|
2000
|
|
|
Kanpotik datozenak ere euskaldunak izan ohi dira, Azpeitia eta barnealdekoak gehienbat. Baina horrek ez du esan nahi, euskaraz ez dakien herriko norbaitek erdaraz
|
ezin
dezakeenik hitz egin, noski»
|
|
|
Ausardia EAJn, eta ez nolanahikoa, `erosotasunean' bizitzera ohitua dagoen alderdiari ezin baitzaio samur egin bat-batean zikloiaren erdigunean egotea; bizi dugun gatazka giroak
|
ezin
diezaioke besterik eskaini euskal gizartean halako ordezkaritza eta erantzukizuna duen alderdiari, eta goxoa ez den gozokiari heldu behar diote jeltzaleek eta bereziki Ibarretxe lehendakariak.
|
|
|
«Asteberri» edo garai bateko «Erreportari» bezalako saioek jarraipena izan beharko lukete. Telebista komertzialek
|
ezin
dezaketena egin, alegia. Baina ez bakarrik euskal gaiak jorratzeko, beste makina bat gai ere hor egonik, natura, historia edo antropologia direla.
|
|
|
Orain, ordea, bere estiloa txakurtuz, beraren apalestea adieraziz, haratustela izango balitz bezala tratatzen dute morboa irentsiarazteko, salmentak igotzeko, zer egin dezaketen edozein gizakirekin, komeni bazaie, erakutsiz. Are gehiago huts egiten duena idoloa izan bada, bere burua
|
ezin
dezakeelarik ondo defenditu. Ez dute kontuan hartu nahi Maradonak futbolean bakarrik erdietsi zuela arrakasta.
|
|
|
Une honetan atzerapauso horietako batean egon gaitezke, baina etorkizunari begira lan eginez gero, arduragabekeria handia litzateke guztia bertan behera botatzea.
|
Ezin
dezakegu pentsatu bakoitzak bere helburuetan %100 lortuko duenik, eta besteak ezer utzi gabe aurrera egingo dugula; Jose Mari Olarrak antzekoak esaten zituen duela gutxi idatzitako artikulu batean.
|
|
|
Filosofian bada axioma bat dioena: " Ez daukanak
|
ezin
dezake eman", salbuespen bakarra lotsa da: lotsarik ez duenak bakarrik ematen baitio besteari lotsa.
|
|
|
Zernahi gisaz ere, bilduma honetako ezaugarririk aipagarriena berriro ere aniztasuna da: " Hibridotasuna
|
ezin
dezakegu ahantz, jenero, tonu eta tekniken amalgama zerikusizkoa baitago ipuinotan zehar: atzekoz aurrerako denbora, eszenen tartekatze ikasia, literaturaren jarduerari buruzko hausnarketak eta kritikak, zati filosofikoak..." (Egunkaria 1995-XII-16)
|
|
|
Hori da bide zuzena giza eskubideak guztiontzat onartzean. Gogoa eta nahia
|
ezin
ditzakegu utzi paper soilean idatzirik, erabilera da beharrezkoena. Bestela, eibartarrok isekaz erabili ohi dugun esaldia gogoratu:
|
|
|
Nafarroa osoak elebiduna izan behar luke, hizkuntzari buruzkoan bertako biztanleek eskudide berdinak izango badituzte. Bestela,
|
ezin
dezakete aurrera eraman Nafarroako Gobernuak sortu zuen Ley Foral del Vascuence delakoa.
|
|
|
Iruditzen zait, gure hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen dena baino gehiago dela oraindik ezagutzen ez dena. Horregatik, bere zoria
|
ezin
dezakegu utzi aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
|
– Telebista lokal analogikoen kasuan
|
ezin
dezake pertsona bakar batek kapitalaren erditik gora izan, baldin eta telebistaren hedapen-eremua 200.000 eta 6milioi biztanleren artekoa bada.
|
|
|
– Lurrazaleko telebista lokal analogiko zein digitalen kasuan, sozietate bakarbatek
|
ezin
lezake eremu geografiko (partean zein osoki) baten gaineanemisio-modalitate berean emititzeko bi emakida izan.
|
|
|
Estatuaren ikuspegitik, psikoterapia-mota modura, psikoterapien multzoarenelementu bat edo azpimultzo modura sailkatuta dago psikoanalisia, eta ez arrazoirik gabe; eta ikuskera honi bi multzoen kanpokotasun xehe eta bakuna kontrajartzeak
|
ezin
gaitzake ase. Bien artean ebaketa badela eta ebakidura hori hutsik ez dagoela uste dut.
|
|
|
Honek inoiz bultza lezake analista arrazoi terapeutikoengatik efektu analitikoak baretzera. Edozein subjektuk
|
ezin
dezake egin edo ez du egin behar analisibat, eta albora uzten dut analistaren erantzukizun sozialaren erregistroa. Zer eginbehar du, subjektu batentzat bere, gozamenaren plus-a?
