|
2007
|
|
|
Terexa erakasleak pazientzia galduz, alkatearen alaba zaflako batekin etxerat igorri zuen, hunek Xano defenditu zuelakotz natura zientziako kursoaren erdian, erranez kurso horien gatik zuela burua galdu, eta bixtan dena erakaslearen gatik. Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari
|
hau
, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat. " Joan bedi beraz, xoriak diren lekurat, kaiolarat".
|
|
|
— Ezetz, ama, goiz
|
huntan
Isidrok bere borda zaharra bisitatu duelarik azken euri uharrek egin kaltetaz artatzeko, lur leherketa batek bordako murrua joan dakola ikusi du eta buztinaren barnean hezur puska batzu agertu zitzaizkotzu.
|
|
|
— Bixtan dena, hik ere ez dautan erranen zer pasatzen den etxe
|
huntan
, bazterrak oro zapartatzen ditun nik deus konprenitu gabe, he, ez dea hala?
|
|
|
— Bai, harritzeko afera bat dun,
|
hau
Xana, Isidrok ustegabean egin kausitzeak herri guzia airean ezarriko din, ez dun hoberik! Kasetak dion ere, egunetik harat, paristar arkeologo batzuek ikusterat jiteko xedea dutela.
|
|
|
— Bai zera, aitaginarreba, dretxoa duzu aldekoa, bainan harritzen naiz halere nolaz egun arte, eta
|
hau
hamar urte huntan bederen, deusek ez zituen deusetaz ohartarazi, eta hezur puskila txar batzuek nola jatzararazten zituzten orai bat batean!
|
|
|
— Bai zera, aitaginarreba, dretxoa duzu aldekoa, bainan harritzen naiz halere nolaz egun arte, eta hau hamar urte
|
huntan
bederen, deusek ez zituen deusetaz ohartarazi, eta hezur puskila txar batzuek nola jatzararazten zituzten orai bat batean!
|
|
|
— Trufa hadi, ba, suhia. Ar.. le.. ko, ez, ar... ko.. e.., ba kaka to, hik erran dukan hitz horrek deus ez dik balio afera
|
huntan
!
|
|
|
Segidan ganbaran sartu zen atea zanpatuz, kexu dirudi aldi
|
huntan
.
|
|
|
Kurrinka ozengarria berriz ere azaldu zen ganbarako atetik, Mañex handik aterata, aldi
|
huntan
, mahainean jarri zen, Kaieteri kaseta eskatuz.
|
|
|
— Zer derasazu, Mañex, denek dakigu ez direla ardi edo ahuntz hezurrak bainan jendaki batenak, hori segurra da, apez eta meraren ganik segurtatua izan zaukuzu. Eta, holako kasu
|
huntan
, drole egiten zaut zu bezalako gizon serio bat irriz... idurita denak badazkitzun... borda horren salmentak ez zaitu oraino lasaitua, zer gatik ba. Ustez altxor bat galdu duzulakoan?
|
|
|
Haurrak izan zizkion ikusten duela zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi. Bakarrik, kasik ixilka, gordeka, prekozionez beterik eman zeien burdin untsi gorrista bat, arras zahartua, elaztikazko zinta zahar batez inguratua, erranez" ene denbora badoa, orduan
|
hau
zuentzat da... ni hil ondoan bakarrik ez zabal, he. Arnega zazue kristoren kurutze seinalea eginez" eta arnegatu zuten, pentsatuz behar bada opari zerbait zitakela.
|
|
|
Arnega zazue kristoren kurutze seinalea eginez" eta arnegatu zuten, pentsatuz behar bada opari zerbait zitakela. Geroztik, Xantxo eta Kattina goibel eta ilun bezain kurios agertzen ziren elgarrekin zirelarik" zer ote da
|
hau
–" eta besteak" ez dakiat, bainan hitzemana diauk, orduan..." eta hortan ahantziarena egiten zuten, jakin minez erreak zirelarik. Bainan, bazakiten ere alai eta irustasunez beterik agertzen burrasoen aintzinean, harro beren aitatxik sekretu handi baten jabe ezarri zituela eta hartaz gai izan behar zutela, gezurrean atxiki behar balira ere!
|
|
|
Eta Mañex gaizoa arrunt gibelerat ari! Zer dabila etxe
|
huntan
–Xanak deliberatu zuen bere aitari berari galdetzea eta ganbarako atea zabaldu zuen, bi urhats egin ilunpean eta:
|
|
|
Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen nola Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi zutela eta jandarmek ez zuten, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi. Bainan, galdetzearen bortxaz, aitortu zuten Marletako hezurkina, Señan Lohidoy deitu batenak zirela, eta
|
hau
Mañexen lagun bat zela, denen ustean gerlarat joana eta alde bat desagertu zena. Gisa hortan desertur ekarria izan zena.
