|
2000
|
|
|
Trantsizio garaiak bizi ditu euskal gizarteak, eremu askotan gainera, baina
|
ezin
uka denbora beharko dela trantsizio hori behar legez burutzeko. Denbora hori kudeatzeko buru hoztasuna eta erantzukizuna izango dira balorerik preziatuenak datozen hilabeteetan
|
|
|
Orduan piztuko zen zalaparta! Kontuak kontu,
|
ezin
uka diseinu xinplea dela, deigarria izan gabe bere presentzia duena; dinamikoa da, gainera, urdinez jantzia eta mokoa goraka duela," heldu nahi dugun tokira dago begira" esan zuen aurkezpenean Andoni Ortuzar zuzendari nagusiak. Logotipo berria Zarauzko Euskal.com-TV enpresak sortua da.
|
|
|
Herri kazetaritzaren indartzea ere ikusi dugu aspaldion, herri aldizkarien bidez batez ere, baina irratiak eta telebistak ere baztertu barik. Eta Topagunearen baitara bildutako elkarteen artean ez da eredu finkorik izan, nork bere egoerari egokitu dio hizkuntza moldea, baina euskarak izan duen aberastasun handienetako bat herri kazetaritzan dagoela
|
ezin
ukatu. Sarri askotan itzelezko onarpenaz gainera.
|
|
|
Hondarrezko istmo hau eta Lekeitio herriarekiko hurbiltasuna direla eta, irla honek ez ditu irlen ezaugarri diren isolamendu-baldintzak azaltzen eta horregatik, bertan ez dugu aipamen berezia merezi duten animalia edo landarerik. Hala ere, ingurune eder honen paisajearen zati baliotsu eta aberasgarria denik
|
ezin
ukatu.
|
|
|
Alta,
|
ezin da
ukatu, denok dugu nartzisismo puntu bat, eta horrekin bizitzen gara. Denek badugu nartzisismo puntu bat, eta hemen egin dudana hori da.
|
|
|
Zerberri sailaren asmoa liburuak saltzea dela
|
ezin
ukatuko dugu, bestalde. Alde horretatik, beraz, nahiko pozik agertu behar genuke bi liburuokin.
|
|
|
Agian, abentura mota gehiegi nahasten da nobelan, agian, zenbait puntu geratu da argitzeke... baina hala ere, irudimena eta kontatzeko grina
|
ezin zaizkio
ukatu egiteko honetan hasi berria den Joxe Belmonteri. (Egunkaria 1991-I-12)
|
|
|
Ipuina eta eleberria bereizteko, bestalde, luzera hartu izan da kontuan. Ezaugarri bakar honekin honelako bereizketa garrantzitsua egitea zilegi ez dela pentsa badaiteke ere,
|
ezin da
ukatu narrazio baten luzerak istorioa garatzeko baliabideak zeharo baldintzatzen dituela. Honela, denbora igaro ahala, ipuingintza eta eleberrigintza bi genero bereiztutzat hartu izan dira, bakoitzaren ezaugarriak zehaztuz joan direlarik.
|
|
|
Ahalegin horietan, batetik zein bestetik garrantzi handia dute hedabideek, etahorixe da liburu honek erakutsi nahiko lukeena. Eragina zenbatekoa den neurtzea zailaden arren,
|
ezin dugu
ukatu nortasunen eraikuntzan eta birsorkuntzan hedabideen lanaoso kontuan hartzekoa denik. Horixe da bederen gure abiapuntua, eta hortik datorkigugai honekiko interesa.
|
|
|
Egunero 129.435 zabaltzen ditu batez beste (OJD, 1999). Kazeta honekHego Euskal Herrirako hiru edizio nagusi dituen arren (Araba, Bizkaia eta Gipuzkoa), lehen biak dira kuantitatiboki garrantzi handiena dutenak5 Bi herrialde horietaneskuratzen dituen salmenta-kopuruak kontuan hartuta (23.466 eta 103.355 ale, hainzuzen ere),
|
ezin da
ukatu bertako egunkari hedatuena dela.
|
|
|
|
Ezin da
ukatu teknologia informatikoak oso eragin handia duela gizartean.Besteak beste, egitura sozialean eta organizazio politikoan. Aldaketa sakonak gertatzen diren bitartean, gizarteak ez du aldaketen inolako kontrolik.
|
|
|
Abertzaleguztiek euskara behar dute ikasi; ezinbestean. Honek etsaiarentzako efektu birrintzaileak ditu,
|
ezin da
ukatu. Ebidentzia objektiboaren indarra duelako.
|
|
|
Horrez gain, koartikulazio-efektuak xeheki aztertu behar dira eta datu-basean entitate bereizgarriadaukaten elementuak (alofonoak) zeintzuk diren erabaki. Elementu hauen definizioaez dator guztiz bat fonema edo alofono moduko unitate klasikoekin; horregatikhemendik aurrera soinu izena emango diegu (izan ere, elementu horiek azkeneansoinuak izango direla
|
ezin
ukatuzkoa da).
|
|
|
|
Ezin
uka marxismoak harrapakaritza ezabatzeko egin duen ahalegina eta teoriasoziologikoari egin dizkion ekarpen handiak. Baina, nola ez??, baditu beremugapenak.
|
|
|
Kazetaritza azken multzo honen barruan jarri dute adituek. Dena den, azken urteotan
|
ezin
uka daiteke, informazio-kazetagintzan narrazioa ezezik bestelakoak ere erabiltzen direla.