|
|
|
Objektibitatea eskuraezina den zerbait gisa agertzen daazkenik, eta behatzaileak testuinguruan duen eragina kontuan hartzen ez dutenazterketek baliagarritasunik ez dute. Printzipio hau Mekanika Kuantikoarenazterketan jardun zuen fisikariaren izenean, Heisenberg-en Ziurgabetasun-Printzipioa izenaz da ezagutua, eta Zukav-en hitzez esateko, hauxe inplikatzen du:
|
ezin
dezakegula zerbait behatu, zerbait hori aldatu gabe. Objektu behatua aldatugabe, naturak bere bidea nola jarraitzen duen behatzen bazterrean (eraginik izangabe) jardun dezakeen behatzaile independenterik ez dago (Zukav, 1991, or. 123). Teorizazio hauen inguruan sortzen den hausnarketak Bateson-enganako itzulerabat eta komunikazioaren teorien berriztatze bat dakar berekin, eta orientaziozientifiko ezberdinetan garatutako jarrera epistemologikoa den Konstruktibismoaren Familia-Teoriaren aplikazioa eragiten du.
|
|
|
–Klase-ustiaketa? (edo, ustiaketa kapitalista?) kontzeptuak
|
ezin
ditzake injustiziaguztiak bildu. Orain arte, ustiaketa kapitalista, ez bakarrik, baina batik bat bai?
|
|
|
Gaur eguneko abeltzaintzaren ikuspuntutik ez da animalia errentagarria, eta irabazien beharrak bultzatuta, desagertzear dago. Baina montxinak eremu marginalak ezin hobeto aprobetxatzen dituenez, baliagarria da beste arrazek ustia
|
ezin
ditzaketen eremuei etekina ateratzeko.
|
|
|
Eta, Mignonekin bizi izan nuen lehen esperientziaren ondotik, zalantzak berriro bururat etorri bazitzaizkidan ere, zeren eta pentsatzen bainuen batzuetan ezen deabruak baizik
|
ezin
zitzakeela biderat ene urrats gaixto haiek, eraman nindutenak, alde batetik, engainamendu hartarat, zeinaz baliatu baitzen Mignon ni galtzoinik gabe eta poltsarik gabe uzteko, eta, bertzetik, estatu nigargarri hartarat, zeren, kontu hartaz denaz bezainbatean, ezin gaitzago eta ezin irrigarriago geratu bainintzen, neure kontzientziaren aitzinean bai bederen; halarik ere, bada, zalantza haiei bertz...
|
|
|
" Galileok gibelat egin zuen, baina aitzina egiteko, bere Discorsi-ekin, eta nik...." Jostetan ari ote zitzaidan osaba, edo, jostetarik harat, kolpe bat prestatu nahian, nola ibili baitzitzaidan eskrementuen historia harekin, Villagrandeko dukea jauregian izan genuenean? Baina, orduan ez bezala, guarnizino hura dorretxearen aitzinean genuela, ez nion zentzurik ez nehongo aterabiderik ediren haren jostetari, zeren eta halako kolpe batek, alde guztietarik behaturik ere,
|
ezin izan
baitzezakeen ondore gaixtoa eta fin gaixtoa baizen. Eta orduan galdetu nion:
|
|
|
Iruñan egon nintzen azkeneko aldian, berriz, koadro polit bat ikusi nian, Tuteran dagoen pintore batena, zeinari Vicente Berdusán baiteritza, oker ez banago... Ordea, Italia aipatu duk eta uste diat ezen Jainkoak baizik
|
ezin
zezakeela hitz hori hire ezpainetan jar, zeren eta, Italia aipatu orduko, Pedro Huizi etorri baitzait bururat, Sagrario Landaluzeren semea... Ubarneko damarena:
|
|
|
Eta hausten da soka batzuetan, eta erortzen eta amiltzen gara zuloan beheiti, non herensugeak eta munstroak ditugun aiduru —izua eta bekaitza, herra eta zorigaitza—, ahutzak zabal eta hortzak zorrotz. Baina amets batek bertze amets bat dakar, eta amesten dugu orduan ezen ametsez bete dezakegula bertzela bete
|
ezin
dezakeguna eta hala edireiten diogu zulo bakoitzari bere estalkia... eta, hala eta halatan, baldin badakigu ezen zulo horietarik batean herensuge bat dagoela, amesten dugu ezen aitagure batez uxa dezakegula; baldin lamia badago, kandela piztuz uxa dezakegula; eta baldin Basajauna badago, ur benedikatuaz uxa dezakegula eta ohil. Eta gaitz bakoitzari edireiten diogu erremedioa, eta hala egiten dugu aitzina...
|
|
|
Eta hala ibili nintzen nihaur ere neure bortz amorio haiekin, bakoitzaren edertasunarekin edertasun handiago baten bila, nahasten nituelarik, konparazione, honen begiak haren kokotsarekin, edo honen biloa haren masailekin, harik eta ohartu nintzen arte, lehenik, ezen
|
ezin
nezakeela erretratu hura nehola ere osa, zeren Nenbo beltza baitzen eta bertze laurak zuriak, eta hautu hartan orin bat baino gehiagorako nahi bainuen nik Nenbo, eta zeren Laura haur bat baitzen eta Rosa de Osorio adinetara heldua, eta nekez lot zitezkeen haien gorputz zatiak, munstro bat eta nahaste-borraste guztizko bat sortzeko ez bazen bederen, nola erraiten baitzuen Kopernikok; eta ohartu ni...
