|
2000
|
|
|
Nolanahi ere den, lerro labur hauek ez lukete zentzu handirik izango galde egingo ez banu nola ikusten dudan egun orain ia hogeita hamar urte argitaratutako narrazioa. Ez naiz ari, jakina,
|
euskarak
eta euskal literaturak ordutik hona izan dituzten hobekuntza nabarmenez. Nitaz ari naiz, idazle naizentxo honen ibilbideaz:
|
|
2001
|
|
|
Baina
|
euskara
eta euskal kultura ez dira uharte, irautekotan Europan eta Europarekin iraungo dute. Etxe barnean egindakoak ezin du etxean soilik gelditu:
|
|
|
Hautamena egin da, hainbat irizpide praktikoen arabera. Hizkuntzalaritza arloko artikulu teknikoak baino,
|
euskarari
eta euskal literaturari buruzko idazki dibulgatzaileagoak hartu ditugu aintzat; Koldo  Mitxelenaren interes ugarien ispilu jokoa egingo zuten lanak ere hautatu ditugu, hara nola zinema, liburu kritikak, hainbat pertsonaien galeria... Alor bakoitzeko pieza ugarien artean hautamena egiterakoan, berriz, idaz  kiaren gaurkotasuna izan dugu irizpide, ez guztizkoa baina bai garrantzi  tsua.
|
|
|
Horiek baitira
|
euskararen
eta euskal literaturaren aldetik besteekin harremanik gutxienak zituztenak. Horretarako aski duzue Nafarroa Garaiko edozein idazle, hamazortzigarren mendeko Lizarraga, esate baterako, hartzea; hor ikusiko duzue idazle horrek zer ikusi gutxi duela bestetan ordurako landua zegoen hizkuntzarekin.
|
|
|
Gure agintariak, eta foruen garaiko agintariez ari naiz, ez ziren inoiz gehiegi arduratu ez euskaraz, ez euskal kulturaz, ezta, batez ere, kulturaren zimentarri den irakaskuntzaz. Eskola
|
euskararen
eta euskal gauzen etsai izan zen garai hartan bertan ere, batek baino gehiagok dioenez, eta etsai segitu du izaten, gero eta etsaiago, oraintsu arte.
|
|
|
Ikastolak heldu ziren lizeo mailara eta horien inguruan ernatu eta hazi dira hainbeste mota  bateko eta besteko lantegi.
|
Euskara
eta euskal irakaskuntza egunean eguneango premiei aurre emateko gai izan zitezen egin direnez ari naiz, testugintzan eta irakasle prestaeran, adibidez.
|
|
|
Euskal letretarako hala holako joera genuenok aurkitu genuen, lagun artean bederen, non bil eta non mintza; baita non idatz ere, denboraren buruan. Mintzagai usua, erraz axaleratzen zena,
|
euskararen
eta euskal literaturaren gerra aurretikako egoera, gure noraezeko atze oihala, izan ohi zen.
|
|
|
Buruenik, Humboldt,
|
euskara
eta Euskal Herriaren deiak liluratua, etorri zitzaigun gurera, gure gauzei buruzko zenbait berri atzerrian jaso ondoan. Humboldt eta Humboldten ingurumariko euskaldunez eta orduko Euskal Herriaz, Justo Garatek aztertu du, Justo Garatek daki eta Justo Garatek erakutsi du.
|
|
|
Humboldt-ek hartu zuen bidetik segitu zuten, beste hainbesteren artean, Bonapartek, Abbadiek, Aizkibel umilagoak, Francisque Michelek, Vinsonek, Urkixok... Kontuan eduki behar genuke, haatik, euskarazkoez gainera,
|
euskararekikoak
eta Euskal Herriarekikoak bilatzen dituztela horiek, nahiz edozein erdaratan eginak izan. Ez zaie, halere, izan duten eragina ukatu behar euskal gaietara jendea makurtzen eta makurtu makurtzekoei sarbideak prestatzen.