|
|
|
Nahiz eta aspaldidanik esan duten espezializazioaren moda estatubatuarra irrati orokorrari zeharo nagusituko zitzaiola, egia esan, joera horren geldotasuna
|
ezin
ukatuzkoa da, berezitasun programatikoa iragartzen duten zenbait faktore ageri diren arren. Faktore horien artean, eskaintzaren aniztasuna eta teknologiaren bilakaera aipa daitezke.
|
|
|
Eta porrot horren arrazoi batzuk aipatzearren, ondokoak azpimarratu nahi genituzke: ...Gobernuak udalen eskuetan utzi zituen sistemaren antolakuntza eta finantzabidea, zentzu horretan maila bateko inhibizioa (ezina esatera ausartuko ginateke) erakutsiz166 Lehenago esandakoaren ildotik, antzeman daitekeenez, helburu edota nahi batzuen formulazio hutsak berehalako islarik ez zuen izan, nahiz hori bidera zezaketen egiturak eraikitzeko egin ziren ahaleginak azpimarragarriak izan zirela
|
ezin
ukatu. Izan ere, epealdi hartako testuinguruak-gerra bat zela medio-, non gizartearen aldaketaren aurkako erresistentziak gutxi ez ziren, ezta tentsio gabekoak ere, ez zuen politika liberala gauzatzeko erraztasun handirik ematen; hala ere, Estatu-nazioaren markoan prozesu hori garatzeko eginahalak eta saioak eginez gobernuak eta administrazio liberalak berean gogor irauteak, eragin nabarmena izan zuen XIX. mendearen bigarren erdialdean, eta, ondorioz, Gobernua erreformei aurre egiteko egoera egokian egon zen.
|
|
|
zen burgesia hori-. Hala ere,
|
ezin da
ukatu iraultza burgesa errealitatea izan zela (Ikus ARTOLA, M. (1973): La burguesía revolucionaria (1808-1869).
|
|
|
Bestalde,
|
ezin da
ukatu hezkuntza-sistema nazionalei buruzko lanak ugariak direla hezkuntzaren historiaren arloan; hala ere, hutsune nabarmena antzeman daitekeelakoan gaude, lan-esparru honetan ez baita egin ezinbestekoa den nazionalismoaren inguruko analisirik, hain zuzen ere identitate nazionala arazoaren funtsezko ardatza denean. Alde horretatik, hemen aurkezten dugun lanak eskaini nahi duen ikuspegiak, hezkuntza-politikaren arloko fenomeno hori (hezkuntza-sistema nazionalaren sorrera eta eraikuntza-prozesua, alegia) era ezberdin edota ezohiko moduan berrirakurtzearen beharra nabarmendu nahi luke.
|
|
|
|
Ezin da
ukatu, integrazio nazionalaz gain, Estatuak bestelakorik ere bilatzen duenik, eta esan behar da, esate baterako, bere hezkuntza-arloko helburuen artean ekonomiaren laguntza edota gizarte-mugikortasuna eta kontrol soziala ere aurki daitezkeela. Edozein eratan begien bistakoa da, halaber, eta hau da guri une honetan azpimarratzea interesatzen zaiguna, heziketak Estatuaren eskuetan hartzen duen izaera politikoa:
|
|
|
|
Ezin da
ukatu Carderera-ren ondoko hitzak oso adierazgarriak direnik: –Cada nación tiene una fisonomía característica que la distingue de las demás y que debe manifestarse en la educación; o para expresar mi idea con la mayor sencillez y claridad, dire:
|
|
|
Estatua eta honen kontrolpean dagoen lurraldeko populazioa finkatzea dugu helburua; Estatu espainiarrak espainiarrak omen ziren herritarrekin harreman erregularra sortzen zuen bere ordezkarien bidez (postaria, soldaduak, polizia, irakaslea,...), eta harreman hori eta harremanean sortzen zen komunikazioa, hizkuntzaren bidez-gaztelaniaren bidezizango zen nahitatez. Eman dezagun hemen arrazoi operatiboak jokatzen duela, baina operatiboa izanik ere,
|
ezin da
ukatu Estatuaren eta populazioaren arteko lokarria dagoela; eta, esango genuke, bi instantzien arteko identifikazioa ere sortzen dela, espainiarrak omen diren herritarren artean batasun-ezaugarria sortzen baita, kolektibitate-sentimendu bat. Gaztelaniak izan ezik, beste inongo hizkuntzak ez luke eskolan lekurik izan behar, ezta Estatuarekin harremanetan jartzeko aukerabiderik ere.
|
|
|
Hain zehatzak ziren aginduek, gure ustez, oso adierazgarria zen egoeraren aurrean jartzen gaituzte; gainera, zehaztasun hori eskola pribatuei legean eskaintzen zitzaien arreta eskasarekin konparatzen badugu (bigarren mailako zentro pribatuekin gertatzen ez zen bezala), diagnosi interesgarria egiteko moduan aurkituko gara. ...tako analfabetismo-tasak); bestalde, zentro pribatuak bete behar zituzten baldintza ez oso zorrotzek212 (zer esan Elizarenak baldin baziren213) derrigorrezkoa zen oinarrizko eskolaratzearen erronkari erantzuteko Estatuak zuen ahulezia (ezina esango genuke) erakusten dute-eta ez dezagun ahaztu, gobernu berak ezarritako derrigorrezkotasunaz ari garela-; azkenik, nahiz eta esandakoa nabarmena izan,
|
ezin da
ukatu jokamolde hark zuen penetrazio-nahia erabatekoa zenik, horretarako behin eta berriro aipatu dugun administrazio-egituraz baliatu zelarik.