|
|
|
Euria egitea eta negar egitea sinonimo dira; eta haren eskutik: Inork
|
ezin
dezake haizea hautsi. Ezustean oldartzen zuten beti aforismo harrigarriek, eta Brown jaunak abegi onez hartzen zituen, eta goxoki on bat dastatzen den bezala luzaz edukitzen zituen hitz laburño haiek ahosabaian, esanahi guztia xurgatu nahian.
|
|
|
denak, luze. Eta orduan pentsatu zuen, gosal  tzen ari zelarik, hura haluzinazio baten ondorio besterik ezin zitekeela izan, eta hala izanik ere-edo, hain zuzen, halaxe zelako-, ez zuela askorik iraungo,
|
ezin
zezakeela askorik iraun, eta gehiegikerien sareetan ez erortzeko ahalegin guztiak egin behar zituela, eta egoera hura ahalik eta modurik naturalenean eraman. Eta zein zen modurik naturalena?
|
|
|
Eta orduan Da Vincik esaten zuena adierazi behar izan nion aurkezle prestuezari: " Inork
|
ezin
dezake basiliskoa hil, animalia batek izan ezik: erbinudeak.
|
|
|
Ba al dut nik iraganik? Zertarako balio didate errefrauek, horiek ere
|
ezin
badezakete nire iragana zuri. Horiek ere ezin badezakete nire atsekabea otzan?
|
|
|
Zertarako balio didate errefrauek, horiek ere ezin badezakete nire iragana zuri? Horiek ere
|
ezin
badezakete nire atsekabea otzan?
|
|
|
Inork
|
ezin
dezake esan zenbat urte dituen, ez baitaki noiz hilko den. Poeta handi bati irakurri berria nion esaldia behin eta berriz errepikatuz nindoan, stadiumera iritsi nintzenean.
|
|
|
" Iturri onetik dakigu Armando Bonillak Afrikan egin zituen misiolari-lanak zer  tzuk ziren, eta ez dira, lagun maiteak, erraz, itsu-itsuan sinesteko modukoak. Bagenekien basakeria gurekin bizi zela, guregan sortzen eta zornetzen zela, bai, baina hainbesterainokorik... hainbesterainokorik
|
ezin
dezake bururik gaiztoenak ere irudika". Armando Bonillak, bien bitartean, etzaulkian jarraitzen zuen etzanda, egonarriz, itxuraz guztiz bere onean, ausart, bat batean gutxiagotasun-konplexu hura gainditu balu bezala, Deere jaunari kontra egiteko prest.
|
|
|
Ez zen hitzik Migelek bereganatu
|
ezin
zezakeenik. Migel guztiahalduna zen.
|
|
|
Horrek
|
ezin
gaitzake eraman, hala ere —eta pentsamendu bakarraren sareetan erortzeko arriskua espreski uxatu nahian—, udazken honen hasieran Euskal Herrian gertakari haundia izan dena ezkutatzera, edota garrantzi izpirik kentzera Eduardo Chillidak Hernaniko Zabalaga baserrian museo bizia zabaltzeari.
|
|
|
Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako. Zientzi proposizio ororen izatea
|
ezin
genezake eskuratu Russellek uste bezala, ‘egia enpiriko absolutu’ batera joz eta kontuan hartu barik hizkuntza, subjektuaren eta komunitatearen menpe egonik, egia horren osagaia dela, errealitatearen parte, azken finean. Eta hizkuntzak, hain zuzen ere, zientzia egokiro ezagutzeko arbuiatu ezin ditugun aldaketa historiko eta soziologikoak jasotzen ditu:
|
|
|
1) Lehenengo eta behin, nazien mundu ikuskerak bere deskribapen arrazistak ‘zientifikoki’ frogatzen zituela ikusita —arrazen existentzia, arrazen arteko hierarkia kognoszitibo eta fisikoak, arrazen arteko gatazkak historian, etab.—, ez da hain zaila ulertzea Zirkuluaren ikusmoldeak haiek frogantza zientifiko baten menpean jarriko zituela. Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek
|
ezin
dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu. Ondorioz," munduaren ikusmolde zientifiko batek bertan behera uzten ditu ideologia nazionalsozialistaren printzipio deskribatzaileak" 134.
|
|
|
Bi zeinuk, bata jatorrizko zeinua eta bestea jatorrizko zeinuen bidez definiturik,
|
ezin
dezakete modu eta molde berean adieraz. Ezin daiteke definizioen bidez bereiz izenak.
|
|
|
Gai filosofikoei buruz idatzi diren perpaus eta auzi gehienak ez dira faltsuak, zentzugabeak baizik. Beraz, mota honetako auziei
|
ezin
diezaiekegu inolaz ere erantzunik eman, beren zentzugabetasuna baiezta baizik. Gure hizkuntzaren logika entelegatzen ez dugulako sortzen dira filosofoen auzi eta perpaus gehienak.