|
|
|
Etxerat eta, sekretuaz ez zirela gehiago zordun erabaki ondoan, hartu zuten Mañexen ontzia eta baratze xokoan zen pikotze baten azpian ongi gorderik zabaldu. Han kausitu zuten paper mustupilakatu zahar bat, nun
|
hau
irakurtu zuten:
|
|
|
Bere haurtzaroa osoki bere ugazama Maritzarekin iragana zuen eta, eskolarat joateko partez, irakaskuntza ezin hobea egiten zuen sorgin zaharrarekin. Maritzak, gure putikoa biltzen zuen berekin karabanaren barnerat, mutil ttipi gisa,
|
hau
edo hura eginaraziz, bere eskupean atxikiz, xerbitxu ainitzen eskaera asebete zezaion. Eta" konsulta" denbora guzian han egoiten zen, xoko batean erdi gordea, ez baitzen entzunak eta ikusiak galtzerat uztekotan.
|
|
|
Eta hola, emeki emeki, Maritza aztiak, gaitzeko fama bildu zuen gure eskualdetan ere, iragarkuntza ezin sinetsizko horren gatik: sekulan nehork ez du jakin nola, ezin pentsatutako gauza hortan, segurtatzen ahal zuen
|
hau
edo hura izanen zenik. Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan dena, jakiteko zer ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan.
|
|
|
Ondoko bat behar diat, aditua den bat, ene familiakoa, eta alabarik ez izanez, hi hait hautatua horretarako, erran zion Maritzak ondotik. Beraz gizondua haizelako marka izanen duk
|
hau
hiretzat. Jar hadi ene begien aintzinean eta kondatuko deiat orai nola egin dukan, hemendik aintzina, ene dohainen biltzeko, ene lanaren segitzeko.
|
|
|
— Egia? Egia
|
hau
izanen duk: " Seme" erran dukanari semea etortzen bazaio, ez duk gehiago axolatuko hik zer idatzi dukan kuadernoan, sobera kontent izanen baita hala gertaturik.
|
|
|
...ldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala
|
hau
kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu
|
da
hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez neh... Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori?
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez nehori deus erraiten ahal. Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio
|
hau
, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori? — begiak fretatuz ikusten nuena segurtatzeko egia zenez, suge baten antza gizon gazte bat jautsi zen platana barnetik, tiroaren hixtuan karrosan sartu eta, erhi bat ezpain muturretan emanez, ixiltzeko agindua eman apalapala.
|
|
|
— bai, arras nahi bezalakoa... — mutil berria
|
hau
, segurraz ere? — bai, hori bera...
|
|
|
Nundik dator, zure ustez, botiga tzar hori? — eta orduan, irriz hasi zen — ez nian horri pentsatzen, bainan, banakian egun batez egiak berriz agertzea zukela, haugi, mintzatuko gaituk — sukalderat itzuli ginen — pausa ordua duk berdin, balia dezagun — eta ama deiturik, biek betan
|
hau
kondatu zidaten — mila bederatzi ehun eta berrogoita hiruan, gerla zukan, gu merkatuan izan ginen egun hartan, manaturik joan nindian," erreziztenziak" manaturik. Aintzin bezperan, beren" maquisard" leial bat arrestatua izan zian, Donapaleuko presondegirat ekarria eta, gaua zelata, eskapatu ahal izan zian.
|
|
|
Aise, denek uste zutelarik iheslariak karrika guziak lasterka zeharkatu zituela hiritik ihes egiteko ahal bezain laster, aski abila eta ausarta izan zian merkatuko plazan den platana handi baten hostotzaren barnean gordetzeko, bakarrik plaza hartako komersant batek ikusi baitzuen. Beharrik
|
hau
aldekoa zitean, eta hola gauerdiri buruz, ukan nian Donapaleurat joateko manua, eta haren ekartzeko" demarkazioneko" alde librorat, gure etxerat behin — horiek zinituen beraz... gure mutil berria... eta ere... zure semea...!
|
|
|
Egun batez, mezulari bat jin zen Xemark bere semearen mintzatzera,
|
hau
jarria baizen behereko aldean, uhaitzaren hegi ondoan, etxalde xuhur xuhur batean, Maddi bere emaztea, Luixa eta Kaiet beren haurrekin. Eta hola mintzatu zitzaion erranez aitonak mendiaren uzteko xedea zuela bere emaztearekin ez zelakotz gehiago akomatzen.
|
|
|
Mezulariak azaldu zuen Pettanek mendia utziz Xemark berari galdetzen ziola bere etxean hartzea, bere haurretan pobreena zelakotz, eta gisa hortan, bera iduria nunbait Ez zitzaiola posible hirietara joanak ziren haurren etxerat joaitea, hori baino iltzea hobe zaiola. Xemark berari zuela, beraz, egiten proposamen
|
hau
: edo hartzen zuela bere etxean hil artino, edo bera, Pettan, ezbeharreko lerrakada baten ondotik, leize zulo batean behera jautzi eginen zuela.
|
|
|
" Bainan, erraiozu ene semeari, segitu zuen mezulariak, ez badu ene errezebitzeko xederik, ez dezan bere burua bortxa. Edozoin gisaz, mendi madarikatu
|
hau
, etxe madarikatu hau eta emazte madarikatu hau utziko ditut ahal bezain laster. Jesus berak, hura karlos bizi izan baita irriskurik ez hartzeko, konprenituko nau, oi zortea!"
