|
2019
|
|
|
Olabide euskaltzainak izendatu zituen Euzkadiko Gogo lantze Batzordeko kide; legelaria Goi Irakaskintzaren(" Enseñanza Superior") sailean eta elizgizona Euskera eta Euskel Elertiaren(" Lengua y Literatura Vasca") sailean. Hain zuzen,
|
euskara
eta euskal literaturaz arduratzeko izendatutako bost kideak ezpal jeltzale garbiko letra gizonak ziren: Tomás Aguirre" Baŕensoro" eta José Altuna" Amilgain" BPDko euskara irakasleak, Bernardo M.ª Garro" Otxolua" eta Esteban Urquiaga" Lauaxeta" idazleak, eta aipatutako Raimundo Olabide euskaltzaina.
|
|
|
Berriz ere, ez dago batzarraren akta ofizialik, baina idazkariaren zirriborroa gordetzen da. Hain zuzen, N. Oleagak adierazi zuenez, Euskaltzaindiaren Bilboko laguntzaile batzuen eskaria jaso zuten.923 José Urrutia Bilbao (SI) Deustuko Unibertsitateko ikasketa prefektuaren aurkezpen gutun batekin zetorren eskaria.924 Gazte talde batek Akademiari egoitzako gelaren bat erabili ahal izatea eskatzen zion,
|
euskararen
eta euskal kantutegiaren inguruko bilerak egiteko.925 Eskaera bera A. Irigoyen, L. Torrontegui eta J. Peñak sinatzen zuten eta hiru puntu zituen:
|
|
|
Aspaldi artu zuen Gipuzkoa’ko aldundiak seminario ori irikitzeko erabakia,
|
euskera
eta euskal philologia azter eta lantzeko. Orain berriki, seminario ortako zuzendaria izentatu dute, Donostiako apaiz gazte bat, Urrutia izenez.
|
|
|
Sarrera ekitaldiko balentriak Akademia kaltetu baino areago, gainditu egin zuela uste zuen: " Behaŕekoa zan euskararen alde zerbait egitea eta neuk uste dut’ zure abegiaren egunean zuk eta biok
|
euskararen
eta euskal kulturaren alde asko, anhitz egin dugula. Euskararen salbatzekotz lan egin dugu eta orain euskalzain ephelen belduŕagatik’ aitzinatu garela uste dut". 861
|
|
|
EI SEVek deituta, lau akademiko sortzaileak bildu ziren 1919ko irailaren 21ean GPDko jauregian. Laurokin batera,
|
euskara
eta euskal kultura lantzen zituzten aldizkarietako ordezkariak bildu ziren, gainerako zortzi akademiko hauek hautatzeko: D. Aguirre, P. Broussain, B. Adema, R.
|
|
2021
|
|
|
|
Euskara
eta euskal tradizioak gordetzeko ahalegin horrekin hainbat ekarpen garrantzitsu egin zituela aitortzen zaio Abbadieri: euskal literaturaren sustapenerako lehen plataforma modernoa eratu zuen (Gabilondo, 2016:
|
|
|
61) 141 Egunkariak bere posizioari esker euskal kulturari eman zion bultzada garrantzitsua nabarmentzen du Otaegik: " El Día ko orrien bidez ordurarte inoiz izan gabeko oihartzuna izan zuten aktibitate euskaltzaleek[...] Sarritan, egunkariko portada edo azalean kokatzen zituen berri euskaltzaleak, apurka apurka duintasuna, prestigioa eta errekonozimendua eratxeki zielarik
|
euskararen
eta euskal kulturaren alde eginiko ekintzei" (1998: 6).
|
|
|
Lehen Modernitateko
|
euskararen
eta euskal komunitatearen inguruko apologien historiari egiten dion errepasoan Xaho seinalatzen du Madariagak tradizio horren azken gailur eta itxiera gisa: "[...] el autor que elabora una teorización más completa es precisamente el que cierra el ciclo de pensamiento moderno y abre las puertas a sistemas de pensamiento contemporáneos:
|
|
|
Foruen galerak ekarritako erreakzio kulturalistan, ikusi den gisan, euskal erakundeek ere izango dute beren partea. Pixkanaka
|
euskararen
eta euskal kulturaren instituzionalizaziorako urratsak egiten hasiko dira, eta Gipuzkoako Foru Aldundiak Lore Jokoen antolaketan lagundu zuen bezala, Bizkaikoaren lehen urratsetako bat 1888an Bilboko Institutuan euskarari buruzko katedra bat sortzea izango zen. Katedra hori betetzeko lehiaketa deitu zen, eta Resurrección Maria Azkue gazte batek lortu zuen lanpostua, Unamunoren eta Sabino Aranaren aurretik geldituta.
