|
2000
|
|
|
Sarrionandiak testu guztiz labur epigramatikoez osaturiko liburu honetan, aurrekoetan bezala, erreferentzia pribatu ugari sarrarazten ditu, Lopez Gasenik dioenez," lagunei dedikatutako zenbait pasarte dezifratzeko giltza zein den
|
ezin
jakin dezakegularik" irakurle gehienok.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen jasotzen dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak
|
ezin du
bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Leonardo da Vincirekiko aipamena nola ulertu behar da? Leonardoren zein testuri buruz diharduen
|
ezin
argitu izan dugu, Lopez Gasenik bezala, lagunentzako, eruditoentzako edo adituentzako bakarrik diren aipamenen klabearen falta sumatzen du irakurleak honelakoetan. Baina horretaz gain, zer da arteztasun hori, bizkaitarren" zuzentasuna eta leialtasuna" ala iparraldekoen adieraz," sutilitatea"?
|
|
|
Oraingo boza" berea" dela esaten du Iñaki Aldekoak, eta ez lehen liburuko poemetakoa bezalakoa. " Ahots desengainatu eta gogorragoa da, badaki ahots honek zintzo eutsi behar diela bizitza eta memoriari;
|
ezin diola
, bere bakardadean, aberri berriak-irakur literatura-imajinatzeari ekin, zeren ezinbestez, bere nortasunaz eta bere borrokaz, hitz batez, bere aberriaz ahaztuko baita." (8 or.)
|
|
|
Iñaki, mutiko perestua da biziki, bainan ez da arras besteak bezalakoa eta jendeek ez dute ulertzen ez eta ere onartzen zozotzat hartzen baitute.(...) Jendekilan
|
ezin
akomidatuz, abere batekin adixkidetzen da Iñaki, zozo batekin hain zuzen. (Maiatz 22)
|
|
|
Zenbait ipuinetan kontatzen den istorioa itsasoan barrena gertatuko da, beste hainbatetan istorioa lurrean bertan jazotzen bada ere, itsasoaren presentzia nabarmentzen da (Jimenezen ipuingintzan bezalaxe). Lutxo Egiak dioen bezala," narrazioen lokarria itsasoa bada ere,
|
ezin
esan itsasaldi berekoak direnik" (Deia 1998-V-1). Hortaz, itsasoarekin harreman ezberdinak dituzten pertsonaiak aurkezten zaizkigu:
|
|
|
Agian, abentura mota gehiegi nahasten da nobelan, agian, zenbait puntu geratu da argitzeke... baina hala ere, irudimena eta kontatzeko grina
|
ezin zaizkio
ukatu egiteko honetan hasi berria den Joxe Belmonteri. (Egunkaria 1991-I-12)
|
|
|
ETAko mintegiaren pasarteak, esate baterako, gure ustez, luzeegia izateaz gain, galga jartzen dio eleberriaren erritmoari.
|
Ezin
esan gauza bera Igantzik Parisen ezagututako sexu harremanei dagokienez. Idazleak maisutasunez deskribatzen ditu Mari-Eve eta Igantziren arteko jokoak.
|
|
|
Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri behar luke bide horri ekin nahi liokeen idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia bera baino harantzago doa-Unzuetari ukatu
|
ezin zaizkionak
-hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar. (Lertxundi, Anjel:
|
|
|
Zernahi gisaz ere, bilduma honetako ezaugarririk aipagarriena berriro ere aniztasuna da: " Hibridotasuna
|
ezin
dezakegu ahantz, jenero, tonu eta tekniken amalgama zerikusizkoa baitago ipuinotan zehar: atzekoz aurrerako denbora, eszenen tartekatze ikasia, literaturaren jarduerari buruzko hausnarketak eta kritikak, zati filosofikoak..." (Egunkaria 1995-XII-16)
|
|
|
Hona hemen liburu bakarreko zenbait idazle: Abelin Linazisoro, Jon Urrujulegi, Xanti Begiristain, Lourdes Oñederra, Rikarte, Javi Cillero, Unai Iturriaga, Antton Gomez, Felipe Rius, Jasone Osoro,... Idazle hauen narrazioetan lan interesgarriak aurkitu baditugu ere,
|
ezin da
jakin ibilbiderik zehaztuko duten. Etorkizunak hitz egingo du.
|
|
|
Bere barne munduan sartuz, pertsonaia hauen aldaketen berri izango dugu. Horrelako pertsonaiekin
|
ezin dugu
zer egingo duten aurreikusi.
|
|
|
Aitak gerra egin du Francoren alde, karlista baita. Bere aurrean
|
ezin da
Euskadi zer den aipatu. Amaren aldetik, aldiz, nazionalistak dira.
|
|
|
Iñaki Petxarromanen ustez," sinbologia eta errealitatearen arteko nahasketa eder batean, Azken fusila itxaropenaren sinboloa da; gerra galdu ostean, oraindik dena galduta ez dagoela adierazten duen sinboloa." (Hika) Sinbologia honekin bat etorriz gero, txapelokerrek garaipena irudikatuko lukete; burdinbidea eraikitzen ari diren presoak, berriz, galtzaileen mendearen irudia izango lirateke. Iruzkingile honek aipatzen duenez," bi arlo-politikoa eta pertsonala-elkarrengandik
|
ezin
aldendurik azaltzen zaizkigu."