|
|
|
|
Ezin
zaitzaket giltzapetu,
|
|
|
|
Ezin
zaitzaket ordenatu,
|
|
|
|
Ezin
zaitzaket harrapatu,
|
|
|
|
Ezin
zaitzaket maitatu,
|
|
|
|
Ezin
zaitzaket pentsatu,
|
|
|
Espaloiak jendez beteta zeuden txirrindulariak ikusi nahian, eta neuk ere zerbait ikusi nahi. Jendearen atzetik edo artetik
|
ezin
nezakeen nahi beste gozatu. Orduan, makurtu eta lau hankan, errepide ertzera heldu nintzen, baina justu txapel-okerraren ondora heldu; eta hala makurtuta ikusi ninduenean, egundoko kulatazoa eman zidan goitik behera bizkarrean.
|
|
|
" Orduan nork hil zuen?", galdetu zuen Ivanek. " Jainkoak bakarrik daki", esan zuen amatxi zaharrak;" garai hartan", segitu zuen," jendeak jendea hiltzen zuen; kaserna hartan gizon hura hil zutenean, ba, Henri hemen ez zenez, bere burua defenditu
|
ezin
zezakeenez, ba... berari leporatu zioten". " Nor zen hildakoa?", galdetu zuen Ivanek.
|
|
2001
|
|
|
Bakoitzak, bat eta besteak, bere mementoko umoreak eraginda, bialtzen zituen lanekin osatua izan zen aldiz aldiz. Baiña orrela
|
ezin
genezakean luzaroan jarrai". Beraz, irakurle maiteak, adi hitz hauei:
|
|
|
Elustondok honela aitortzen zuen, aldez aurretik, Ilargira joate hura: " Izugarrizko ekintza izan ez denik
|
ezin
genezake uka". Baina hortik aurrera, zalantzak zituen:
|
|
|
Gure aburuz, klase" izan" ahal izateko ezinbestekoa da helburu bat izatea. Zentzu honetan, langileriak baino
|
ezin
dezake bururaino eraman nazio euskal prozesua gure herrian, herri gehiengoaren beste sektoreekin batera: baserritarrak, intelektualak, klase ertainak, abertzale nagusi txikiak, eta abar.
|
|
|
Oso zuzenetik jarraituko dugu euskararen inguruan Gobernuak egin dezakeena eta ados ez bagaude garbiki azalduko dugu. Gobernuak
|
ezin
dezake egin UEUrekin egin duena; hau da, Nafarroako administrazioarekin halako harreman luzea izan duen elkarte kultural bati ezin zaio diru-laguntza kendu Gobernuak euskararen aurka gerrilla gerra bat hasi duelako. Errusiako Ikasketa Elkarteak Iruñean udako ikastaroak egingo balitu, seguruenik dirulaguntza jasoko luke.
|
|
|
" Bizitzak uraren joana jarraituz nabigatzen badu eta heriotzak korrontearen aurka
|
ezin
dezakegu itsasoa ezagutu.
|
|
|
Horren guztiaren funtsean dagoen premisa erraz ulertzen dugu: gizakiaren entzumena soinu-espektro guztia harrapatzeko gauza ez izateaz jabeturik, MP3 gailuak gordetzen duen musikak belarriak atzeman
|
ezin
dezakeena bazterrean utzi duenez, karga dezente arindu da.
|
|
|
Nolanahi ere, mutur batean zein bestean zer gertatzen den inork
|
ezin
diezazuke bermatu.
|
|
|
Programazioari dagokionez, irakasle bakoitzak bere programazio propioazeraman; horrela, ariketa ugari sortu genuen, baina filosofia berberaren barruan.Azken batean,
|
ezin
dezakegu ahantz gure gainetik (irakasleon gainetik) euskaltegiadagoela, eta euskaltegiaren gainetik HABE. Horrela, hiru kurrikulu dauzkagu; bainahiru horien artean adostasuna, edo koherentzia, behintzat?
|
|
|
Beraz, Haur besoetakoa irakurtzen dugularik, bikoiztutakofilme amerikar bat ETB1ean ikusten ari garenean bezala jasotzen dugu. Bateanzein bestean argi dago
|
ezin
dezaketela pertsonaiek euskaraz jardun errealitatean; baina konbentzioz onartzen dugu hori. Antzeko zerbait egin zuen, urte batzukberanduago? 1969an?
|
|
|
Dena den,
|
ezin
dezakegu esan hura guztia kimika organikoa zenik. Gaur ezagutzen dugun kimika organikoa XVIII eta XIX.
|
|
|
Gizonak androsterona gehiago botatzen du emakumeak baino, eta berau sentikorrago da usain horrekiko. Saiakuntza batean, dentistaren kontsultan aulki bat usaimenak kontzienteki hauteman
|
ezin
dezakeen androsterona-kontzentrazio batez prestatu zen; ikusi zenez, emakumeek aulki hartarako joera zuten, gizonek muzin egiten zioten bitartean.
|
|
|
Debekatuta dago!
|
Ezin
dezakezu inor karidadez hil, seme, ez hilarekikoz ez hirugarren batekikoz ere. Legean dagoen prezioa kobratu, eta listo!