|
|
|
Ez zen, noski, Azkue
|
euskararen
eta euskal kulturaren instituzionalizazioaren bidea egiten ari zen bakarra. 1907an Julio Urkixok Revista Internacional de
|
|
|
Katedrarako lehia irabazi izanak erakusten duen bezala, badirudi hizkuntzalari gisa bigarrenak gaitasun gehiago zuela: "[...] Aranak bazekien
|
euskaran
eta euskal kulturan zenbaiterainoko pisua zeukan Azkuek. Bitxia da nola Sabinok ez zuen Azkuerengan konfidantza politikorik, baina kulturalki begirune haundia zion; eta, aldiz, Azkuek Arana politikoki errespetatzen bazuen, kulturalki eta batez ere hizkuntz gauzetan ez zuen inoiz ere kontuan izan" (Díaz Noci, 1995b, 68).
|
|
|
Oiartzuarrak Gasteizko Seminarioan egin zituen apaiz ikasketak eta gazterik, 1916an, Euskarako katedra lortu zuen bertan; besteak beste,
|
Euskara
eta Euskal Literatura ikasgaiak eman zituen hogei urtez. Eusko Ikaskuntzaren sorreran parte hartu zuen, eta garaiko hainbat aldizkaritan kolaboratu:
|
|
|
Julien Vinson() paristarra zen sortzez, baina 1866an Baionako basozain nagusi postua atera ondoren
|
euskararen
eta euskal kulturaren ikerketan murgildu zen buru belarri. Harexena da bertso saio baten lehen kronika, 1870ean Revue de Linguistique et de Philologie comparée aldizkarian" Concours de Poésie Basque a Sare en 1869" izenburuarekin argitaratu zuena.
|
|
|
‘Mendiyan omen da osasuna[...]. Euskera mendiyan bizi da, menditarra data’34 Baina aldizkaria bera ere hirian egiten da, eta hiritarrek egiten dute[...] Euskal kulturaren ekoizpena (komunikabideak, zinema, komikiak, irratia, liburugintza) hirietan egiten da (eta hiriarentzat neurri haundi batean)[...] hasitako bidea itzulezina da, zeren
|
euskara
eta euskal kultura abiatu da modernitatearen bidetik, Lauaxetaren Bide berriak hartuz; edo Lizardirenak, euskara ‘noranaikoa’ nahi zuena. (Díaz Noci, 1993:
|
|
|
1936.ean bere politika propiari jarraituz —erlijioaren aldekoa itsu itsuan, dakigunez— Frankoren armadaren alde agertu ziren. Ospetsua da" Mola jeneralaren soldat eskualdunek zaintzen dute Gernikako arbola" dioen pasartea[...] Euskarazko aldizkaririk iraunkorrenak,
|
euskara
eta euskal kulturarentzat hain garrantzitsua izandakoa, oso bukaera txarra eta itsusia izan zuen: Frantziako Erresistentziakoek 1944.ean[...] Eskualduna itxi eta berriro kaleratzea debekatu zuten [Nazien alde lerrokatu zelako] (Díaz Noci, 1995b:
|
|
|
Pedro de la Sota (1949) zuzendariak erbesteratutako familia abertzale baten altzoan Parisen egin zituen zine ikasketak, eta bere lehen filmak frantsesez filmatu zituen. " Nortasuna" horrekin egin zuen lan lehen aldiz
|
euskaraz
eta Euskal Herrian, Aralai ekoiztetxearen sostenguaz.
|
|
|
296 Euskal Herrian sortu diren gizarte mugimenduen mapa osatzera bideraturiko lanek ere toki garrantzitsu bat gorde ohi diote Bigarren Pizkunde hartan hasita euskal kulturgintzaren inguruan eratutakoari: " Xede, helburu eta norabideen espektro zabal hori dela eta
|
euskararen
eta euskal kulturaren aldeko gizarte mugimendua da, dudarik gabe, aztertuko ditugunen artean anitzena, zabalena eta askotarikoena" (Ajangiz eta Barcena, 2001: 22). abertzalearen artean abertzaletasunaren barruan hegemonia lortzeko borrokak framearen inguruko gatazkari dimentsio politiko bat ere eman zion:
|
|
|
Nafarroan, aldiz, bestelakoa izan zen bidea, nazionalismo espainiar eskuindarrak jarraitu baitzuen gobernuan: " Nafarroako Foru Erkidegoan autonomiaren kudeatzaile politikoek bultzatutako instituzionalizazioak ez du inolako alderdi zalantzagarririk eduki[...] argi eta garbi,
|
euskararen
eta euskal kulturaren sustapenaren aurkakoak izan dira" (Larrinaga, 2007b: 178).