|
|
2003
|
|
|
Baina, kasu honetan, urteak pasatu eta, egoeraren latzaz konturatzen gara: hondarrean, talde armatuek,
|
euskara
eta euskal herria zepo ilunetik atera aitzakiaz, euskaldunak erabaki eskubideaz eta jende errespontsabilitateaz biluzi zituzten. Gure ahots propioak, eztabaidak eta gure juja ahalmenak, indarrik ez balute bezala, erabateko inpotentzian barna amildu ziren.
|
|
|
Bai Umerez bai J.J. Mogel didaktismo osoz jardun zuten, garai neoklasikoaren ezaugarri nabarmena, eta" aitak semeari (edo osabak ilobari) irakasten dio" formula erabiltzen dute horretarako. Kasu guztietan, dena den, arimak salbatzearen xede nagusipean, edo
|
euskara
eta euskal bizimodu eta fede jatorra salbatzearren, Peru Abarcan?, baserritarraren lanaren eta bizimoduaren gorazarre bizia egiten da, argudio zahar eta berrien erabilera gero eta sistematikoagoa landuz. Era berean, baserritar/ kaletar kontrastea ezin argiago ageri da Mogeldarrengan eta Umerezengan, eta ezin garbiagoa da, baita ere, bekatu arriskuen aldea batzuentzat eta besteentzat:
|
|
|
Prentsa diglosikoak inbutua sortu du gure artean. Inbutuaren aho txikia utzi zaie
|
euskarari
eta euskal komunitate linguistikoari; eta euskaldunak ez du lekurik aurkitu hortik igarotzeko. Oro har, sinesgarritasuna kendu dio euskarari prentsa diglosikoak:
|
|
2007
|
|
|
Gaur egun," la anexión por Euzcadi" (sic) navarristarik muturrekoenek baizik ez dute hizpide, beldur handiagoa baitiote etsairik ez izateari etsaiari berari baino. Abertzaleak ez diren nafar askok normaltasun osoz ikusten dituzte
|
euskara
eta Euskal Herria, kontzeptu kultural gisa. Nahiz eta hedabide batzuen aldetik kanpaina beldurgarriak izan, guraso askok beren seme alabak ikastoletara edo euskal adarreko eskoletara eramaten segitzen dute.
|
|
|
Uste dut badela garaia sintesi berri batek bi antitesi horiek gaindi ditzan, biak estuak eta hein batekoak baitira. Sintesi hori sortuko da elite espainolistak
|
euskara
eta euskal kultura onartzen dituenean eta gutxiengo abertzaleak Espainiaren batasuna ere aukera zilegi bat dela eta gaztelania ere Nafarroako hizkuntza bat dela onesten duenean. Navarristek ikasiko dute Nafarroa, edo haren zati bat behintzat, Euskal Herria dela.
|
|
|
Kontsolatzen naiz pentsatuz, ongi egin izan balituzte ere, Nafarroa bere bideari lotuko zitzaiola. Bistan da nafar askori eta gehienbat nafar eliteei bost axola zaizkiela
|
euskara
eta Euskal Herria. Gehienez ere, abertzaletasunaren eta navarrismoaren arteko erdibidera ailegatzen gara.
|
|
2009
|
|
|
Kontzientzia lasaigarri da, utzikeriarako gonbitea, praktikan, errua beti hirugarren bati botatzea. Norberaren esku dagoena ikaragarria da hizkuntza kontuetan, ikaragarria
|
euskararen
eta euskal gizartearen kasuan: ez bitza, arren, inork, ez behintzat euskararen izenean, erruak eta gabeziak hirugarren batzuen bizkar bota, norberaren erantzukizunak indargabetu eta hiztunen erosokeriarako bide emanez.