|
|
|
Aldez aurretik egokia iruditzen zaigu nazionalismoak izan duen garrantzia azpimarratzea. Zalantzarik gabe, beste kontzepzio politiko batzuekin batera, XIX. eta XX. mendeetako kontzepzio nagusienetariko bat dugu (gaur egun ere, XXI. mendearen atarian gaudelarik, nahiz batzuen ustez guztiz zaharkitua izan,
|
ezin da
ukatu indar ikaragarria duenik). Baina ez da forma zehatz bakarra hartzen duen kontzepzioa, eta askotan beste batzuekin gurutzatzen da bide berean, bat egiten du, edota nahasten da; horra hor, adibidez, faxismoak eta nazional-sozialismoak nazionalismoari emandako forma, kolonialismoarekin izan duen zerikusia, marxismoaren nazioa eta nazionalismoa ulertzeko era hain ezberdinak, kontrajarriak askotan?, Estatu liberaletan beteriko zeregina, nazio-askapenerako mugimenduetan beterikoa, etab.3 Edozein ikuspegi ideologiko aukeratuta ere, zaila da nazioaz eta nazionalismoaz aritu izan den norbait ez aurkitzea.
|
|
|
Edozein modutan,
|
ezin da
ukatu modernotze-prozesuaren testuinguruan hizkuntzak, berez, duen nahitaezko balioa.
|
|
|
hizkuntzaren alde egingo du apustu).
|
Ezin da
ukatu industrializazioak, merkatuak (eta pentsa merkatu, nazionalean?, adibidez) eta bestek aparteko eragina dutenik, ezta duten garrantzia gutxietsi ere, baina Balibar-ek eta Laporte-k diotenez:
|
|
|
Estatu-Nazio frantsesaren ikuspegitik,
|
ezin da
ukatu aipaturiko elementu hauen garrantzia, eta guztiz oinarrizkoak suertatzen dira, bestalde, dagoeneko behin baino gehiagotan aipatu dugun hizkuntza-politikaren aldetik. Balibar-ek eta Laporte-k diotenaren arabera, nazioaren formazioa erabat lotuta dago hizkuntza-nazionalaren ezarpenarekin, azken hau nahitaez erabaki politikoetan oinarritzen delarik; eta Frantziaren kasuan iraultzaileen politika nazionalak hizkuntza-politika ere ekarri zuen, eskola-politikatik bereiz ezin daitekeena hain zuzen72 Zentzu horretan,. Convention, eko Irakaskuntza Publikorako Batzordeko partaidea zen Grégoire-k aparteko ardura erakutsi zuen frantsesa ezartzeko, bere iritziz nazioaren kohesiorako guztiz oinarrizkoa baitzen:
|
|
|
Eta, hartaraz gero, berehala luzatu zidan neskak kanabera eta eskaini zidan beita, amua ezin hobeki gordetzen zuena. " Amorioaren artean, zeren amorioa artea ere baita, berritasuna da inportantena, eta zu
|
ezin
uka bide onetik zoazela, mon petit, berritik berrirat zure lehen bi aldietan... Baina munduan ez dago bigarrenik hirugarrenik gabe... eta zer idurituko litzaizuke, baldin hurrengoan goiti-beheiti biluztuko banintzaizu, eta bertze egiteko batzuk eginen banizkizu, guztiz ez-ohikoak...?
|
|
|
Eta, baldin egia bada ezen jakintsuak bere burua ezjakintzat duela, nola erraiten baitzuen Publilio Siriarrak —Non pote non sapere qui se stultum intelligit—, jakintsua zen orduan don Frantzisko, zeren ikasleak baino gutiago dakiela aitortzen duen irakaslea, nola aitortu baitzuen berak, kontatuko dizut noiz, ez baitzitekeen bertzerik izan. Finean, Prima docet rectum sapientia, erraiten zuen Juvenalek, eta
|
ezin
uka ezen don Frantzisko gizon justua eta zuzena zela, eta bide justutik eta zuzenetik ibili izan zela, eta zuzentasun hura izan zitekeela haren jakintasunaren froga.
|
|
|
—Aitzakia xelebrea,
|
ezin
uka. Baina aspaldi ez nian halako farrarik botatzen.
|
|
|
Irribarre egin nuen berriz ere, baina hatzen dardarizo nabarmenek beste zerbait adierazten zuten, nik neure buruari ezkutatu nahi niona.
|
Ezin
uka dezaket: neure zer guztiak paper beldurgarri hartan hizki larriz eta argazkiz inprimatuta ikusteak zeharo inpaktatu ninduen, erraz ulertuko den moduan.
|
|
|
lehenik nitaz eta, segidan, bidailagunei buruz. Eta ni,
|
ezin
ukatuko dut, deseroso sentitu naiz gizon horren alboan; etengabe egiten zituen korrokada ttikiek eta, bainatu arren, zabaltzen zuen izerdi eta kolonia usain sarkorrek izango zuten horretan eraginik. Bestalde, haren keinuek ere zerbait ekartzen didate gogora (beharbada aitaren zerbait, zeren Tomek berrogeita hamar bat urte izango baititu), oraindik zer den zehazki ez dakidana.
|
|
|
Bai opor onak orain dela bi urtekoak..... Eta gaur,
|
ezin
ukatu, Dabid faltan bilatu dut, orduko Rakel izatea desiratu. Gaur, hemen, primeran ibiliko ginen biok geure gisara.
|
|
|
Eta Dan bezala, ni ere telefonoaz nazka-nazka egina nago, hain zuzen ere, Dabiden ezkutuko amodioaren berri aparailu horren bidez ezagutu nuelako; edota,
|
ezin
ukatuko dut, tarteka berari deitzeko gogoa etortzen zaidalako, eta aukera hori neure buruari guztiz ukatua diodalako; edota gaur Teresari deitu, eta berriro ere haren erantzungailua atera zaidalako.