|
|
|
diskurtsoa ibilian dabilela, halako batean bidera irten zaion ideia ezusteko bati eusten dio Mitxelenak, zangatik irten berri den galeperrari ehiztariaren eskopetak nola. Ez da harritzekoa Mitxelenaren ororekiko interes hori, eta le style est lâhomme même dela erakutsi badigute ere, psikologiak soilik argi
|
ezin
dezakeen kontua da seguru asko: kimika organikoa ez beste guztia irakatsi omen zuen Mitxelenak Torrelavegako Institutuko irakasle izan zen urteetan.
|
|
|
Arrazoi dute, beharbada, baina
|
ezin
dezake egungo eguneko inork aldi hartako edozeinek zekiena jakin, ez sentitzen zuena sentitu. Hona zer bertso egin omen zituen Txirritak, eta ez da Txirrita jauntxotzat hartuko duenik jaio, Cánovasen alarguna ikusi ondoan:
|
|
|
Zenbaitek egin duen susmoa, alargunaren ondasunek batik bat liluratu zutelakoa, ez daiteke ausarkeriarik gabe ahotan hartu, egia izatea gertatuko balitz ere. Utzi zizkigun maitasun-agirien aito  rra (ezkon aurreko neurtitzak" Ioanaren betheginzarrea" ri eta heriotza ondoko hileta luze samina)
|
ezin
baititzakegu besterik gabe uka.
|
|
|
horien eta beste askoren aburuz, ezin egiazta ez gezurta daitekeen esaldi batek ez du ezer adierazten, ez du ezer esan nahi. Horrenbestetara heldu gabe, pentsa daiteke gaurko egunez, mende joanek hala erakutsi digutelako,
|
ezin
dezakegula bestetan adinako sinesterik izan arrazoi hutsaren eta arrazoibide soilen indarrean. Giza ezagueraren mugak hobeto ezagutzen dira gaur eta, nahiz batzuek aurrerago eta besteek atzerago muga horiek ipini, galdu da alde guztietan haurtzaroko uste oso hura.
|
|
|
Aurkitzen ez dugunean (oni nola deritza? galderak erantzunik ez zuenean,
|
ezin izan
zezakeenean horrelakorik gurean sekula usatu ez zelako), asma dezagun gupidarik gabe. Asmazio horietan, gerokoen usteak zuzenak baldin badira eta zuzenak dirudite, ez zuen beti, ezta gehienetan ere, bestelako arazoetan maiz agertua zuen esku trebea erakutsi.
|
|
|
Gizon begiragarria da egiazki, beste edozein adina, Gandhi indiarra, baina
|
ezin
ditzaket ontzat har liburu honek aurrealdean dakartzan haren hitzak4 Ez da egia, aurrenik, europarrok makinak egin ditugunik, makina besterik egin ez dugula adierazi nahi bada. Askozaz goragokoa den jakintza baten umeak baizik ez dira makinak eta jakintza hori ez du aginte Â-goseak ekarri, jakin-goseak baizik.
|
|
|
Hala biz. Izango duten ala ez, ordea,
|
ezin
dezaket esan, ez bainaiz, profeta ez ezik, ezta igarlea ere.
|
|
|
Gure Erdi Aroko historiaren hutsune nabarmen hori ez du inork oraindik bete eta ez dakigu gainera noiz izango den inor zertxobait bete  tzeko gauza. Etxaideri, jakina,
|
ezin
diezaiokegu horrelakorik eska, historialaria ez denez gero. Besteren lanez baliatu behar zuen horretarako eta aski eta gehiegi baliatu da balia zitekeen guztiaz.
|
|
|
Segur dakidana besterik da: ez Eleizalderen, ez neronen, ez hark dioen bezala horretaz, beste hizkuntzei begiralditxo bat emanaz, noizean behin bederen pentsatu duenaren ustez,
|
ezin
dezakeela iraun gure hizkuntzak oraingo heinean, bakoitzaren" amaren hizkuntza" delarik, ama horiek gehiegi direlako eta desberdinegiak dituzten mintzaerak.
|
|
|
|
Ezin
ditzaket, ordea, gogorik ez badut ere, medikuak bakean utz, Hipokratesen zina gogorarazi digun Arenaza jauna dela medio: " lenengo eta bein, ez [eriari] kalte aundiagorik egin" 7 Garbi dago hori xehetasunetan sartzen ez garen bitartean, baina ilun, arras ilun, horrelako erabateko oinarriekin gertatu ohi den bezala, aurrean daukagun eri hau edo hori gogoan dugunean.
|
|
|
Baina ez Leturiak ez X-k ez gaurko nornahik ez dezake entzungor egin. Bizibeharra eta ezinbizia aurrean ditugu,
|
ezin
ditzakegu besterik gabe guregana usteak, sinesteak, bizibideak, ohiturazkoak direlako bakarrik, zehatz eta astiro esaminatu gabe.
|
|
|
Euskaldun izatea ez da gizon izateko era bat besterik, gizon oso eta betea izatekoa horretarako kemenik dugunean, Txillida izatea gizon izateko bidea eta modua den bezalaxe.