|
|
|
Ipuina eta eleberria bereizteko, bestalde, luzera hartu izan da kontuan. Ezaugarri bakar honekin honelako bereizketa garrantzitsua egitea zilegi ez dela pentsa badaiteke ere,
|
ezin da
ukatu narrazio baten luzerak istorioa garatzeko baliabideak zeharo baldintzatzen dituela. Honela, denbora igaro ahala, ipuingintza eta eleberrigintza bi genero bereiztutzat hartu izan dira, bakoitzaren ezaugarriak zehaztuz joan direlarik.
|
|
|
hots, Julenek zalantza eta barne gatazka ugari ditu. Egileak berak azpimarratu zuenez," Editoreak berak, bere militantzia ez du oso garbi ikusten, baina halaber, ikusten du egoerak horretara bultzatzen duela,
|
ezin duela
beste jarrerarik hartu. Liburuan, zuri eta beltzen arteko gerra izan beharrean, gris asko dago.
|
|
|
Donostiarraren aburuz, honako hauek dira liburuan jorratzen diren gai nagusiak: batetik," Evak Paradisuan sugearekin izandako pasadizoari egiten dio erreferentzia izenburuak, erruaren eta zigorraren figurak baititu eleberriak ardatz nagusitzat"; bestetik," gizakion arteko komunikazioarena, gizakion arteko erlazioak eta hor sortzen diren ulertu eta
|
ezin
ulertuak" (Egunkaria 1999-XII-5). Olaziregik gizon-emakumeen arteko inkomunikazioaz dihardu:
|
|
|
Honela Felipe Juaristik aipatu zuen bezala, pertsonaiak errealitate eta desioaren arteko mugako mundu batean bizi direla ematen du, desioa errealitatearekin nahasiz. (El Diario Vasco 1999-IX-11) Gainera, amodioaren inguruko kontuetan bikoteen arteko gaizki ulertzeak, korapiloak eta
|
ezin
ulertuak kontatzen dira. Iturberen ipuingintzaren ildotik jo du, hortaz, ez baitigu amodioaren irudi idealizaturik eskainiko;" eguneroko bizitzaren briztarak islatzen saiatu da egilea, moralkeriarik gabe, irakurleak hitzen benetako esanahia aukera dezan." (Egunkaria 1998-III-25)
|
|
|
Haatik,
|
ezin dugu
ahaztu euskal literaturaren inguruko kritika publikoa batik bat hamarkada honetan zabaldu eta garatu dela. Izan ere, 1990 urtean Euskaldunon Egunkaria kaleratzen hasi zenetik (1990-VII-15), egunkarietan euskal literatur lan gehienen berri ematen hasi dira, ordura arte lan batzuen kaleratzea ez baitzen aipatu ere egiten.
|
|
2001
|
|
|
Hortik aurrera,
|
ezin
esan bikotearen arteko gatazkak tratamendu bera duenik irlandarraren nobelan eta Saizarbitoriarenean. Hasiera batean esan dugun bezala, donostiarrarena sentimendu-gerra baten kontaketa da, ikuspuntu bakarrez egituratua gainera, hau da, senar adardunaren ikuspuntutik.
|
|
|
|
Ezin
esan gizonezkoen irudi ona ematen denik nobelan. Floraren ahotan jartzen diren" ona zaude" (65) etengabeak eta Hopper-en Hoteleko logela (1931) koadroarekin egiten diren etengabeko konparaketak (10, 63, 170, 186,...) desolazioaren, abandonoaren erreferentzia plastikoak ditugu.
|
|
|
|
Ezin
esan, nobela honek barneratzen dituen hari tematikoek ere berritasunik ekarri ez zutenik. Besteren artean, Egunero hasten delako-n, arrazakeria eta matxismoa(" Lehendabiziko aldiz, emakume beltz bat Estatu Batuetako Kongresoan", 1997:
|
|
|
Abortoa Frantzian 1975 arte legeztatu ez bazen ere (Espainian 1985 arte), guztiz esanguratsua izan zen 1972an Bobigny-n egin zen epaiketa, zeinetan Gisèle Halimi abokatu ospetsuak Michèle Chevalier gaztearen kasua defendatu baitzuen. Saizarbitoriaren nobelako protagonista hiru urte lehenagokoa bada ere,
|
ezin
esan irakurlearen begietara izenaren aukeraketa axalekoa suertatzen denik.
|
|
|
Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko, kanta edo kaleko iruzkinek, nobelaren ahots aberastasunaz haratago, garaiko giro politiko bortitza gogorarazten digute.
|
Ezin dugu
ahaztu, euskararen egoera diglosikoa salatzen duten pasarteez gain, garaiko errepresio politikoa eta euskal izaera kultural oro ukatzen duen erregimena daudela oinarrian, eta horregatik, ezin da ukatu, nobela honetan ere garaiko egoeraren oihartzun ugari kausi dezakegula. Horrela ulertu nahi genituzke, ikastolen hastapenak gogorarazten dizkigun Xabiertxo (1925) liburuari egindako erreferentziak, edo nobelaren zenbait kapitulutan errepikatzen den kantak:
|
|
|
Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko, kanta edo kaleko iruzkinek, nobelaren ahots aberastasunaz haratago, garaiko giro politiko bortitza gogorarazten digute. Ezin dugu ahaztu, euskararen egoera diglosikoa salatzen duten pasarteez gain, garaiko errepresio politikoa eta euskal izaera kultural oro ukatzen duen erregimena daudela oinarrian, eta horregatik,
|
ezin da
ukatu, nobela honetan ere garaiko egoeraren oihartzun ugari kausi dezakegula. Horrela ulertu nahi genituzke, ikastolen hastapenak gogorarazten dizkigun Xabiertxo (1925) liburuari egindako erreferentziak, edo nobelaren zenbait kapitulutan errepikatzen den kantak:
|
|
|
Juan Martinek ere playboy bat izan nahiko luke, amorante ugari izan zituen Rossettiren antzekoa, eta horregatik esaten du emakumezkoak pintatzen dakitenek lortzen dituztela (145). Nahiz eta onartu konkistatzaile horiek emakumezkoei sufriarazi egiten dietela (222),
|
ezin du
mixerable kontsideratu margolaria, hori onartzea bere burua ere mixerable dela onartzera eramango bailuke. Alferrik izango da Eugeniarekin duen gertakizun bortitzaren ostean ispiluan islatzen den gizonaren irudia mixerable batena dela ikustea (208).