|
|
|
Berebat, frankismoak euskal kultura" berez" desagertzear zen fenomeno aurremoderno gisa saltzen zuenez, baserritar ezjakinen folklorekeria atzerakoi modura, diskurtso horri aurre egin nahian enpeinu berezia jarriko da pizkunde horren izaera modernoa azpimarratzean: "[...]
|
euskara
eta euskal kultura gizarte modernoak jarritako baldintzetara egokitzeko gai zirela erakustean, euskalgintzaren eragileek azpikoz gora jarri nahi izan zituzten behinolako interpretazio nagusiaren arrazoibideak. Halatan, euskalgintzaren jarduera kulturalaren zeharkako ondorioa guztiz politikoa izan zen" (Larrinaga, 2007b:
|
|
|
Arlo horretan egindako lanaren beste adibide bat da Etxepare Euskal Institutuaren webgunean txertatutako basqueliterature.com ataria, lehenago EIZIEk kudeatzen zuena. Halaber, 2015ean, Etxepare Euskal Institutuak eta Laboral Kutxak
|
euskararen
eta euskal kulturaren sustapenean eta elkarlanean aritzeko Etxepare Laboral Kutxa Itzulpen Saria sortu zuten, jatorriz euskaraz idatzi eta beste hizkuntza batean argitaratutako obra baten itzulpena saritzeko. Itzulpenaren kalitatea eta argitaletxearen sustapen plangintza aintzat hartu, eta bi biak (itzultzailea eta argitaletxea) saritzeko xedea du lehiaketak.65 Ikusten denez, euskal eremuan egindako literaturaren itzulpenak ezagutzera emateko ahalegina saritu nahi da.
|
|
|
–
|
Euskara
eta Euskal Literatura.
|
|
|
ezagun da oraindik ere ez dagoela ia literatur itzulpenetik soilik bizibidea ateratzeko modurik duen itzultzaile profesionalik, literaturatik soilik bizi diren profesionalak ere gutxi diren modu bertsuan. Izan ere, autonomizatzen ari den eremua bada ere, euskal literatura itzuliarena autonomia erlatiboko barne eremua da, ekoizpen urrikoa, egitura, eragile eta balioak partekatzen dituena, nahitaez, hizkuntza txiki bateko literaturaren eta itzulpengintzaren eremuekin;
|
euskara
eta euskal kultura da eremua ardazten duen kapital sinbolikoa; kapital ekonomikoa baino balio handiagokoa egoera askotan, Bourdieuk (1991) adierazi bezala, eta horrek ezaugarritzen du, halaber, eremua bera.
|
|
|
3). ...fikotako merkatueta kultura politikek eta ideia eta balioek eragiten diote barne eremuari, hain zuzen ere Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako kultur eta hizkuntza politikek, lurraldeotan baita euskara hizkuntza koofiziala; baina, kontuan hartzekoak dira, halaber, euskarak ukitzen dituen gainerako espazioetako eragile, erakunde eta sareak, hala nola Ipar Euskal Herrikoak eta Diasporakoak edo
|
euskarari
eta euskal kulturari buruzko interesa agertzen duten beste eremu batzuetakoak, kasurako, euskaratik egindako itzulpenak jasotzen dituzten gizarte egituretakoak. Orobat, euskal literatura itzuliaren eremuak nazioarteko literatur espazioan ere badu bere tokia, besteak beste, euskaratik beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenaren bidez eta nazioarteko azoketan eta jardunaldietan hartutako posizioen bidez. Hargatik deritzogu" barne eremu transnazional" euskal literatura itzuliaren eremuari, muga nazionalak edo geografikoak ez direlako eremu baten mugak; izan ere, (barne) eremuek ez dute muga zehatzik, eta unean uneko indarren proiekzioaren araberakoa izaten da (barne) eremuaren irismena.
|
|
|
Ideia horri berari euts dakioke itzulpenek literatur historietan izandako agerpenari begiratuta: euskal itzulpenaren historiografietako errepresentazioa ere
|
euskararen
eta euskal literaturaren egoerari zor zaio. Aztergai dugun aroa baino lehenago, Orixek, kasurako, itzulpena hizkuntzaren gaitasunaren frogagarritzat jotzen zuen, bai eta euskara jasoagoa eta euskara zientifikoa lortzeko tresnatzat ere; testu bat jatorrizkoa edo itzulia zen ez zen garrantzizkoa Orixeren ustez, hizkuntza bera zen helburua.
|