|
|
|
Ez dakit maitemin aldi baten atarikoak ez ote diren izan... Erotzen hasia naizela pentsa dezakedan arren,
|
ezin dut
ukatu: Ruben musu bat ematera hurbildu izan balitzait, erantzun egingo niolakoan nago.
|
|
|
Masturbatzeari buruzko galderarekin bezala, Dabid haserretu egiten zitzaidan larrualdietan beste norbait gogoan izaten ote zuen edo aspaldian neska politik ikusia ote zuen galdeginez gero (nik, egia esan, gustura hartuko nuen noizean behin halako galderaren bat). Halaber,
|
ezin dut
ukatu, Dabidena gertatuz geroztik, neure burua bera ere aski ezezagun egin zitzaidala, batez ere haren intimitate eta sekretuen bilatze zoroan hasten nintzenean, haren harremanaren frogarik ttikiena ere topatu nahian: izan haren kaxoietan, izan sakeletan, izan telefono ordainketaren agiriarekin hel  tzen zen zenbaki zerrendan; baina halakoetan ezer ez topatzeaz gain, neure buruari kalte besterik ez nion egiten.
|
|
|
" Zulo horrek, hutsune zirkular horrek sekulako indarra ematen dio eskulturari". Dabidek eta biok-barreari ezin eutsiz,
|
ezin
ukatuko dut-baiezko imintzioak egin genituen, eta artean gure lagunak zirenak joan bezain laster, irriz karkailaka lehertu ginen. " Azkenean arte galeria bat zabaldu beharko dugu", amaitu zuen Dabidek.
|
|
|
Ni pentsakor egon naiz (neurri batean erraza iruditu zait hain orokorki hitz egitea, teoria horiek norberaren egoerara ekarri gabe, eta,
|
ezin
ukatuko dut Karmelo eta Ruben hain hurbil ikusirik, sekulako jakinmina sentitu dudala Adela eta Estherren turismo sexuala zertan den ezagutzeko; eta gehienbat Karmeloren gogoetarekin bat egin dut:
|
|
|
Guztiarekin,
|
ezin dut
ukatu Karmeloren gaurko hitzek doi bat harritu egin nautela. Dabidek maitalearekin hautsi duela aipatzen zuen eta atzo Teresari kontrakoa entzun nion, izan ere Patxik bikotea zineman ikusia baitu...
|
|
|
Egia esatera, hotelera heldu, eta harrera gelan nire izena aipatu dutenean, ez naiz Las Vegaseko hartan bezainbat harritu, zeren Karmeloren deiek jakitun jarri baininduten. Baina
|
ezin
ukatuko dut telegramak niregan hotzikara ttiki bat eragin duela-eta aurpegia nola mudatu zaion ikusirik, baita Rubeni ere.
|
|
|
Horixe da harrera gelan giltza eskatzerakoan luzatu didaten mezua. Ni gelara lur joa itzuli naiz, eta haserre samar ere bai Teresa ez dudalako etxean topatu, baina
|
ezin dut
ukatu Rubenen proposamenak on egin didala, on egin didanez. Eta ezin dut ukatu poztu egin naizela telefonoa hartu, eta ordu erdi barru irteteko geratu garenean.
|
|
|
Ni gelara lur joa itzuli naiz, eta haserre samar ere bai Teresa ez dudalako etxean topatu, baina ezin dut ukatu Rubenen proposamenak on egin didala, on egin didanez. Eta
|
ezin dut
ukatu poztu egin naizela telefonoa hartu, eta ordu erdi barru irteteko geratu garenean. Esango nuke bera ere poztu dela berarentzako opari bat dudala jakinarazi diodanean (telefono kontuez ari naizela, gaur Karmelok ez du Dabidi zertan deitu...; gaur seguruenik elkarrekin afaldu, eta aurrez aurre hitz egin ahal izango dute, eta ez zaie zeresana faltako; Adela ere Estherrekin toki dotore batera afaltzen eta kontua ordaintzen imajinatzen dut-baldin eta, donuts kaxa huts hori ikusirik, goserik geratzen bazaie).
|
|
|
|
Ezin dut
ukatu: Patxirengana kafetegira jai  tsi naizenean urduri samar nindoan, baina han anaia batekin elkartu behar banu bezala sentitu naiz (beharbada besterik izango zen Rubenekin egon berria ez banintz).
|
|
|
Gatz eta hondarrezko basamortu hura, zenbait tokitan itsasoko maila baino beherago zegoena, niri fotografiagarri eta filmagarri baino gehiago hipnotizagarri gertatu zait. Eta,
|
ezin
ukatuko dut, muino horretatik behera heriotzaren bila lasterka joateko gogo bortitza etorri zait.
|
|
|
-
|
Ezin dizut
ukatu Rubenekin barrena piztu egin zaidala, eta berak eskaini didala hasieran neure burua pausatzeko eta negar egiteko behar nuen sorbalda, eta horren ondotik behar-beharrezkoa zitzaidan goxotasuna. Baina Rubenekikoa ikuskizun da eta, hasi baldin bada, hasi besterik ez da egin.