|
|
|
Eta horretarako, Juan Martin bidaialagun eskasa da, nobelaren amaieran aurpegiratuko dion bezala, Juan Martin ez baita ausartzen bidaiatzera= bizitzera (213). Beste emakumeekin ez bezala, Victoriarekin nostalgiarik sentitu ez duen arren (213), emakume honekin arriskatzeak merezi duela somatu duen arren, bere obsesioetan (literaturan) ezkutatu besterik
|
ezin du
egin (69). Rossettiren obsesioa-n aipatzen den Hjalmar Söderberg idazle suediarraren Doktor Glas (1905) nobelako protagonistari gertatutakoaren antzera, Juan Martini ere" bizitza begien aurretik" pasa zaio.
|
|
|
El bucle melancólico). Gauzak horrela, nobela hau bizitzari aurre egin
|
ezin dion
eta literaturan babesten den protagonistaren obsesioen disekzio gisara uler daitekeen moduan, era berean, bere izakera euskaldunak baldintzatzen duen protagonistaren patuaren azterketa gisara ere uler daiteke. Victoriak ongi intuitzen duen bezala, paisaiaren ikusmenak Juan Martinen melankolia elikatu egiten du (193) eta, hori onartuz, etxe aurrean ikusten duen Victoria Eugenia teatroak horixe egingo baitio:
|
|
|
Victoriak ongi intuitzen duen bezala, paisaiaren ikusmenak Juan Martinen melankolia elikatu egiten du (193) eta, hori onartuz, etxe aurrean ikusten duen Victoria Eugenia teatroak horixe egingo baitio: melankolia asetu, izan
|
ezin zenaren
oroimenaz sufritzen jarraitu ahal izateko. Hasieratik bertatik predestinatuta bailegoan, dela literaturak, dela euskalduntasunak, gaindiezinezko mugak ezartzen dizkiote protagonista maskulino honi.
|
|
|
Juan Martin isolatuta bizi da bere munduan, erraietatik maite duen Victoriarengana
|
ezin
hurbiltzeak eragiten dion sufrimenduan. Minaz eta amodioaz hainbeste idatzi zuen Duras-en testuetan bezala, desiratzea nork bere burua suntsitzea ere badela frogatu du Rossettiren obsesioa-k.
|
|
|
Nobela honetako protagonistaren antzera, erremediorik gabe ohetik mugi ezinik dagoen Malone beckettiarrak
|
ezin du
" ni" esan, baina, aldi berean, ezin du berataz ez den ezertaz hitz egin. Ene Jesuseko protagonistak ezin du istoriorik asmatu, azken batean, bere buruaz beste ezertaz ez baitu hitz egiten.
|
|
|
Nobela honetako protagonistaren antzera, erremediorik gabe ohetik mugi ezinik dagoen Malone beckettiarrak ezin du" ni" esan, baina, aldi berean,
|
ezin du
berataz ez den ezertaz hitz egin. Ene Jesuseko protagonistak ezin du istoriorik asmatu, azken batean, bere buruaz beste ezertaz ez baitu hitz egiten.
|
|
|
Nobela honetako protagonistaren antzera, erremediorik gabe ohetik mugi ezinik dagoen Malone beckettiarrak ezin du" ni" esan, baina, aldi berean, ezin du berataz ez den ezertaz hitz egin. Ene Jesuseko protagonistak
|
ezin du
istoriorik asmatu, azken batean, bere buruaz beste ezertaz ez baitu hitz egiten. Existentzialismoaren ondoriorik bortitzena onartu beharrean gaude:
|
|
|
Eta hala ere, Scherazaderen modura, istorioak kontatzeko ahalegina egingo du, istorioak (literatura) salbagarri suertatuko zaizkiolakoan. Alabaina, Scherezadek bere burua salbatzen badu ere, Malone eta Ene Jesus-eko protagonistek
|
ezin dute
: istorioak ez dira sortzen, guztia esanda dago.
|
|
|
Wittgenstein gazteak zioena,"
|
ezin
daitekeenaz hitz egin, hobe isiltzea", pertsonaia hauen patuaren adierazle gertatzen da. Becketten protagonistak isildu egiten diren moduan, nobela honetako protagonista ere azkenean zenbakietan babesa topatuz (Kant-entzat aniztasunaren sinbolo), betirako mututzen da.