|
Ezin
dezake Txillidak bere nortasuna uka, eta ezin uka dezake, dioena dioela eta degiena degiela, bere euskaltasuna. Bere nortasuna ukatzea eta murriztea bezainbat bailitzateke.
|
|
|
Bitarteko izan ziren, nolanahi ere, askoren axolagabekeria eta gehiagoren seta. Lege zaharreko egiturek
|
ezin
zezaketen lehengo egituretan iraun Lege berriaren mendean, hots, ezin iraun zezaketen aldakuntza eta antolamendu larririk gabe3 Eta guztia osorik gorde nahi zutenek deus ere gabe, edo horrelatsu, gelditu behar izan zuten, maizenez gertatu ohi denez.
|
|
|
Ilunpe beltzen artean, haatik, agertu zitzaigun argia, eta inork  espero
|
ezin izan
zezakeen adinakoa. Galzorian zegoen hizkuntzari eutsi nahiak sortu zituen gure arteko ikastolak7, ezkutuan lehenbizikoz, erdi agerian gero (ez ikusia egiten zieten hartan), legez azkenik.
|
|
|
Zailago da, ordea, inguruko erdaldunentzat beste edozein inguruko erdara baino.
|
Ezin
genezake, bada, egin Errepublika garaian Bartzelonako Unibertsitate Autonomoan egin ohi zutena: gogoko zuten hizkuntzaz mintzatzen zirela irakasleak, ikaslea, katalana ez izan arren, esaten zenaz beti jabetuko zelakoan.
|
|
|
|
Ezin
dezakegu hor planto egin, Santamaria jaunak ederki erakutsi duenez, gure hizkuntza" diglosiaren purgatoriotik libratu nahi badugu". Berak bi Unibertsitateak lerro paralelo gisa ikusten ditu, hots, behar den geometria hautatzen badugu, nonbait elkar joko duten lerroak.
|
|
|
Honen hiztegiak ez zuen Larramendirenik bildu jakinaren gainean; bai, eta sarri asko, oharkabez. Gerra bizia sortu zion beste hark, deserrietara bidali zuen aurrean eta berak, indartsua izanik,
|
ezin
zezakeena ondorengoen samaldak burutu zuen ia azken hondarreraino. Ez naiz orain hasiko euskal idazle sabindarren (barka," aranisten") multzoa neurtzen.
|
|
|
Hitzok eder, geiak ez. Ageri baita ageri ahala hiztegiek, gurean hartu duten gradu hedatu bezain goitarrean bederen (entziklopedia aldera iraultzen direlarik),
|
ezin
dezaketela hitzen ezaguera biluzian planto egin," geiak" ere ezagutu behar direlarik, hitzak ez eze. Asko den adina ez izanik ere, premiazko dute hiztegigileek hitzen berri jakitea, eta ikastea dagoeneko ez badakite, bai euskarazkoen eta bai erdarazkoen.
|
|
|
eta ondoan erdarazko" tocan a la puerta" daramanez gero, nabari du jo egizu atea edo antzekoren bat esan nahi duela pasarte horrek. Esan, ordea,
|
ezin
zezakeen horrelakorik esan, kopiatzailea burutik egin edo moz  korturik ez egotekotan. Beste hau, berriz bai ederki esan zezakeela:
|
|
|
Ez ditut nik gogoko erabat gaurko berrikeriak eta
|
ezin
ditzaket izan. Gehiegizkoak direlako batzuetan, beharbada, eta gehienetan gure garaikoek maiteen genituen (txoro-txoroan ala jakinaren gainean eta merezi onez, bestek esan beza) uste eta balioen kontra doazelako batez ere.
|
|
|
Jesuitaren bat ere aipatu beharko dugu eta Aita Kardaberaz aipa dezagun. Badakizue bere euskal lan guztiak argitaratuak daudela;
|
ezin
dezaket esan lehen bezala aski merke argitaratuak daudenik15, baina argitaratuak daude Retanarenean eta badute aurretik aita Leon Lopetegi  jesuitaren aurkezpen bat eta hor Aita Lopetegik oso ongi azaltzen du zergatik ez zen aita Kardaberazen San Ignacioren bicitza16 hemezortzigarren mendean agertu, joan den mendean baizik, segur aski Aita Aranak agerrarazia. Zergatik ez zen agertu hemezortzigarrenean?
|
|
|
Baina, noizean behin bada ere, zer edo zer ikusten du eta atsegin izaten zaio lagun artean ikusi duenaz mintzatzea. Hemen bezalako lagun artea, berriz, gutxitan topatuko du,
|
ezin
baitiezaioke hitza inork uka. Horrelako egokiera ederraz baliatu gabe, nola geldi?
|
|
|
Baina zaharrak erosoak bezain nekagarriak gertatzen dira bide berriak. Hobe da, noski, Góngora edo Joyce irakurtzea bestek aztertu, barrendu eta adierazi dituen ondoren, eta halaz guztiz
|
ezin
ditzaket irakur tantaka eta pittinka baizik. Bide berrietan barrena abiatzeko nagitasun hori zabalduxea dago, nolanahi ere:
|
|
|
Ez dugu atea zabaltzen ikusi.