|
|
|
2000ko kultur tantak aztertzeko garaian, azken orduko berrien larritasuna dela eta, egokiago deritzot atzetik hasteari. Oro har, euskara eta euskalgintzaren alorrean garai ilunak datozkigula
|
ezin
ukatuko dugu. Aurreko urtean garbi geratu zen Kontseiluaren sorrera eta lana txalogarriak izan direla euskaldun guztiontzat, bai motor gisa (orain arte ikusi ez den maila batean, era bateratuan eta ukitu gabeko sektoreetara iritsita, industria adibidez), bai euskalduntze prozesuan sinesten duten gehienen ahaleginak bildu eta elkartzeko ardatz gisa ere.
|
|
|
Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi dituzte departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide beretik goazela
|
ezin
uka, gure hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
|
Alde batetik oso ona da, beste lekuetako antzerkigintzarekin parekatzeko aukera ematen baitu. Eta
|
ezin
ukatuko da euskal taldeen maila bikaina dela, jasotako sariak eta ikusle kopuruari begira, Estatu mailan puntan dagoela. Baina honek badu alde txarrik ere, euskarazkoak gehienetan espainierazkoen bertsio baizik ez izatea, batzuetan laguntzetara iristeko aitzakia baino ez.
|
|
|
Bi-biok loturik daudela
|
ezin
uka. Aurrerago ibili naiz diru publikoa dela eta ez dela.
|
|
|
Ez bereziki maitagarria gertatu zaiolako emakumearen figura artistikoa; ez kontrakoarengatik ere. Baina arrazoi bat edo besterengatik,
|
ezin da
ukatu Gustavo de Maezturi nolabaiteko zirrara sortzen ziola emakumearen gaiak, edo zirrara hori beste mundukoa izan gabe ere, emakumearen edertasuna behintzat barru-barruraino iristen zitzaiola. Auskalo arrazoia zein zen!
|
|
|
Esan legez, lege testu horren atarirako eta aurkezpenerako idatzi zuen Portalisek bere hitzaldi ospetsua. Idatzi, maisuki eta dotore idatzi zuela
|
ezin
uka. Hainbatez, Portalisen testu hori klasiko egin zaigu zuzenbide munduan, dela kodegintza berriaren filosofia erakusle moduan, dela iraultza frantsesak ekarri zuen gizarte burges horren antolamendu zibilaren agertoki gisa.
|
|
|
Jurisprudentzian dihardutenei egotzi zaie ñabardura, bilduma eta iradokizun multzoak larregi ugaltzeko eraspena. Egozketa hori oinamduna izan daitekeela
|
ezin
uka. Baina, non, zein arte edo zientziatan ez dago norbera ere halakoetan jausteko arriskutik salbu?
|
|
|
– Bai, itxura batean bai. Hori
|
ezin dizut
ukatu. Baina gutxiago dira, gero eta gutxiago, oso zaila baitute baserriari eustea.
|
|
2001
|
|
|
Gudariak gerran topatzen ditu anai karlista nafarrak. Beno, batez ere nazionaliston istorioa da, nik
|
ezin dut
ukatu hori dela nire mundua.
|
|
|
"
|
Ezin
uka gauza bitxirik ikusi dugunik" zioen segidan," Euskararen aitzakia dela eta hor azaldu zaizkigu zazpi probintzien batasunaren etsai amorratuak, Nafarroako UCD eta PSOEkoak, Euskal Herriaren seilu argi eta garbia zeraman kanpainan parte hartzen". Kritikoa zen artikulua jarrera honekiko, baina egun inork imajinatzen al du Miguel Sanz txandala eta petoa jantzita lekukoa eskuan duela?
|
|
|
Ark ere zerbait ona nahi du beretzat eta horregatik il du bere burua". Erabat ados egon gintezke iritzi horrekin (idazlantxo hau zirriborratzen ari den hau hala dago behintzat), baina Kaputxinoen ardurapean zegoen aldizkari baten editorialean agertzeko ausart samarra ere bazela
|
ezin
ukatu (Aita Santutik hasita, Eliza osoa aurka izango zutela pentsatzerik ere badago). Hala ere, beste bat zen beraiek hizpide zuten auzia:
|
|
|
Glen Velez perkusionista estatubatuarra, Madagaskarreko Justin Vali valiharekin, Eskoziako Phil Cunningham teklatu eta pianoan, Michel Bordeleau kanadiarra (La Bottine Souriante taldekoa) eta Euskal Herriko Ibon Koteron albokajolea, Kepa Junkera trikitilaria eta Mikel Laboa abeslaria. Unibertsaltasuna behintzat
|
ezin zaie
ukatu. Ukitu etnikoz beteriko lana sortu dute.
|
|
|
Jendea izutzen hasi da datorren manipulazio genetikoarekin. Egia esan, kaleko jende arruntak, ez adituak, ezer gutxi daki oraindik gai honi buruz baina
|
ezin da
ukatu gero eta handiagotzen ari dela ezinegona eta kezka larria. John Le Carre idazleak idatzitako azken liburua(" El jardinero fiel") irakurri duenak badaki garbi asko zertaz ari naizen:
|
|
|
Guztion atsekabea sortzen duten egoera tamalgarri hauen aurrean arduradun politikoen ahotan «arrazoi naturalak» esaera entzutea ohikoa bilakatu da.
|
Ezin da
ukatu, heriotz masibo hauetako gehienetan ez dagoela gizakiaren aldetiko ekintza zuzenik, baina egia da ere arrainen heriotza eragiten duten faktore «natural» horiek gizakiak ibai eta ibaiertzetan burututako eraldaketen ondorio direla. Lehenago aipatu den moduan, ibaien erdi eta behe ibilguetan, udan batez ere, oxigeno eskasiak gerta daitezke modu naturalean, baina egia da ere, ibaiek badutela egoera horiei aurre egiteko baliabiderik eta ongi kontserbaturiko ibaietan, egoera horiek ez direla kezkagarri bihurtzera iristen.
