|
2009
|
|
|
Irakurri nuenean, memoria liburu bat zela iruditu zitzaidan (edo autofikzioa). Lan
|
honetan
zer den fikzio eta zer ez, bigarren mailako kontu bat da. Egileak bere joan etorrietan interesa pizten digu, eta irakurrian eraman egiten gaitu.
|
|
|
Iruditzen zait edozein irakurlek goza dezakeela Antzararen bidea irakurriz. Indarkeriaren gainean gogoeta egiten du, kasu
|
honetan
bai, indarkeria politikoa dugu?, eta eszenario politikoan zein gizartean duen eragina azaltzen digu. Azalpen horretan, galtzailearen irudia gako zaio Munozi.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso behar dituela. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri
|
honetan
autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak. Artisten, autofikzionalizatutako egilearen?
|
|
|
Gaia aldatuz, uda
|
honetan
irakurri ditudan hiru nobela aipatu nahi nituzke orain: Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen bidea.
|
|
|
Ba al da libururik Euskal Herrian? Zer irakurri duzue azken aldi
|
honetan
–
|
|
|
Azken bolada
|
honetan
ez nabil oso katoliko. Es kerrak osasunez ondo nagoen.
|
|
|
Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?]. Zentzu
|
honetan
, poesia da azken Miserikordia etxea».
|
|
|
«Esan nion,, mendi
|
honetan
ziur urrea badela?. Shortyk ez zuen begiratu ere egin.
|
|
|
Baina nola neurtzen da sakontasun hori? Hori da Víctor Moreno kritikariak idazle bati, Anjel Lertxundiri kasu
|
honetan
, galdetu nahi diona. Nik Lertxundiri luzatu diot galdera eta hona hemen bere erantzuna:
|
|
|
Historian aditua den irakasle bati entzun diot hitzaldian duela gutxi Bristolen. Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen, hasi zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi behar duen edonork egun Historia, dena krisiak harrapatuta dagoen une
|
honetan
. Oraindik ere Historiak gauza askotarako balio duela esplikatu digu eta horietatik bat, umiltasuna irakasten digula esan du.
|
|
|
mundu osoa argi berri batez ikustea izan zen. Planeta
|
honetan
166 herrialde, bost kontinente, bost ozeano edo sei bilioi biztanle ez ezik, 6.000 hizkuntza ere badira.
|
|
|
Une
|
honetan
munduan diren 6.000 hizkuntzetatik, erdiak baino ez bide dira geratuko mende bat barru. Salvador Giner soziologo katalanak honakoa deitoratzen zuen oraindik orain:
|
|
|
Hirurok erroak egin dituzte eta haziz doaz gure baratzeko bugainbileak bezala, han hemenka nahasiz, baina bakoitzak bere eremua atxikiz eta garatuz nekez aurreikusitako osasun eta kemenarekin. Hizkuntz hostaila
|
honetan
nolabaiteko ordena atxikitze aldera, kontuz landatu behar izan genuen geuk ere. Inoiz inausi edo moztu ere bai.
|
|
|
M.B.: Mikel hasi zen txalupa
|
honetan
ibiltzen gutxi gorabehera hemezortzi edo hogei urte zituenean. Istorioa kontatuko dizut.
|
|
|
Bernardo Atxaga: Mahai
|
honetan
bertan.
|
|
|
Nire bizitza oraindik labur
|
honetan
, balio izan didan ikasbideetariko bat adierazi nahi dizuet ondoren, zuei ere, begien ikusmenarekin ikusten duzuenoi ere, balio izango dizuelakoan.
|
|
|
XXI. mende
|
honetan
begiekin ez ikustea orain dela bi mende baino errazagoa da izatez. Hala ere, oraindik itsuok itsaso zabalean laino dagoenean bezala bizi gara, gaur egungo gizarteak batzuetan hala lainotzen du-eta gure mundua.
|
|
|
Guzti hori bizitzeko beste era bat da. Gure aitona amonek entzuten zituzten beste soinu horiek, gure bizitza azkartu
|
honetan
guk itsuok entzuten jarraitzen dugu gure gidari direlako.
|
|
|
Etsipena, begiratzean ispilu batean aurkitzen dugun erreflexua bezala, ene begien aurrean disdiratsu agertzen denean, irudi hori lausotzeko, hauxe pentsarazten diot neure buruari: euskarak lortu duen bezala, nik ere aurkituko ditudala borroka
|
honetan
laguntzaile izango diren pertsonak.
|
|
|
Anek ezin nau ikusi, baina orain badaki hemen nagoela, bere etxeko aulki bakarrean eserita. Urdin elektrikoz pintatu duen aulki
|
honetan
, ezkerreko hanka eskumakoaren gainetik gurutzatuta eta bi eskuak belaun gainean ditudala irudikatzen nau, eta hala nago, patata tortilla nola prestatzen duen begira. Ez ohartuarena egin du.