|
|
|
" Bainan, erraiozu ene semeari, segitu zuen mezulariak, ez badu ene errezebitzeko xederik, ez dezan bere burua bortxa. Edozoin gisaz, mendi madarikatu hau, etxe madarikatu
|
hau
eta emazte madarikatu hau utziko ditut ahal bezain laster. Jesus berak, hura karlos bizi izan baita irriskurik ez hartzeko, konprenituko nau, oi zortea!"
|
|
|
" Bainan, erraiozu ene semeari, segitu zuen mezulariak, ez badu ene errezebitzeko xederik, ez dezan bere burua bortxa. Edozoin gisaz, mendi madarikatu hau, etxe madarikatu hau eta emazte madarikatu
|
hau
utziko ditut ahal bezain laster. Jesus berak, hura karlos bizi izan baita irriskurik ez hartzeko, konprenituko nau, oi zortea!"
|
|
|
Batere ez. Pettan etxearen inguruan hasi zen urhatska, hemen so egin, hura hunki,
|
hau
zehez izartuz, bestea besatraka neurtuz, karkulatuz nun haizea, iguzkia, euria eta bururatu zuen:
|
|
|
— Hoberena litake alde
|
huntarat
...
|
|
|
"
|
hau
zuentzat ttipiegi baita, nihaurentzat izanen da, hemen kokatuko naiz eta ez nauzue poxulian izanen": gela erdian pareta bat muntatu zuen, alde batean" ene ganbara" eta bestean egon edo jan gela" hau ene saloia", irriz zagola haur loriatu bat bezala.
|
|
|
" hau zuentzat ttipiegi baita, nihaurentzat izanen da, hemen kokatuko naiz eta ez nauzue poxulian izanen": gela erdian pareta bat muntatu zuen, alde batean" ene ganbara" eta bestean egon edo jan gela"
|
hau
ene saloia", irriz zagola haur loriatu bat bezala. Bukatzeko, supazterra egin zuen" ene hezur zaharren berotzeko, negua etorriko delarik" eta gure gizona, satifos hortan gelditu zen bere aterbea bizi guziko hor zuela.
|
|
|
Biharamunean, berriz bere arnesak harturik, baratze berriaren lantzen hasi zen, bainan aldi
|
huntan
landareak hor zituen eta egunean egunekoa, sasoinean sasoinekoa, porru, aza, tomate, piper, marrubi eta jainkoak daki zer agertu ziren, Maddi, Kaiet, Luixa eta Xemarken plazerrarentzat, nahitaez. Ez zen guti harro gure Pettan, errana eginik, eta ordutik etxeko bizia ere lasaitu zen pixka bat, Maddik ez zeiolakotz gehiago so bortitz hura egiten, uste gabean berak ere erran baitzuen:
|
|
|
Batere, gure aitonak geldirik ezin egona zuen, eta noiz nahi bazuen zerbait egiteko. Ikusten zen ardura zare edo saski batzuen egiten, hurtze kimaz txirikordatzen, edo berdin ganibeta eskuan arto xuritzeko xiri lantzen edo arrestelu hortzen bermoldatzen, berdin ere ilezko lepoko edo galtzerdi pare baten trikotatzen,
|
hau
ez bazen ere gune hauetako gizonen ohizko ekitate bat, begiak erdi hetsirik puntuen aldarrikatzeko ez baitzuen ikusi beharrik, ezpainak murmurikan nehork sekulan jakin gabean otoitzez ala sakreka ari zen. Gauaz, suaren argiaz besterik bazen beti bere gelan, irakurtzea ere maite zuelakotz eguna bete ondoren, liburu baten ametsezko lerroak hobeki preziatzen zituela gauaren giro lasai eta misteriotsua lagun.
|
|
|
Jadanik erran badauzuet kanpoan laketago nintzela, barnean izatea ere maite dut eta, partikulazki, apairu denboran, bi hankadunen mahaiaren azpian, oi zer leku aproposa, han baitira denak entzuten, ikusten eta gainera, artetan hexur edo haragi puska batzu ere erortzen. Bainan, eta diozuet
|
hau
nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean. Hala nola, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale, goazen" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea ikusi gabe ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Ez, ni artzai xakur bat naiz, edo maleruski, nintzen, zeren eta azken denbora hauetan, neke zait lehen bezala lasterka kurritzea, ardiek ez dautate gehiago kasurik ere emaiten, adina bildua dut eta lur
|
huntako
gauzetaz doi bat baztertzen hasia naiz, ene denbora egina banu bezala. Ardura, bi hankadun arrak ez nau gehiago deitzen ene lanetarat manatzeko, ahalak guttituak dituztala ohartua baita bera ere.
|
|
|
Goiz
|
huntan
, ene bi hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal bezala, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta ikusi begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort...