|
|
|
Hots, omen baita. Eta, hasierako mapari arreta eskainiz gero, munduaren zilborra dirudiela
|
ezin
ukatu. Bertan Europako mapa mutua ageri da, Nafarroa bere baitan irudikaturik.
|
|
|
Elkarteko kideek azpimarratu dutenez," egunero Beleixe, astero Oixe eta hilabetero Guaixe". Izen hauek direla medio, Sakanan, eztabaidaren bat ere gertatu dela
|
ezin
ukatu. Egia da antzekotasunak nolabaiteko lotura eskaintzen diela, hurbileko bihurtuz.
|
|
|
Bigarren partean, ETAren ideologia, antolaketa, teknika terrorista etabar azaltzen ditu, Burgoseko auziaz bukatzeko.
|
Ezin
uka denetik irakurri beharra dagoela. Baina kontuz!
|
|
|
Sarien artean dagoen Europan barrena egindako hamar eguneko bidaiak euskal idazle askoren arteko harremana estutu du. Urruzuno topagune garrantzitsua da,
|
ezin
ukatu. Baina herrena da, bertara EAEko gazteak soilik aurkez daitezkeen heinean.
|
|
|
Ni azken hipotesi honetatik abiatzen naiz.
|
Ezin da
ukatu gatazka bat dagoela, herri bateko populazioaren %50 ez baitago gustura estatuarekiko egokitze instituzionalarekin. Hori horrela da, baina ez gaitezen abiatu gatazka balizko ezagutza baten faltaren ondorioa dela esatetik, bestela akabo.
|
|
|
Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gida turistiko, kanta edo kaleko iruzkinek, nobelaren ahots aberastasunaz haratago, garaiko giro politiko bortitza gogorarazten digute. Ezin dugu ahaztu, euskararen egoera diglosikoa salatzen duten pasarteez gain, garaiko errepresio politikoa eta euskal izaera kultural oro ukatzen duen erregimena daudela oinarrian, eta horregatik,
|
ezin da
ukatu, nobela honetan ere garaiko egoeraren oihartzun ugari kausi dezakegula. Horrela ulertu nahi genituzke, ikastolen hastapenak gogorarazten dizkigun Xabiertxo (1925) liburuari egindako erreferentziak, edo nobelaren zenbait kapitulutan errepikatzen den kantak:
|
|
|
Misterio edo fantasiazko narrazio askotan bezala, argazki baten azterketak erakutsiko dio protagonistari heriotzaren ikurra lepoan daramaten emakumeok debekatutako desioaren ikurrak direla.
|
Ezin da
ukatu nobela honek ikutu melodramatikoak dituena, David Lean-ek zineratutako Zhivago Doktorea hartan bezala, tentsioa areagotzeko trebetasunez erabiltzen direnak.
|
|
|
Estazioan mutua eta Samuel dauden modura, esperoan jarraitzen du protagonistak. " Esperoa espero hutsez" betetzeko momentua heldu bitartean hizkuntzaren beharra
|
ezin
ukatuz. Kontatu beharra, behin eta berriro traizionatzen gaituen hizkuntza.
|
|
|
Henry James), egile iparramerikarrek objektiboki behagarriak diren gertakizunetarantz lerratuko dituzte euren unibertso literarioak. " Zine-kamara" edo" narrazio objektiboa" ere deitu izan zaion teknika honen oinarrian, Teoria Konduktistaren ideiak zeudela
|
ezin
ukatuzkoa da. Azken honek psikearen barrubizitza ukatuz, instrospekzioa baztertu zuen ikerketa-metodo bezala.
|
|
|
|
Ezin da
ukatu beste giro batez ari dela mintzatzen Jesi, baina horrelako hitzek beti sortzen dute, ilusio aipamen zehaztugabe eta isiltasunen bidez, kontzeptu mitologikoa. Sarrionandiak sortzen dituen mitoetan garaipena ez dago ziurtatua, eta hildako asko dago-ene ustez, zoritxarrez-orrialde hauetan.
|
|
|
Gauzak horrela,
|
ezin da
ukatu oso zaila dela ikasleak motibatzea eta egiten aridiren ahaleginaren benetako balioaz ohartaraztea.
|
|
|
|
Ezin da
ukatu hizkuntzen ikaskuntzan gabiltzan irakasleok lan zaila dugulaesku artean. Hizkuntza bereganatzeko prozesua arrakastatsua izan dadin, eginkizunezberdin ugariri erantzun behar diegu:
|
|
|
kokapena, garaia, bakarkako ala taldekako harremanak eta gizarteko heldutasuna. Izan ere, kondairenikerketari dagokionez,
|
ezin dugu
ukatu etnografia, historia eta geografiaren arteandagoen harreman estua. Horregatik, kontaketen bilakaera eta igorpena ikertzerakoan, gai-zikloen erabilpena aldarrikatzen du frantziar etnografo horrek, kondairekgehienetan ez baitute gai bakar bat jorratzen13 Gainera, ereduak osatzeko ahaleginak ez ditu beti emaitza berdinak ematen.
|
|
|
|
Ezin
ukatuko dugu literatura iturri dokumental garrantzitsua dela ohituren, jantzien eta jokabide sozialen garapena aztertzeko. Guk geuk ere, irakurle garenaldetik, zenbat zor diegu Dostoievski, Chejov, Tolstoi edo Turgueniev-i, Errusiazdaukagun irudiari dagokionez?
|
|
|
Egia da XIX. mendean burgesiaren mundu etaantolamendu moralaren berri eman zigula nobelak, edo, aproposago esanda, gizarte hark bere buruaz zuen irudikapena.
