotuak non ahaztua baitzuten ama hizkuntza seme alabei helaraztea, beranduegi izan arte.
|
|
|
mundu osoa argi berri batez ikustea izan zen. Planeta
|
honetan
166 herrialde, bost kontinente, bost ozeano edo sei bilioi biztanle ez ezik, 6.000 hizkuntza ere badira.
|
|
|
Nire ustez, segur aski, mandinga ikasiz gero gehiago ikas genezake Afrikaz, hizkuntza hori mintzo den lekuetara bidaia eginez baino. Pentsamendu
|
honek
sortzen duen zorabioaren iturria gizakiaren barne desira sakon bat da, megalomaniaren ñabardurak ere badituena: erabateko komunikazioaren desira.
|
|
|
Une
|
honetan
munduan diren 6.000 hizkuntzetatik, erdiak baino ez bide dira geratuko mende bat barru. Salvador Giner soziologo katalanak honakoa deitoratzen zuen oraindik orain:
|
|
|
Sentikortasun
|
hau
ziur aski mintzaira bat baino gehiago dagoen lekuetan baizik ezin da aurkitu, edota hitz egiten den hizkuntzaren nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen honetaz ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama hizkuntza arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
|
Sentikortasun hau ziur aski mintzaira bat baino gehiago dagoen lekuetan baizik ezin da aurkitu, edota hitz egiten den hizkuntzaren nagusitasuna hain erabateko eta begi bistako ez denetan. Ni neu ez nintzen
|
honetaz
ohartuko ez banu, une batez, etorkizunera begiratu eta ama hizkuntza arriskuan ikusi, eta neure burua erbestean, ene mintzaira arrotz eta baliogabea inork ulertzen ez zuen tokian.
|
|
|
Hirurok erroak egin dituzte eta haziz doaz gure baratzeko bugainbileak bezala, han hemenka nahasiz, baina bakoitzak bere eremua atxikiz eta garatuz nekez aurreikusitako osasun eta kemenarekin. Hizkuntz hostaila
|
honetan
nolabaiteko ordena atxikitze aldera, kontuz landatu behar izan genuen geuk ere. Inoiz inausi edo moztu ere bai.
|
|
|
|
Hau
egoera artifizial bat zela gogorarazi zidaten, hots, planifikatua zen, eta gogoeta baten ondorioz erabakia. Londresera egindako bidaia batetik etxera itzuli nintzenean.
|
|
|
Begira diezaiogun irain gisako ateraldi
|
honi
: kabroi zeken mutur zikin alena.
|
|
|
M.B.: Mikel hasi zen txalupa
|
honetan
ibiltzen gutxi gorabehera hemezortzi edo hogei urte zituenean. Istorioa kontatuko dizut.
|
|
|
B.A.: Niretzako erabat ezezaguna, kontu
|
hau
. Aldiz, kotxearekin askotan ikusi zintuztedan.
|
|
|
Pentsatzen nuen: gizon
|
hau
zer arraroa den! Gero ja joaten nintzenean Lekeitiora ulertu nuen hobeto eta nik ere disfrutatzen nuen pila bat.
|
|
|
Bernardo Atxaga: Mahai
|
honetan
bertan.
|
|
|
Liburua, berriz,
|
hau
da, Aita Riezuren Flor de la Canción Vasca. Begira nola dagoen.
|
|
|
Bai. Beretzako tesoro txiki bat zen liburu
|
hau
. Txema Faus izeneko adiskide batek oparitu zion.
|
|
|
Begira. Karneta
|
hau
da. Zaragozan atera zuen.
|
|
|
Hainbeste gauza daude, zaila izan zitzaigun aukeratzea. Baina azkenean aukeratu genuen
|
hau
, Cançons de la roda del temps diskoa. Testua da Espriurena, musika eta interpretazioa Raimonena.
|
|
|
Hor goian ditut. Baina Mikelek nahiago zuen beste bertsio
|
hau
. Berak pentsatzen zuen musikan interpretazioa fundamentala dela.
|
|
|
Eta nahiz eta obra bat zoragarria izan, esate baterako pasioak, berak maite zituen pila bat?, bertsio batzuk ez zituen maite. Baina
|
hau
bai. Ebanjelistarena interpretatzen duen tenorea, Ernst Haefliger, izugarria da.