|
|
|
Goiz huntan, ene bi hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal bezala, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta ikusi begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe
|
huntan
, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin zer egin, norat joan" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz joan naiz.
|
|
|
Inkesta
|
hau
bururatua nuenez geroztik, Bordelen ezagutu nuen Kamila ixtudiante gazte lagun bateri errantzutera behartua nintzan eta bere galderari aterabide baten emaiteko, mahainean jarrita, idazten hasi nintzan:
|
|
|
Maddik berak aitortu zuen, ederra eta dotorea zela, bere haurraren errezebitzeko arras egokia. Sekulan ez eta, bihotzeko bultza bat ezin gaindituz, potta eman zion Aitatxiri,
|
hau
ez baitzen guti harritu, bainan ere, harro senditu.
|
|
|
Gauzak hola, beste bi negu pasa ziren familia areagotu zenetik, Pettani, gogoratu zitzaiolarik azken bidaiaz artatu behar zuela, bere munduko pasaia ttipitzen ari zaiola aitortuz" azken zapetak preparatzen dituk holako horietan, oi zortea! " eta deliberatu zuen hil kutxa baten egitea, berari egokia zitakena,
|
hau
ez baitzitaken beretzat nihun ez zeneko lan bat, neurriak behar bezala hartzen baziren. Bazakien mahasturiak hil-kutxa berriak saltzen zituela, kebide sahetsean, agerian, egun oroz orhoitzeko lur huntako bizia laburtua zuela eta noiz nahi joateko prest zela.
|
|
|
" eta deliberatu zuen hil kutxa baten egitea, berari egokia zitakena, hau ez baitzitaken beretzat nihun ez zeneko lan bat, neurriak behar bezala hartzen baziren. Bazakien mahasturiak hil-kutxa berriak saltzen zituela, kebide sahetsean, agerian, egun oroz orhoitzeko lur
|
huntako
bizia laburtua zuela eta noiz nahi joateko prest zela. Oi zortea!
|
|
|
Oi zortea! Ordu arte bazuen ba zer eginik, eta kontent zen bere buruari ez baitzuen erraiten ahal"
|
hau
edo hori egiten ahal huken eta ez duk egin", bainan ez, bere buruaz arras satifos zen, pipa hartu zuen eta supazterrean jarri asebetetako eran.
|
|
|
Surat erori aintzin hila zen.
|
Hau
da finitze eder bat, nihaurek ere berdina onhar nezake. Oi zortea!
|
|
|
Mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko auziaren txostenak dionaz, Maddi Korobil anhitz haurrez osatutako familia batean sortua zen, Arkaitz herrian, eta Auier Korobilen alaba zen,
|
hau
Sarjant deitua baitzen, Harispe marexalaren batalloneko soldado izana, Espainiako kanpainaren ondotik eskualde hartan kokatua. Gertakarien denboran, Maddiren ama zegoen familiaren etxaldeko jabe bezala, alarguntsa aspaldixka hartan, zazpi haur hazi behar izan gatik eramaiten zuena, berak hogoita hamazazpi urte zituela oraino eta Maddik aldiz, hemezortziak ez konplituak.
|
|
|
Dozierretan deus ez bada agertzen ere, uste dugu bederen Maddi eta Lastagak holako gauza bat onhartu zuketela pentsatuz laguntza pixka bat bilduko zutela bai diru aldetik, bai lanen egiteagatik. Bainan, gertatu beharra gertatu zen, eta handik laster" lotura azkar batek hartu zituen Maddi eta Olate,
|
hau
gizon lerden eta gaztea izanez, ez baitzuen Maddik lan handirik izan hunen enganatzeko, bera ere gazte eta asebete ez izaneko neska baitzen". Noiz eta nola deliberatu zuten geroko ekintza, nehork ez daki eta auzoek diotenez, errejistroetan ikusi dugun bezala," laster hasi ziren Lastagaren goaitatzen edo elgarri keinuka ere beraren bixtan, hunek ez baitzuen deus entzuten ez ikusten, alta hainbeste duda zuelarik Olate jin aintzin".
|
|
|
Urtarilaren hastapenean iduriz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatzian, deliberoa hartu zuten zerbaiten gisaz Lastagaren desgertaraztea. Modu bat edo gehiago zalantzan ezarri zutenez ez dakigu, bakarrik eiherazainak zionez" ainhitz lekutan ikusten ziren Maddi eta Olate, ixilka, ikerka,
|
hau
ikus hura hunki, hunat so egin, harat behatuz, nabari zen ez zakiteka oraino..."" zer?" erran zuen jujeak, eta" nik ez dakit, ez nintzan heiekin" eta" nolaz dakizu beraz zertan ari ziren?", eta paperrean ez da deus gehiago idatzirik. Beste auzo batzuen ganik jakiten da ere" usutan kalapitak ezagun ziren azkar, baita ere oihu, sakre eta beste", eta inkestak agertuko duen bezala, bi gizonak papotik loturik ere egon omen ziren egun batean, oihesturik, batak bestea kriminel izenaz akusatzen zuela.