|
Ezin
ukatu nobelaren garrantzia gizartemodernoaren imajinarioa elikatzeko orduan: maitasuna, adulterioa, gatazkasozialak, eta abar.
|
|
|
Baina, gatozen berriz ere graduazioetara. Izan ere, HamaikaPauso gure modernitatearen gailurtzat jarri badut,
|
ezin
uka bi nobelen arteandagoen aldea. Zeintzuk dira alde horren markak?
|
|
|
Egilearen kontaketa objektiboa eteten duten egunkari, gidaturistiko, kanta edo kaleko iruzkinek, nobelaren ahots-aberastasunaz harago, garaiko giro politiko bortitza gogorarazten digute. Ezin dugu ahaztu, euskararenegoera diglosikoa salatzen duten pasarteez gain, garaiko errepresio politikoa etaeuskal izaera kultural oro ukatzen duen erregimena daudela oinarrian, eta horregatik,
|
ezin da
ukatu, nobela honetan ere garaiko egoeraren oihartzun ugari kausidezakegula. Horrela ulertu nahi nituzke, ikastolen hastapenak gogoraraztendizkigun Xabiertxo (1925) liburuari egindako erreferentziak edo nobelaren zenbaitkapitulutan errepikatzen den kantak:
|
|
|
Alta,
|
ezin da
ukatu ezen, gaur egungo mundu errealean, Hegoak bere kanpo-zorra I diruan-hau da, bere kanpoko errentaz baliatuz-eta H diruan-bere barneko errentaz baliatuz-zerbitzatzen duela.
|
|
|
Alta, H herrialdearen barne-errenta ere kontuan eduki behar dugu, errenta hau etxeko diruan edo kanpo-monetan adierazita badago ere.
|
Ezin da
ukatu ezen Hegoaren egoiliarrek-gainerako munduarekiko zordunduak direnek-2 bilioi dolarreko barneko errentaren sakrifizioa egiten dutela. Guztira ondokoak egiaztatzen dira:
|
|
|
Oihal handi fina izaten da, zetazkoa edo ehunezkoa, askotan kolore anitzekoa, gorputz guztia biltzen duena.
|
Ezin
uka oso polita eta airosa izaten dela.
|
|
|
9 Larramendik izkribuz eta predikuetan erabiltzen zen euskara garbitu nahi izan zuen, jaso eta aberastu; eredu bat sortu eredurik ez zuen hizkeran. Eta
|
ezin
uka nahi zuena erdietsi zuela, hein jakin batean, beti gertatu ohi den gisa, Gipuzkoan eta, elkarren hurren, Bizkaian eta Nafarroan. Hautatu zuen gipuzkera, oharturik ala oharkabez, Beterrikoa izan zen, eta hori da gero Larregiren ondotik ibili zen Lardizabal zaldibiarrak, Larramendiren gramatika ia-ia hitzez hitz aldatzeaz gainera, [Testamentu  zarreco eta berrico] Condairan (1855) bereganatu zuena.
|
|
|
Zaharragoen poesia-lanak, atzokoenak edo bart arratsekoenak batik bat, ia zeharo arbuiatzeko eskubide osoa du eta arrazoirik gabe ari denik ere ezin esan daiteke erabat. Horrelako garbiketak, atseginak ez badira ere, egin behar ditu nork bere etxean noizik behin bederen, zoko zikinak astinduaz, eta
|
ezin
uka daiteke osasungarriak direnik. Halaz guztiz ere, ordea, hizkuntza lehenago landu dutenek, baita moldakaitzenek ere, zerbait utzi digute:
|
|
|
Nola garbitu, ordea, jatorrizko bekatu horren ondorenak?
|
Ezin
uka gainera, barrengo mintzabeharrak hala agintzen zielako edo, nahiago zutela bere bidetik ibili hizkuntza gaietan. Eta ezin uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, holako ardi galduen ibilerak beti bertute-bidetik sailean dabiltzanenak baino2 Guztion maisuak dioenez," bethierekoak higuintza emaiten du, alda-nahia ekhartzen du3".
|
|
|
Ezin uka gainera, barrengo mintzabeharrak hala agintzen zielako edo, nahiago zutela bere bidetik ibili hizkuntza gaietan. Eta
|
ezin
uka guk ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, holako ardi galduen ibilerak beti bertute-bidetik sailean dabiltzanenak baino2 Guztion maisuak dioenez," bethierekoak higuintza emaiten du, alda-nahia ekhartzen du3".
|
|
|
Mirestekoa litzateke, beraz, egokiagoa eta aberatsagoa izatea euskal hiztegia filosofia eta jakintza-gaiak adierazteko, entzun ohi dugun legez, inguruko erdara harroena baino. Berez gai denik euskara horretarako eta gehiagotarako, beste edozein hizkuntza den bezalaxe,
|
ezin
uka, baina egungo egunean landugabea luzaro landuak baino gaiago eta zehatzago izan. Gaitz dirudi.
|
|
|
Egiteko hori, Xanti Andiaren itzulpena, gutxik burutuko luketenetakoa dela nabari da.
|
Ezin
uka, gainera, egoki eta estutasunik gabe burutu duela Etxaidek. Oztopoak, eragozpenak ezin konta ahala aurkitu behar zituen bere bidean eta gehienetan ez zaio irudituko ere irakurleari leku hartan eragozpenik izan zitekeenik.
|
|
|
Guk, zaharragoek, ez omen dugu haien berri jakin ere nahi.
|
Ezin
uka, hori ere.