|
|
|
100 metrok, ezer baino lehen, plazerezko irakurketa agortezinak eragin ditu gugan. Alabaina, J.L. Borgesen Pierre Ménard-en antzera, urteen buruan nobela bera modu berean
|
ezin dela
irakurri ohartuz joan gara: batetik, nobela honek barneratzen duen eskaintza literarioa oso aberatsa delako; bestetik, irakurketa bakoitzean elkarrizketa sortzailean murgiltzen garelako, irakurleon ardura testuaren gune desberdinetara bideratzen duen elkarrizketa, hain zuzen.
|
|
|
Eta irakurketa kontuez ari garenez,
|
ezin ditugu
ahaztu 100 metrok izan dituenen artean polemiko eta eztabaidatuenak izan direnak. Nobelaren beraren oinarrizko kontaketarengatik, hau da, izenburutik bertatik azpimarratzen den ihesaldiaren ehun metroen kontaketarengatik, intepretazio politikoak ugariak izan dira.
|
|
|
|
Ezin
esan gauzak berdinak izan zirenik 100 metro nobelaren ostean. Kritika unibertsitarioak molde estrukturalista edo semiotikoz argitaratutako artikulu eta ikastaroetan garaiko arau estetikoa (J.
|
|
|
Alabaina, 100 metroren berritasunaz mintzo garenean,
|
ezin dugu
ahaztu nobelaren ekarpen nagusiena ez dagoela euskal nobelan ezezagunak ziren kontamoldeen erabileran. Forma eta edukia ilargi beraren bi aurpegiak direla onartuz, egileak nobelan darabiltzan baliabide teknikoek lotura hertsia dute bertan kontatzen zaigunarekin.
|
|
|
|
Ezin
esan gauza bera gaurko errealitateaz. Gure unibertsitateko ikasleek liburuarekin eta literaturarekin dituzten harremanak ez baitira hain pasiozkoak gaur egun. Irakurketa-indizeen gainbeherari, kultura ulertzeko eta bizitzeko modu berriak jarraitu dio.
|
|
|
Ene Jesus-eko protagonistaren antzera, kontatzeak libreago egiten duela pentsatzen du pertsonaia honek. Alabaina,
|
ezin dira
bi nobela hauek konparatu, Bihotz bi-n ez baitago kontaketaren beraren gaineko hausnarketarik. Beste hitz batzuekin adierazteko, Saizarbitoriaren azken nobela ez da metanobela.
|
|
|
Hortik aurrera,
|
ezin
esan bikotearen arteko gatazkak tratamendu bera duenik irlandarraren nobelan eta Saizarbitoriarenean. Hasieran esan dugun bezala, Saizarbitoriarena sentimendu-gerra baten kontaketa da, ikuspuntu bakarrez egituratua gainera, hau da, senar adardunaren ikuspuntutik.
|
|
|
|
Ezin
esan gizonezkoen irudi ona ematen denik nobelan. Nobelako protagonista Zhivago doktorea bezala sentitzen bada Bioleta autobusetik ikusten duenean (126) antz gutxi du gizonezko honek B. Pasternak-en nobelako protagonistarekin.
|
|
|
Eta seguraski aztoramen puntu batekin ekingo dio irakurketari, desehorzketa kontuek aztoratu ezezik asaldatu ere egiten baikaituzte. Nahiz eta jakin, arrazoi desberdinak direla medio, historian zehar pertsonaia famatu ugariri ukatu zaiola betiko zoriona (RIP),
|
ezin
esan kontuok beldur edo higuin sentimenduak eragiten ez dizkigutenik. Dela gaizkile famatuak hilobian zeudela frogatzeko (Jesse James), dela politiko edo filosofo ezagunak babesteko (Abraham Lincolm, Galileo), desehorzketa-ekintzek hilotzak jartzen dizkigute begien aurrean, mendebalde honetan tabua den heriotzaren lekuko ixilak.
|
|
|
Trebezia eta trikimailu kalkulatuez engainatzen zuten Tenorio edo Casanoven garaiak pasa diren honetan, dagoeneko ezinezkoa zaigu, halaber, maite dugunari" I love you" edo" estoy por tí" bezalakoak botatzea, are gutxiago Euskaltzaindiaren arauak beteko lituzkeen" gustatua nago zutaz" gorritu gabe aitortzea. Umberto Ecok esan bezala, posmodernitatea hori baita hain justu, bihotza ezezik beste zerbait aztoratzen dizun horri" maite zaitut" esan nahi eta Corin Telladok esan zuelako
|
ezin
esan izatea.
|
|
|
Gaztetan (Françoise) Sagan-en omenez idatzitako Adio atsekabe (166) nobelaz gain, hotel batean Parisen galdutako bigarren nobela bat, istorioaren hasieran berreskuratzen dena, ditu idatziak.
|
Ezin
esan bi lanok Juan Martini ospe handia eman diotenik, lehenengoa, 1954ko Bonjour tristesse-ren plagiotzat-edo hartua izan zelako, eta bigarrena, argitaratu gabe duelako3 Horiez gain, Paisaje y gastronomía (87) argitaratu du, eta espero zitekeen modura, euskal legatzez eta hainbat jakiez jakituria" entziklopedikoaren" jabe da (140). Flauberten Topikoen
|
|
|
Misterio edo fantasiazko narrazio askotan bezala, argazki baten azterketak erakutsiko dio protagonistari heriotzaren ikurra lepoan daramaten emakumeok debekatutako desioaren ikurrak direla.
|
Ezin da
ukatu nobela honek ikutu melodramatikoak dituena, David Lean-ek zineratutako Zhivago Doktorea hartan bezala, tentsioa areagotzeko trebetasunez erabiltzen direnak.