|
|
|
Egia
|
hau
izan zen, gure ustez: mila zortzi ehun eta hogoita bederatziko otsailaren hiruan, gauerdi hirian, batak mazo batekin zentzordatu zuen senharra, besteak ganibetez (zortzi ukaldiz bederen, auziko erranen arabera) garbitu eta biek, hain segur ere, zangoetarik herrestan ereman putzu zilo barna batetarat.
|
|
|
kasetalariak kondatzen zuen nola auzo herriko soldado kaserna batean, ixtorio misteriotsu bat gertatu zen bost urte goizago, erran nahi baita mila zortzi ehun eta hogoita bostean. Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten etxean, eta,
|
hau
garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu. Galdezketa larriak (eta bortitzak?) jasan izan gatik, Artañok beti ukatu zuela altxorraren jabe zenik, biek ekintza egin eta Dumoulinek zuela nunbait gorde, eta ez zakiela ez hau ez hura nun ziren.
|
|
|
Artaño deitu soldado bat kondenatua izan zela agorrila erditsutan eginikako ohointza baten gatik, Joseph Dumoulin deitu lagun batekin (gure Lastaga famatua, iduriz) lapurketa bat obratu zutelakotz Bordeleko notario lukurari baten etxean, eta, hau garbitu eta, urrezko luis eta harri bizi mordo bat arrobatu. Galdezketa larriak (eta bortitzak?) jasan izan gatik, Artañok beti ukatu zuela altxorraren jabe zenik, biek ekintza egin eta Dumoulinek zuela nunbait gorde, eta ez zakiela ez
|
hau
ez hura nun ziren. Azkenik, Artaño armen puntan pasatua izan zela gerla denborako ebasketa egitea gatik eta armadako arduradunek, emeki emeki afera utzi zutela ixiltzera, Dumoulin hura ordukotz desagertua baitzen eta beren paperretan desertur ekarria.
|
|
|
Gaztelu notarioaren aktetan kausitu dut heien ezkontzako kontratua eta hunek dionez, Maria de Corovilla ez zen eskuak hutsirik etorri: ondareak bildu zituela hil zaizkiolarik deklaratu zuen berak eta, horreri esker ezkontza eder bat egiten zuela Bordeleko notario ezagun baten semearekin,
|
hau
baita Joan de Garona, zure arbasoa.
|
|
|
Bainan eta
|
hau
damu da, ikerketa luzeak eraman gatik, deus ez dut kausitu Maria horren jatorriari buruz, nor zen, nundik zetorren, zertaz aberastua zen, eta horretaz barkamenak eskatzen dizkitzut.
|
|
|
Haren ezagutzak egin ginituen gure etxean, apez xaharraren medioz bixtan dena.
|
Hau
, baginakien nor zen, aspaldi hartan gure herriko artaldearen artzaina, berrogoita hamar urteak lerdenki ekartzen zituena, sabelez anple eta kolore gorritsuak izana gatik. Herriko ehorzketa, bataio, ezkontza, komunione, absoluzione, katexima, edo elizako ofizio guziak airean eremaiten zituen, baita ere, denbora berean, nortsu zen mezarat heldu goaitatzen, ilherrietako belardia tapikatzen zuten haurrak erasiatzen, horiek guziak ondorio eraginkor bainan irudimen gabeko jokabide batean.
|
|
|
Mahaitik ateratzen ginen bezain laster, gure lekua ez baitzen gehienen artean izatea, gure azken bekatuak kondatzen zizkion amari, pentsatu gabe kofesioko sekretuaren haustea zitakela hori, begia bizi, kontzientzia garbi, kafe kikerra eskuan, buhaka beroxe zuelakotz. Bortitza zen berenaz, ene anaiak berrettergoko eginkizunetarik baztertu zituen baizik eta ur benedikatu untzian pixa egin zutela eta, beste aldi batez, ene amari kontseilatu zuen Gaxine ttipiarekin nituen harremanak utzaraztea zeren eta
|
hau
familia desegin batetarik heldu baitzen, niretzat lotura horrek ondorio txarrak izanen zituelata.
|
|
|
Apez xaharrak zehaztu zuen, halere, berriak ez zuela inundik ere bera ordainduko, bainan elizan ibiltzen ez ziren gazteetaz artatuko zela eta, ez bazen errana izan ere, hola apez lana ikasiko zuela. Ikusiz apez berriaren aurpegi fin eta xuhaila, gaztaroa oraino utzia ez zuen haren gorputz mendrea, argi zegoen praktika luze baten beharra ukanen zuela herri
|
huntako
eliztarrekin bizitzen ikasteko. Hala ere, gure apez gazteak, doi bat musikari baitzen, ongi aplikatu zen astezken arrastiritan," Taize ko izpirituaren berme" zionaz, deus egitekorik ez zuten gazte zonbaiten biltzeko, korala baten muntatzeko estakuruan.
|
|
|
bai ene arrebak amoros bat izan zezan, bainan gehiago, horietarik bat gure apez gaztea izan zedin!