|
|
|
Ikusmolde honen araberako hizkuntza politika da gizarte osoaren elkarbizitzarako aberatsena, ez da dudarik. Baina hizkuntzaren bat edo hiztun elkarteren batentzat baldin bada halako politika beste ezein hizkuntza edo hiztun elkarterentzat baino beharrezkoago,
|
euskara
eta euskal hiztunentzako da beharrekoa. Gauzak daudenean egonda, aldaketa larregirik gauzatu ezean, lasai egon baitaitezke bai gaztelania baita gaztelaniaren hegemonian patxada hartzen dutenak ere!
|
|
|
[60] Legeriaren arabera, A ereduan ikasgaiak batik bat gazteleraz emango dira, zenbait ekintza edo gai euskaraz eman ahal izango direlarik; ereduan zenbait gai euskaraz eta beste zenbait gaztelaniaz emango dira, eta ereduan, berriz, gai guztiak euskaraz emango dira, gaztelania eta gaztelaniazko literatura izan ezik, hauek gaztelaniaz emango baitira. Gainera," hiru ereduetan gaztelania eta gaztelaniazko literatura,
|
euskara
eta euskal literatura eta hizkuntza modernoak beren jatorrizko hizkuntzetan irakatsiko dira nagusiki" (ikus Euskal Eskola Publikoaren Legeko hamargarren xedapen gehigarria).
|
|
|
Chomsky-ren hitzak geureganatuz esango dugu," ezin da hizkuntzen etorkizuna aurreikusi, herritarrek egiten dutenaren esku baitago" (El Mundo,). Partida honetan, euskararekiko atxikimendua indartzea da hizkuntza pluraltasunaren balioan sinesten dugunoi bete betean dagokigun jokaldia, eta, hasteko, badakigu euskararekiko atxikimendua handitzeak besteak beste
|
euskara
eta euskal hiztunen erkidegoa gero eta neurri handiagoan eta gero eta jende gehiagorentzat erakargarri egitea eskatzen duela.
|
|
|
Ikusezin eta ezezagun dira" Espainiako beste hizkuntzak eta hizkuntza horietan sorturiko kulturak", beren erkidegoaren barrutitik kanpora, erkidego barruan ere zenbaitentzat diren antzera. Horrela, bada, ezin ulertuzkoa eta bizikidetzarako galgarria da gaur egun gertatzen dena, hots, Murtziako, Extremadurako, Andaluziako edo Gaztelako gazteentzat
|
euskara
eta euskal kultura, edo euskal gazteentzat kultura galegoa eta katalana. Eslovenia, Txekia, Italia edo Erresuma Batuko gazteentzat den bezain arrotz, ezezagun eta urrunekoa izatea.
|
|
|
Kataluniari
|
euskaraz
eta Euskal Herriari katalanez kantatzen dion kantagintza horrek, politika gorabehera, jokatzen duen paperak ondo baino hobeto argitzen du askoren intimitatean bizirik dirauten, nahiz eta batzuetan ez diren behar bezala ulertu?
|
|
2010
|
|
|
Kazetari gisa oso gogoan dauzkat urte haietako zenbait gertaera: Carrero Blancoren aurkako atentatua Madrilen (1973), Txiki eta Otaegiren aurkako heriotza zigorra (1975), Francoren heriotza (1975), Konstituzioaren erreferenduma (1978), Gernikako Estatutua (1979), Tejeroren kolpea Madrilen (1981),
|
Euskara
eta Euskal Unibertsitatearen aldeko kanpainak, ikurrinaren aldekoen eta kontrakoen borrokak, Urtain eta bere ustekabeko agerraldia boxeo munduan, euskaldun mendizaleen Everesteko igoera, Joan Paulo Bigarrenaren bisitaldia Loiolara eta Xabierrera, lehenengo hauteskunde demokratikoak, bertsolari txapelketak, trikitilarienak, pilotarienak, txirrindulariak edo lehenengo euskal abesti lehiaketa.... Ez zegoen ez geldik egoterik.
|
|
|
|
Euskarak
eta euskal kulturak ez zeukaten lekurik gure bizimoduan. Honetan gure ezjakintasuna handia zen.