|
Ezin
zezakeen inork erakuts, ez Ingmar Bergmanek ere, ez begik ikusi ez belarrik entzun ez duenik.
|
|
|
Ez dut nik uste, eta
|
ezin
dezake zentzuz jantzitako gizonek uste izan, euskalduna sortzez, izaeraz, beste inor baino gogo-meharragoa denik. Ez ote zaigu ordea arima pixkaren bat estutu, izaeraz ez, hazieraz baizik?
|
|
|
|
Ezin
dezakegu gehiago esan. Lehen urratsetan erakutsi digu Loidik, argi eta garbi, baduela nobelarako dohain berezia, horretarako jaioa dela.
|
|
|
Baina ez Leturiak ez Txillardegik ez gaurko nornahik ez dezake entzungor egin. Bizibeharra eta ezinbizia aurrean ditugu,
|
ezin
ditzakegu besterik gabe guregana usteak, sinesteak, bizibideak, ohiturazkoak direlako bakarrik, zehatz eta astiro esaminatu gabe.
|
|
|
Aldi txarrean jaio gara gure neurriaren betea agertzeko: mendera
|
ezin
genitzakeen gertariek erabili gaituzte maiz aski orbela bezala nora ez genekiela. Nolanahi ere, eta aspaldidanik naiz iritzi horretakoa, Paradisu galduaren mina daukagu  hezur-muinetaraino sartua eta beldur naiz ez ote garen beti ibiliko gaur-biharretako munduan tanquam aduenae et peregrini, herriminak uzkurturik dauzkan arrotz eta kanpotarren gisan.
|
|
|
Alde batetik,
|
ezin
dezakegu ahantz Euskal Herriarenbu rujabetzaren alde dagoen hainbeste euskal herritar erdaldun, eta orobat Euskal Herriko eskualde batzuk duela ehundaka urte direla erdaldun. Zuhurtzia halandaze.
|
|
|
euskaldunok, herri txiki bat garen neurrian, munduko beste herri txiki guztiek bezala, bigarren eta hiruga rren hizkuntza handiren bat edo batzuk ikasi behar ditugu, baina argi edukita elebitasun hori, batezere, Euskal Herritik kanporakoa dela eta arrotzak gurean daudenerako. Haatik,
|
ezin
dezakegu ahantz hainbat euskal herritar oraindik ere erdaldunak direna, eta justiziaz beraz, ezin ditzakegula ezelan ere zapal eta bazter. Era berean, gorago esan dudan legez, ezin utz dezakegu alde batera gure arazoa ez bailitzan, Euskal Herriko hainbat eskualdetako hizkuntza nagusi eta lehena erdara dela. b) Euskararen zabalkundea oso prozesu geldoa izanen dela, eta berrogei urte beharko dugula, behintzat, Euskal Herri osoa berreuskaldundu baino lehen. c) Euskal Herria ren egitura soziala eta historikoa ikusita, elkarrekin batera joan eta borrokatu arren, bakoitzakbe re erritmoari eutsi behar diola, eta beraz hiru ekintzae remu nagusi desberdindu behar ditugula, gero bakoitzaren barruan egin daitezkeen diferentziez gain:
|
|
|
euskaldunok, herri txiki bat garen neurrian, munduko beste herri txiki guztiek bezala, bigarren eta hiruga rren hizkuntza handiren bat edo batzuk ikasi behar ditugu, baina argi edukita elebitasun hori, batezere, Euskal Herritik kanporakoa dela eta arrotzak gurean daudenerako. Haatik, ezin dezakegu ahantz hainbat euskal herritar oraindik ere erdaldunak direna, eta justiziaz beraz,
|
ezin
ditzakegula ezelan ere zapal eta bazter. Era berean, gorago esan dudan legez, ezin utz dezakegu alde batera gure arazoa ez bailitzan, Euskal Herriko hainbat eskualdetako hizkuntza nagusi eta lehena erdara dela. b) Euskararen zabalkundea oso prozesu geldoa izanen dela, eta berrogei urte beharko dugula, behintzat, Euskal Herri osoa berreuskaldundu baino lehen. c) Euskal Herria ren egitura soziala eta historikoa ikusita, elkarrekin batera joan eta borrokatu arren, bakoitzakbe re erritmoari eutsi behar diola, eta beraz hiru ekintzae remu nagusi desberdindu behar ditugula, gero bakoitzaren barruan egin daitezkeen diferentziez gain:
|
|
|
Ardura, gauez, politikarien, entitate publikoaren ordezkarien eta euskaltzaleen eskaera zuzenen uholdearen minean, berdinki ttattit, oraindik kulturalki bizirik izateaz harrituak ibiltzea gertatzen zitzaigun. Ororen buru, mende anitzetako iraupena istripua zela ohartzen ginen, agian suerte apurra, beharbada noiztenka borroka ahul bat, baina sentitzen genuen gaurdanik laguntzarik gabe
|
ezin
genezakeela erauntsiaren aldean iharduki, eta euskaltzain zenbaiten espantuak debalde zirela.