|
|
2010
|
|
|
«Post» aurrizki horrek azaleratzen baitigu hasieratik liburuak duen asmoa, bai edukiz, bai formaz. Eta egia da horrelakoak han hemenka irakurriak ditugula, Holokaustoaren, Gerra Zibilaren nahiz indarkeria politikoaren gaineko diskurtsoen garaia bizi dugulako, «post» guztien garai
|
honetan
, memoria ezinbestekoa baitzaigu izaten jarraitzeko. Baina gaiaren inguruko bibliografia oparotasunak ez dio ezer kentzen Barandiaranen liburuari, alderantziz, eta bere liburuaren orijinaltasuna azpimarratu nahiko nuke.
|
|
|
Dokumentuaren zehaztasuna baino gehiago da jertsearen zuritasunak, tiro zuloetatik odolik ez isurtzeak edo handik bost urtera ustelgabe irauteak konnotatzen dutena. Bestela esanda, idazleak errugabearen martirioaren aurreko emozioa adierazteko «objektuen korrelato» indartsua den formula batean txertatzen ditu, T. S. Eliot en kontzeptua erabiliz, poetak objektu, egoera edo gertakari kate batean mamitzen duen esperientzia sentsoriala emozio jakin baten formula bihurtzen da, kasu
|
honetan
, gupidaren emozio sakon baten ebokazio indarra duena?
|
|
|
Oraingo
|
honetan
irakurtzeko eduki ditugun bost liburuetatik hiru fikziozkoak izan dira eta bi ez fikziozkoak. Bostak interesgarriak, eta estiloaren aldetik iruzkin bat merezi dutenak; edozelan ere, esan behar dut nik ezin ditudala era berean irakurri:
|
|
|
«Kostunbrista» hitza erabili banuen, gehiago izan zen Lourdesek aipatzen dituen «iraganaren oroitzapenak (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik)» era nolabait dokumentalean aurkeztuta daudela ikusten dudalako eta ez gurean egon den kostunbrismoa ikusi dudalako. Une
|
honetan
ez zait otutzen modu hoberik adierazteko.
|
|
|
Eta horien artean nabarmentzen dira euskaraz, euskalduntasunaz, gure herriaz egiten diren hausnarketa ugariak. Hari asko aipa daitezke liburu
|
honetan
, baina ea zuek zer inpresio hartu duzuen.
|
|
|
Aipagarriak dira horiek guztiak. Baina irudipena daukat Elorriagaren azken eleberri
|
honetan
ere errepikatu egiten direla haren narratiba markatzen duten ezaugarriak, estiloa, besteren gainetik. Esti, zuk aipatutako «langue»a dago batetik, SPrako tranbiatik datorrena, eta edukiari baino gehiago formari errepa rarazten diona.
|
|
|
Gaiaz beste egitera gonbidatu nahi zaituztet nik orain; nik Uxue Alberdiren Aulki jokoa hartuko dut ahotan. Idazle gazte baten lehen eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu
|
honetan
. Hiru emakume edadeturen bizitzaren ibilbidearen testigantza ematen du liburuak, iraganaren oroitzapenak ekarriz (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik) eta elipsi handi bat eginez, zahartzaroko kafetegiko solasaldien bidez. Lehena, iraganekoa, barne bakarrizketaren bidez emana da; bigarrena, orainaldikoa, aldiz, istoriotik kanpo dagoen kontalari estradiegetiko batek kontatzen du, maitasunez, sentiberatasunez begiratzen duten begi batzuek kontatzen dute.
|
|
|
Aitortu behar dut Postkronikaken moduko liburuak irakurriak nituela aurretik eta, alde horretatik, ez nau ezustean harrapatu. Hala ere, interesgarria iruditu zait kasu
|
honetan
Euskal Herriari loturiko pertsonen testingantzari heldu izana.
|
|
|
Nik ere atsegin dut gai bat hartu eta muturrera eramateko duen gaitasun hori, idazkera zorrotz hori, motibo bat hartu eta akitzeraino zukutzen duena, kiskillosoa, obsesiboa ia. Kasu
|
honetan
ere, Herria eleberriak irakurketa exijentea eskatzen du, Darrieussecqi irakurri dizkiodan beste lan batzuek bezala, eta oso interesgarriak dira sorterriaz egiten diren hausnarketak, hiritarrak herria duela deskubritzen du, erroak, badela nongoa, pertenentzia, identitatea, horien harremana memoriarekin, familiarekin... Gero, deigarria da nola errepikatzen diren gauza batzuk idazlearen eleberri ia guztietan, hala nola, amatasuna, haurra, heriotza, besteen eta norbere absentzia, idazketa bera?
|
|
|
Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako lana. Lan
|
honetan
ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako azken egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei urteren bueltan dabilen emakumea; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen ari den hoteleko zuzendaria; neskatila bera). Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan.
|
|
|
Galerna iristearekin batera hasten dira turistak maletak egiten, beren jatorrizko herri/ hirietara alde egiteko prest. Kasu
|
honetan
, baina, galernak ez dio udari soilik amaiera puntua jarriko. Udan zehar pertsonaien barruan egosten joan diren sentimenduek eztanda egingo dute galerna iristearekin batera.