|
|
|
Seguraski, amaieran bere buruaren biktima suertatzen den senar honek,
|
ezin du
aitortu bere emaztea beharrezko zaiola bizitzen segitzeko, bere burua erabat ez suntsitzeko, eta Florak egindako aukera sinestezina iruditzen zaio.
|
|
|
Seguraski, amaieran bere buruaren biktima suertatzen den senar honek,
|
ezin du
aitortu emaztea beharrezko zaiola bizitzen segitzeko, bere burua erabat ez suntsitzeko, eta Florak egindako aukera (Mollyk bezala, senarrarekin geratzea erabakitzen baitu), sinestezina iruditzen zaio. Saizarbitoriaren aurreko bi nobeletan bezala, hemen ere agertzen zaigun J.J. Lasa psikiatrak dioen moduan (136), larrialdietan fabulaziora jotzeko joera baitauka protagonista honek.
|
|
|
abentura horretan Euskal Herrian dudarik gabe horrekin [ETArekin] topo egiten dela.
|
Ezin dut
ulertu batzuek nola egiten dituzten abenturak horrekin topo egin gabe. Bizitza intimoan hori hor dago, traban edo ez, baina hor dago.
|
|
|
13 Etenduraz hitz egitean kontu handiz ibili behar dugu. Izan ere, irakurketak irakurketa,
|
ezin
esan baitaiteke nobela honek arrakastarik eduki ez duenik, eta oraindik irakurlerik ezagutzen ez duenik. Garaian burutu ziren irakurketez ari gara batik-bat, momentuan euskal irakurleriarekin etendura sortu zuten haietaz.
|
|
|
Baina arteak bere" suizidioa" antzeztu badu, ez da izan Hegelek pentsatutako" goi mailako kontzientzia" bilakatzeko, eskenatokiaren bestaldetik hitz egiten jarraitzeko baizik. Berriro ere Sarrionandia aipatuz"
|
Ezin
mintza daitekeenaz, mintzatu egin behar da" 16, eta horregatik, Wittgenstein-ek Filosofiari zeregin analitiko berria egotzi zion bezala, Becketten protagonistak ez dira inoiz isilduko, bere azken Sobresauts-en dakusagun bezala (nahiz eta jakin badakigun, bere obran baliapideak murriztea azken mugetaraino iristen dela).
|
|
|
zoroetxe bateko(?) gela batean ohean etzanik dagoen pertsonaia batek" denbora pasatzeko asmoz" kontatzen dituen istorio eta pentsamenduak azaltzen dizkigula esan daiteke. Intrigaren denboraren esplizitaziorik ez dago eta
|
ezin
esan daiteke zehazki zenbat denbora pasatzen den (nahiz eta, geroago azalduko dugunez, bertan azaltzen zaigun" impasse" hori den deigarriena). Espazioari dagokionez, berriz, kontalaria hormak akoltxaturik dituen gela batean ohean datza, baina denborarekin gertatzen den legez, espazio fisikoak berak baino pisu handiagoa du kontaketak berak irudikatzen duenak.
|
|
|
Baina jarrai dezagun Ene Jesus-ekin. Bertan, hurrengo pauso gisara, istorioak konta
|
ezin dituenean
, OBJEKTUEN deskribapenetan aurkituko du babesa protagonistak. Hizkuntzak traizionatzen digunean18, begiak bihurtzen dira objektuen formetara iristeko tresna bakar:
|
|
|
Hizkuntzak ezer izenda ez dezakeenean, denborak eta espazioak ere
|
ezin dute
ezintasun horretatik ihes egin. Hasierarik eta bukaera18 Gogora ditzagun objektuekiko zaletasunaz Nouveau Roman-i buruz esandakoak. rik ez dagoenean, zehazgabeko eremuan murgiltzen da protagonista.
|
|
|
Era berean, ARGIA dugu nobelan zehar denborarekin lotuta azaltzen zaigun sinboloa. Pertsonaia hizkuntzaz balia
|
ezin
daitekeen bezala, ARGIA ere ez du lagungarri denboraren iragaiteaz jabetzeko. Nobelan behin eta berriro esango denez, narratzailea kokaturik dagoen espazioan suma daitekeen argia oso intentsoa eta zuria da (13.or., 15.or), hots oro (kariloiaren hotsak) irensten dituena (16.or., 18.or.).
|
|
|
Estazioan mutua eta Samuel dauden modura, esperoan jarraitzen du protagonistak. " Esperoa espero hutsez" betetzeko momentua heldu bitartean hizkuntzaren beharra
|
ezin
ukatuz. Kontatu beharra, behin eta berriro traizionatzen gaituen hizkuntza.
|
|
|
Hala ere, eta testuak duen berezko" irekitasun" eta adierazgaitasun amaigabea onartuta ere, Literaturaren Historia etengabeki berrirakurtzen diren testuez beterik dagoela esan genezake, eta
|
ezin
esan edozein irakurketa edo" konkretizazio" baliagarri denik. Izan ere, obrak berak, eta kasu honetan testu narratiboak, aldez aurretik irakurle bat, irakurketa bat, irudikatzen eta baldintzatzen du.
|
|
|
(37.or.)"
|
Ezin
identifikatu duan errebolber bat ikusten diok eskuartean. Kanoia oso laburra duen errebolber beltza.