|
|
|
Euskaldun izatea ez da gizon izateko era bat besterik, gizon oso eta betea izatekoa horretarako kemenik dugunean, Txillida izatea gizon izateko bidea eta modua den bezalaxe. Ezin dezake Txillidak bere nortasuna uka, eta
|
ezin
uka dezake, dioena dioela eta degiena degiela, bere euskaltasuna. Bere nortasuna ukatzea eta murriztea bezainbat bailitzateke.
|
|
|
|
Ezin
uka zezakeen, batik bat, herri xume horrek artean ezagutu duen ordurik larrienean jaio delako. Indartsuen alde jaiki zitekeen, noski, indartsuen eskaintzak tentagarriago baitira beti; inoiz baino areago egungo egunean, eta inorentzat baino gehiago plazagizonarentzat.
|
|
|
Ez zen ausaz langilerik langileena izan; bai, ordea, eragileena, besteak mugiarazten zituena eta besterentzat bideak zabaltzen saiatzen zena.
|
Ezin
uka mugak landatzen zituenik, bestetan esan dudan gisan. Ez, haatik, norbaitek Garaian2 landatzen zituenak baino estuagoak eta zorrotzagoak.
|
|
|
|
Ezin
uka mende laurdena doala, ez gehiago eta ez guttiago, 1956tik 1981era. Halaz guztiz, doubting Thomasen batek (nik neronek, esaterako) gogoeta bidegabekoren bat egin dezake:
|
|
|
|
Ezin
uka zaharra naizela. Badira halaz guztiz esanak eta eginak, egoerak eta jarrerak ezagutu ez ditudanak.
|
|
|
Nahiz eta euskaraz idatzi den guztia (eta esan edo kantatu den franko) euskal literaturan sartzen dugun, hemen sartzera goazen gisa,
|
ezin
uka lezake gauzen berri dakien edozein guretarrek maizago topatzen dugula behealdeetan narraska gaindegietan hegaka baino. Urria dugu, arras berankorra izateaz gainera; exkax xamarra ere bai, hitz lotsagarri honetaz balia banaiteke.
|
|
|
Bide ibiliak, betikoak, erosoak eta maldarik gabeak izan ohi dira, ezagunaren ezagunez aspertzen bagaituzte ere. Saioak, probaketak, berriz,
|
ezin
uka beharrezkoak direnik, ez bailitzateke bestela lurralde berririk aurkituko. Baina zaharrak erosoak bezain nekagarriak gertatzen dira bide berriak.
|
|
|
Edipo, Macbeth, Don Quijote, Faust, Aita Goriot, Stavrogin eta horrelakoak.
|
Ezin
uka daiteke sorkari horien handitasuna, eta ez dago ukatu beharrik. Eta, hala ere...
|
|
|
Gurea ote dugu Baroja? Gure artean jaioa denik,
|
ezin
uka. Deus gutxi da hori, horratik; gehiagorik nahi genuke.
|
|
|
Ez da ere ahaztu behar Luis Eleizaldek, beste askoren antzera, ez zuela euskara erabili Landibar, bere nobela bakarra, idatzi zuenean. Jendea politikaz bereganatu nahiak bultzatu zuen horretara dudarik gabe25,
|
ezin
ukatuzko arrazoia, baina tartean bazegoen ere sendo tinkaturiko usadioaren zama.
|
|
|
Askotan aipatu da, eta ez da oraingoz ahaztuko, Espainiako irakaskuntza ofizialak izan duen eta duen egiteko kaltegarria.
|
Ezin
uka liteke, baina esan ere egin behar litzateke, ahazteko erraztasuna denez, irakaskuntzan ziharduten erlijioso ordenak. Frantziatik eta Portugaletik bidali ondoan, Espainiako lurralde zabal batean kokatuak, erakunde ofizialak bezain etsai bederen izan direla gurearentzat, eta neronek ere ez dut halako esperientziaren [aipatu] beharrik33.
|
|
|
Horrek ez du arma-indarkeria politikoki edo etikoki justifikatzen. Baina kondena politikoak edo etikoak
|
ezin du
ukatu ETA eskabide demokratiko baten inguruan antolatu dela, eta faxismo biolentoa, berriz, askatasunak ezerezean uzten dituen programa baten inguruan.
|
|
|
Horrenbestez, zehaztu ezinezko ikusgai bat zela errango nuke. Holako sorkuntza lanak euskal kulturaren esparrua eraberritzeko, aberasteko edota garatzeko onurazkoak direla
|
ezin dut
uka, baina, nire iritziz, Herria Ohoretan bezalako obra bat herritar gehiengoaren sentierari egokituagoa da. Badaukat susmoa abertzale edo euskaltzale zenbait elitismo mota batean gustura dabiltzala eta sorkuntza lan" xumeagoak" —honek ez du erran nahi, haatik, asmatzeko eta obratzeko errazagoak direnik— bazter uzten dituztela.
|
|
|
interes gutxiko fikziozko autobiografia, postalitxura gehiegizkoa duen deskribapen-sorta eta kokapen historiko gatazkatsua zehazteko ahalegin eskergarri baina astun samarra. Elementu horiekin nekez eraiki zitekeen nobela bikain bat, nahiz eta, Felipe Juaristik azpimarratu bezala, arin irakurtzen dela
|
ezin
ukatu; Putzu-ren estiloaz, ordea, ezer gutxi gehiago esan daiteke, trabarik egiten ez duela baino. Egia esan, formaren eta mamiaren arteko dialektikan mamiaren alde egin ohi duenetakoa naiz, baina soiltasun formalak, bertute izateko, ganora handiagoko euskarri bat beharko luke.
|