|
|
|
pertsonaiek garapena, sakontasuna, perfilazioa eskatzen dute, zeren, bestela, estereotipo huts dira eta irakurleok eransten dizkiegu «serie»ko topikoak. Hala, interesa galtzen du istorioak, berez ipuin
|
honetan
bezala oso mintzagai interesgarriak proposaturik ere.
|
|
|
Pertsonen arteko hartu emanen konplexutasuna eta lehia ditu aipagai, baina ipuinok mahai gainera ekarri soilik egiten dituzte garapen handiagoz askoz esanguratsuagoak izango liratekeen istorioak. Bat nator
|
honetan
Estibalitzekin: gehiago «erakutsi» eta gutxiago «esan».
|
|
|
Eta, lehenengoan bezala, Epaltzaren idazkera zainduan eta euskara jasoan murgiltzeko xantza izan dut. Izan ere, oraingo
|
honetan
Pariseko gortean kokatzen dira gertaera gehienak, eta, hortaz, Aingeru Epaltzak gorte hizkuntza bihurtuko du euskara larrekoa, eta era sinesgarrian bihurtu ere. Aurrekoan legez, liburuak ez du bizitasunik galtzen inolako momentutan, egileak jakin izan duelako modulatzen abenturak eta gorabeherak, fabulatzaile aparta dela erakutsiz.
|
|
|
Kontua da desberdina dela film baten eta liburu baten «euskarria». Ez dut dudarik, Gasolindegian film ona izan liteke, film ona eginez gero, baina oraingo
|
honetan
idatzizkoa da, liburu bat da. Ez dakit gidoi gisa zelakoa izan daitekeen, baina eleberri labur gisa Gasolindegian neuri kontrako zulotik joan zait.
|
|
|
Eta handik gutxira gaur eta Haragia. Dela aurreko bi lanetan dela oraingo
|
honetan
, narrazio interesgarri askoak aurkitu ditut. Katu jendean, zehazki, narrazio batzuk («Katu jendea» bera, «Hagina», «Omarren uda») beste batzuk baino biribilagoak iruditu zaizkit, gaiari zein tratamenduari begira.
|
|
|
Bide batez, Alea liburuko D poemako tximino zerbeza edalea hartzaren aldaera bat baino ez da. Poemotan amaiera borobiletatik aldentzen ahalegindu nintzen eta poema
|
honetan
ere halaxe egin nuen. Nor etorriko zatekeen nigana?
|
|
|
Iraultzaileak, bere aldetik, ordura arte gidari izan dituen idealak kolokan jarri eta nola urruntzen zaizkion ikusiko du, apurka apurka ilunbeetan hondoratzen dela. Andreyévek, narrazio durduzagarri
|
honetan
, maisu baten eskuarekin marrazten ditu gizakiaren itsukeria eta berekoikeria latza».
|
|
|
Gauza jakina da askotan, eta ikusi dugun bezala, poetak zientzialarien hizkuntzara hurbiltzen direla eta, alderantziz, badirela zientzialariak poesiaren mundutik oso gertu daudenak. Agian
|
honetan
guztietan pentsatuz esan dit Anjel Lertxundik badaukala galdera bat Pedro Miguel Etxenike fisikariari egiteko. Hauxe da Lertxundik luzatzen diona:
|
|
|
Hona hemen sortzaile batzuen iritziak; izan ere, posible da horrelako iritziak izatea eta liburuak publikatzen jarraitzea, etengabe gainera. Denok gaude harrapatuta, beraz, tranpa
|
honetan
. XXI. mendeko kontua izan daiteke.
|
|
|
«Zer espiritualtasun (zer tranferentzia mota) iristen zaio ikusleari (publikoari) gaur egun sekularizatu
|
honetan
eskultore edo margolari baten obratik. Zergatik jartzen da (jartzen denean) jendea lan horiei begira?
|
|
|
Halaxe egin behar dela erakutsi digutelako? Inoiz baino turismo kultural samaldatsuagoan bizi garen
|
honetan
, pozik al zaudete zuen ikusleen harreraz?»
|
|
|
Erakundeen, agintari politikoen isiltze hori oso mingarria da kultur esparruan mugitzen garenontzat. Denborak kontra egiten du kasu
|
honetan
, beste askotan bezala, eta iritsiko da unea non jada dena alferrik izango den. Oraintxe dugu beste antzeko kasu bat, bizi bizian, bazterrak ederki asko nahastu dituena:
|
|
|
Auzi honen inguruan udaberri
|
honetan
bertan saiakera bat aterako du. «Euskarari buruzko saiakera bat izango da.
|
|
|
Kideek beraiek hautatzen dute, eztabaidatuz, zein liburu irakurri, eta hiru txandako egitaraua antolatzen da aldez aurretik. Hala, esate baterako, joan den udazken
|
honetan
Madame Bovary eztabaidatu dugu (5 aste) Anna Kareninarekin batera (5 aste); Urte Berrian, Hamlet eztabaidatuko dugu (5 aste) eta baita The Tempest ere (5 aste); eta udan Eneida Robert Fagles en itzulpenean (10 aste). Aurreko urteetan, honakoak irakurri ditugu, besteak beste:
|
|
|
Aspaldi
|
honetan
, esango nuke irudi osatuagoa dudala Iparraldeari buruz. Ezagutu ditut giro euskaldunetan ibiltzen direnak, ezagutu hango mugimendu kultural eta euskaltzalea, eta gutxiengo horrekin lotura berezi bat, anaitasun moduko bat, sentitu izan dut, dudarik gabe.