|
|
|
Esate baterako, Baztanera joaten zenean? Nik uste dut
|
hau
dela berezia eta kontatu behar dela. Arizkunen Xabier Larralde zegoen, hango txistularia zen, eta oso hartu eman onak zituzten.
|
|
|
Ni BSPkoa izateak, beraz, esentzialisten artean jarri nau,
|
hau
da, beren bizia etnia jakin baten ikerketari eskaini dioten autoreen artean. Hala ohi diote antropologian.
|
|
|
Gauero, afaltzen dudanean, amamaren deituren hasierako AE letrak grabatuak dituzten zerbitzatzeko koilara eta sardexka dauzkat mahaian. Beste biloba batzuk imajinatzen ditut Mendebaldean, hasierako letra berdinei begira, Euskal Herrian deitura hori bera duten ahaideetako batzuek bezala, nire familia euskaldunari buruzko istorio
|
honen
irakaskizuna iradokiz: gure amama euskaldunak lotzen gaitu, gure iraganera, bai, baina baita elkarrengana ere gaur egun.
|
|
|
Elkarrizketa asmatu hori nire lehengusu Bernardok Euskal Herriko egunkari bateko zutabean eman zuen argitara, gure iragan denbora komunaren bila Bizkaian barrena egindako bidaien ondoren. Pasadizo horren bukaera bereziaren kontakizuna
|
hau
da: egun batean, Markinan, Petra gaztea Bernardoren aitonari hurbildu zitzaion, gutun bat eskuan zuela.
|
|
|
Zoritxarrez, abuztuaren hamabostetik heriotza data gehitu dakioke Antoñanaren fitxari. Hala ere, fitxa
|
hau
itxi eta artxibatu nahi izanez gero, luzerako izango dugulakoan nago, irakurleok idazlearen testuak leitzen ditugun bitartean, honen ahotsak (hauxe baita idazlearen arima) bizirik baitirau. Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen lan oparoak eman dituelako azken berrogeita hamar urteotan gaztelaniazko literaturan.
|
|
|
Zoritxarrez, abuztuaren hamabostetik heriotza data gehitu dakioke Antoñanaren fitxari. Hala ere, fitxa hau itxi eta artxibatu nahi izanez gero, luzerako izango dugulakoan nago, irakurleok idazlearen testuak leitzen ditugun bitartean,
|
honen
ahotsak (hauxe baita idazlearen arima) bizirik baitirau. Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen lan oparoak eman dituelako azken berrogeita hamar urteotan gaztelaniazko literaturan.
|
|
|
Artikulu hauetako batzuekin eta ipuinekin edota genero aldetik sailkaezinak diren beste testuekin, hamairu liburu osatu zituen Antoñanak, horien artean Patrañas y otros extravíos (Pamiela, 1985). Bilduma
|
honetatik
«Este soy (Mi ficha)» autoerretratua hartu eta euskaratu da, oinarrian «Mi ficha» (Diario de Navarra,) izeneko artikulua duena. Irakurleak jakin behar du aipatu artikulua Patrañas... liburuan argitaratzeko, Antoñanak, ohi zuenez, testua orraztu eta moldatu zuela; estilo aldaketa zehatz gutxirekin eta amaierako bi parrafo ezabatzearekin autoerretratua borobiltzen asmatu zuen.
|
|
|
|
Hau
naiz ni
|
|
|
Idatz ezazue honako
|
hau
fitxaren paper zurrunean:
|
|
|
Eta eguneroko otoitza errezitatu beharra baldin banu, honelakoa izanen litzateke gutxi gorabehera: ...eta Guztia Ahal duena, baita hezleak eta bezatzaileak eta etxeko hegaztien hazkuntzako adituak astindu eta umildu ere, emadazu, eskura daukazun lehenbiziko aukeran, urakan bolada bat, min kaltegarri bat, kolpean kontzientziaren argitxo dardaratia itzaltzeko, bila ezazu zure larrialdietarako botika kutxan esparatrapu miragarri bat iltzez eta giltzez ixtearren nire begiak, belarriok, aho berritsu
|
hau
, eta, horrela, bihur nazazu nire bezatzaileek nirekin egin nahi duten hori: arnasa hartzen duen gorpu.