|
Hau
zen gauza harrigarria eta arras berria neretzat.
|
|
|
Eta gertatu zen gure amak, ez jakinean zer egin, guzia aitortu zuela kofesiotik apez xaharrari.
|
Hau
, punpean atera zen kofesalekutik, oihuka" Sakrilego!
|
|
|
Begiak seko hantu zizkion amari," Jesus, zer da ba
|
hau
–" eta deitu zuen eztiki" Xantiana!
|
|
|
Eta hauek berri ezin sinetsizkoak ziren, pentsa zazue: famili hartako gazte guziak, bai nexka bai mutikoak, xoraturik zegoela Xantianaren xotiltasunaz, nexkakide xarmantagorik ez zela heiekin ondartzara joaiteko, tenizean aritzeko, berdin xake jokoan ere
|
hau
ikasi baitzuen inomineko ixtantean, eta zinemako ateraldiak ere egiten zituztela elgarrekin. Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki zer ari den".
|
|
|
Santestebanek ere otoitz egin zuen, karsuki bezain amultsuki, bainan ez zitzaion iduri aski izanen zenik bere akatsaren ezabatzeko. Dudak bazituen, izanikan ere sineskor sendoa eta apezpikuak, hortaz oharturik, erran zion orduan apal apala"
|
hau
gure artean dagola, nehork jakin ez dezan sekula: gure Jaunaren biden zabaltzeko eta haren Hitzak trabarik ez dezan jasan zuganat heltzeko, bada Dohain Berezia deitzen den gauza bat.
|
|
|
gure Jaunaren biden zabaltzeko eta haren Hitzak trabarik ez dezan jasan zuganat heltzeko, bada Dohain Berezia deitzen den gauza bat.
|
Hau
da nik emanen dauzutan kontseilu bat, sekretuzkoa baina eraginkorra izan ditekena, nihaurek frogatu baitut zure adin bertsuan nintzelata. Meza hasi aintzin, Jainkoak barka dezadala, edan itzatzu bi ttortta vodka basotarat urekin, eta ikusiko duzu nola aisezia eta ausartziak etorriko zauzkitzun.
|
|
|
Ondoko igandean, jendea multzoan etorri zen elizarat, hain segur ere jakinik apez berria mutua zela eta hortaz segurtatzeko, bainan ere hartaz doi bat irri egiteko xedean, ez baitziren horretarako azkenak, eliztar zintzoak izana gatikan. Eta
|
hau
gertatu zen orduan: Dohain Bereziari esker ala mirakuilu zonbaiten eragina, Santestebanek meza laburra bainan alegera eman zuen, kantu eta alaitasunez betetako giroan, prediku luze bezain airos bat eginez nun, denek gogoan dute oraino elizatiarrek eskaini txaloak meza bukatzean, sekulan ez baitzen holakorik ikusi ez entzun eliza hartan.
|
|
|
Gure Santesteban, sankristuan aldatu eta, irus eta kontent sartu zen bere apezetxean. Han zuen kausitu, orduan, jan gelaren xoko batean zuen bulego ttipiaren gainean, zabal zabala, gutun bat apezpikutegiko zigilua zaukana eta
|
hau
irakurtu zuen:
|
|
|
Beste biga otoi! Berri
|
honek
merezi du, bai segur...
|
|
|
— Jende eta gauza bitxik baduk mundu
|
honetan
, jakina, eta bakoitzak bizitzeko eskubidea dauka... kameleoiak ere...
|
|
|
— Ezetz, mutikoa! Usaian horrela ari direnak zaharrak dituk eta gainerat emazteak, eta gure mutil
|
hau
ez duk ez bat ez bestea, dakidanaz...
|
|
|
— Ez gaizki ari haiz, kamelia ez dut hirietako landare bat, hire jakintasunak ez
|
hau
ez itoko, gaizoa, mañoliarekin nahasten duk, kasu he! Badiguk aski lan hemengo landare sortak ongi ezagutzeko, orduan hitzak behar bezala erabilzkik, he!
|
|
|
— Hori zaidak bitxiena istorio
|
honetan
, landare mendre baten katik zertara kartzelatu duten...
|
|
|
Aski hire jakitate madarikatu horrekin! Trenkatu behar duguna duk, orain eta hemen, zertako jendarmek altxatu duten goiz
|
honetan
, argi zirrintan, lore txar baten gaitik. Hor, nonbait zerbait misterio baduk, guk ulertzen ez dugun zerbait.
|
|
|
— Zuk entzun duzu gure auzoko mutil gazte hura zertako kartzelatu duten goiz
|
huntan
–
|
|
|
— Gainera,
|
honek
ez du tutik ulertu, kamelu, kameleoi, kamelia eta kamamila, besterik ez du ahoan eta nik ez jakin zer den iragartzeko!
|
|
|
Goiz
|
huntan
dut jakin kazeta irakurtzean, bihar ehortziko dutela. Eta ez dakit zer pentsa, zer egin.