|
|
|
Henry James), egile iparramerikarrek objektiboki behagarriak diren gertakizunetarantz lerratuko dituzte euren unibertso literarioak. " Zine-kamara" edo" narrazio objektiboa" ere deitu izan zaion teknika honen oinarrian, Teoria Konduktistaren ideiak zeudela
|
ezin
ukatuzkoa da. Azken honek psikearen barrubizitza ukatuz, instrospekzioa baztertu zuen ikerketa-metodo bezala.
|
|
|
Esango dugu fokalizatu bat sumagaitza dela baldin eta fabulako beste pertsonaiek (ala pertsonaia batek)
|
ezin badute
sumatu, eta alderantziz, fokalizatu bat sumagarria izango da fabulako beste pertsonaiek (ala batek) suma dezaketenean.
|
|
|
" Atzean pausoen hots lehorra entzuten duk" (15 or.),"(...) zerraldo eroriko haizela intuitzen duk". " Garbi garbi akordatzen haiz lehendabizi ikusi hioan gorputz parteaz(...)" (30 or.),"(...), maitasunaren preludio maniako-depresiboaz
|
ezin
preszinditu ote daitekeen galdetzen diok heure buruari). (45 or.)
|
|
|
Magritte-ren ezina irudimenak sortzen duen artean, Escher-ena logikak sortzen du. Escher, gainera, oso irudigile garrantzizkoa da Sarrionandiaren lanean, ez baikenuke ahaztu behar, eta horretaz luzeago jardungo gara hurrengo atalean, Izuen gordelekuetan barrena liburuko azalean agertzen den irudia Escher-en
|
ezin
litekeen mundu bat dela, Eskailera gora eta behera deiturikoa. Baina orain begira dezagun Objektuak kalearekin grabatua.
|
|
|
lurra eta itsasoa. Hiru hiri, herri bi, bostak, baina, literaturaren barne eginiko bidaia, espazioa
|
ezin baita
letratik urrundu eta banandu: Paris eta Boris Vian, Paris eta Mirande, Grezia eta Seferis, Elitis, eta Kavafis; Lisboa eta Pessoa; Irlanda eta Dylan Thomas, Yeats, eta Irlandako aho-tradizioa eta gerrate ondoren bukaera tristea; Praga eta Holan, Praga eta Kafka, Praga, Praga...
|
|
|
|
Ezin
esan daiteke aldaketa bat-batean gertatzen denik, landare bat errotik ateratzen den legez. Bizitzak bazuen lehen liburuan zer esanik eta zer erakutsirik.
|
|
|
Sarrionandiaren bidaiak espazio zabalak ditu, baina, bidaiaren helburua ez denez fisikoa, baizik eta morala, ez da kronologiarik agertzen. Halaz ere,
|
ezin da
esan espazioa eta denbora ez doazenik uztarturik liburu honetan. Espazioa bidaiariaren espazioa da, baina denborak ez du loturarik merkatariaren denborarekin.
|
|
|
Polisindetona ulergarria da pilaketa egin behar den egoera guztietan agertu behar duelako, ezagutzak gehitu egiten dira pitinka-pitinka, eta
|
ezin da
dena begirada batez osatu eta adierazi.
|
|
|
Ispilua eta horma bera ikusten uzten duen mila aurpegiko horma da. Horma aldakorra, dena eta litekeena, gorputza kartzelaratzen duena baina irudimena
|
ezin
harrapa dezakeena.
|
|
|
Mundua hautsia dago, zientziak
|
ezin du
sintesi bakarraren antolaketa egin. Eta mundua hautsia dagoela behin eta berriro errepikatzen duen idazleak zer maite lezake gehiago Arestik Eliot-en itzulpenari jarririko sarrera baino?
|
|
|
Aldi berean eta iturri desberdinetatik, begiari datorkion irudi multzoa jartzen da orrialdean. Baina bai zineak eta bai literaturak
|
ezin dute
begiari une batean datorkiona aldi berean une berean eman; muntaia behar du batak, eta diskurtsoaren linealtasuna gorde besteak. Une batekoa diskurtso luze eta ulergarria bihurtzeko beharrezko du poesiak diskurtsoaren luzapenean ematea buruan une batez gertatu dena.
|
|
|
" Hauxe diot: batzuentzat ispiluak egiaren hieroglifikoak lirateke non agertzen zaien euren aurrean agertzen den guztia, ezkuturik gera
|
ezin duen
egian ohi den bezala. Beste batzuk, alderantziz, gezurraren sinbolotzat hartzen dituzte ispiluak, zeren askotan erakusten baitituzte gauzak ez diren moduan." (Marami, 1582)
|
|
|
Surrealismoak hizkera librea agertu nahi zuen, ordenaren hizkeraren aurretik. Gizartearen eran idatzitako batek adierazten bazuen
|
ezin zela
edozer edozein tokitan esan, surrealistek dena esateko joerarekin batera agertu zuten hizkuntzaren mugan eta bazterretan aurkitzen ziren hizkuntza anormalekiko interes berezia. Dislexiak eta afasiak nahikoa bide erakusten zuten hizkuntzaren marginalitatea zer zen ikusteko.
|
|
|
errealitate biren arteko lotura askatua, objektuen arteko enkontru kasuala bilatzen duen artean.