|
|
|
Aspaldi
|
honetan
, giroa izango da noski, gehiago begiratzen diot botilaren alderdi hutsari alderdi beteari baino. Alderdi huts horretan jarrita, erabat ados nago Xavier Rodríguez itzultzaile galegoarekin.
|
|
|
Une horretan bertan erabaki nuen ipuin
|
honetan
Marcus izena erabiliko nuela nire adiskidearen benetakoaren ordez, New Yorken kokatuko nuela kontakizuna, eta azkeneko eszenan Tiffany, s en aurretik pasatuko ginela, bizkor, gelditu gabe.
|
|
|
Horretan, non esaten didan batek: «Hik ez duk elkarrizketa
|
honetan
parterik, heure izena idazten ere ez dakik eta!». Hurrengo egunean, irakurtzen eta idazten hasteko liburuttoa erosi nuen, kafe hartara joan eta elkarrizketan parte hartzeko.
|
|
|
Omenaldi bat egin zioten eta hitz egin behar zuen egun hartan Bernardo Atxagak egiten zion aurkezpena. Sartu baino lehen Toledoko kale estuetan barrena ibili ginen, Xukrik taberna
|
honetan
eta hartan geldialditxoak egin nahi zituen moskatel kopatxo batzuk dastatzearren, ordurako ez bide zegoen alkoholismotik oso urruti. Bere liburuetan ikusten da betidanik edan duela asko, alkohol asko eta denetik, droga asko eta denetik, sexu asko eta denetik, batik bat prostitutak:
|
|
|
(«Ez dakit nor den ondoan lotan daukadan emakume hau»). Oso ondo hitz egiten zuen gaztelaniaz Xukrik, espainiar literaturako klasikoak irakurrita zeuzkan («Benetako bizitza liburuetan aurkitu behar da») eta berehalaxe antzematen zitzaion asko bizi eta asko ikusitakoa zela mundu
|
honetan
. Gurekin oso jator egon zen (nik Tiempo de errores liburua erakutsi nion eta berak sinatu egin zidan arabieraz eta gaztelaniaz:
|
|
|
Azkenean, eremu hura hiriko ganaduaren eta barazkien azoka leku bihurtu zen. XIX. mendearen bukaera arte jarraitu zuen auzo
|
honetan
bizirik mendebaldetik etortzen ziren baserritarren irlanderazko kulturak, hiriko azkenak.
|
|
|
Hala ere, poema
|
honetan
bertan ere bestelako aukerak eskaintzen ditu, haien heriotzak «premiarik gabeak» ez ote ziren galdetuz, ez ote zion Ingalaterrak Irlandari Home Rule (autonomia politikoa) presio politiko hutsaren bitartez eman izango, hau da, bortizkeriara jo gabe. Eta Cathleen ni Houlihan obran halako indarrez goretsi zuen ikuskaria bera ere auzitan jartzen du:
|
|
|
2003 urtean argitaratu nuen Arnasa galduaren ondarea liburuan azaldutako poema baten birziklapena da, konkretuki Arribanteak izenburua zuenarena. Beraz, kasu
|
honetan
birziklapena deitu diot ariketa honi, baina funtsean dagoena norberaren poema baten hobetzeko nahia da. Poema berria da, garai bateko poema hartatik oihartzun sakon eta nabariak azaltzen baditu ere.
|
|
|
Beste batzuentzat, ordea, balea zuria Herio da, heriotza egoera puruan, eta Achab kapitainaren grina heriotzarantz eramaten duen gorroto itsua eromenean irudikatua. Poema
|
honetan
, alabaina, bestela erabili ditut irudi biak, Achab ena eta Moby Dick ena. Niretzat heriotza itsasoa da, eta balea zuriaren sinboloa patuaren amaiera tragikoa litzateke, azken finean gauza bera direla ohartaraziz.
|
|
|
Erabakia luzatzeko, preunibertsitariora etsi genuen, jakina, etxe onekoak ginenok. Bainatzea debekatua geneukan urte hartan, hidrokarburo tonak isurtzen ziren putzu
|
honetan
, akademiatik honakoan murgil batzuk egiten nituen hiriburuko hondartzan. Bazkalondoan apunteak garbian berrituko nituen eta gero pin ponean izerdituko ginen apur bat, marinelen batek emandako Peter Stuyvensant banaren lurrunean nesken aurretik paseatzen aspertu baino lehen.
|
|
|
Hona heldu eta ordainsari txiki bat hitzeman dut poesiengatik. Promes hori, lurralde hau hain pobre dagoen sasoi
|
honetan
, nahikoa izan da nire denda hilabeterako betetzeko. Gainera, nire bisita nahi luketela abisatu didate inguruko auzoetatik, emakumeek poesiak emango dizkidatela.