|
|
|
Badakigu
|
euskarak
eta euskal kulturak gure gizartean egin behar dutela lehenik aurrera, hemen egiten dugulako, egunez egun, oraina eta etorkizuna; baina XXI. mende honetan, guri eta gizateria osoari mundua auzo bihurtu zaigu. Mundu horretara ireki beharra daukagu, gurea eman, euskara munduko plazan kokatu.
|
|
|
Eta joan den mendean, Koldo Mitxelena maisu handiak munduan leku bat eskatu zuen
|
euskararentzat
eta euskal kulturarentzat [19]: " Gure herriak herri artean bere tokia behar duen bezala, hizkuntzak ere berea aurkitu behar du hizkuntza artean:
|
|
|
Batzuek esaten dute gaur munduan hitz egiten diren bost mila hizkuntzetatik bostehun bat bakarrik geratuko dela bizirik XXI. mendearen amaierarako; horrek gogoeta eragin behar liguke guztioi. Ziur nago XXI. mendeak ezagutuko dituen hizkuntzetako bat eta kulturetako bat
|
euskara
eta euskal kultura izango direla. Baina, nolanahi ere, zergatik ez dugu ardura handiagoarekin jokatzen?
|
|
|
Horren alde lan egin dugu Eusko Jaurlaritzak atzerrian eratu dituen Ordezkaritzen bidez; ekonomiaren alorrean, kulturaren alorrean, bakearen alorrean, eta kanpo harremanen alorrean. Gure ekonomiari kanpoan ateak zabaltzeko lan egin dugu SPRIren delegazio eta bulegoen bidez.
|
Euskarari
eta euskal kulturari munduko ate eta leihoak zabaldu nahi izan dizkiogu unibertsitateetan irakurle sarea antolatuz; Amerikan, Asian eta Europan, Euskal Etxeen bidez, gazte eta helduei euskarazko eskolak eskainiz. Eta, Euskaditik kanpoko presentziaz ari garela, nola ahaztu mundu osoan zehar, baina batez ere Ipar eta Hego Amerikan, barreiaturik dagoen euskal diasporarekin harremana sendotzeko egindako lana.
|
|
|
Bigarren operazioa agindu zuen Auzitegi Nazionaleko epaile berak, 2003ko urrian. Euskaldunon Egunkariak egoitza zuen Martin Ugalde kultur parkeko hainbat enpresa ziren orduan helburua, guztiak ere
|
euskararen
eta euskal kulturaren alorrekoak. Beste zortzi lagun atxilotu zituzten bigarren aldi horretan.
|
|
|
Gizon handia izan genuen Euskadin kulturaren eta politikaren alorrean. Erbesteko Eusko Jaurlaritzako kide izan zen, eta langile nekaezina
|
euskararen
eta euskal kulturaren aldeko lanean. Eta Martin Ugalde oroituz, injustizia hura sufritu zuten guztien alde egin nahi dut.
|
|
2012
|
|
|
Inasen irudiko, epelegiak dira manifestuan horretarako aipatzen diren arrazoiak: azpimarratzen dena da ekintza armatuak zehar kalteak dakarzkiela
|
euskarari
eta euskal kulturari. Badago, ezta?, hori baino nahikotxo oinarrizkoagoa den arrazoirik.
|
|
2019
|
|
|
Arestik bazekien Danteren itzulpen on batek mesede handiagoa egingo liokeela
|
euskarari
eta euskal kulturari gure erakunde eta giro sozial askotako normalizazio itxurak baino.
|
|
2022
|
|
|
Ez geneukan nire momentuaren zain egoteko denborarik. Larrialdiko giroak bizi gintuen eta gaitu, bide luzea egin dugu, baita miresgarria ere, baina zer jana baino ugariagoa izaten segitzen du zuloak
|
euskararen
eta euskal kulturaren Gruyère gaztan. Euskara literarioa, literaturaren sistema, itzulpena...
|