|
|
|
Hurrengo belaunaldiko kideok hitzik gabeko hizkuntza
|
honen
bariazioak saiatzen hasi gara: harri leun bat poltsikoan, sakelako labana bat bakeroetatik zintzilik.
|
|
|
Antza denez nik ere heredatua dut komunikatzeko modu hori. Saio
|
hau
idazten ari naizela, Nevada jaioterritik eta han dudan familiatik urruti naraman auto bidaian, aldameneko eserlekuko kutxatilaren pisua antzematen dut. Artemisia adaxka bat, Lake Tahoe ko harri bat, belatz luma bat daude barruan.
|
|
|
Jadanik ez du artalderik zaintzen, beraz, erabat libre dago nahi duen tokira joateko. Bestetik, Dominique ez da garai bateko sasoi oneko gaztea eta Laxalt narratzailea beldur da ez ote den
|
hau
gorputzak hain bidaia luzea egiten utziko dion azken aldia. Gainera, Zuberoan den bere arrebetako bat gaixorik dago, eta hark neba ikusi nahi du hil baino lehen.
|
|
|
Baina, egia esan behar badut, ametsak errealitatea baino errealago bizitzen ditut. Arrazoia ez dakit, baina buruaren askatasunari egozten diot horren esanahia,
|
hau
da, gehiegi betetako mundu ontzi honen presioak buruaren askatasunari kateak jartzen dizkiolako. Libre sentitzen denean, buruak sentsazio gehiago harrapatzen dituela uste dut.
|
|
|
Baina, egia esan behar badut, ametsak errealitatea baino errealago bizitzen ditut. Arrazoia ez dakit, baina buruaren askatasunari egozten diot horren esanahia, hau da, gehiegi betetako mundu ontzi
|
honen
presioak buruaren askatasunari kateak jartzen dizkiolako. Libre sentitzen denean, buruak sentsazio gehiago harrapatzen dituela uste dut.
|
|
|
Nire bizitza oraindik labur
|
honetan
, balio izan didan ikasbideetariko bat adierazi nahi dizuet ondoren, zuei ere, begien ikusmenarekin ikusten duzuenoi ere, balio izango dizuelakoan.
|
|
|
XXI. mende
|
honetan
begiekin ez ikustea orain dela bi mende baino errazagoa da izatez. Hala ere, oraindik itsuok itsaso zabalean laino dagoenean bezala bizi gara, gaur egungo gizarteak batzuetan hala lainotzen du-eta gure mundua.
|
|
|
Horretaz aparte, gizarte
|
honek
ez du gehiegi pentsatzen lagun hurkoan, ez milaka eta milaka kilometrora dagoen lagun hurkoan, baizik eta alboan daukanarengan. Kalean zoazenean zure albotik pasatzen doazen pertsonek zure arazoei penaz jositako begiratu ikusezin bat botatzen diete, egiatan arazoei jaramonik egin gabe.
|
|
|
–Bata, nire esperientziaz baliatuz egokiena eta pozgarriena deritzodana, besteenganako edukiko zenuteketen jokabidea ikusi ezin duen pertsonarekin izatea litzateke,
|
hau
da, normal tratatzea, laguntzen saiatzea, baina ez pena ematen dizuelako, zuek bezalakoa delako baizik.
|
|
|
Mundu
|
honen
gauza xinpleenekin harremanetan jartzeko, beraien izaera eta bizitasuna nabaritzeko, entzumena eta ukimena erabiltzea ezinbestekoa zaigu itsuoi. Gure azal guztian zehar dauden nerbioek adierazten digute non gauden, zer daukagun gure aurrean eta ondoan, non dauden hormak; eta gure belarriek, entzuteaz gain, soinuek zer esan nahi diguten interpretatzen laguntzen digute.
|
|
|
Guzti hori bizitzeko beste era bat da. Gure aitona amonek entzuten zituzten beste soinu horiek, gure bizitza azkartu
|
honetan
guk itsuok entzuten jarraitzen dugu gure gidari direlako.
|
|
|
Nire bizipen bat kontatuko dizuet
|
hau
dena hobeki uler dezazuen.
|