|
|
|
Bertan ikus dezakezu Oscar Wilde idazlearen estatua eta, haren epigrama batzuekin, marmolezko bi zutabe aldamenean. 60ko hamarkadaren hastapenetan The Dubliners pub
|
honetan
biltzen ziren garagardoa edateko eta musika jotzeko, bi hauek baitira musikari batek taberna irlandar batean egin ditzakeen gauzarik interesgarrienak, zalantzarik gabe. Erdi gordeleku, erdi santutegi baten itxura du.
|
|
|
«Ikusten duk? Esan nian Christy Moore etxe
|
honetan
bizi zela. Apustua galdu duk.
|
|
|
Istorio lehergarri
|
honetan
, batera doaz miseria morala eta miseria ekonomikoa, ondasun eza eta ontasun eza. Herri gaelikoak iragan distiratsurik izan bazuen inoiz, hura aspaldi ahantzirik eta ehortzirik ageri da liburuan.
|
|
|
Hil ondorengo paradisurik (eta infernurik) zain ez dugunez, bizialdia dugu paradisu (eta infernu) bakarra. Zer egin zeru lurtar
|
honetan
–Adorerik gabeko ezgauza izanik, haizeak eramaniko hodei baten modura ibiliko da Mersault, inolako oinarri edo euskarri (moralik zein intelektualik) gabe, nora ez existentzialistan.
|
|
|
abenturazko nobela perfektuaren osagai guztiak dauzkala, tentsioa areagotzeko eta irakurlea orrialdeetan aurrera bultzatzeko gailu guztiak barne, edo piraten urrezko aroaren iruditeria finkatu duela gure artean beste edozein lan historikok edo literariok baino sakonago, altxorraren mapa, bere ixa handia erdian zuela, Stevensonen asmakizuna da guztiz, antza denez?. Zeren eta, entretenimenduzko literatura onak erabil ditzakeen amarru eta mekanismo guztien erakustoki bikaina izateaz haratago, liburu
|
honetan
gehien interesatzen zaidana, alde batetik, bere Bildungsroman izaera da. Egia da:
|
|
|
Aipagarria da, bestetik, puntarik punta hikaz idatzita egotea horrelako liburu bat, prosa zientifikotzat jo daitekeena zelan edo halan. Jakina, horrelakoetan hirugarren pertsonaren neutraltasuna izaten da ohiko ahotsa, baina, guztiz dibulgatzailea nahi duen oraingo
|
honetan
, hikaren erabilerak irakurlea liburu baitaratu egiten du, kasik bertako solaskide bihurtuz.
|
|
2011
|
|
|
Auto honek urte batzuk iraun zigun, eta «ezagutzear» geneuzkan hamaika bazterretara eraman gintuen gure herri txiki
|
honetan
zehar, maiz gure seme alaba Agurtzane eta Izarorekin batera. Kontzertu lekuetara ere eraman izan gintuen Mikel eta biok, batzuetan José Ma Zabalarekin.
|
|
|
Biltzarra bera azken ahalegina izan zen Léopold Senghorren eta Aimé Césaire ren Négritude eskolaren aurkako erasoan.1 Aspalditxo
|
honetan
, ingeles hizkuntzako afrikar idazleek, hala nola Ezekiel Mphahlele k, Wole Soyinkak eta Christopher Okigbo k, iseka handiz tratatu dute Négritude, «afrikar izaera» eta gisako kontzeptu antzuak adierazten dituen literatur mota hau. Négritude delakoa hildakotzat jo daiteke orain, Makerereko biltzarreko ohar eta erabakien tonu segurua ikusita.
|
|
|
Europako literaturan eta kulturan erroturik dagoenez, Afrikako Unibertsitate berrietako lizentziadun Europazale bakanetara baino ez da iristen. Jende xehea, gehiengo nabarmena bada ere, gutxi edo batere hezi gabea denez Europako ohiko moldeetan, ez du literatura mota
|
honetan
parte hartzeko aukerarik. Esate baterako, nigeriarren ehuneko batek baino gutxiagok izan dute modua edo gaitasuna Wole Soyinkaren Dance of the Forest ulertzeko.
|
|
|
kostalde
|
honetan
europarren merkataritzak eta beren haragikeriak gizaki arraza berri bat sortu du orotan gaiztoena menturaz
|
|
|
Aitzitik, tradizioak nortasunaren eraketan jokatzen duen rola agerian uzten du bi Marien erabakiak. Hori bai, testuinguru
|
honetan
tradizioa norberak aukeraturiko kontzeptua da, eta ez alderantziz.
|
|
|
Eta Marijok sarrera egin ondoren, zahartzaroa hartuko dut mintzagai, horixe baita akaso eleberriak planteatzen duen gai nagusi edo, gutxienez, nabarmenena. Arrazoi du Marijok liburu
|
honetan
zahartzaroa amaiera baino gehiago hasiera dela dioenean, horretarako aukera ematen baitio Txuri protagonistari senarraren heriotzak, berriz hasteko aukera. Zahartzaroak berak baino gehiago, heriotzaren gertaera hitsak eta horren ondorioz Gorri haur garaiko lagunarekin duen enkontruak eragiten dute bizitza berriaren hasiera, zahartzaroaren baitako zahartzaro berri baten hasiera.