|
Ezin
esan surrealismoak zuzen zuzenean izan duela zerikusirik Sarrionandiaren lanean, baina haren itzala nabaria da. " Testamendua" (IGB, 139) deituriko poema, adibidez, objektu desberdinen bilketa pilatua da, forma famatuaren moduan:
|
|
|
Beste horrenbeste gertatzen da Escher-en lanean. Baina hor
|
ezin
litekeen mundua bestelakoa da. Magritte-ren ezina irudimenak sortzen duen artean, Escher-ena logikak sortzen du.
|
|
|
Harengandik
|
ezin dugu
aldegin ez patioan, ez komunean, ez bisita kabinan, ez zazpigarren loan.
|
|
|
" Ene egoeraz
|
ezin
denat gauza handirik esan. Nik ere bihotza banaturik diat gartzelatik irten nintzenez geroztik, zati bat hor utzi nian." (Marginalia, 49)
|
|
|
" Halan suertatu eta hil banaiz goroldio eta lur azpiko zoko honetara sartu banaute, hegoaizea ene etzan lekura inola ailegatu
|
ezin bada
, belar sustrai tipien hazkurea ere sentitzen ez badut, bene benetan hilda banago, orduan bizitza ez zait hainbeste axola" (GP, 72)
|
|
|
" Poesiak
|
ezin du
galdutakoa berreskuratu" idazten du Berger-ek, baina galdutakoa urruntzen duen espazioari desafio egiten dio. Eta betekizun horretan poesiak bere bideak ditu:
|
|
|
|
Ezin da
ukatu beste giro batez ari dela mintzatzen Jesi, baina horrelako hitzek beti sortzen dute, ilusio aipamen zehaztugabe eta isiltasunen bidez, kontzeptu mitologikoa. Sarrionandiak sortzen dituen mitoetan garaipena ez dago ziurtatua, eta hildako asko dago-ene ustez, zoritxarrez-orrialde hauetan.
|
|
|
Geroago (Hamburger, 1991, 155 -186) Errusiako Iraultzaren aurrean kokatu beharko zuten bere burua idazleek, nahiz eta Errusiako abangoardisten patua oso gogorra izan zen Estatu estalinistan. Horregatik, baina,
|
ezin da
askatasunaren alde jartzen den bigarren tradizio poetiko moderno hau baztertu.
|
|
|
" Errebeldia eta iraultza alferrezkoak direla esaten dik jende askok. Deusere
|
ezin
daitekeela aldatu funtsean, fatua markaturik dagoela ezinbesteko tragedian bezala. Eta munduarekiko jarrera hau onartuez gero?
|
|
|
" Poesiaren gaia errealitatea da, beraz, baina egungo filosofiak eta egungo poesiak ondo dakite ez dela posible errealitatearen ezagumen oso eta sistematikoan antzematea, poetak badaki
|
ezin duela
errealitatearen bere esperientzia baino isladatu ahal, eta esperientzia hau ere galbahe ugari iraganda gero bakarrik, bitarteko bait ditu bere oroimenaren hutsuneak, bere gogoaren eta bere lengoaiaren akatsak, eta poemagintzako desfigurazio bera ere bai. Orduan galbahe hauek iraganez gero, poesiaren objetoa errealitatea bada ere, poeman ez da benetako errealitatea isladatzen, baizik eta errealitate poetikoa, poesian bertan kreaturiko beste errealitate bat halegia.
|
|
|
Berriki argitaratu dira Izenik gabe eta Aurrera liburuak Bada musikarik (1996) izenburupean. Datagatik
|
ezin ditugu
aipatu Sarrionandiaren iturri gisa. Baina lehenago bazen erdal itzulpen bat Editora Nacional-ek kaleratua Aurrera liburua hartzen zuena (1982) eta itzuli zen baita ere Gau bat Hamlet-ekin (1970), eta hauxe liteke aukeratu zuen ezaupidea, kontuan harturik, gainera, Holan presente dagoela Izuen gordelekuetan barrena liburuan.
|
|
|
" Bizitzak uraren joana jarraituz nabigatzen badu eta heriotzak korrontearen aurka
|
ezin
dezakegu itsasoa ezagutu.
|
|
|
" Batzutan inola ere
|
ezin da
ihes egin norbera den errauts pilotik" (P, 54)
|
|
|
bata, idealizatua, urrun geratu den neskatxarentzat eta bestea, hirietan emagaldu marginatuekin gertatzen dena. Hiri guztiek bildu dituzte miseriak, eta kulturaren lilurak
|
ezin ditu
estali.
|
|
|
" Zer adierazirik ez, zertaz adierazi ere ez, nundik adierazterik ez,
|
ezin
adierazi, adierazi nahi ere ez, adierazteko halabeharrarekin batera"
|
|
2002
|
|
|
Urte horietan, literaturan argitaratzen zen% 4 zegokion kritikari. Handik aurrerako ehunekoei dagokienez, Torrealdairen estatistiketan, 1995etik aurrera," Literaturaren Historia eta Kritika" atala desagertu egin denez (atal horren ordez," Saioa"," Generoak nahasian" edo" Besterik" izenburuekin adierazitako atalak datoz) 5,
|
ezin
datu zehatzagorik eman. Ez dakigu aldaketa horiekin zer iradoki nahi den.
|
|
|
Baina eleberriaren punturik ahulena, beharbada, pertsonaiei ematen dien trataera da, gertakarien kontakizunak ez duelako haien psikologiaren garapenik islatzen. Horri gaineratzen badiogu hariaren sinpletasuna edo kausalitate falta, K. Mitxelenak aipatu bezala,
|
ezin
ukatuko dugu oraindik ohiturazko poetikaren alorrean sartzen dela. Rojoren aburuz, Joanak joanek ez du zerikusi handirik aurreko eleberri historikoekin, eta, hori delaeta, ohiturazko eleberrigintzatik gertuago dagoela esaten du eta Domingo Agirreri egindako omenaldi gisara kontsideratzen.