|
|
|
Hainbeste urte" galeretan" pasatu ondoren guzien ahanzteko eta bi minutaz denak akabo!
|
Hau
da ba pitokeria!
|
|
|
Handik elkitzeko ere ihesi joan behar izan dut Bordaleko hiri beterat, zenbait urtez han bizi izan naiz karriketan, gorderik, isilean, sasitar bat bezala. Azken urte
|
honetan
berriz Baionara itzuli naiz, kasu eginez, zelatan, paper faltsuekin ezin baita nahi dena egin.
|
|
|
—... begozte, urrun dituk oraino. Kasu emak suari, ahultzen ari duk... eta so egiezak orain nola deitzen diren goi begiraleak... gure izpiritu sakratuak...
|
hau
, hixtu egiteko arnesa duk, Abak aurtiki arrano baten luma hezurrarekin egina duk, hautatua, leundua, zulatua eta ufatuz soinu bereziak ateratzen ikasi diat... xarmagarriko soinuak... hegaztien pareko histuak... beraz, honekin egiten ditiat ene eskariak, baina ere uros naizelarik Abaren oroitzapena jautsarazten diat suaren eta kearen eraginez, harpe zuloetan enetzat agertzen balitz bezala, histu s...
|
|
|
—... begozte, urrun dituk oraino. Kasu emak suari, ahultzen ari duk... eta so egiezak orain nola deitzen diren goi begiraleak... gure izpiritu sakratuak... hau, hixtu egiteko arnesa duk, Abak aurtiki arrano baten luma hezurrarekin egina duk, hautatua, leundua, zulatua eta ufatuz soinu bereziak ateratzen ikasi diat... xarmagarriko soinuak... hegaztien pareko histuak... beraz,
|
honekin
egiten ditiat ene eskariak, baina ere uros naizelarik Abaren oroitzapena jautsarazten diat suaren eta kearen eraginez, harpe zuloetan enetzat agertzen balitz bezala, histu soinu batez jauzten laguntzen diat, haren berotasunak hartzen nik, nik harena hartzen diat...
|
|
|
Hemen gara beraz, Izturitzeko aterpe famatuan eta nahi banatzaizue jarraiki bederen, joango gara barne hatz horien bisitatzera.
|
Hau
, lehen gela dugu, Izturitze deitua da, beste bi ere direlarik, baina, bat ezin bisitatuzkoa, urpeko sarrera duelako, eta bestea aldiz, sarritan ikusiko duguna.
|
|
|
Hemen miresten ahal duzue orduko gizonek eginiko grabatze bat, bizitegitzat erabilia izan diren aterpeetan hori bakan baita. Luzaz, bi haitzulo hauek ur azpiko ibai batek bereizten zituen eta
|
hau
berantean deskubritua izan zen historia aurreko gizonez.
|
|
|
Marka hauek utziak izan ziren zurrunbilo azkarreko ibai batengandik, eta oraino ageri dira plafonean. Izan ditaike ere delako ibai harek uholde baten medioz barnealde
|
hau
kurritu zuen ondotik eta mekanika eta higatze jokoen eraginez eraikia izan zen zutabe hau. Orain hetsia dago lur lehertze batengatik, baina iruditu behar zaizue gela hau argiz emokatua historiaurreko denbora heietan, eta orduko gizonek bizitegitzat erabiltzen zuketeena, orain erabat ilunpean balin bada ere.
|
|
|
Marka hauek utziak izan ziren zurrunbilo azkarreko ibai batengandik, eta oraino ageri dira plafonean. Izan ditaike ere delako ibai harek uholde baten medioz barnealde hau kurritu zuen ondotik eta mekanika eta higatze jokoen eraginez eraikia izan zen zutabe
|
hau
. Orain hetsia dago lur lehertze batengatik, baina iruditu behar zaizue gela hau argiz emokatua historiaurreko denbora heietan, eta orduko gizonek bizitegitzat erabiltzen zuketeena, orain erabat ilunpean balin bada ere.
|
|
|
Izan ditaike ere delako ibai harek uholde baten medioz barnealde hau kurritu zuen ondotik eta mekanika eta higatze jokoen eraginez eraikia izan zen zutabe hau. Orain hetsia dago lur lehertze batengatik, baina iruditu behar zaizue gela
|
hau
argiz emokatua historiaurreko denbora heietan, eta orduko gizonek bizitegitzat erabiltzen zuketeena, orain erabat ilunpean balin bada ere.
|
|
|
Baina aurre egoitza
|
honetan
den harrigarriena da harri zabal batean bat bestearen gainean lehengo gizonak zizelkatu dituen hiru oreinen ikurra. Goraxeago igar ditaike zalditxo bat, edo beharbada arkatz edo basa ahuntz bat eta, hau bereziaren berezia baita, basa idi bat, gezi batez zeiharkatua, orduko ehiztariek beren goresmenez orman lotua.