|
|
|
Zer esanik ez, lehen multzokoak egin zaizkit interesgarrien niri, 80ko hamarkada, proiektuak aurrera ateratzeko zegoen kemena, gogoa, ausardia, aldizkari literarioak, ipuin bat han, artikulu bat hemen, egin dezagun argitaletxe bat, nik dakita. Noski, liburu
|
honetan
irakurtzen ditugunak Mikel Hernandez Abaituaren lumatik paseak dira, haren filtrotik, sarritan gainera anekdota oso pertsonalera jaisten delarik gauza akaso pribatuegiak kontatzeraino. Eta egokiena litzateke garai hartako testigantza gehiago biltzea eta denen artean irudi osatuagoa eduki ahal izatea, finkatuko den kontakizunaren mesedetan.
|
|
|
Gerra Zibilak galtzaileengan izan zituen ondorio tamalgarriez mintzatu da Esti, eta halaxe azpimarratzen da Urretabizkaiaren nobelan. Baina kasu
|
honetan
, protagonista femeninoak gerraz ari direnean, «eurena» ez den gerra batez mintzo dira. Txurik esaten duen bezala, senarrak «kontatutakoa zen gerra» berarentzat.
|
|
|
Nik ere gustura irakurri dut 3 Mariak, kontalari trebea baita Arantxa Urretabizkaiak liburu
|
honetan
garatu duen narratzailea, eta berorrek ezari ezarian eroango zaitu orrialdeetan barrena, halatan non konturatu barik korapilatuta aurkituko baitzara liburuaren atmosfera gerontologiko baikor horretan. Baina ez nator guztiz bat Estik, Marijok eta Aritzek plazaratu balorazioekin.
|
|
|
Baina han hemenka utzi ditu gai horiek errelatoan zehar. Gai berberak edo agertzen dira Eskarmentuaren paperak saioan ere, eta era askozaz esplizituagoan daude (esaterako, azken kapituluak «Epitafio duin baten xerka» du izen), baina, hala ere, ez dute inolako aipamen berezirik merezi izan foro
|
honetan
. Ostera, 3 Mariak liburuaren kasuan badirudi, irakurri ditudanak irakurrita horrelaxe begitandu zait behintzat?
|
|
|
Uxue Apaolazaren Mea culpa nobela irakurri dut uda
|
honetan
. Lanak Lur izeneko emakume gazte bat du protagonista, Madrilen erizain lanean dabilena.
|
|
|
Hizkerari eta estiloari erreparatzen bazaio, fikzioan esaten zaigu eskolatu gabeko emakume horrek alfabetatze kurtsoa egin ondoren lortu duela idatzi hori osatzea, noizbait alabak irakurriko duen itxaropenez. Itzulbiderik gabeko mintzo horrek hartu behar zuen tonua zen giltza narrazio
|
honetan
, eta aitortu behar dut niri kosta egin zaidala ahots horren zinezkotasunean sinestea.
|
|
|
Bigarrena folio tamainako bando bat da, maiatzaren 17an Tolosako alkate Emilio Santosek kaleratua. Erdara hutsez dagoen idazki
|
honetan
, zirkulazioa debekatzen zen egun horretan Guadalupe fabrikaren eta Arzabalza baserriaren artean, eta tolosarrei eskatzen zitzaien Gobernu Zibilaren zirkularraren aginduak bete zitzaten. Baita, lasterketa ikustera zihoazenek besteen jabetzetan kalterik ez sortzeko eta inolako gehiegikeriarik ez egiteko.
|
|
|
Egia da azken bolada
|
honetan
arazoak ditudala oroimenarekin. Ez da ez ditudala gogoratzen baizik eta ez ditudala orainera etortzen zaizkidan oroitzapen horiek guztiak gogoratu nahi.
|
|
|
Oraina omen bizitzeko modu bakarra, baina orainean bizitzea lan nekeza izaten da, norbere buruarekin militarki aritu beharra, hasteko. Horregatik ez naiz Hegoafrikaz akordatu azken bolada
|
honetan
.
|
|
|
Frankismoak garai hartako argitalpenei ezartzen zien zentsura oso gogorra izan arren, are Pacho Dinamita, bezala, gaztetxoei zuzenduak zirenei?, traketsa izaten ere bazekien. Saileko gidoi batzuen kasuak, zentzu
|
honetan
, nahiko deigarriak dira.
|
|
|
Hizkuntzak, irudi eta sinbolo bidez, munduaren ikuspegi bat eman zigun, baina berezko edertasun bat ere bazuen. Etxea eta soroa gure eskolaurrea ziren orduan eta, eztabaida
|
honetan
are garrantzitsuagoa dena, gure iluntzeko ikasketen hizkuntza, gure komunitate hurbilenaren eta zabalagoaren hizkuntza, eta gure soro laneko hizkuntza bat ziren.