|
|
|
hil ostean ere irauten duen abertzaletasunaren irmotasuna. Eleberriaren amaieran Julenek argi dauka" euren beharretan etsipenetik baino
|
ezin
abiatu ei diran egungo poeta eta artista ustez moderno horren antzekoa" (158) ez duela izan nahi eta aberriaren aldeko jarrera argia eduki nahi duela(" Aberria ala hil" esaten da, baina hil eta gero ere hezur-hozten ez den maitasuna da abertzaleak aberriari diona.", 157 or.). Modu honetan, Agur, Euzkadiren amaieran, abertzaletasunaren aldeko aldarria eleberriko beste gai guzt...
|
|
|
Sagarra janez gero, Jainkoa bezalakoak izango zirela, jakituria guztiaren jabe, agindu omen zion sugeak Evari.
|
Ezin
horrelako promesa bati ezetz esan, eta ondorioak ezagunak zaizkigu: zigorra eta errua.
|
|
|
Eta horixe da, hain justu, eleberri honen gune tematikoa osatzen duen funtsezko kontua: emakumezkoen eta gizonezkoen arteko urruntasuna, bizitzeko eta sentitzeko modu desberdintasuna,
|
ezin
ulertu erabatekoa. Teresaren senar altu intelijenteak, bihotzean daraman Luisek, Imanol gazte erakargarri hark, Genoako hotelean lehenengoz dardarazi zuenak... ez dute, inondik ere, ulertu-maitatu-asebete.
|
|
|
Eta horretarako, errealitatea eta fikzioa nahasten dira, argazki eta irudi aukeratuen inguruan, irakurleon begietara osatuz doan puzzlea antolatzeko.
|
Ezin
esan ohiko amodiozko istorioa denik, azken batean, amodioaz ez ezik gertutik asaldatzen gaituzten beldurrez ere hitz egiten baita bertan. Perpaus eta ahapaldi kalkulatuak, edo ezer soberan ez dagoen sentsazioa, dira Ixiar Rosazen lehenengo eleberri honen indarra bermatzen duten ezaugarriak.
|
|
|
Euskal gizartearen irudi eta erretratu izan daitekeen honetan, gatazka politikoa, baserriko bizimoduaren gainbehera, herri txikietako bizimodua... azaleratuz doaz, eta jarrera politiko desberdinen arteko amildegia begitantzen. Edonola ere, tesi-nobela izan gabe (eleberriaren amaiera irekia, protagonista nagusiaren bakardea begitantzen digun bigarren pertsona narratiboa,...),
|
ezin
ukatuzkoa da testuaren alderdi ideologikoaren esplizitazioa: azken igoeran protagonistak lagun duen damututako presoaren karakterizazioa (datumutako presoa [Txaflis]= koldar hutsa), hirugarren pertsonako narratzailearen ahotan jartzen diren" zipaio" edo" txurriano" bezalako hitzak,... zalantzarako aukera gutxi uzten dute.
|
|
|
legez kanpo ote justizia?
|
Ezin
esan Mintegik dudarako aukerarik uzten duenik.
|
|
|
Xabier Amurizaren Hil ala bizi (1973), Ramon Saizarbitoriaren 100 metro (1976), Mario Onaindiaren Grand Placen aurkituko gara (1983), Txillardegiren Exkixu (1988), edo Hasier Etxeberriaren Mugetan (1989). Hauekin batera,
|
ezin
ahaztu joan den hamarkadan argitaratutako batzuk: Mikel Hernandezen Etorriko haiz nirekin?
|
|
|
Desberdintasunei dagokienez, berriz, bistakoa da luzera dela bi generoen arteko alde nagusia. Hamar-hamabost orriko testu bat eleberri laburtzat har ez daitekeen moduan, berrogeita hamar orrikoa
|
ezin
ipuin kontsideratu. Hortik aurrera, zail da kopuru zehatzik ematea, eleberri laburra 250 orri artekoa ere izan baitaiteke zenbait kritikariren aburuz.
|
|
|
1999ko datuetara itzuliz, literaturan argitaratzen denaren% 59,3 narrazio testuek osatzen dute,% 11 poesiako lanek eta% 7 antzerki-lanek. Literatur kritikari dagokionez,
|
ezin
azken urteetako datu zehatzik eman, daukagun azken datua 1976-1994 epeari dagokiona baita. Urte horietan, literaturan argitaratzen zen% 4 zegokion kritikari.
|
|
|
Peru da eleberriaren protagonista-narratzailea, eta larri kezkatuta bizi da denboraren iragate geldiezinagatik. Heideggerrek baieztatutakoaren haritik, historian Peru
|
ezin da
bere existentziaren jabe izan, jakin baitaki bere bizitza finitutasunak markatuta dagoela (ik. Heideggerrek gizakiaz egiten duen baieztapena, hots, gizakia heriorako izakia dela).
|
|
|
demagun gizonezko batek emakume oso jantzi bat (ikasia, alegia) maite duela. Bere maitasuna aitortzeko, badaki
|
ezin diola
" izugarri maite zaitut" esan, Corín Telladok esan zuelako lehenago. Horren ordez, honako hau esaten badio:
|