|
|
|
Horretaz guztiaz ari ninteke ahalegin handirik gabe, baina dagoeneko hori guztia topiko bat da. Horretaz guztiaz ari ninteke ahalegin handirik gabe, baina, aldi berean, bada beste arrazoi bat sobera alegeraki ez aritzeko; ariketa hagitz arriskutsua litzatekeela niretzat, zeren, inork
|
ezin
baitezake atzeman literatura-obra batean norberak duena baina filosofia gehiago, adimen gehiago, izpirituaren ñabardura gehiago; bestela esanda, nire jardunak nabarmen utziko ninduke zuen aurrean, naizenaren luze-labur eskasa argi bai argi geldituko litzateke zuen begietara, nire erretratu intelektuala edukiko zenukete. Ni kultura motz bateko ordezkari erudizio laburrekoa naiz:
|
|
|
Gogora zaitezte nola jausi zen Erromako Inperioa. Umoreak baizik
|
ezin
zintzaketen salba, edo agian kritikak, baina horretarako ere ez zarete gauza, serioegitzat hartzen duzue zeuen burua. Izan ere, horixe izan zen Leibnizbarrutiaren irakaspen interesgarrienetakoa; ez zela, ez bera eta ez bere lana ere, erabat seriotan hartu behar uneoro gaztigatzen zuen umore fin eta argigarri, argi-eragile bat.
|
|
|
Nola, lehendabiziko aldiz akaso, zoriona bete-betean dastatu nuen. Hurrena, errealitatea gorrotatu nuen inork gorrota
|
ezin
zezakeen modura eta, beste behin ere, nire burua madarikatu nuen eskarmenturik ezin nuelako hartu.
|
|
|
Kasuaren bukaera eta baita neure bukaera ere. Okerrago
|
ezin
nezakeen joka, dena gaizki egin nuen. Kasua argitu beharrean gehiago kakaztu nuen eta amore emateak eman ohi duen mina bizi-bizi sentitzen nuen nire erraien tolesturaren batean.
|
|
2002
|
|
|
Gaitz hori, ordea, ez dugu arestikoa, aspaldidanik datorren eritasuna baino. Euskal literaturaren loraldiak, nik uste,
|
ezin
dezake hortan berehalako eraginik izan: eragin hori zenbait urteren buruan baizik ez da nabari izango.
|
|
|
Hemen sortu daiteke beste gorroto batzuk dituen beste epaile bat ere, Garzonek Batasunaren aurka jo duen bezala, beste batzuen aurka joko lukeena. Epaile bat ez badago burutik ondo
|
ezin
dezake edozer gauza egin. Galdera hori guk hor dugu aspaldi, noiz planto egin astakeria juridiko-politikoen aurrean.
|
|
|
Kontrol horretan benetan herriak hartu behar du parte. Baina
|
ezin
dezakegu parte hartu, zientziaz ezer ez dakigulako.
|
|
|
Bigarren urrats honek ere
|
ezin
zezakeen, ordea, komunikazio hutsune ikaragarri hura bete, eta literatura etorri zen orduan Angelen azken une ezkutu haiek argitzera, errealitate gordinaren erreferentzia gainean fikzio sinesgarria eskainiz: «Oraindik ere bezperan pattarrari esker lorturiko lo laburra...
|
|
|
Par.-Izan ere ezten bat hori, beraz," hartaz"," zerbaitaz"," huntaz"," huntakoaz" eta" haukietakoaz" kutsatzen da, eta hunelako mugakeraz; bertzenaz
|
ezin
genezake erran, ez" huntan" edota" huntako", baldin bata" zerbaitez" edo bertzez kutsatua ezpa litz.
|
|
|
Par.-Hunela, bata eztenaz geroz,
|
ezin
dezake birregin zerbaiten baithan, han ezpaita.
|
|
|
Onetzaz, urrengo baten idatziko dogu argijago, zorrotzago eta zertzelada gayagogaz. Baña lotsagarrikeri au
|
ezin
geinke ixildu. Entzundako itzaldijetatik ori baño onura obia ataraten ez baldin ba" dogu, ez uste ixan egingo dogunik ezer, len baño lotuago geratu eta galdubago egin baño.
|
|
|
Par.-Eta bertze gauzen barne denez, hekieri ukhitzen ez othe? Berbera barne delarik
|
ezin
dezake bertze gauzeri ukhi, bainan bai berekiko, beregan edo berebarne baitirau.
|
|
|
Legearen aurrean diskriminazio latzena jasan dutenak, hain zuzen ere, sexu bereko kidez osaturiko bikoteak dira: elkarrekin ezkontzeko aukerarik ez dute (Espainiako Konstituzioaren arabera, gizasemea emakume bakarrarekin eta emakumea gizaseme bakarrarekin ezkon daiteke), eta
|
ezin izan
ditzakete izatezko bikoteen hainbat erregistrotan izen emanik dauden bikote heterosexualek bezalako eskubideak, gainera.
|
|
|
Kaiku laginak, bere aldetik, kontserbagarririk gabekotzat agertzen den arren, horrelakorik ezin da adierazi, jogurt hauek horrelako aditiborik
|
ezin izan
dezaketelako.
|