|
|
|
Gure kasuan, Tartaloren istorio klasikoa zegoen proposatutakoen artean, eta bat batean ohartu nintzen Homero zaharraren Polifemok XX. mende amaierako terrorezko pelikulen egitura bera zuela ia ia; hortaz, (per) bertsio bat egitea pentsatu nuen, The Texas Chain Saw Massacre film mitikoaren ohorez, Motozerra bataiatu nuena. 2011ko udazken
|
honetan
kaleratuko da, haur eta gaztetxoentzako liburu gisa, baina hemen uzten dizuet, aurrerapen gisa, hasiera.
|
|
|
Ez dut musikarik jarri motorrak ondo entzun nahi ditudalako, zalantza sortzen zait zentzu
|
honetan
miresmenak hartu behar lukeen norabidearekin. Efikaziaren isiltasuna edo boterearen zarata.
|
|
|
Euria ari du, bustitzen ari naiz eta trabaturik dago kristala igotzeko mekanismoa; honek dagoeneko ez du nire alkazar izaniko makina bera ematen, nire usaina aireztatzen du haize bustiak; teorian familiaren autoa zen, baita emaztearena eta semearena ere, baina ez dut halakorik sentitzerik lortu, harremana estuagoa da nire eta autoaren artean, sarri lehia bat, egia delako, goizero giltza jiratzen dudanean, motorrak baino hausten ez duen isiltasun goiztiarrean, ingurura begiratzen dudala, arriskuari arnasa hartzeko, batzuetan kikildu egiten nauena egun osorako, zakila loditzen didana bestela, ez egun osorako, baina bai egun osoari eraginez. Beti jakin dut auto festa
|
honetan
heriotza gonbidatu bat gehiago dela; lehen egunetan agujetak izaten nituen besoetan bolanteari indartsuegi heltzeagatik, zaldiz banindoa bezala, oraindik mantentzen dut errepidea zuzena denetan eskuak izterretan jarri eta besoak deskantsatzeko keinua. Bizitza kolektiboa da, heriotza indibiduala, are besteena gurekiko ere; kotxean indibiduala naiz eta bakoitzaren heriotzak ez zaizkio harreman estuenari ere entregatu behar, ezta orgasmoak suposatzen duena ere, segundo gutxiz guztiz bakarkako den energia xahutze hau, autoarenaren parekoa, inefikazia anakronikotzat.
|
|
|
Geldirik gaudela eternitate bat, lokatzezko bide
|
honetan
, izan bide, lau gauza esatera aterako nintzateke, ze ostia dabiltza, baina nahiago dut ahal dela eszenarik ez egin, ama doa aurreko kotxean, emaztearekin, arrebarekin eta bere nobio berriarekin, huraxe gidari.
|
|
|
Klaxon hotsak gero eta tematiagoak dira, segundo luzez luzatzen den intziriren bat barne, eta nik oihu egiteko gogoari eusten diot, emaztea ez kezkatzeko, ezta ama ere, arreba konpon dadila; zenbat jende dator hainbeste klaxon haserretu pilatzeko, bide estu
|
honetan
, ezin dute denek familiakoak izan. Ama nire autoko kristalari joka ari da, kotxea geldirik dago bide erdian, esango nuke, nik hartarako agindurik eman gabe, eta geratu gara elkarri begira, ama eta ni, ezer galdetzera ausartuko ez bagina bezala, ez du malkorik, ez zotinik; behin atea zabaldu eta parez pare gaudenean amak keinu egin dit eskuaz, «etorri, atera hortik», gorde ditut galtzetan kolektiboa aztoratuko luketen gorputz adarrak eta irten naizenean emaztea ikusi dut, niri begiratu ondoren are bortiztu diren zotinen erdian, keinu sakonez, malko eta muki xurgadurarik gabe, aurpegia kulunkatu eta laztantzen dion arrebaren besoetan; amaren hotsa entzun dut nire atzeko kotxetik azaldu den osabari esanez, «pixa egin du galtzetan».
|
|
|
Ez naute jarraitu aldapan behera kurba honetatik ikus dezakedanez, ama, arreba, bere nobio berria, gidari berriro, eta emaztea abiatu egin dira maldan gora, inor ez da nire autoan sartzen, haren atzean jarraitzen dute zain, bat, bi, hiru auto, osaba, lehengusua? badirudi istripua oraintxe izan dela, horregatik dagoela trafikoa etenda mendialde
|
honetan
, ez dela oraindik denbora aski pasa semea errausteko, eta agian ni hil naizela, parece que por distraerse hablando por el móvil, estatistika arrazoi berriz, gorabeheratsu, mantenduz, balioko luke badirudi semea hil zitzaiola eta arreta galdurik. Sektore estrategikoa, izate hutsez guztiok puzturiko arriskua istripu batean ordaintzen duen hori ni izan banintz bezala, iragarkiek eskaintzen ez duten gizona, hiltzen dena, istripuetan hiltzen diren guztiak hiltzen diren arrazoi berberak direla eta; kotxeak daudelako, eta bizirik zeudelako.