|
|
|
Baina aurre egoitza honetan den harrigarriena da harri zabal batean bat bestearen gainean lehengo gizonak zizelkatu dituen hiru oreinen ikurra. Goraxeago igar ditaike zalditxo bat, edo beharbada arkatz edo basa ahuntz bat eta,
|
hau
bereziaren berezia baita, basa idi bat, gezi batez zeiharkatua, orduko ehiztariek beren goresmenez orman lotua. Gibeleko hankaren, azpian, hiru marra eslaikatuak agertzen dira.
|
|
|
Historiaurreko denbora haietan, gu giren leku
|
honetan
, bazen arkupe erraldoi bat, eguzkiak argitzen zuena nasaiki. Ez da harritzekoa beraz, hemen kausitzen badugu orain, sute baten lekua, harri xabal batzuez inguratua, ikatz arrastoz ugari, eta aise pentsa dezakegu lehengo gizonak elkarretaratzen zirela su baten inguruan, ehizatik sartu eta, emazteak erretze edo beste lan xumetan ari zirela.
|
|
|
Alarguntsa batekin ezkondu nintzen,
|
honek
bazuelarik oraino ezkontzeko adinean zen alaba bat eta hau, ene alabaorde bilakatu zen.
|
|
|
Alarguntsa batekin ezkondu nintzen, honek bazuelarik oraino ezkontzeko adinean zen alaba bat eta
|
hau
, ene alabaorde bilakatu zen.
|
|
|
Anartean, ene emaztearengandik seme bat izan nuen,
|
hau
beraz ene aitaren koinata gertatu zen eta denbora berean ene osaba ere, zeren eta ene amaginarrebaren anaia baitzen.
|
|
|
Mundu
|
hau
izugarri aldatzen ari duk, ez duk besterik. Ezin sinetsizko gauzak ikusten ditiat eta ez banintz nihaur lekuko, sekulan onartuko ez nituzkeenak pasatzen ikusten ditiat, nehork deus erran gabe gainera!
|
|
|
Etxerat eta ispiluaren aurrean gelditu nauk ene buruari so, baina, ez duk besterik...
|
hau
ere aldatua duk... ez didak batere lehengo itxura erakusten! aurkibidea
|
|
|
Buru hausteak... familian 171 liburu
|
hau
agertu da Donapaleun 2007ko urriaren 27an
|
|
|
... zer debru, ez datak bakerik emanen bere lapin zikin... xo... xo... zertan nintzan... a ba, hola pasatu dituk uda
|
huntako
egunak... suerte on bat ukan diauk holako langilearen kausitzea... langilea bai, bainan ez lan gose diren hoietarik ez... gozoki ari den bat, karkulatuz... denbora hartuz ere zonbait aldiz... auzoeri ez zeian ez sobera gustatzen hori... bena, bakotxak bere heina... eta beti prest halere... iduriz frango laket zian gure etxean... eta frango ontsa akomatzen gintian...
|
|
|
... ago... nun nintzen... ba, bazkaria... berriz ere erasiak eginen ditin ba sobera jaterat emaiten diotala...
|
hau
bitxikeria... iduri din bere gerriari kasu egiten diela... alta, ez tun ez baitezpada lodia... untsa ekartzen ba... halere... kasu puttil!... gazte eta lerden izan nahi... norbaiti gustatu nahi... jakin dinat ba bazuela norbait... nunbait... xarmanta omen, xinplea eta aise mintzatzen denetarik... baratzegintzan ezagut dena... dinau ba egun batez hortaz elhestatu...
|
|
|
— Jakes, lapinen belarra ez datak moztu goiz
|
huntan
, bietan galdegina naukan, zer debru!
|
|
|
... dolu bezala diat, bainan hola duk... ongi jateko lekua duk
|
hau
... konplasentak dituk gainera... ez bortxa ez, otoi, bertzela... ez, ez, begozte gauzak hola... nunbeit irakurtua nian jaki egile ederra, jale ederki egilea dela... xo... aa, goai badakiat zer zuten beren arteko hotzdura hori: belar tusta txar baten gatik!
|
|
|
Josefina irribarez lehertu zen, harri xabal baten gainean jarri eta korzeta zabalduz umetxoari eskaini zion bere titi zuri esnez hantua, kantuxka ezti bat murmurikatuz eta haurraren burua perekatuz.
|
Hau
ase eta, berriz estali zuen golkoa, xutitu eta abiatu ziren bideari behera. Pagondo gotor baten azpian, Josefinak haurtxoa pausatu zuen lurrean, ostozko ohantze ttipi baten gainean, balakatuz lokar zedin gozoan, iturri xume baten arrabotsa zuela lagun, eta urruntxago, bera ere etzan zen beha...
|
|
|
— Bon, beraz, adio, aldi
|
huntan
banoak segur, erran zuen bulta baten buruan.
|
|
|
—
|
Hau
ideia! ttipia emanen diotala!
|
|
|
Eta urte bat joan zen berriz leku heietarat itzuli zen artean. Bi haurrekin, aldi
|
huntan
, bata tarrotua, ile gorria, untutsik eskutik atxikiz zabilana eta bestea oraino ñiñia, bularrean hazten zuena.
|