|
|
|
absurdo
|
honetan
|
|
|
hola izanen zela orai! Adina baitut, ikusten ahal dut azken 50 urte
|
honetan
zer iragan den, nola aldatu diren gauzak, ikusiz nola sortu den bai prentsa, bai irratiak, bai telebista eta horiek guziak, eta orai bai Internet eta nahi duzuna, eta euskara sartua dela denetan! Eta ezar ezazu zer zen duela berrogeita hamar urte!
|
|
|
Ia ia komiki bat egitea bezala zen. Eta pentsatzea orain hemen bertan, armairu
|
honetan
, hamar mila edo hamabost mila diapositiba egon daitezkeela, eta teknologiak posible egin duela horrelako memoria batean horiek denak gordetzea! Orain ordubetean hamar euro irabazita ere, kalea garbitzen edo interina bezala, hiru mila argazki egiteko materiala erosi ahal duzu.
|
|
|
J. I.: Hiru pauso, hiru norabide liburuan ia urte eta erdiko bizipenak daude, eta hemen, jolasaren kaxa
|
honetan
, ia ia 25 urteko bizipena sartu nuen. Ander Izagirrek asko lagundu ninduen.
|
|
|
Pentsatu genuen: «Guri erostea gustatuko litzaigukeen bezalako liburua egingo diagu eta ea gero, hain euskaltzale omen garen herrialde
|
honetan
, zer arrakasta daukan. Beharbada erreka joko diagu».
|
|
|
Poesia eta narrazioa ez dira ondo moldatzen, ezin dira ondo uztartu. Pio Barojak esaten zuen narrazioa (nobela, kasu
|
honetan
) zaku handi bat dela, non edozein gauza sar daitekeen. Beste modu batera esango dut nik.
|
|
|
Azkenaldi
|
honetan
euskal literaturari suertatu zaizkion gauza onak zeintzuk ote diren galdetuta, Pako Aristi idazleak esan dit berarentzat bat izan dela benetan harrigarria, eta pozgarria, hauxe: Anjel Lertxundiri eman dioten Espainiako Sari Nazionala, halako normaltasun batekin etorri delako, ez liburuaren babes kanpaina batek edo lobbyren batek bultzatuta.
|
|
|
Juxtu puntu
|
honetan
, hots, irakurle klubak sortzean, ados dago Iban Zaldua idazlea ere, ni neu nagoen bezalaxe: «Nik uste dut gauzarik nabarmenenetako bat, azken urte hauetan, irakurle taldeen eraketa izan dela, gure geografiako puntu oso ezberdinetan; bertara motibazio oso ezberdinek bultzatzen duten jendea dagoela jakinda ere, agian euskal irakurle berri baten etorreraz hitz egiten digute talde horiek, horren militantea ez den irakurle batenaz, edo behintzat ez lehenagokoa bezain militante batez, gehiago irakurtzen duena plazer literario hutsagatik (eta elkartzeko premia sentitzen duena, euskal irakurleriaren ohiko dentsitate txikiaren kariaz?)».
|
|
|
Ea eman den aurrerapausorik azkenaldi
|
honetan
jakin nahi dut segidan. Bere ustez, azkeneko 10 urteetan ez da lortu aurrerapen handirik.
|
|
|
Hasteko, azkenaldi
|
honetan
haur eta gazte literaturan eman diren hiru gertakari aipatu ditu, positiboak bere ustez literatur mota horrentzat eta, baita, euskal irakurleentzat: bat) euskal egileek Espainia mailan lortu dituzten sariak Haur Literaturaren esparruan; bi) Nafarroako hainbat udalen arteko Euskararen Mankomunitateak sortu duen album irudidunak egiteko Etxepare Saria; eta hiru) zenbait euskal idazlek idatzitako liburu magikoak hasi direla euskal Haur eta Gazte Literaturan azaltzen.
|
|
|
Eta helduentzako literaturaz hasten bagara hizketan, badira hainbat eta hainbat gauza gure artean sortu direnak azkenaldi
|
honetan
. Batzuk ilusionatu egin dira azkenik Etxepare institutua martxan jarri dela ikusita.
|
|
|
Azkenaldi
|
honetan
nabari izan ditugun gauza onen artean, Iban Zalduak beste pare bat ere azpimarratu ditu: bat) «Aniztasunean irabazi dugula iruditzen zait:
|
|
|
Dena ez da ona izango, gauza txarrak ere badira literaturaren gure esparru
|
honetan
. Pako Aristik bat garbi atzeman du:
|
|
|
Normalizazioa ikurtzat astindu duen jaurlaritza baten asmakizunik anormalena iruditzen zait». Esan diodanean gure literatur mundu hau ataltxoz josia dagoela (liburuak, idazleak, irakurleak, kritikaren mundua, publikazioak, edizioak, instituzio eta erakunde publikoen rola arlo
|
honetan
, iniziatiba eta ekimen pribatuak?) eta gaizki zer dagoen esateko esan diodanean, erantzun dit nire galderan dagoela erantzuna, hain juxtu ere, dena «ataltxoz» josita dagoelako, eta hori delako gerta litekeen gauzarik makurrena. Horrek estrategia falta bat adierazten baitu, eta estrategia falta bi arrazoirengatik gertatzen omen da:
|